16 u progu nowego wieku Sport i nauki o sporcie Sport i technika id¹ ze sob¹ w parze, aczkolwiek wspó³praca ta nie jest bezinteresowna. Tomasz Sahaj Wp³yw techniki na rozwój sportu Zdaniem Autora, rozwój sportu wzrost wyników i poziomu rywalizacji jest bezpoœrednio zwi¹zany z postêpem techniki i zale ny od tempa jej wdra ania do sportu. Stwierdzenie to popiera przyk³adami z ró nych dyscyplin sportu, w których znalaz³y zastosowanie wynalazki techniczne, m.in. p³ywania, lekkoatletyki, sportów zimowych, wyœcigów samochodowych. Odrêbnym omawianym zagadnieniem jest techniczne wspomaganie pracy sêdziów. S OWA KLUCZOWE: sport wyczynowy technika sêdziowanie. Wp³yw, jaki na rozwój sportu wywar³a (i ci¹gle wywiera) technika, widoczny jest dziœ niemal w ka dej dyscyplinie sportowej. Tam, gdzie mo liwoœci ludzkie wydawa³y siê byæ wykorzystane do koñca, z pomoc¹ pod¹ y- ³a technika. Nowoczesne rozwi¹zania techniczne umo liwiaj¹ dalsz¹ poprawê wyników, tak e rekordowych. Za spraw¹ techniki powstaj¹ równie nowe konkurencje sport zyskuje nowy wymiar, otwieraj¹ siê nowe kierunki rozwoju. W dyscyplinach, które bazuj¹ na sprzêcie, dla zdobycia przewagi nad rywalami wykorzystuje siê ka d¹ nowinkê techniczn¹. Niejednokrotnie zwyciê aj¹ nie ci sportowcy, którzy s¹ lepiej wytrenowani, ale ci, Sport Wyczynowy 2005, nr 5-6/485-486
Wp³yw techniki na rozwój sportu którzy dysponuj¹ lepszym i nowoczeœniejszym sprzêtem. Dziêki nowoczesnym aparatom technicznym mog¹ uprawiaæ sport wyczynowo równie osoby niepe³nosprawne. Graj¹ w koszykówkê, rywalizuj¹ w szermierce, bior¹ udzia³ w zawodach tanecznych, morderczych maratonach, wyœcigach rowerowych i in. Wydaje siê, e sport i technika id¹ ze sob¹ w parze, aczkolwiek wspó³praca ta nie jest bezinteresowna. Najdobitniej wyrazi³ to Zenon Wa ny: Sport staje siê poligonem doœwiadczalnym prototypowej produkcji urz¹dzeñ, sprzêtu i aparatury, które na drodze sprzê enia zwrotnego przyczyniaj¹ siê do przyœpieszenia rozwoju ró - nych dziedzin wiedzy. 1 W sporcie testuje siê nowoczesne rozwi¹zania konstrukcyjne, np. kijki narciarskie, kombinezony i narty, które potem wchodz¹ do masowej produkcji. W badaniach czêsto rzeczywistych ludzi zastêpuj¹ niezmordowane roboty. 2 Rozwój sportu jest bezpoœrednio zwi¹zany z rozwojem techniki. Przyjrzyjmy siê przyk³adom z ró nych dyscyplin. P³ywanie Kilka lat temu podczas zawodów pojawi³y siê kostiumy k¹pielowe imituj¹ce skórê rekina. Opór tkaniny, z których je wykonano, by³ du o mniejszy 1 Wa ny Z.: Narodziny i rozwój teorii i treningu sportowego. Sport Wyczynowy 2000, nr 1-2, s. 8. 2 Woo S. L-Y. i in.: Wykorzystywanie robotów do badania w³asnoœci mechanicznych stawów z³o onych. Sport Wyczynowy 2000, nr 9-10. 