KONFERENCJA Imigranci z dyplomem zagrożenie czy szansa dla polskiego rynku pracy 27 marca 2015 r. Konferencja jest podsumowaniem projektu imigranci o wysokich kwalifikacjach na polskim rynku pracy. Badanie społeczne realizowanego wspólnie przez Fundację Nasz Wybór i Instytut Społeczno-Ekonomicznych Ekspertyz. Przeprowadzone w ramach projektu badanie dotyczyło głównie sytuacji imigrantów edukacyjnych z państw trzecich, tj. absolwentów polskich wyższych uczelni pochodzących z krajów nie będących członkami Unii Europejskiej. Najwięcej uwagi poświęcono najliczniejszym grupom imigrantów edukacyjnych zdobywających wykształcenie zarówno na uczelniach publicznych, jak prywatnych. W ramach projektu przeprowadzono również analizę kontekstu czyli sytuacji prawnej, społecznego klimatu wokół cudzoziemców w Polsce, a także stanu polskiego rynku pracy, który tworzy ekonomiczny kontekst sytuacji imigrantów. Dane MNiSW pokazują, że od 2004 roku liczba studentów cudzoziemców rośnie niemal liniowo i w okresie 2004-2011 zwiększyła się niemal trzykrotnie (patrz raport MNiSW Szkolnictwo Wyższy w Polsce 2013 ). Wstępem do badań terenowych i analiz dyskursu było przedstawienie ujęć teoretycznych zagadnienia udziału imigrantów o wysokich kwalifikacjach w rynku pracy oraz analiza stanu prawnego dotyczącego zatrudnienia cudzoziemców w Polsce i dynamiki zmian w tym zakresie. Analiza prawa została przeprowadzona według stanu na koniec 2013 r., czyli biorąc pod uwagę Ustawę o cudzoziemcach z 2003 r., która dziś jest już nieaktualna, gdyż została zastąpiona przez nową ustawę (z 12 grudnia 2013 r.), która weszła w życie z dniem 1 maja 2014 r. W naszym projekcie stan prawny na koniec 2013 r. był jednak właściwym kontekstem badanych sytuacji i relacji pracodawca-pracownik, gdyż większość z nich miała miejsce pod rządami starej ustawy. Badanie zostało podzielone na analizy kontekstu (analiza prawna, analiza pozycji ekonomicznej imigrantów w Polsce oraz analiza dyskursu medialnego wokół cudzoziemców i ich udziału w rynku pracy) oraz badania terenowe, które obejmowały trzy grupy podmiotów rynku pracy: cudzoziemców (mających dyplom polskiej wyższej uczelni i studiujących w Polsce), pracodawców i instytucje rynku pracy (Ministerstwo Pracy, urzędy pracy, ośrodki badawcze zajmujące się rynkiem pracy, instytucje i organizacje zajmujące się wsparciem osób poszukujących pracy). Wykorzystano zróżnicowane techniki badawcze, m.in. CAWI (badanie ilościowe za pośrednictwem Internetu), wywiady pogłębione, analizy dokumentów i powszechnie dostępnych danych statystycznych (z wykorzystaniem zaawansowanych modeli ekonometrycznych dotyczących w szczególności relacji pomiędzy bezrobociem a imigracją) oraz techniki eksperymentalne. Badanie zrealizowane dzięki współfinansowaniu przez Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich oraz budżet państwa
Cele badania 1. Dostarczenie wiedzy o sytuacji na rynku pracy imigrantów posiadających wyższe wykształcenie, w szczególności zbadanie funkcjonowania w praktyce regulacji prawnych dających preferencje w dostępie do polskiego rynku pracy absolwentom polskich wyższych uczelni. 2. Ujawnienie barier utrudniających integrację imigrantów poprzez rynek pracy. W szczególności barier związanych ze społecznym wizerunkiem imigrantów jako pracowników i pracodawców. 