Gospodarka ekologiczna 1 Rogerowi i Vicki Santom, którzy podzielaj¹ t¹ wizjê
2 PRACE LESTERA R. BROWNA OPUBLIKOWANE PRZEZ WYDAWNICTWO W.W. NORTON State of the World raporty z lat 1984 2001 (wspó³autor) Vital Signs raporty z lat 1992 2001 (wspó³autor) Beyond Malthus (wspó³autor razem z Gary m Gardnerem i Brianem Halweilem) The World Watch Reader 1998 (wspó³redaktor) Tough Choices Who Will Feed China? Full House (wspó³autor razem z Halem Kane em) The World Watch Reader 1991 (redaktor) Saving the Planet (wspó³autor razem z Christopherem Flavinem i Sandr¹ Postel) Building a Sustainable Society Running on Empty (wspó³autor razem z Colinem Normanem i Christopherem Flavinem) The Twenty-Ninth Day In the Human Interest Misj¹ Instytutu Polityki na rzecz Ziemi (Earth Policy Institute) jest zarysowanie wizji gospodarki ekologicznej i dróg wiod¹cych do jej urzeczywistnienia. Jest on otwarty na wspó³pracê z mediami i stara siê dotrzeæ do decydentów wszystkich szczebli od sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych do poszczególnych konsumentów. Trzy g³ówne publikacje Instytutu to: Gospodarka ekologiczna, czterostronicowe opracowania w ramach periodyka Earth Policy Alerts oraz równie krótkie aktualnoœci z gospodarki ekologicznej z cyklu Eco- Economy Updates, odnotowuj¹ce najwa niejsze osi¹gniêcia albo pora ki w budowaniu gospodarki ekologicznej. Wszystkie te publikacje mo na œci¹gn¹æ bezp³atnie z Internetu z witryny Instytutu: <www.earth-policy.org>
3 Lester R. Brown Gospodarka ekologiczna na miarê Ziemi Z angielskiego prze³o y³ Eugeniusz Mo ejko Ksi¹ ka i Wiedza
4 Tytu³ orygina³u: Eco-economy. Building an Economy for the Earth Ok³adkê i strony tytu³owe projektowali EWA MO EJKO JERZY ROZWADOWSKI Redaktor ANNA MIKLEWSKA Redaktor techniczny HANNA TODA Korekta ZESPÓ Tytu³ dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Copyright 2001 by Earth Policy Institute All rights reserved Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Ksi¹ ka i Wiedza, Warszawa 2003 Wydanie pierwsze Obj. ark. druk. 20,25 Druk i oprawa: Poznañskie Zak³ady Graficzne S.A. Poznañ, ul. P. Wawrzyniaka 39 Trzynaœcie tysiêcy szeœæset osiemdziesi¹ta czwarta publikacja KiW ISBN 83-05-13281-1
5 Spis treœci Podziêkowania.............................................. 9 Przedmowa..................................................... 13 CZÊŒÆ I. GOSPODARKA A ZIEMIA................................ 17 ROZDZIA 1. EKONOMIA A EKOLOGIA.................................. 19 Samoniszcz¹ca siê gospodarka.......................... 23 Nauki z przesz³oœci.................................... 30 Przyk³ad Chin....................................... 32 Przyspieszenie rytmu historii............................ 34 Restrukturyzacja albo zag³ada........................... 37 CZÊŒÆ II. ZAK ÓCONE STOSUNKI................................ 41 ROZDZIA 2. OZNAKI NAPIÊÆ: KLIMAT I WODA........................... 43 Coraz wy sza temperatura.............................. 44 Coraz mniej lodu....................................... 47 Coraz wy szy poziom mórz.............................. 50 Coraz potê niejsze burze................................ 53 Coraz mniej wody w rzekach............................ 55 Coraz dalej do wód gruntowych.......................... 58 Przysz³oœæ bez wody.................................. 61 ROZDZIA 3. OZNAKI NAPIÊÆ: BAZA BIOLOGICZNA....................... 64 Przetrzebione ³owiska................................... 65 Kurcz¹ca siê powierzchnia lasów......................... 70 Wypasione pastwiska.................................. 73 Grunty zagro one erozj¹............................... 78 Wymieraj¹ce gatunki.................................. 83 Niespodzianki synergii.................................. 87
