Wykład: MONEY MATTERS - MONETARYSTYCZNY SPOSÓB WIDZENIA GOSPODARKI
Stopy procentowe banku centralnego Oczekiwania Rynkowe stopy % Szoki zewnętrzne (poza kontrolą banku centralnego) Kredyty Ceny aktywów Kurs walutowy Zmiany w globalnej gospodarce Ustalanie płac i cen Podaż i popyt na rynku dóbr i usług oraz rynku pracy Zmiany polityki fiskalnej Ceny krajowe Ceny importu Zmiany cen surowców Ceny w gospodarce
Krzywa Phillipsa Stopa zmian płac nominalnych W PC Krzywa Phillipsa 2 % U 2,5 % 5,5 % Stopa bezrobocia
Inflacja i bezrobocie w Stanach Zjednoczonych w latach 1964-1992 Stopa inflacji i stopa bezrobocia w USA
Milton Friedman (1912-2006) Monetary History of the United States 1867-1960 (1963) Nagroda Nobla (1976)
Monetaryzm tezy programowe 1. Zmiany zasobu pieniądza są głównym (choć nie jedynym) czynnikiem tłumaczącym zmiany nominalnego dochodu. 2. Władze mogą kontrolować podaż pieniądza (podaż pieniądza ma charakter egzogeniczny). 3. Gospodarka jest ze swej natury stabilna (chyba że zostanie zakłócona nienormalnym wzrostem masy pieniądza). 4. Wobec stabilności popytu na pieniądz, większość obserwowanych przejawów niestabilności gospodarki można przypisać fluktuacjom podaży pieniądza wywoływanym przez władze pieniężne.
Monetaryzm tezy programowe (c.d.) 5. Opóźnienie między zmianami zasobu pieniądza a wywołanymi przez nie zmianami dochodu pieniężnego jest duże i zmienne, tak iż próby stosowania dyskrecjonalnej polityki pieniężnej, podejmowane w celu nastrojenia gospodarki, mogą działać na nią destabilizująco. 6. W celu zapewnienia długookresowej stabilności cen należy pozwolić podaży pieniądza wzrastać w stałym tempie, równolegle z podstawowym wzrostem produkcji. 7. W długim okresie nie ma zamienności między bezrobociem a inflacją, co oznacza, że długookresowa krzywa Phillipsa jest pionowa (przy naturalnej stopie bezrobocia).
Inflation is always and everywhere a monetary phenomenon in the sense that it is and can be produced by a more rapid increase in the quantity of money than in output. (Friedman, 1970)
Krzywa Friedmana-Phelpsa (długookresowa krzywa Phillipsa) Stopa zmian płac nominalnych W LRPC Krzywa Friedmana-Phelpsa (długookresowa krzywa Phillipsa) W1 Krótkookresowe krzywe Phillipsa SRPC2 Naturalna stopa bezrobocia UN U SRPC1 Stopa bezrobocia
Naturalna stopa bezrobocia (NRU) NRU (Friedman) poziom bezrobocia przy którym każdy, kto chce pracować za płacę równą produktowi krańcowemu (swojej pracy) znajduje pracę. NRU (Samuelson) stopa bezrobocia, przy której naciski na płace pozostają w równowadze, nie powodując ani wzrostu, ani spadku inflacji. NRU(Barro) przeciętna stopa bezrobocia występująca w gospodarce (zależna od przeciętnej stopy odstępowania od pracy i stopy podejmowania pracy).
Inflacja rzeczywista i inflacja oczekiwana w USA Rok Inflacja rzeczywista Inflacja oczekiwana 1965 2,1 1,1 1966 3,2 1,7 1967 3,4 2,1 1968 3,8 2,8 1969 5,5 2,9 1970 4,5 3,6 1973 9,5 3,6 1974 11,3 3,8 1975 6,4 6,7 1976 5,2 5,6 1978 8,1 6,2 1979 11,4 7,6 1980 10,2 10,4 1981 7,6 9,7 1982 4,1 6,1
Bezrobocie i inflacja w strefie euro, 1965-2001 Źródło: EMU and labour market Flexibility. HM Treasury, UK 2003.