3. Wsparcie imigrantów będących absolwentami wyższych uczelni (polskich i zagranicznych) w znalezieniu zatrudnienia odpowiadającego ich kwalifikacjom i ambicjom. Uzasadnienie potrzeby przeprowadzenia badania 2 Według stanu na dzień 31.12.2013, w Polsce przebywało ponad 120 tys. cudzoziemców mających ważne karty pobytu (dane Urzędu ds. Cudzoziemców). Prawie wszyscy z nich to osoby, które już znalazły bądź w niedługim czasie będą poszukiwać w Polsce zatrudnienia (do uzyskania karty pobytu wymagane jest udokumentowanie źródła utrzymania najczęściej jest to zatrudnienie). Dodatkowo, jak wskazują dane GUS, w roku akademickim 2010/2011 w Polsce studiowało ponad 20 tys. studentów z niepolskim obywatelstwem. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przyznaje pewne preferencje w ubieganiu się o zatrudnienie w Polsce cudzoziemcom, którzy ukończyli polskie uczelnie. W tym samym kierunku oddziałuje nowa Ustawa o Cudzoziemcach. Prowadzone dotychczas badania wśród imigrantów (głównie przez Instytut Spraw Publicznych oraz Ośrodek Badań nad Migracjami przy Uniwersytecie Warszawskim) dotyczyły najliczniejszej grupy pracowników cudzoziemskich w Polsce, a mianowicie tych podejmujących się prac prostych, nie wymagających specjalnych kwalifikacji. Sytuacja tej grupy migrantów na rynku pracy jest dość dobrze opisana i znane są najważniejsze problemy, z którymi ci pracownicy się borykają. Niewiele wiadomo natomiast o sytuacji cudzoziemskich absolwentów polskich wyższych uczelni, z których wielu poszukuje po studiach zatrudnienia w Polsce. Problem wydaje się istotny również w świetle szeroko omawianych w mediach problemów ze znalezieniem pracy przez osoby kończące w Polsce studia. W jakim stopniu kryzys ten dotyka absolwentów z niepolskim obywatelstwem oraz czy ich problemy są podobne, czy odmienne od tych, których doświadczają absolwenci-polacy pozostawało dotychczas poza sferą badań. Preferencje stworzone dla absolwentów polskich wyższych uczelni przez ustawę o promocji zatrudnienia wskazują na zainteresowanie państwa polskiego przyciągnięciem tej grupy specjalistów do polskiego rynku pracy. Należy zatem stworzyć im sprzyjające warunki na tym rynku. Tymczasem powszechny odbiór uczestnictwa imigrantów w rynku pracy, tworzony przede wszystkim przez polityków i media, jest negatywny, a imigranci są oskarżani o to, że zabierają czy wręcz kradną miejsca pracy, zaniżają płace albo wymagania dotyczące warunków pracy. Tego rodzaju społeczny obraz imigrantów utrudnia ich integrację. Dotyczy to w równym stopniu wszystkich imigrantów również tych o wyższym statusie wykształceniowym. Prace teoretyczne dotyczące integracji imigrantów wskazują, że proces ten dokonuje się najszybciej i najskuteczniej, jeśli imigranci podejmują pracę na lokalnym rynku, przy czym praca ta powinna w jak największym stopniu odpowiadać posiadanym przez imigrantów kwalifikacjom i ambicjom. Jeśli pracują poniżej swoich kwalifikacji mają poczucie dyskryminacji i wyzysku. Ujawnienie barier utrudniających integrację imigrantów poprzez rynek pracy miało dostarczyć informacji potrzebnych do podjęcia działań zarówno ze strony władz państwowych i samorządowych, jak organizacji pozarządowych, zmierzających do usunięcia lub przynajmniej złagodzenia
tych barier. Długofalowym efektem przeprowadzonych badań może być opracowanie polityk na szczeblu lokalnym i centralnym wspomagających udział imigrantów o wysokich kwalifikacjach w polskim rynku pracy. Integracja imigrantów w społeczeństwie polskim jest procesem wielowymiarowym, który charakteryzuje się występowaniem różnych typów barier, które ten proces utrudniają. Patrząc na sprawę z najbardziej ogólnej perspektywy, bariery te mogą być sztywne wynikające głównie z regulacji prawnych, oraz miękkie będące wynikiem relacji międzyludzkich, np. panujących stereotypów i niechęci do