6 Spis treœci CZÊŒÆ III. NOWA GOSPODARKA................................. 89 ROZDZIA 4. CZYM JEST GOSPODARKA EKOLOGICZNA?.................... 91 Ekologia przed ekonomi¹............................... 92 Gigantyczne przedsiêwziêcie........................... 94 Kierunki przebudowy gospodarki........................ 96 Nowe ga³êzie przemys³u, nowe miejsca pracy............ 99 Historyczna okazja dla inwestorów...................... 107 ROZDZIA 5. BUDOWANIE GOSPODARKI WODOROWO-SOLARNEJ............. 110 Podstawy efektywnoœci energetycznej.................. 112 Ujarzmianie si³y wiatru................................ 115 Elektrycznoœæ ze S³oñca................................ 120 Ciep³o z g³êbi Ziemi..................................... 123 Gaz ziemny: paliwo okresu przejœciowego................. 125 Na drodze do gospodarki wodorowej.................... 127 ROZDZIA 6. PROJEKTOWANIE NOWEJ GOSPODARKI MATERIA OWEJ......... 134 Produkty jednorazowego u ytku....................... 136 Materia³y a œrodowisko................................ 138 Truj¹ce brzemiê Ziemi................................ 144 Rola recyklingu....................................... 147 Podstawy nowej gospodarki materia³owej................. 151 ROZDZIA 7. NAKARMIÆ WSZYSTKICH DO SYTA........................ 157 Stan faktyczny....................................... 159 Jak zwiêkszyæ produktywnoœæ ziemi?................... 162 Jak zwiêkszyæ produktywnoœæ wody?................... 166 Restrukturyzacja produkcji protein....................... 170 Zarys strategii walki z g³odem.......................... 175 ROZDZIA 8. CHRONIÆ PRODUKTY LEŒNE I FUNKCJE LASÓW.............. 181 Opa³, tarcica i papier.................................. 182 Funkcje lasów....................................... 184 Zrównowa ona gospodarka leœna....................... 187 Zmniejszyæ obci¹ enia lasów.......................... 190 Znaczenie plantacji leœnych............................. 193 Uzdrowiæ Ziemiê..................................... 195
Spis treœci 7 ROZDZIA 9. ZAPROJEKTOWAÆ MIASTO DLA LUDZI..................... 199 Cz³owiek miejski.................................. 200 Samochód a rozrost terytorialny miast.................... 203 Urbanizacja a oty³oœæ................................ 208 Kolej i rower w mieœcie.............................. 211 Planowanie miast dla ludzi............................ 214 CZÊŒÆ IV. JAK OSI GN Æ CEL?............................... 221 ROZDZIA 10. PRZEZ ZMNIEJSZENIE DZIETNOŒCI DO STABILIZACJI DEMOGRAFICZNEJ..................................... 223 Ucieczka do przodu albo katastrofa..................... 224 Za³amanie w Afryce................................. 229 Nadrobiæ zaniedbania w planowaniu rodziny.............. 232 Rola edukacji kobiet.................................. 236 O przydatnoœci seriali i sitcomów........................ 238 Poprzestaæ na dwojgu............................... 240 ROZDZIA 11. NARZÊDZIA PRZEBUDOWY GOSPODARKI..................... 245 Podatkowy ster.................................... 246 Przebudowa systemów podatkowych..................... 