17 nawet od oporu g³adko ogolonej skóry ludzkiej, dziêki czemu wzrosn¹æ mog³a prêdkoœæ zawodnika (dlatego p³ywacy ubieraj¹ siê w kombinezony powlekaj¹ce ca³e cia³o lub znaczn¹ jego czêœæ). Zmniejszeniu oporu wody s³u y równie nasycenie jej ozonem, a tak e specjalna budowa basenu, poch³aniaj¹ca niepo ¹dane drgania. W USA opracowano specjalny system pomocy dla skoczków do wody za pomoc¹ czujników pod³¹czonych do komputera mierzone s¹ parametry ka dego skoku, a informacje o nich przekazywane s¹ zawodnikowi wyposa onemu w minis³uchawkê. Z tego urz¹dzenia korzystali amerykañscy skoczkowie podczas Igrzysk w Sydney. W p³ywaniu synchronicznym rejestruje siê za pomoc¹ kamery cyfrowej ruchy cia³a zawodniczek w trakcie wykonywania przez nie podwodnych ewolucji, a nastêpnie analizuje uzyskane zdjêcia w komputerze. Porównuj¹c je z modelem idealnym (wzorcem) otrzymuje siê dok³adn¹ informacjê o b³êdach i na tej podstawie mo na podj¹æ odpowiednie dzia³ania korekcyjne. Lekkoatletyka Przed Igrzyskami Olimpijskimi w Meksyku (1968) (...) nauka musia³a powiedzieæ, jak przygotowaæ organizm zawodnika do startu na wysokoœci oko- ³o 2400 m n.p.m.. 3 I uczyni³a to, z niez³ym skutkiem. Okaza³o siê, e trening wysokogórski znacznie zwiêksza wytrzyma³oœæ zawodników, a stan ten 3 Wa ny Z.: Narodziny i rozwój teorii treningu sportowego, s. 7.
18 Tomasz Sahaj utrzymuje siê przez pewien okres i pozwala uzyskiwaæ lepsze wyniki w zawodach rozgrywanych w warunkach nizinnych. Niedawno dowiedziono, i wcale nie trzeba jechaæ w góry, aby przejœæ taki trening. W Skandynawii skonstruowano i wybudowano na terenach oœrodków sportowych górskie domki, w których symuluje siê warunki wysokogórskie. 4 Na rozwój królowej sportu wp³ynê³y te zmienione przez innowacje techniczne warunki rozgrywania zawodów oraz modyfikacje sprzêtu, których przyk³adem mog¹ byæ tartanowe nawierzchnie, bêd¹ce w latach 60-tych ostatnim krzykiem mody, oraz wynalezienie i zastosowanie w³ókna szklanego do wyrobu tyczek. U ywane jeszcze po II wojnie œwiatowej bambusowe tyczki mia³y ograniczone mo liwoœci. Dziêki w³óknu szklanemu na rekordy w skoku o tyczce nie trzeba by³o d³ugo czekaæ. Inne nowinki dotyczy³y sprzêtu u ywanego przez zawodników niektórych pañstw. W latach 50-tych XX wieku skoczkowie wzwy ze Zwi¹zku Radzieckiego zaczêli wystêpowaæ w obuwiu o specyficznej konstrukcji: o obni- onych obcasach, a podwy szonym przodzie, co jednemu z nich przynios³o nawet rekord œwiata. Stosowanie takich butów zosta³o zakazane, jednoczeœnie znormalizowano regulaminow¹ gruboœæ podeszwy na poziomie 13 milimetrów. Na Igrzyskach Olimpijskich w Meksyku reprezentanci USA wyst¹pili w 4 Ibidem. butach zaopatrzonych w 60 tytanowych igie³ek, zastêpuj¹cych normalne kolce. Przy takiej samej przyczepnoœci do pod³o a jak buty tradycyjne wbija³y siê one znacznie p³ycej w bie niê, dziêki czemu tarcie by³o mniejsze, a szybkoœæ zawodnika wiêksza. Stosowanie tego wynalazku zosta³o jednak zabronione. Dziœ produkuje siê buty do uprawiania lekkoatletyki o