cudzoziemców. Badanie przeprowadzone w ramach niniejszego projektu dotykało obu wyżej wymienionych typów barier, w odniesieniu do cudzoziemców pochodzących spoza Unii Europejskiej i legitymujących się dyplomem wyższej uczelni. Charakterystyka podejścia badawczego Badaniem objęto 1. System prawny regulacje dotyczące pobytu w Polsce cudzoziemców i ich integracji w społeczeństwie polskim 2. Cudzoziemców legitymujących się dyplomem wyższej uczelni pracujących oraz tych, którym nie udało się znaleźć w Polsce zatrudnienia 3. Pracodawców, którzy potencjalnie są (okresowo) zainteresowani zatrudnianiem osób z wyższym wykształceniem 4. Instytucje rynku pracy (urzędy pracy, biura karier, biura pośrednictwa pracy), które mają najbardziej aktualne informacje o rynku pracy oraz mają do czynienia z praktycznym funkcjonowaniem prawa dotyczącego rynku pracy 5. Media jako odzwierciedlenie i jednocześnie podmiot odpowiedzialny za kreowanie kontekstu społecznego wokół obecności cudzoziemców na rynku pracy. Schemat projektu badawczego TEORETYCZNE UJĘCIA BADANEJ PROBLEMATYKI ANALIZA DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ SYTUACJI CUDZOZIEMCÓW NA RYNKU PRACY CUDZOZIEMCY W POLSCE W ŚWIETLE STATYSTYKI PUBLICZNEJ ANALIZY KONTEKSTOWE ANALIZY PODMIOTÓW RYNKU PRACY ANALIZA PRAWNA ANALIZA EKONOMICZNA pozycji imigrantów na rynku pracy w Polsce BADANIE CUDZOZIEMCÓW studentów absolwentów wyższych uczelni BADANIE INSTYTUCJI RYNKU PRACY ANALIZA DYSKURSU społeczny wizerunek imigrantów w Polsce BADANIE PRACODAWCÓW 3
Szczegółowy opis badania Projekt był przedsięwzięciem złożonym z wielu działań badawczych, w których przyjęto różne podejścia metodologiczne. Zestaw Działań 1 Analizy wprowadzające Celem tej części projektu było przedstawienie wstępnych informacji i prezentacja dotychczasowego stanu wiedzy na temat badanych zagadnień. Zestaw Działań nr 1 składał się z następujących części: prezentacji teoretycznych ujęć zagadnienia pracy imigrantów z wysokimi kwalifikacjami, analizy statystyk dotyczących imigracji do Polski (ze szczególnym uwzględnieniem imigracji edukacyjnej) oraz zestawienia dotychczas prowadzonych badań nad pracą cudzoziemców w Polsce. a) Prezentacja ujęć teoretycznych objęła analizę literatury polskiej i zagranicznej z dziedziny nauk społecznych (socjologii, antropologii i ekonomii) dotyczącej interesującego nas zagadnienia. Bezpośrednim efektem tej analizy było wskazanie tych podejść teoretycznych, które uznaliśmy za przydatne do opisu badanej w ramach niniejszego projektu rzeczywistości. Zestawienie dotychczas przeprowadzonych badań dotyczących sytuacji imigrantów na polskim rynku pracy miało na celu zebranie sformułowanych w rezultacie tych badań wniosków oraz weryfikację przekładalności tych wniosków na sytuację cudzoziemskich absolwentów w Polsce. Zostały poddane analizie przede wszystkim raporty opracowane przez Instytut Spraw Publicznych, Ośrodek Badań nad Migracjami, Stowarzyszenie Wolnego Słowa i inne instytucje badające kwestię imigrantów i ich wkładu w rynek pracy w Polsce. b) Analiza danych urzędowych dotyczących liczby cudzoziemców, w szczególności osób legitymujących się dyplomami szkół wyższych objęła przede wszystkim dane publikowane przez Urząd ds. Cudzoziemców oraz Główny Urząd Statystyczny. Dokonano także przeglądu danych zbieranych przez Urzędy Pracy (odnośnie cudzoziemców na rynku pracy) oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (odnośnie studentów cudzoziemskich w Polsce oraz naukowców zagranicznych pracujących w polskich wyższych uczelniach) i instytucje oferujące cudzoziemcom stypendia