248 Przesuwanie subsydiów............................... 252 Ekoetykiety, czyli g³osowanie portfelami................. 257 Kwoty i limity produkcyjne........................... 260 Zjednywanie poparcia dla restrukturyzacji podatków...... 262 ROZDZIA 12. JAK PRZYSPIESZYÆ PRZEBUDOWÊ?........................ 265 Przywództwo ONZ.................................. 267 Nowe obowi¹zki pañstw.............................. 268 Nowa rola mediów.................................. 271 Poparcie kó³ gospodarczych........................... 273 Organizacje spo³eczne i jednostki..................... 277 Przekroczyæ próg................................... 281 Czy mamy doœæ czasu?.............................. 286 Przypisy...................................................... 289 Wykaz tablic.................................................. 321 Wykaz wykresów.............................................. 323
8
9 Podziêkowania Ka dy, kto pisze ksi¹ kê, ma d³ug wdziêcznoœci wobec wielu ludzi za pomoc w badaniach, sugestie merytoryczne, recenzje, przygotowanie tekstu do druku. Moje zobowi¹zania wobec wydawnictwa W. W. Norton & Company s¹ starej daty. Zestawiaj¹c na stronie przedtytu³owej listê moich publikacji, uœwiadomi³em sobie, e Norton wyda³ 38 ksi¹ ek, których jestem autorem, wspó³autorem lub wspó³redaktorem, m.in. 18 raportów z serii State of the World, 10 raportów z cyklu Vital Signs. W czasach, kiedy mo na nas³uchaæ siê horrorów opowiadanych przez autorów o wspó³pracy z wydawcami, wydaje siê, e moje ma³ eñstwo z Nortonem musia³o byæ zawarte chyba w niebie. Te niezwykle dobrze uk³adaj¹ce siê dla mnie ju od blisko 30 lat stosunki zosta³y zapocz¹tkowane, kiedy prezesem wydawnictwa by³ George Brockway, który poœredniczy³ w naszych kontaktach, zast¹piony póÿniej przez Ivê Ashner, a teraz przez Amy Cherry. Pracuj¹c nad niniejsz¹ ksi¹ k¹, korzysta³em te z pomocy Lucindy Bartley z pionu redakcyjnego oraz pracowników dzia³u produkcyjnego kierowanego przez Andrew Marasiê, który skierowa³ ksi¹ kê na szybk¹ œcie kê wydawnicz¹. Wspó³praca z nimi wszystkimi by³a dla mnie przyjemnoœci¹. Pisanie Gospodarki ekologicznej, które zbieg³o siê w czasie z zak³adaniem Instytutu Polityki na rzecz Ziemi (Earth Policy Institute) w tym samym roku, by³oby niemo liwe bez pomocy mojej asystentki, wspó³pracuj¹cej ze mn¹ od 15 lat, Reah Janise Kauffman. Jako wiceprezes Instytutu Polityki na rzecz Ziemi wziê³a na siebie dopilnowanie mnóstwa spraw zwi¹zanych z jego organizacj¹, poczynaj¹c od zaprojektowania i wyposa enia pomieszczeñ po wspó³pracê z projektantami witryny internetowej. Dziêki temu, e przejê³a odpowiedzialnoœæ za za³atwienie wszystkich tych kwestii, mog³em skoncentrowaæ siê na ksi¹ ce.
10 Podziêkowania Od samego pocz¹tku pracuj¹c z nies³abn¹cym zapa³em nad przygotowaniem tej ksi¹ ki, Reah Janise spisa³a ca³y tekst z taœmy magnetofonowej, na któr¹ go nagra³em. Przepisuj¹c, niejednokrotnie go równoczeœnie redagowa³a. Ponadto sczyta³a trzy kolejne wersje poprawionego wydruku, dziel¹c siê za ka dym razem u ytecznymi uwagami i pomagaj¹c w nanoszeniu poprawek. Janet Larsen, która rok wczeœniej ukoñczy³a Wydzia³ Systemów Ziemi na Uniwersytecie Stanforda, od samego pocz¹tku pomaga³a w zbieraniu materia³ów. Zg³asza³a tak e krytyczne uwagi w trakcie opracowywania tekstu, pomagaj¹c mi w przemyœleniu wielu analizowanych w nim zagadnieñ. Poza pilnoœci¹ i kompetencj¹ wnios³a do dzie³a dojrza³oœæ s¹dów, na której mog³em polegaæ. Shane