ró norodnym przeznaczeniu, do wystêpów na nawierzchni trawiastej, syntetycznej (zawody na otwartym stadionie, zawody halowe). Œwiatowej s³awy lekkoatleci u ywaj¹ obuwia dostosowanego do budowy ich cia³a. WyraŸnej ewolucji uleg³y równie stroje sportowe. Na Igrzyskach Olimpijskich w Atenach pojawi³y siê klimatyzowane koszulki sportowe z inteligentnych tworzyw, których zadaniem jest utrzymywanie po ¹danej temperatury cia³a na sta³ym poziomie, niezale nie od temperatury otoczenia. Sporty zimowe Wiele prze³omowych zmian zasz³o w sportach, umownie nazywanych dot¹d zimowymi coraz czêœciej mo na je bowiem uprawiaæ przez ca³y rok. Umo liwi³y to takie wynalazki, jak igielit oraz sztuczny lód i sztuczny œnieg. Ponadto latem mo na natkn¹æ siê na narciarzy poruszaj¹cych siê po asfalcie na nartorolkach z odpowiednimi kijkami. W Poznaniu funkcjonuje ca³oroczny stok narciarski obok toru regatowego na sztucznym jeziorze. y wiarze korzystaj¹ dziœ z tzw. szybkiego lodu supernowoczesnej
Wp³yw techniki na rozwój sportu 19 (i superkosztownej) nawierzchni, powsta³ej w wyniku napylania toru filtrowan¹ i zdejonizowan¹ wod¹, wylewan¹ kilkudziesiêciokrotnie! Ka da z warstw musia³a dok³adnie zamarzn¹æ i wtedy wylewano nastêpn¹. W sumie trzeba by³o wylaæ 24 warstwy, aby uzyskaæ pokrywê lodu o gruboœci dwóch centymetrów. Supercienkie warstwy sprawiaj¹, e powierzchnia lodu jest niemal idealnie g³adka. W³aœnie dziêki temu ³y wiarze mog¹ szybciej siê œcigaæ. Cienkie warstwy zamarzaj¹ tak szybko, e nie wi¹- ¹ praktycznie powietrza wewn¹trz lodu. 5 Warto dodaæ, e powierzchniê lodu modyfikuje siê w zale noœci od dystansu, na którym odbywaj¹ siê zawody. I tak (...) przy sprintach na 500 metrów lód bêdzie nieco bardziej miêkki, bo sprinter bior¹cy ostry zakrêt pod k¹tem 50 stopni i przy szybkoœci ponad 60 km/h musi czuæ, e ostrze ³y wy w coœ siê wbija. Za to lód bêdzie bardziej zmro ony na d³ugich dystansach piêæ kilometrów mê czyzn i trzy kilometry kobiet bo ³y wiarze d³ugodystansowi musz¹ sun¹æ po lodzie, wykorzystuj¹c jak najlepiej ka dy ruch. 6 Istotnym i nieustannym zmianom ulegaj¹ zarówno stroje, jak i buty oraz ³y wy panczenistów. Od lat siedemdziesi¹tych XX wieku ich g³owê zakrywa kaptur, zmniejszaj¹cy opór powietrza. Dziœ wystêpuj¹ w obcis³ych kostiumach upodabniaj¹cych ich do supermana, obszywanych w taki sposób, 5 Begley S.: Do granic mo liwoœci. Newsweek, 12 luty 2002, s. 76. 6 Ibidem. 7 Ibidem. e przypominaj¹ lotki ptaka, a dziêki po³¹czeniu materia³u na torsie zawodnika z kapturem tworzy to coœ na kszta³t aerodynamicznego skrzyd³a. W po³owie lat 90-tych pojawi³y siê tzw. klapy ³y wy, które odrywaj¹ siê od piêty buta przy podnoszeniu nogi podczas jazdy na wira u. W narciarstwie zjazdowym pojawi³y siê udoskonalone buty do jazdy o ró - nych poziomach zaawansowania zgodnie z posiadanymi umiejêtnoœciami czy reprezentowanym