Popyt na pieniądz wg Friedmana (1) POPYT NA PIENIĄDZ STOPA DOCHODOWOŚCI OBLIGACJI STOPA DOCHODOWOŚCI AKCJI MD = p x f (rb, re, p, h, y, u) POZIOM CEN WSKAŹNIK ZMIAN CEN DOCHÓD TRWAŁY WSKAŹNIK MAJĄTKU LUDZKIEGO DO POZALUDZKIEGO INNE CZYNNIKI
Popyt na pieniądz wg Friedmana (2) POPYT NA PIENIĄDZ DOCHÓD TRWAŁY MD = pp x f (yp) PRZEWIDYWANY POZIOM CEN
Irving Fisher (1867-1947) The Purchasing Power of Money, (1911)
Ilościowa teoria pieniądza - wersja transakcyjna Irwinga Fishera ILOŚĆ PIENIĄDZA POZIOM CEN M * V = P * T SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA WOLUMEN TRANSAKCJI
Wskaźniki korelacji dla wzrostu podaży pieniądza i inflacji (1960-1990) Próba M0 M1 M2 110 państw 0,925 0,958 0,950 w tym próbki: 21 krajów OECD 0,894 0,940 0,958 14 krajów Ameryki Łacińskiej 0,973 0,992 0,993 Źródło: NcCandless G.T., Weber W.: Some Monetary Facts, FRBM 1995.
STOPA INFLACJI /CPI/ (w %) Wzrost podaży pieniądza a inflacja TEMPO WZROSTU M1 (w %)
Hiperinflacja w Niemczech (1923) 1 USD = 4,200,000,000,000 DM
Denominacja złotego w 1995 10000 zł = 1 nowy zł =
Co zdarzyło się w czasie Wielkiej Depresji w USA? Rok Stopa bezrobocia (w %) Realny PNB (w mld USD z 1958 r.) Zakupy rządowe (w mld USD z 1958 r.) Nominalna stopa procentowa (w %) Stopa inflacji (w %) Zmiany podaży pieniądza (M1) 1929 3,2 203,6 22,0 5,9 - +1,0 1930 8,9 183,5 24,3 3,6-2,6-6,9 1931 16,3 169,5 25,4 2,6-10,1-10,9 1932 24,1 144,2 24,2 2,7-9,3-4,7 1933 25,2 141,5 23,3 1,7-2,2-2,9 1934 22,0 154,3 26,6 1,0 7,4 +10,0 1935 20,3 169,5 27,0 0,8 0,9 +18,2 1936 17,0 193,2 31,8 0,8 0,2 +13,9 1937 14,3 203,2 30,8 0,9 4,2 +4,7 Źródło: Historical Statistics of the United States.. Colonial Times to 1970. Part I and II. U.S. Department of Commerce. Bureau of Census. 1975, Washington, D.C.
Podaż pieniądza a cykle koniunkturalne w USA Okresy recesji w USA Spadek wskaźnika wzrostu podaży pieniądza poprzedza każdą recesję.
Krytyka aktywnej polityki monetarnej Y Początek aktywnych działań (2) Początek aktywnych działań (1) Efekt polityki (2) Efekt polityki (1) t
Reguły polityki monetarnej wg Friedmana constant money growth rule + 3 % M. Friedman: Program for Monetary Stability /1959/
Wzrost gospodarczy, wzrost podaży pieniądza oraz prędkość obiegu pieniądza
Polityka monetarna zorientowana na stabilizowanie stóp procentowych ZALETY Zapewnienie stabilizacji koniunktury gospodarczej (nie zmienia się znacząco oprocentowanie kredytów) Elastyczność (można ją modyfikować w miarę zmian koniunktury) Stabilizowanie kursu waluty WADY Problemy z kontrolą inflacji (w USA w 1974 r. stopa inflacji /CPI/ osiągnęła poziom 11 %, w 1979 r. 11,3 %, a w 1980 r. 13,5 %) Trudności z utrzymaniem zakładanej nominalnej stopy % w warunkach inflacji (w latach 1977-80 nominalna stopa % wzrosła z 5,6 % do 12,3 %) Zdaniem monetarystów stopa % jak każda cena (w tym przypadku cena kapitału pożyczkowego) nie powinna być regulowana przez państwo Brak reguł
Case study: Polityka monetarna w czasach Margaret Thatcher [Premier Wielkiej Brytanii w okresie 4.05.1979-28.11.1990] To master inflation, proper monetary discipline is essential, with publicly stated targets for the growth of the money supply. Cel: wzrost M3 na poziomie 7-11% Aby ograniczyć akcję pożyczkową, Bank of England podniósł Minimum Lending Rate (MLR) [brytyjski odpowiednik discount rate w USA] z 12% do 14%