Ratterman zosta³ cz³onkiem zespo³u Instytutu Polityki na rzecz Ziemi w sam¹ porê, aby pomóc w nadzorowaniu instalacji systemu komputerowego. W trakcie realizacji projektu tej publikacji pomaga³ zarówno w zbieraniu materia³ów, jak i w poprawianiu tekstu, kiedy zbli aliœmy siê do fina³u. Niniejsza ksi¹ ka powsta³a dziêki nowym wspó³pracownikom, jak Janet i Shane, oraz kilku starym przyjacio³om. Wykaz moich ksi¹ ek, które w ci¹gu ostatnich 20 lat redagowa³a Linda Starke, obejmuje prawie wszystkie pozycje opublikowane przez Nortona. Linda wnios³a doœwiadczenie i dyscyplinê tak e w wydanie Gospodarki ekologicznej. Poza wiedz¹ edytorsk¹ nieoceniona okaza³a siê jej znajomoœæ problematyki ochrony przyrody. Maggie Powel jestem wdziêczny nie tylko za ogromny wysi³ek zwi¹zany z opracowaniem technicznym ksi¹ ki, lecz tak e za to, e chcia³a wykonaæ tê pracê w bardzo krótkim czasie. Skorzysta³em z jej wieloletniego doœwiadczenia w tej dziedzinie. Informacji na najró niejsze tematy dostarczy³o wiele osób, wœród nich: Earle Amey (U.S. Geological Survey), Donald Bleiwas (U.S. Geological Survey), Eileen Claussen (Oœrodek Badañ nad Globalnymi Zmianami Klimatycznymi im. J. Pew), Richard Dirks (Krajowy Oœrodek Badañ Atmosfery), Daniel Edelstein (U.S. Geological Survey), Robert Engleman (Miêdzynarodowa Akcja na rzecz Kontroli Urodzeñ), Ned Habich (Departament Spraw Wewnêtrznych), William Heenan (Instytut Recyklingu Stali), Jeffrey Kenworthy (Uniwersytet Murdocha w Australii), Rattan Lal (Uniwersytet Ohio), Bill Liefert (Departament Rolnictwa), Paul Maycock (PV Energy Systems), Iris Perticone (Miêdzynarodowe Stowarzyszenie Geotermiczne), Patricia Plunkert (U.S. Geological Survey), Brian Reaves (Departament Sprawiedliwoœci), Karyn Sawyer (Krajowy Oœrodek Badañ Atmosfery), Robert Sohlberg (Uniwersytet Maryland), Karen Stanecki (Biuro Spisów Ludnoœciowych Stanów
Podziêkowania 11 Zjednoczonych), Randall Swisher (Amerykañskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej), Kenneth Visser (Departament Spraw Wewnêtrznych) oraz Hania Zlotnik (United Nations Population Division). W trakcie pisania ksi¹ ki u ytecznych informacji dostarcza³o mi wielu kolegów z Worldwatch Institute, w szczególnoœci zaœ: Lori Brown, Seth Dunn, Christopher Flavin, Gary Gardner, Brian Halweil, Anne Platt McGinn, Lisa Mastny, Ashley Mattoon, Danielle Nierenberg, Michael Renner i Molly O Meara Sheehan. Jestem bardzo wdziêczny za informacje i wnikliwoœæ moich kolegów z Worldwatch Institute, z których prac korzysta³em. Czêstotliwoœæ, z jak¹ cytowa³em ich w tej ksi¹ ce, daje pojêcie o jakoœci i zakresie wieloletnich badañ prowadzonych w Instytucie. Nie muszê dodawaæ, e pisz¹c tê ksi¹ kê, korzysta³em ze swojej wieloletniej pracy w Worldwatch Institute. Ze wzglêdu na szeroki zakres tematyczny wk³ad recenzentów w powstanie Gospodarki ekologicznej by³ wiêkszy ni w przypadku innych ksi¹ ek. Na jej ostatecznym kszta³cie odcisnê³o siê wieloletnie doœwiadczenie cz³onka zarz¹du Instytutu Polityki na rzecz Ziemi Williama Mansfielda, wyniesione z wielu lat pracy w Programie Ochrony Œrodowiska NZ (U.N. Environment Programme); czytaj¹c tekst we wszystkich etapach jego opracowania, pomóg³ on w nadaniu mu ostatecznego kszta³tu. Inny cz³onek zarz¹du Instytutu Judy Gradwohl oceni³a go w koñcowej fazie opracowania z punktu widzenia biologa i kustosza Smithsonian Institution. Scott McVay, prezes Chautauqua Institution i cz³onek