stylem. Miêkkie do jazdy rekreacyjnej, amatorskiej, twarde do jazdy bardziej zaawansowanej, wyczynowej, profesjonalnej. Inne buty, wi¹zania i narty przeznaczone s¹ do akrobatyki narciarskiej. W narciarstwie alpejskim, gdzie licz¹ siê nie tylko setne, ale i tysiêczne czêœci sekundy, zastosowano wrêcz ultranowoczesne rozwi¹zanie smarowania nart. Amerykañska dru yna narciarska przed smarowaniem pokrywa³a œlizgi p³ynnym grafitem. Jego warstwa mia³a zapobiegaæ wy³adowaniom elektrostatycznym miêdzy œniegiem a powierzchni¹ smaru. 7 W gazetach pojawiaj¹ siê zapowiedzi mówi¹ce, e: Amerykañscy snowbordziœci bêd¹ œlizgaæ siê na deskach pokrytych od spodu indem. Ten srebrzysty metal potrafi przyœpieszyæ deskê o mniej wiêcej 2 procent. (...). Ind zestala siê w temperaturze -5 stopni Celsjusza, nieco powy ej punktu, w którym œnieg staje siê (...) «lepki». Ind poch³ania wiêc ciep³o wytwarzane przy tarciu deski o œnieg i nie pozwala jej siê rozgrzaæ. Ciep³a deska topi³aby bowiem
20 Tomasz Sahaj œnieg, a taki podtopiony œnieg dla snowbordzisty jest jak rzep. 8 W skokach narciarskich, pocz¹tkowo ku zmartwieniu Apoloniusza Tajnera, trenera Adama Ma³ysza, hitem sta³y siê specjalne kombinezony, z wszytymi w rêkawy i nogawki ukrytymi, dodatkowymi paskami. Zawodnik móg³ tu przed skokiem (po oficjalnych pomiarach sêdziowskich!) zaci¹gn¹æ je. Dziêki temu podczas lotu zyskiwa³ dodatkow¹ powierzchniê noœn¹, a co za tym idzie szybowa³ stabilniej, d³u ej i dalej. Zawodnicy (tak e polskiej reprezentacji) bardzo szybko zastosowali to prototypowe rozwi¹zanie. Wyœcigi samochodowe 8 Ibidem, s. 77. 9 Wojciechowicz K.: W pogoni za wskazówk¹. Gazeta Wyborcza, dodatek Auto-moto, 15 kwietnia 1999, s. 2. Dla pasjonatów szybkich pojazdów nie ma granic, których by nie byli sk³onni przekroczyæ. Odzwierciedlaj¹ to wyniki nieustannie przekraczanych rekordów prêdkoœci. Zaczê³o siê od ogniw elektrycznych (próg 100 km/h). PóŸniej by³a para (granica 200 km/h), nastêpnie okres dominacji silników spalinowych (928 km/h osi¹gn¹³ w 1965 roku Artur Arfons). Po nim czas nadszed³ na napêd odrzutowy. W 1970 roku napêdzany silnikami rakietowymi Spirit of America osi¹gn¹³ 1001 km/h. 9 Na tym bynajmniej nie zatrzymano siê. Kolejny pojazd (trudno go ju nazwaæ samochodem, bo wyposa ony by³ w dwa silniki wziête z samolotu myœliwskiego typu Phantom) mia³ (...) 7 ton wagi, 106 tysiêcy koni mechanicznych, w 4 sekundy osi¹ga³ 160 km/h, zu ycie 5400 litrów paliwa/100 km. Na Pustyni Czarnej Ska³y w Nevadzie Andy Greek osi¹ga prêdkoœæ 1222 km/h, przekraczaj¹c jako pierwszy barierê dÿwiêku. 10 Ten osza³amiaj¹cy wynik nale y ju jednak do historii, poniewa zosta³ znacz¹co przekroczony. Nowe dyscypliny sportu, nowe konkurencje Obecna widownia chce ogl¹daæ najlepszych zawodników, zaciek³¹ walkê, rekordowe wyniki (...) Rodzi siê potrzeba nowych konkurencji, nowych sportów, najchêtniej nios¹cych z sob¹ choæby odrobinê ryzyka. 