Zmiana cen nominalnych i realnych ropy naftowej
Wskaźniki polityki pieniężnej oraz wzrostu gospodarczego w USA w latach 1978-1986 Wyszczególnienie 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 Tempo wzrostu nominalnej podaży 8,2 7,6 6,8 6,5 8,5 9,6 5,7 pieniądza M1 Tempo wzrostu realnej podaży pieniądza M1 0,9-1,3-2,2-3,2 2,1 6,0 2,0 Tempo inflacji mierzone deflatorem PNB 7,3 8,9 9,0 9,7 6,4 3,9 3,7 Zmiana szybkości obiegu pieniądza /PNB w stosunku do M1 z roku 4,3 3,7 2,0 4,8-4,3-1,6 4,8 poprzedniego/ Tempo wzrostu gospodarczego 5,3 2,5-0,2 1,9-2,5 3,6 6,8
Prędkość obiegu pieniądza w USA, 1930-1991
Zmiany prędkości obiegu pieniądza w USA, 1915-2002 Duże wahania prędkości obiegu pieniądza w krótkim okresie Stabilność długookresowa
Wzrost nominalnego PNB, wzrost podaży pieniądza oraz szybkość obiegu pieniądza Kraj Lata # Przeciętna roczna stopa zmian Wzrost nominalnego PNB (%) Wzrost podaży pieniądza (%) Szybkość obiegu pieniądza (%) USA 1922-29 7 5,0 3,0 2,0 1929-33 4-14,4-7,0-7,4 1950-69 19 6,4 3,1 3,3 1969-79 10 9,8 6,6 3,2 Niemcy 1960-70 10 9,1 7,8 1,3 1970-78 8 8,3 10,3-2,0 Japonia 1952-71 19 14,5 16,2-1,7 1971-77 6 15,0 14,0 1,0 Ruckstad M.: Macroeconomic Decision Making in the World Economy. Text and Cases. The Dryden Press.Chicago 1989, s.71
Polityka monetarna zorientowana na stabilizowanie agregatów pieniężnych (M1, M2) ZALETY Skuteczność w ograniczaniu inflacji (spadek inflacji /CPI/ z 10,4 % w 1981 r. do 3,2 % w 1983 r.) Obniżenie oczekiwań inflacyjnych Przewidywalność polityki monetary rule WADY Restrykcje pieniężne mogą przyczynić się do powstania recesji (stopa wzrostu GNP w 1982 r. = - 2,2 %) Duże wahania stopy % Nie sprawdza się w krótkim okresie (np. w przypadku pojawienia się szoków gospodarczych) Trudności z definiowaniem agregatów pieniężnych Popyt nie jest tak stabilny jak zakładali monetaryści (trudności z konstruowaniem prognoz gosp.) Wahania stopy % mogą destabilizować poziom kursu walutowego
Alan Greenspan FED
Polityka monetarna w USA, 1999-2000 Źródło: FED
Tempo wzrostu gospodarczego w USA, 1996-2001
Federal Reserve Bank, Washington Ben Bernanke Monetary policy has two basic goals: to promote maximum output and employment and to promote stable prices. /1977 amendment to the Federal Reserve Act/ Janet Yellen
European Central Bank, Frankfurt Mario Draghi The primary objective of the European Central Bank - to maintain price stability within the Eurozone.
Stopy procentowe głównych banków centralnych Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Sumy bilansowe głównych banków centralnych styczeń 2008 r. = 100 Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Wzrost gospodarczy w USA, strefie euro, Japonii i Wielkiej Brytanii Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2014.
Inflacja w USA, strefie euro i Chinach Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2014.
Stopa bezrobocia i poziom zatrudnienia w USA Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.
Zatrudnienie (r/r) i stopa bezrobocia w strefie euro Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.