zarz¹du Instytutu, a tak e entuzjastyczny zwolennik tej ksi¹ ki, recenzowa³ drug¹ wersjê tekstu. Toby Clark wykorzysta³ doœwiadczenie w kierowaniu polityk¹ ekologiczn¹, zdobyte podczas pracy w Agencji Ochrony Œrodowiska Stanów Zjednoczonych (U.S. Environmental Protection Agency) oraz w Radzie do spraw Jakoœci Œrodowiska (Council on Environmental Quality), przekazuj¹c kilkustronicowe szczegó³owe uwagi dotycz¹ce ostatniej wersji tekstu. Szczególnie cenne by³y spostrze enia dotycz¹ce wzajemnych zale noœci miêdzy ekonomi¹ a ekologi¹. Maureen Kuwano Hinkle, która przepracowa³a 18 lat jako lobbystka na rzecz rolnictwa w Stowarzyszeniu im. Audubona (Audubon Society), przeczyta³a drug¹ i ostatni¹ wersjê tekstu, zg³aszaj¹c uwagi pomocne w dalszej pracy. Kilka rozdzia³ów recenzowa³a moja kole anka Dianne Saenz, rzecznik naszego Instytutu Polityki na rzecz Ziemi. Liz Abbett, konsultantka do spraw ochrony œrodowiska na Uniwersytecie Cornella, w³¹czy³a siê do wspó³pracy latem i wnios³a wiele cennych uwag do dwóch kolejnych wersji ksi¹ ki, a tak e sugestii dotycz¹cych jej kompozycji. Liz Johnson, nasza
12 Podziêkowania archiwistka oraz Millicent Johnson, dyrektor dzia³u sprzeda y, pomaga³y w zbieraniu materia³ów do ksi¹ ki. Do osób, które zapozna³y siê z tekstem i zg³osi³y do niego uwagi nale ¹: Carl Haub (Population Reference Bureau), Ashley Mattoon (Worldwatch Institute), Sandra Postel (Global Water Policy Project), Mohan Wali (Uniwersytet Ohio) oraz John Young konsultant do spraw gospodarki materia³owej. Wszystkim recenzentom serdecznie dziêkujê. Jednoczeœnie za ostateczny rezultat pracy odpowiedzialnoœæ ponoszê ja sam. Wreszcie, jestem zobowi¹zany Rogerowi i Vicki Santom, którzy przyznali hojny grant na pokrycie kosztów organizacji Instytutu Polityki na rzecz Ziemi, dziêki czemu mog³em skoncentrowaæ siê na pisaniu tej ksi¹ ki w ci¹gu pierwszych miesiêcy jego dzia³alnoœci. Lester R. Brown
13 Przedmowa Pomys³ napisania niniejszej ksi¹ ki przyszed³ mi do g³owy nieco ponad rok temu, wkrótce po rezygnacji ze stanowiska prezesa i objêciu funkcji przewodnicz¹cego rady nadzorczej Worldwatch Institute, który za³o y³em w 1974 r. W nowej roli, maj¹c wiêcej czasu na przemyœlenia, uœwiadomi³em sobie jeszcze jaœniej trzy rzeczy. Po pierwsze e przegrywamy wojnê o uratowanie naszej planety. Po drugie e musimy mieæ wyobra enie, jak mia³aby wygl¹daæ gospodarka nieniszcz¹ca œrodowiska gospodarka ekologiczna. Po trzecie e potrzebujemy nowego typu instytucji badawczej, takiej, która nakreœli nie tylko wizjê gospodarki ekologicznej, ale bêdzie czêsto oceniaæ postêp na drodze do urzeczywistnienia tej wizji. Kiedy przed blisko 30 laty Worldwatch Institute rozpoczyna³ pracê, martwiliœmy siê ubytkiem powierzchni lasów, pustynnieniem, erozj¹ gruntów, pogarszaniem siê stanu pastwisk i wymieraniem gatunków. Dopiero zaczynaliœmy siê martwiæ trzebieniem ³owisk. Teraz powodów do niepokoju jest o wiele wiêcej; chodzi o wzrost nasycenia atmosfery dwutlenkiem wêgla, obni anie siê poziomu wód gruntowych, ocieplenie klimatu, wysychanie rzek, powstawanie dziury ozonowej w stratosferze, katastrofalne burze, topnienie lodowców, podnoszenie siê poziomu mórz oraz zamieranie raf koralowych. W ostatniej æwierci ubieg³ego wieku wygraliœmy wiele bitew, ale rozziew miêdzy tym, co musimy zrobiæ, eby zatrzymaæ dewastacjê naszej planety, a tym, co robimy, powiêksza siê. W jakiœ sposób musimy odwróciæ tê tendencjê.