11 Najpe³niejszym wyrazem tej tendencji s¹ tzw. sporty ekstremalne, ryzykowne i bardzo efektowne, uprawiane z pasj¹ przez m³odych ludzi, pragn¹cych doznawaæ silnych wra eñ. Ten temat rozwinê w oddzielnej publikacji. Dziêki zastosowaniu nowoczesnych materia³ów i technologii powsta³y takie dyscypliny sportowe, jak: snowboard i windsurfing, a eglarstwo zyska³o nowe, dynamiczne oblicze. Technika wywar³a du y wp³yw na rozwój lotniarstwa, paralotniarstwa, motolotniarstwa czy baloniarstwa i szybownictwa oraz innych sportów lotniczych. Szybk¹ ewolucjê przechodzi sprzêt w sportach motorowodnych. W rowerach u ywanych w dzisiejszym kolarstwie górskim stosuje siê materia³y wykorzystywane wczeœniej przy produkcji statków kosmicznych. 10 Ibidem. 11 Zab³ocki W.: Sport na progu XXI wieku. Kultura Fizyczna 2000, nr 9-10, s. 19.
Wp³yw techniki na rozwój sportu Wiele dyscyplin sportowych pojawia siê w nowych odmianach. W dodatku, jak np. pi³ka pla owa, uniezale niaj¹ siê od pory roku i warunków atmosferycznych. Aby pi³kê pla ow¹ uprawiaæ zim¹, usypuje siê sztuczn¹ pla ê w hali sportowej. Podobnie zawody we wspinaczce ska³kowej odbywaæ siê mog¹ w hali na sztucznych œcianach o ró - nym stopniu trudnoœci. Nieco inaczej by³o z curlingiem, który wchodz¹c na hale sportowe musia³ siê ucywilizowaæ. Pocz¹tkowo rzucano kamieniami po lodzie, dziœ kamienie zast¹piono 20 kg dyskami. Zawody halowe od doœæ dawna odbywaj¹ siê w lekkoatletyce, tenisie, pi³ce no nej, a ostatnio nawet trialu rowerowym. Buduje siê tak e sztuczne tory kajakowe z odcinkami o ró nym stopniu trudnoœci. Wp³yw techniki na obiektywnoœæ sêdziowania Wspó³czesna technika przychodzi z pomoc¹ tak e sêdziom sportowym. Standardem podczas wa nych zawodów s¹ potê ne telebimy, pozwalaj¹ce widowni œledziæ niemal ka dy ruch zawodników. Bywa³o ju tak, e sêdzia pomyli³ siê w swej ocenie, co widzowie ogl¹dali po wielokroæ (dziœ tego ju siê nie robi, aby nie wywo³ywaæ niepokoju wœród zawodników i kibiców), lecz jego decyzja pozostawa³a niezmienna i niezawis³a. Czy tak byæ musi i czy zawsze tak bêdzie? Znacznym udogodnieniem dla sêdziów sta³y siê bloki startowe w lekkoatletyce. Sprzê one z czujnikami, reaguj¹cymi na zmianê si³y nacisku, po- 21 ³¹czone z komputerem, informuj¹ startera o falstarcie konkretnego zawodnika. Rzecz¹ nie do przecenienia s¹ fotokomórki, wykorzystywane w wielu dyscyplinach. W zawodach p³ywackich korzysta siê z elektronicznych czujników umieszczonych w s³upkach startowych i œcianach basenu. Nawet w tenisie ziemnym pojawi³a siê inicjatywa, maj¹ca wykluczyæ sytuacje sporne, spowodowane subiektywnym postrzeganiem autu przez sêdziów. Ich pracê mia- ³yby zast¹piæ sprzê one ze sob¹ radar i fotokomórka. Pomocne dla pracy sêdziów okaza- ³y siê kamery wideo, uwa nie œledz¹ce ka dy ruch zawodników, zw³aszcza wtedy, gdy