na naukę lub prowadzenie badań naukowych w Polsce. Wynikiem tej analizy jest prezentacja pozycji cudzoziemców w społeczeństwie polskim z uwzględnieniem ich statusu wykształceniowego i zawodowego oraz dynamiki zmian tej sytuacji w okresie od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej do chwili obecnej. Zestaw Działań 2. Analizy kontekstowe. Celem tego zestawu działań jest prezentacja tła społeczno-ekonomicznego tworzącego specyficzny kontekst funkcjonowania imigrantów na polskim rynku pracy. Najważniejszym elementem kontekstu jest stan prawny zatem analiza obecnego stanu prawnego i planów jego zmiany będzie pierwszym elementem tej części projektu. Ponadto zostanie przeprowadzona analiza ekonomiczna oraz analiza dyskursu medialnego tworzonego przez media wizerunku cudzoziemców i społecznego odbioru faktu pracy imigrantów w Polsce. Na Zestaw Działań nr 2 składają się: 4 a) Analiza stanu prawnego dotyczącego sytuacji cudzoziemców na rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących absolwentów polskich wyższych uczelni oraz innych cudzoziemców posiadających wysokie kwalifikacje. Przedstawiono również najważniejsze projekty zmian istniejącego ustawodawstwa w tym zakresie oraz przeanalizowano ewentualne skutki wprowadzenia projektowanych zmian. Analiza skupiała się głównie na skutkach starej Ustawy o cudzoziemcach, która w maju 2014 r. została
zastąpiona przez nową. Poprzednia ustawa o cudzoziemcach tworzyła właściwy kontekst dla funkcjonowania pracodawców zatrudniających cudzoziemców przed 2014 rokiem oraz tych cudzoziemców, którzy brali udział w naszych badaniach. b) Analiza ekonomiczna obejmowała następujące aspekty: Opis pozycji zagranicznego absolwenta legitymującego się dyplomem polskiej wyższej uczelni na polskim rynku pracy ze szczególnym uwzględnieniem efektywności procesu jego dopasowania do panujących warunków (zarówno na poziomie kraju, jak i z uwzględnieniem zróżnicowania regionalnego). Analiza oparta na statystyce opisowej uwzględniała zarówno stronę popytową (miejsca pracy) jak i podażową (siłę roboczą). Wykorzystano dane z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2008 2012) oraz Głównego Urzędu Statystycznego oraz odpowiednio zdezagregowane dane z Wojewódzkich Urzędów Pracy (zarówno zasobowe, jak i strumieniowe) głównie dotyczące bezrobocia Empiryczna weryfikacja relacji między bezrobociem a imigracją na poziomie kraju oraz województw jako próba zobiektywizowanej konfrontacji z obiegowo wyrażaniami opiniami na temat cudzoziemców zabierających Polakom pracę. Zastosowano test przyczynowości Grangera oraz model wektorowej autoregresji (VAR), jak i analizę danych panelowych z różnymi efektami (stałe oraz zmienne). Sformułowano rekomendacje (konkretne wytyczne) dla potrzeb budowania spójnej, kompleksowej bazy danych umożliwiającej ciągłe i odpowiednio szczegółowe analizowanie sytuacji obcokrajowców na polskim rynku pracy oraz ocenę ich znaczenie jako kapitału ludzkiego dla długofalowego rozwoju gospodarczego w Polsce. Sformułowane rekomendacje opierają się na obszernym przeglądzie aktualnej, zagranicznej literatury tematu, w szczególności opracowań empirycznych wykonanych przez autorów korzystających z bardzo zaawansowanych, dobrze rozwiniętych baz danych krajów (Francja, Wielka Brytania, Niemcy), które posiadają od dawna dobrze funkcjonujące systemy archiwizacji c) Analiza dyskursu medialnego społecznego wizerunku imigrantów w Polsce. Celem tego badania jest pokazanie, jak cudzoziemcy i imigranci są przedstawiani w mediach. Obraz obcokrajowca w mediach (pozytywny lub