14 Przedmowa Obecnie nie ma wspólnej wizji nawet w œrodowisku ekologów, a tym bardziej w ca³ym spo³eczeñstwie. Je eli nie zdo³amy uzgodniæ, dok¹d mamy iœæ, to dojdziemy donik¹d. Celem niniejszej ksi¹ ki jest zarysowanie koncepcji gospodarki ekologicznej. Pocieszaj¹ce jest to, e kiedy organizowa³em Worldwatch Institute, wiedzia³em, e zbudowanie gospodarki dostosowanej do mo liwoœci œrodowiska jest prawdopodobne, ale mia³em tylko ogólne pojêcie, jak mia³aby ona wygl¹daæ. Dzisiaj mo na z jak¹œ doz¹ pewnoœci opisaæ nie tylko to, czym ma byæ, ale te jak ma funkcjonowaæ gospodarka zrównowa ona ekologicznie. Blisko 30 lat temu nowoczesna energetyka wiatrowa jeszcze nie istnia³a. Teraz œwiat ma za sob¹ dekadê jej fenomenalnego wzrostu w tempie 24% rocznie. Dziêki danym zbieranym w Departamencie Energetyki wiemy ju, e mo liwa do zagospodarowania energia wiatrów wiej¹cych w Pó³nocnej Dakocie, Kansas i Teksasie wystarczy³aby na zaspokojenie ca³ego zapotrzebowania Stanów Zjednoczonych na energiê elektryczn¹. Przewidywano, e produkcja elektrycznoœci generowana si³¹ wiatru mia³a wzrosn¹æ w 2001 r. o 60%. Niski koszt elektrycznoœci generowanej przez turbiny wiatrowe daje mo liwoœæ produkowania (drog¹ elektrolizy wody) wodoru idealnego paliwa do napêdzania silników opartych na ogniwach paliwowych, nad którymi pracuje obecnie ka dy wiêkszy koncern samochodowy. W Europie turbiny wiatrowe obecnie zastêpuj¹ kopalnie wêgla. W Danii, gdzie zakazano budowy elektrowni wêglowych, uzyskuje siê obecnie z wiatru 15% energii elektrycznej. W niektórych miejscowoœciach w pó³nocnych Niemczech z tego Ÿród³a pochodzi 75% zu ywanego pr¹du. Kilkadziesi¹t lat temu wiedzieliœmy, e ogniwa krzemowe mog¹ przetwarzaæ œwiat³o s³oneczne w elektrycznoœæ, ale upowszechnienie opracowanych w Japonii materia³ów do krycia dachów, dziêki którym staj¹ siê one elektrowniami zaopatruj¹cymi budynki, jest jeszcze kwesti¹ przysz³oœci. Ogniwa s³oneczne zaopatruj¹ w pr¹d elektryczny na ca³ym œwiecie niewiele ponad 1 mln gospodarstw domowych. Najwiêksze koncerny zaanga owa³y siê ju w realizacjê kompleksowych programów wtórnego wykorzystania materia³ów w obiegu zamkniêtym. Firmy STMicroelectronics we W³oszech orat Interface, czo³owy producent wyk³adzin przemys³owych w Stanach Zjednoczonych, stawiaj¹ sobie za cel zmniejszenie emisji zwi¹zków wêgla do zera. Shell Hydrogen oraz DaimlerChrysler realizuj¹ z Islandi¹ program przestawienia gospodarki tego kraju, jako pierwszej na œwiecie, na zasilanie energi¹ wodorow¹.