sêdziowie nie mog¹ ich widzieæ. Podczas zjazdów narciarskich kamery monitoruj¹ przebieg ca³ej trasy. Skutkiem tego ju w 1968 roku podczas Igrzysk Olimpijskich w Grenoble nie wrêczono z³otego medalu austriackiemu narciarzowi, poniewa pomin¹³ jedn¹ bramkê (czego sêdziowie nie zauwa yli). Podczas Euro 2004 w Portugalii skandynawscy kamerzyœci zarejestrowali incydent (nie dostrze ony przez adnego sêdziego) znany w³oski pi³karz prowokacyjnie plun¹³ w twarz przebiegaj¹cemu obok zawodnikowi duñskiemu. Fakt ten nie wp³yn¹³ na przebieg meczu, ale analiza zarejestrowanego filmu zaowocowa³a kar¹ dyscyplinarn¹ i finansow¹ dla winnego. Kamery wideo wykorzystywane s¹ w pracy sêdziów w hokeju na lodzie. Kamera, umieszczona w rogu bramki, rejestruje ruch kr¹ ka. W razie jakichkolwiek w¹tpliwoœci sêdziowie zje d aj¹
22 na chwilê do boksu, aby rzuciæ okiem na zapis wideo, który pokazuje po³o enie kr¹ ka w spornej sytuacji. W pi³ce no nej nagranie wideo odtworzone post factum mo e wykazaæ ewidentne b³êdy arbitra g³ównego, czy te któregoœ z liniowych, ale na zmianê decyzji sêdziego, ani na wynik meczu nie wp³ynie. Inna procedura obowi¹zywa³a jeszcze 10 lat temu w futbolu amerykañskim. Sêdziowie przed og³oszeniem werdyktu uwa nie ogl¹dali przebieg ca³ego meczu, zarejestrowanego na kasecie wideo. Zajmowa³o im to jednak du o czasu, podczas którego kibice i zawodnicy niecierpliwie czekali. Praktyki tej zaniechano, choæ dziêki niej nadal dyskwalifikuje siê zawodników za brutalne faule i niesportowe zachowania. Rozwój techniki komputerowej pozwoli³ wskrzesiæ ideê sêdziowania wspomaganego w pi³ce no nej. Najnowsza koncepcja, która mo e zostanie eksperymentalnie wdro ona w niemieckiej lidze, unika mankamentów poprzednich. Ma ona polegaæ na tym, e boisko bêdzie nieustannie monitorowane przez wszêdobylskie kamery, umieszczone przy bramkach, liniach autowych, rogach boiska. Ponadto czujniki radiowe emituj¹ce fale (nieszkodliwe dla zdrowia) umieszczone maj¹ byæ na pi³ce, nagolennikach i butach pi³karzy. Sêdzia mia³by na przegubie niewielki monitor, na którym natychmiast po spornym incydencie móg³by obejrzeæ to wydarzenie z kilku ró nych ujêæ kamery oraz przyjrzeæ siê doniesieniom komputera rejestruj¹cego dane z czujników. W ten sposób w bardzo krótkim, Tomasz Sahaj nieistotnym dla przebiegu meczu, czasie móg³by wydaæ zobiektywizowane decyzje. Podczas Euro 2004 w Portugalii sêdziowie boczni u ywali chor¹giewek z przyciskami, urz¹dzenia emituj¹cego sygna³y, które by³y odbierane przez sêdziego g³ównego. Mia³ on odbiornik umieszczony w opasce na rêce. Nie tylko u³atwi³o, ale i bardzo usprawni³o to pracê arbitrów. Sêdzia g³ówny bowiem odbiera³ natychmiast wa ne informacje z miejsc odleg³ych od g³ównej akcji. PZPN pragnie zastosowaæ technikê wideo do analizy meczów. W opinii FIFA projekt jest w miarê obiecuj¹cy. W zwi¹zku z licznymi