negatywny) może w sposób znaczący wpłynąć na postrzeganie poszczególnych grup narodowych i dalej de facto wpłynąć na szanse przedstawiciela danej nacji na rynku pracy. W naszym przypadku ze względu na dostępność danych skupiamy się na analizie treści mediów pisanych tj. prasie codziennej oraz tygodnikach. Analiza objęła artykuły i wypowiedzi pochodzące z II półrocza 2013 roku, które pojawiły się w tytułach uznawanych, zarówno, za prestiżowe, jak i popularne. O ich doborze zadecydowały dwa kryteria: popularność (nakład periodyku) oraz uwzględnienie możliwie szerokiego spektrum politycznego i światopoglądowego. Odrębnej analizie poddano popularne portale internetowe i fora dyskusyjne na stronach internetowych mediów elektronicznych, a także portale publikujące treści wizualne, tzw. memy. Wybrane do analizy artykuły i materiały prasowe pochodziły z elektronicznych archiwów redakcyjnych i zostaną wybrane na podstawie zestawów słów kluczowych: cudzoziemcy, obcokrajowcy, imigranci, uchodźcy, nielegalni, inwestorzy zagraniczni wraz z określeniem wybranych kategorii narodowych, etnicznych i rasowych. Podobny sposób doboru został zastosowany w badaniu treści mediów przeprowadzonym w 2009 roku przez Instytut Spraw Publicznych. Zastosowanie podobnej metodologii pozwoliło na dokonanie porównań i wyciągnięcie wniosków dotyczących zmian klimatu społecznego wokół udziału imigrantów na polskim rynku pracy. 5
Zestaw Działań 3. Badanie podmiotów rynku pracy. Celem tej części projektu jest pokazanie, jak w opisanym we wcześniejszych fazach projektu kontekście funkcjonują na polskim rynku pracy cudzoziemcy posiadający dyplomy wyższych uczelni. Przede wszystkim interesowali nas ci cudzoziemcy, którzy wyższe wykształcenie zdobyli w Polsce. Zestaw Działań nr 3 miał odpowiedzieć na szereg pytań badawczych dotyczących stopnia otwartości i gotowości polskiego rynku na przyjęcie imigrantów posiadających wysokie kwalifikacje. W tym celu zostały zbadane dwie najważniejsze grupy aktorów, tj. cudzoziemcy i ich pracodawcy oraz jako źródło dodatkowych informacji o potencjalnych problemach w stosowaniu istniejącego prawa instytucje rynku pracy takie jak: urzędy pracy, biura karier uczelni publicznych i prywatnych oraz organizacje pozarządowe zajmujące się wspieraniem imigrantów w poszukiwaniu zatrudnienia. 1. Badanie cudzoziemców objęło studentów polskich wyższych uczelni oraz pracujących i niepracujących absolwentów. W ramach tego badania staraliśmy się dowiedzieć: Czy posiadanie dyplomu polskiej wyższej uczelni wiąże się, w oczach samych cudzoziemców, z jakimiś preferencjami / ułatwieniami na rynku pracy (innymi słowy: czy warto ich zdaniem mieć taki dyplom i dlaczego) i czy ten fakt był istotny dla nich wtedy, gdy podejmowali decyzję o podjęciu studiów w Polsce? Jakiego rodzaju bariery napotykają cudzoziemcy w dostępie do polskiego rynku pracy i w jakim stopniu bariery te są związane z ich statusem jako cudzoziemców, a w jakim dotyczą w równym stopniu także obywateli polskich. W odniesieniu do barier specyficznych dla cudzoziemców jaki jest charakter tych barier, czy są one głównie natury prawnej, czy leżą w sferze percepcji (pracodawców, współpracowników, współmieszkańców, samych cudzoziemców itp.) a) Badanie studentów zagranicznych przeprowadzono w województwach z najwyższą liczbą studentów zagranicznych mazowieckim, małopolskim, dolnośląskim i lubelskim. Badanie było realizowano metodą CAWI (Computer Assisted Web Interviewing) umożliwiającą dotarcie do respondentów bez ponoszenia dużych kosztów. Celem tego etapu badania było poznanie oczekiwań