Polityka monetarna zorientowana na stabilizowanie cen (obniżanie stopy inflacji) ZALETY Skuteczność Elastyczność (monitoring średniookresowej inflacji i reagowanie w zależności od prognoz) WADY Wymaga przygotowywania regularnych prognoz inflacyjnych (bank centralny musi tworzyć zaplecze badawcze oraz zatrudniać inny personel) Konieczność prowadzenia analiz wykraczających poza rynek pieniężny (trzeba śledzić procesy w sferze realnej)
Inflation targeting European Central Bank 2% Bank of Canada 1-3% Reserve Bank of New Zealand 0-3% Reserve Bank of Australia 2-3% Riksbank (Szwecja) 1-3% Bank of England 2,5%
Inflation targeting w Nowej Zelandii (1) Wysoka inflacja w Nowej Zelandii w latach 70-tych i 80-tych Ustawa The Reserve Bank of New Zealand Act 1989 wprowadza politykę inflation targeting - cel inflacja 0-2%
Inflation targeting w Nowej Zelandii (2) Od 2002 r. wyższy cel inflacyjny 1-3% Niska inflacja od 1992 r., ale po roku 2000 problemy z osiągnięciem celu inflacyjnego. CPI 2013 r.: 4%
Inflation targeting w Nowej Zelandii (3) Duże wahania PKB w Nowej Zelandii i relatywnie niższe tempo wzrostu
Inflation targeting w Nowej Zelandii (4) Stopniowa poprawa sytuacji na rynku pracy
Inflation targeting w Nowej Zelandii (5) Wysokie oprocentowanie kredytów hipotecznych Utrzymanie niskiej inflacji wymaga stosowania wysokich stóp procentowych
Narodowy Bank Polski Marek Belka Umacnianie pieniądza polskiego /ustawa o NBP z 1989 r./ Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen /ustawa o NBP z 1998 r./
Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego w Polsce Rada Polityki Pieniężnej opiera politykę pieniężną na strategii bezpośredniego celu inflacyjnego. Po sprowadzeniu inflacji do niskiego poziomu, począwszy od 2004 r. RPP przyjęła ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziałem odchyleń o szerokości ± 1 punkt procentowy. Źródło: NBP, Założenia polityki pieniężnej na rok 2006.
Zmiany CPI w Polsce, 2001-2013 Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2014
Inflacja w Polsce a kryteria Maastricht Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2011.
WIBOR 1M na tle stopy referencyjnej NBP, 2004-2013 Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013. Stopa referencyjna (oprocentowanie 7-dniowych bonów pieniężnych) wynosi obecnie 2,5% (od 04.07.2013). WIBOR 1M 2,61% (14.03.2014).
Pułapka płynności Stopa procentowa Krzywe podaży pieniądza r MS0 MS1 MS2 r0 Krzywa popytu na pieniądz (popytu spekulacyjnego) r* MD M M0 M1 M2 Zasoby pieniądza
Ceny gazu i węgla na rynkach światowych Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013. I 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6 IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV
Ceny rosyjskiego gazu, 2011-2012 Łączny eksport z Polski do Rosji w 2013 r. 8,1 mld euro, import z Rosji 19,1 mld euro; saldo bilansu handlowego -11,0 mld euro /w PLN -45,5 mld/ Źródło: GUS
Produkcja gazu w Polsce W Polsce w 2012 r. zużycie krajowe gazu ziemnego wyniosło 15,8 mld m 3. W tym okresie wydobycie krajowe w przeliczeniu na gaz ziemny wysokometanowy osiągnęło 4,4 mld m 3. Gaz ziemny do Polski trafia z Rosji, Azerbejdżanu i krajów Azji Środkowej (9 mld m 3 ). W ramach umów rynku unijnego surowiec ten trafia do nas z Niemiec (1,7 mld m 3 ) i Republiki Czeskiej (555,7 mln m 3 ). Polska i Rosja podpisały kontrakt gazowy, który będzie obowiązywał do 2022 r. Zwiększa on dostawy gazu do Polski o 2 mld metrów sześciennych rocznie. Kontrakt będzie obowiązywał do 2022 roku, wcześniej ustalono 2037 rok.
Gaz łupkowy w Polsce Pierwszy "polski" gaz łupkowy zaczął być wydobywany 21 lipca 2013 r. z odwiertu Łebień LE-2H w pobliżu Lęborka, wykonanego przez firmę Lane Energy Poland, kontrolowaną przez amerykański koncern ConocoPhilips. Z otworu w ramach testu produkcyjnego wydobywa się ok. 8 tysięcy metrów sześciennych gazu na dobę. W 2012 Państwowy Instytut Geologiczny wydał raport, w którym oszacował, że wielkość polskich złóż z największym prawdopodobieństwem mieści się w przedziale 346 768 miliardów m³, przy szacunku minimalnym 38 mld m³ i maksymalnym rzędu 1,92 bln m³. Dla porównania szacowane zasoby gazu ze złóż konwencjonalnych są oceniane na 145 mld m³.
Produkcja gazu w USA
Średnia cena gazu w USA