nieprawid³owoœciami w pracy sêdziów w boksie zastosowano wspomagany sposób sêdziowania, który sta³ siê powszechnym standardem. Sêdziowie siedz¹cy przy komputerze maj¹ do dyspozycji guziki, które naciskaj¹ po celnym i/lub efektownym uderzeniu. Gdy trzech sêdziów naciska guzik jednoczeœnie, to zawodnik otrzymuje punkt, który skrzêtnie notuje nieomylny komputer. On te przygotowuje i dostarcza niezbêdnych informacji do og³oszenia wyniku, bêd¹cego wypadkow¹ decyzji wszystkich uczestnicz¹cych w meczu sêdziów. W boksie zawodowym, w walkach niektórych federacji (odbywaj¹cych siê czêsto wed³ug skrajnie odmiennych zasad) sêdziowie techniczni maj¹ dziêki kamerom i komputerowi zdecydowanie wiêkszy i bardziej obiektywny ogl¹d sytuacji oraz znacznie wiêcej czasu do namys³u przed wydaniem werdyktu. Wa ne jest jednak to, e mog¹ oni anulowaæ b³êdne decyzje sêdziego ringo-
Wp³yw techniki na rozwój sportu wego wydane podczas meczu, co te niejednokrotnie czyni¹. Dlatego czasem z pozoru lepszy zawodnik przegrywa na punkty po drobiazgowej analizie technicznej (licz¹cej choæby iloœæ wyprowadzonych, a tak e celnych ciosów) przeprowadzonej przez sêdziów wespó³ z komputerem. Tak e w szermierce nie wszystkie pchniêcia s¹ postrzegane przez sêdziów. Dlatego w broni i w uniformach zawodników stosuje siê czujniki elektroniczne. Istnieje du e prawdopodobieñstwo, e od wieków tradycyjnie niezmienna i nieprzenikniona dla przeciwników maska ochronna na twarz zostanie zast¹piona przezroczyst¹, zrobion¹ z wytrzyma³ego tworzywa sztucznego. Wówczas walka nabierze nowego wyrazu, gdy bêdzie mo na obserwowaæ reakcje na twarzy i w oczach przeciwnika. A jest to szczególnie istotne w sportach walki. Refleksja koñcowa W zwi¹zku ze wspomaganiem sportu przez technikê pojawia siê w¹tpliwoœæ natury filozoficznej. W wielu dyscyplinach zawodnicy stali siê bardzo 23 sprawnymi operatorami urz¹dzeñ technicznych. Trudno ich nazwaæ sportowcami, bior¹c pod uwagê takie klasyczne kategorie, jak znacznie wy sza od przeciêtnej sprawnoœæ fizyczna, znakomita kondycja psychofizyczna, wytrenowane miêœnie, si³a itp. Kierowca Formu³y 1, je d ¹cy w kó³ko godzinami po betonowej nawierzchni przy akompaniamencie og³uszaj¹cego ryku potê - nych silników, niczym nie ró ni siê dla mnie od kierowcy taksówki (abstrahuj¹c od prêdkoœci). Podobnie jest z motocyklistami œcigaj¹cymi siê na u lu. Bardziej wysportowany wydaje mi siê przeciêtny kurier rowerowy, rozwo ¹cy po mieœcie pizzê. Niektórzy pesymiœci s¹dz¹ nawet, e czekaj¹ nas futurystyczne zawody, podczas których operatorzy urz¹dzeñ sportowych mierzyæ siê bêd¹ ze sob¹ pod okiem, obojêtnej na wszystko, automatycznej aparatury sêdziowskiej. Nie s¹dzê, aby te kasandryczne przepowiednie mia³y siê rych³o sprawdziæ. I dlatego z niecierpliwoœci¹ czekam na to, co do sportu wyczynowego wniesie technika w najbli - szej przysz³oœci.