studentów zagranicznych związanych z przyszłą karierą zawodową. Interesowało nas również to, w jakim stopniu kwestia przyszłego zatrudnienia w Polsce jest dla cudzoziemców motywacją do wyboru tych czy innych kierunków kształcenia oraz do ubiegania się o przyjęcie przez konkretną uczelnię. Metoda CAWI zapewnia respondentom anonimowość i komfort w wypełnianiu ankiet. Rekrutacja do badania odbywała się za pośrednictwem Biur Rekrutacji, Biur Współpracy Międzynarodowej i Dziekanatów uczelni publicznych i prywatnych. Wspomagaliśmy się ogłoszeniami na portalach społecznościowych oraz współpracą z organizacjami studenckimi. Wyboru uczelni do badania dokonano z uwzględnieniem ich profilu, wielkości i stopnia umiędzynarodowienia (zgodnie z terminologią stosowaną w rankingu Perspektyw). Zaproszenie do uczestnictwa w badaniu otrzymało co najmniej 4000 studentów zagranicznych. Niestety duża popularność różnego rodzaju badań internetowych i przeciążenie respondentów spowodowały, że stopa zwrotów była znacznie niższa niż oczekiwano. Ostatecznie ankietę wypełniło około 320 studentów zagranicznych Na etapie budowy narzędzia CAWI przeprowadzono także 10 wywiadów pogłębionych ze studiującymi cudzoziemcami. 6
b) Badanie absolwentów polskich uczelni z niepolskim obywatelstwem. Celem tego etapu badania jest pokazanie rynku pracy z punktu widzenia osób, które odniosły na nim sukces. Respondentami byli cudzoziemcy wykonujący prace wymagające wysokich kwalifikacji i zatrudnieni na stanowiskach zgodnych ze swoim statusem wykształceniowym w różnych sektorach gospodarki. Badanie przeprowadzono metodą wywiadów pogłębionych (zrealizowano 15 wywiadów). Rekrutacja do wywiadów była prowadzona na podstawie kontaktów współpracowników Fundacji Nasz Wybór z zastosowaniem metody kuli śnieżnej. Przeprowadzono również 5 wywiadów z absolwentami uczelni polskich, którym nie powiodło się na rynku pracy w Polsce. Te wywiady miały na celu ujawnienie najważniejszych barier w dostępie do rynku pracy. 2. Badanie pracodawców miało na celu uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania : Jakie cechy absolwentów są najbardziej cenione przez pracodawców i w jakim stopniu kończący polskie uczelnie cudzoziemcy spełniają oczekiwania pracodawców; Czy pracodawcy obawiają się zatrudniania cudzoziemców, z czego te ewentualne obawy wynikają i co można zrobić, aby je zredukować. Badanie pracodawców zostało przeprowadzone dwoma metodami: metodą wywiadów pogłębionych prowadzonych (w województwach mazowieckim i dolnośląskim) oraz przy wykorzystaniu metody eksperymentu. Wybór województw dolnośląskiego i mazowieckiego podyktowany był tym, że Wrocław i Warszawa są ośrodkami akademickimi przyciągającymi najwięcej cudzoziemskich studentów. Ponadto w tych województwach wydaje się cudzoziemcom najwięcej zezwoleń na zamieszkanie i osiedlenie (zgodnie z danymi publikowanymi przez Urząd ds. Cudzoziemców). Naturalną koleją rzeczy absolwenci szukają zazwyczaj zatrudnienia w pobliżu miasta, w którym studiowali. Dzieje się tak m. in. dlatego, że jak pokazują różne badania rynku pracy wyższe uczelnie oprócz dostarczania wiedzy są także swego rodzaju sieciami ułatwiającymi znalezienie zatrudnienie: absolwenci nierzadko znajdują pracę dzięki swoim kolegom ze studiów. a) Jakościowe badanie pracodawców. Pracodawcy byli rekrutowani spośród takich, którzy potencjalnie mogą zatrudniać absolwentów wyższych uczelni. Osobami badanymi byli szefowie działów Human Resources ewentualnie dyrektorzy lub właściciele (szczególnie w mniejszych firmach), czyli osoby podejmujące ostateczne decyzje