Przedmowa 15 Zastanawiaj¹c siê nad tym problemem, doszed³em do wniosku, e aby to wszystko osi¹gn¹æ, musi powstaæ nowy typ instytutu badawczego. W maju 2000 r. zatem podj¹³em decyzjê o za³o eniu wraz z Reah Janise Kauffman i Janet Larsen Instytutu Polityki na rzecz Ziemi. Rozpoczêliœmy od wydania Gospodarki ekologicznej. Zaczêliœmy tak e publikowanie w ramach periodyka Earth Policy Alerts czterostronicowych opracowañ na takie tematy, jak rozwój energetyki wiatrowej na œwiecie czy burze piaskowe nawiedzaj¹ce pó³nocno-zachodnie Chiny. Te opracowania naœwietlaj¹ tendencje rozwojowe wp³ywaj¹ce na budowê gospodarki ekologicznej. Wiem, e nikt nie ma wiedzy niezbêdnej do napisania pracy o tak rozleg³ej tematyce. Z pewnoœci¹ nie mam jej i ja, ale ktoœ musi spróbowaæ. Ka dy rozdzia³ móg³by byæ odrêbn¹ ksi¹ k¹. W rzeczywistoœci nawet treœæ ka dego podrozdzia- ³u jest tematem oddzielnych publikacji. Poza rozleg³oœci¹ tematyki nie jest ³atwa tak e analiza integruj¹ca ró ne ga³êzie wiedzy, szczególnie jeœli chodzi o ekologiê i ekonomiê dwie dyscypliny, które opieraj¹ siê na przeciwstawnych za³o eniach. Ludzie wydaj¹ siê spragnieni wizji, wyobra enia o tym, w jaki sposób mo- emy zapobiec degradacji œrodowiska naturalnego Ziemi. Jest coraz wiêcej chêtnych do anga owania siê w realizacjê tego celu. Kiedy wyg³aszam w ró nych krajach odczyty o stanie œwiata, s³uchacze najczêœciej pytaj¹ o to, co mog¹ w tej sprawie zrobiæ. Ludzie uœwiadamiaj¹ sobie koniecznoœæ podjêcia dzia³añ i s¹ gotowi siê w nie w³¹czyæ. Zawsze odpowiadam na to, e musimy zmieniæ styl ycia, od czêstszego korzystania z roweru ni z samochodu po oddawanie na makulaturê gazet. Ale tylko to nie wystarczy. Musimy zmieniæ system. Aby tego dokonaæ, trzeba zrestrukturyzowaæ system podatkowy, obni yæ stawki podatku dochodowego i podwy szyæ opodatkowanie dzia³alnoœci szkodliwej dla œrodowiska, tak aby ceny odzwierciedla³y koszty ekologiczne. Ktokolwiek chce zapobiec degradacji Ziemi, powinien dzia³aæ na rzecz restrukturyzacji systemu podatkowego. Niniejsza ksi¹ ka nie jest ostatnim s³owem. Jest to praca ci¹g³a. Bêdziemy nadal rozwijaæ jej tematykê, aktualizowaæ dane i pog³êbiaæ analizê. Natomiast wszystkich czytelników zainteresowanych periodykiem Earth Policy Alerts zapraszamy do odwiedzenia naszej strony internetowej pod adresem <www.earth-policy.org>, gdzie mo na zamówiæ kolejne jego numery. Naszym celem jest, aby niniejsza ksi¹ ka ukaza³a siê w ka dym wa - niejszym jêzyku œwiata. Poza edycj¹ amerykañsk¹ uka e siê wydanie dla Wielkiej Brytanii i Wspólnoty Narodów, które powinno dotrzeæ do ca³ej
16 Przedmowa reszty œwiata anglojêzycznego. W Azji Wschodniej przygotowuje siê t³umaczenia w jêzykach chiñskim, japoñskim i koreañskim. Pracujemy nad przek³adami w³oskim i portugalskim. Wiemy tak e, e cz³onek zarz¹du Instytutu Polityki na rzecz Ziemi Hamid Taravaty z Iranu planuje edycjê persk¹. Niniejsz¹ ksi¹ kê mo na œci¹gn¹æ bezp³atnie z naszej witryny internetowej. Zgodê na przedruk ca³oœci albo czêœci tekstu mo na otrzymaæ od Reah Janise Kauffman, pisz¹c na adres <rjkauffman@earth-policy.org> albo wysy³aj¹c fax lub e-mail. Chêtnie widzimy wk³ad czytelników w analizê omawianych problemów. Je eli macie Pañstwo jakieœ przemyœlenia albo nowe publikacje czy artyku³y, którymi chcielibyœcie siê z nami podzieliæ, bêdziemy radzi z nich skorzystaæ. Lester R. Brown Earth Policy Institute 1350 Connecticut Ave., NW Suite 403 Washington, DC 0 20036 telefon: 202.496.9290 fax: 202.496.9325 e-mail: epi@earth-policy.org Internet: www.earth-policy.org