o zatrudnieniu pracowników. Próbę do badania dobrano w sposób celowy spośród firm należących do różnych branż, które mogą być potencjalnie zainteresowane zatrudnieniem absolwentów wyższych uczelni, w tym cudzoziemców. Uwzględnienie w próbie przedsiębiorstw różnej wielkości, różnych form własności i o różnej sile ekonomicznej pozwoliło na pokazanie obrazu rynku pracy i sformułowanie wniosków wykraczających poza mazowiecki i dolnośląski rynek pracy. Grupy branż, z których wybierano pracodawców do badania to: Biznes, w szczególności firmy konsultingowe lub przedsiębiorstwa wykorzystujące wysokie technologie, np. laboratoria diagnostyczne, firmy produkujące odczynniki chemiczne lub serwisujące wysokiej klasy sprzęt medyczny lub aparaturę wykorzystywaną w przemyśle, itp.) Media prasa i media elektroniczne oraz mniejsze i większe agencje reklamowe i informacyjne, Instytucje publiczne np. ośrodki naukowe, instytucje kultury, przychodnie itp. Uczelnie prywatne i państwowe Sektor pozarządowy stowarzyszenia i fundacje: zarówno ośrodki analityczne typu think tank, jak i zajmujące się działalnością na rzecz wspólnot lokalnych lub grup społecznych 7
W sumie przebadano 36 pracodawców. b) Badanie eksperymentalne dyskryminacji kandydatów do pracy. Celem tej części badania pracodawców jest odpowiedź na pytanie, czy samo pochodzenie etniczne jest czynnikiem warunkującym prawdopodobieństwo znalezienia pracy przez absolwenta pracodawcy, a zatem czy pracodawcy dyskryminują kandydatów do pracy ze względu na pochodzenie etniczne i/lub niepolskie obywatelstwo. Badanie to jest w części inspirowane podobnymi badaniami eksperymentalnymi przeprowadzanymi między innymi w Szwecji, Grecji, i Niemczech (por. np. L Kaas, Ch. Manger Ethnic discrimination in German labour market: field experiment; M. Carlson, D. O. Rooth Evidence of Ethnic Discrimination in Swedish Labour Market Using Experimental Data, etc.). W eksperymencie badano reakcję firm zamieszczających ogłoszenia o wolnych miejscach pracy (zarówno w najbardziej popularnych portalach internetowych takich jak np. praca. gazeta.pl, jak i tych przeznaczonych głównie dla absolwentów, np. absolwent.pl) na aplikacje absolwentów o podobnych kwalifikacjach (adekwatnych do oferowanego stanowiska) różniących się pochodzeniem etnicznym (wskaźnikiem było tu polsko- lub obcobrzmiące nazwisko). W trakcie badania wzięto pod uwagę około 800 ofert pracy dla absolwentów. 3. Badanie instytucji rynku pracy. Badane to ma służyć głównie zorientowaniu się w praktyce stosowania przepisów dotyczących zatrudnienia cudzoziemców, w szczególności chodziło o to, w jakim stopniu sytuacja cudzoziemców z polskimi dyplomami odbiega od sytuacji innych cudzoziemców na polskim rynku pracy oraz od innych absolwentów (tych z polskim obywatelstwem) poszukujących zatrudnienia. Chcieliśmy dowiedzieć się, czy cudzoziemcy poszukujący w Polsce zatrudnienia korzystają z różnych form wsparcia, z których mogą korzystać obywatele polscy. Przeprowadziliśmy ok. 15 wywiadów pogłębionych z instytucjami rynku pracy (urzędy pracy, organizacje pozarządowe wspierające osoby poszukujące zatrudnienia). Do instytucji rynku pracy zaliczono także biura karier prywatnych i publicznych uczelni, w których studiują cudzoziemcy. Przedmiotem zainteresowania w tej części badania była kwestia wsparcia udzielanego przez te biura cudzoziemcom oraz ocena zapotrzebowania na lokalnym rynku pracy na pracę cudzoziemskich absolwentów uczelni. Przeprowadzono 5 wywiadów pogłębionych z przedstawicielami uczelnianych biur karier uczelni publicznych i prywatnych. 8