Dariusz Szymikowski Uwagi na temat poradnika dla nauczycieli pt. Kaszuby przez wieki (cz. 5) 5. Temat: Literacka historia Kaszub. Na wstępie chciałbym się krótko odnieść tylko do trzech kwestii choć problemów jest więcej (np. wielce dyskusyjne jest nazywanie Derdowskiego ojcem kaszubskiej świadomości historycznej) z Wprowadzenia, które mają bezpośredni związek z przebiegiem lekcji. Autorzy wymienili wśród dzieł Hieronima Derdowskiego m.in. Kaszëbë pod Widnem (podaję według pisowni zastosowanej w Poradniku). Tytuł jest jednak błędny i to aż z dwóch powodów, gdyż: 1) nie jest to oryginalny tytuł dzieła wydanego w 1883 r. (ten brzmiał pierwotnie: Kaszuba pod Widnem; w późniejszych wydaniach: Kaszube pod Widnem), a taki zapis byłby uzasadniony; 2) wprawdzie zastosowano tu współcześnie obowiązującą pisownię, ale błędnie zrozumiano słowa (Kaszuba)/Kaszube (tytuł powinien brzmieć: Kaszëba pòd Widnã/Kaszëbi [nie zaś: Kaszëbë] pòd Widnã taki zapis też byłby uzasadniony, choć odbiegałby od mowy i pisowni (oraz poglądów) samego Derdowskiego. Na marginesie powyższych uwag należałoby się jednak odnieść, choćby tylko sygnalizując problem, do tezy Autorów o tym, że Derdowski jest ojcem kaszubskiej świadomości historycznej. Tak, jak wyżej napisałem, jest to bardzo dyskusyjna teza, osobiście uważam, że błędna. A teraz umacnia mnie jeszcze w tym przekonaniu fakt, że nawet ci, którzy Kaszubom piszą ich historię, sami nie potrafią poprawnie zapisać choćby tylko tytułu dzieła tego kaszubskiego pisarza. Dodam jeszcze, że także tytuł najbardziej znanego dzieła Derdowskiego również nie został przez Autorów poprawnie zapisany (O panu Czôrlińsczim, co do Pucka po sécë jachôł nie jest to ani zapis oryginalny, ani w obecnie obowiązującej pisowni!). Jeszcze więcej błędów jest w następującym stwierdzeniu Autorów: (..) do historii kaszubskich bojów na polach wiedeńskich powrócił Jan Karnowski, który pod pseudonimem artystycznym Woś Budzysz opublikował sztukę pod tytułem»kaszëbë pod Widnem«. Otóż, mamy tutaj te same błędy, co w wyżej wskazanym przykładzie, czyli: 1) nie jest to oryginalny tytuł dzieła (zob. wyjaśnienia poniżej); 2) wprawdzie zastosowano tu współcześnie obowiązującą pisownię, ale błędnie zrozumiano oryginalne określenie (Kaszubë) użyte przez Karnowskiego (prawidłowy zapis to: Kaszëbi [nie: Kaszëbë] pòd Widnã). Autorzy popełnili prawdopodobnie jeszcze kilka błędów. Z rękopisu bowiem wynika, że tytuł tego dzieła brzmiał Kaszubë pod Widnem, a Karnowski posłużył się pseudonimem W. Budzysz (zob.: Jan Karnowski, Dramaty, oprac. M. Cybulski, wstęp C. Obracht-Prondzyński, D. Kalinowski, M. Cybulski,
Gdańsk 2011, s. 229). Z kolei nieco inaczej to wygląda w wersji drukowanej. Poniżej przedstawiam skan pierwodruku (pochodzi z powyżej wymienionego dzieła, s. 29). Na koniec tych rozważań warto chyba wyjaśnić, wszystkim tym, którzy nie znają języka kaszubskiego, że Kaszëbë (czyli po polsku: Kaszuby) to ziemia, a Kaszëbi (po polsku: Kaszubi) to ludzie. W przypadku dzieła Karnowskiego Autorzy nie popełniliby wspomnianych wyżej błędów, gdyby tylko sięgnęli do wspomnianego wyżej opracowania dzieł Jana Karnowskiego. W publikacji tej bowiem znajdują się m.in. dwie wersje (w oryginalnej pisowni i w obecnie obowiązującej) tekstu pt. Kaszëbi pòd Widnã. Ponadto w tej książce prof. M. Cybulski wyjaśnia kwestie związane z językiem utworów Karnowskiego. Autorzy dużo uwagi poświęcili Derdowskiemu, trochę zaś Ceynowie, Karnowskiemu i Majkowskiemu, a na koniec stwierdzili: Wizja doktora Majkowskiego odbiła się głośnym echem w wielu późniejszych utworach poruszających temat kaszubskiej historii; jego mity powielali twórcy od Zrzeszińców po Lecha Bądkowskiego. Szkoda jednak, że ani słowa nie poświęcili ich twórczości! Nie podali nawet w tym miejscu żadnego nazwiska, ani dzieła! Także z Przebiegu lekcji wynika, że ich poglądy będą na lekcji potraktowane marginalnie. Jest to jeszcze bardziej zaskakujące, jeśli uwzględni się to, co Autorzy napisali w Celach lekcji. Cele lekcji Wśród celów wskazano: Uczeń ( ) wymienia najważniejsze mity literackie pochodzące z dzieł Młodokaszubów i zrzeszinców. Niestety, jak już napisałem, Autorzy we Wprowadzeniu nie wspomnieli o żadnym dziele Zrzeszińców. Tylko w Karcie pracy znajduje się Zemia Rodnô Jana Trepczyka, a w Przebiegu lekcji zapisano: Na koniec [lekcji D.Sz.] prowadzący zwraca uwagę na recepcję tych poglądów [tj. Majkowskiego D.Sz.] w środowisku Zrzeszińców. Przy okazji należałoby jeszcze zauważyć, że w Poradniku brak jest konsekwencji w zapisie słowa Zrzeszińcy.
Karta pracy: Literacka historia Kaszub. Zadanie 1 Nie podano opisu bibliograficznego (nawet imienia i nazwiska) odnośnie tekstu Marsza, który przez Autorów jest nazwany Hymnem kaszubskim (o kwestii hymnu szerzej pisałem przy okazji omawiania tematu IV). Nie wiadomo też dlaczego ten tekst liczy 5 zwrotek i dlaczego akurat są te, a nie inne (zob. uwagi do tematu IV). Należy jeszcze zauważyć, że ten tekst pojawił się w Poradniku po raz drugi (pierwszy raz Autorzy zaproponowali go w jednym z ćwiczeń w temacie IV). Zadanie 2 Poniżej przedstawiam skan zadania 2. Uwzględniając to, co Autorzy napisali we Wprowadzeniu, uczniowie przyporządkują Kaszëbë pod Widnem do dwóch osób (tj. Derdowskiego i Karnowskiego), a w rzeczywistości nie powinni do żadnej, gdyż dzieła o takim tytule nikt nie napisał. Także w tym miejscu Autorzy nie zadbali o to, by poprawnie zapisać tytuł innego dzieła Derdowskiego (Ò panu ). Ponadto w tym zadaniu mamy swoiste poplątanie pisowni (np. Żëcé jest akurat w obecnie obowiązującej). W analizowanym zadaniu widać też pewien problem innej natury. W żadnym miejscu Poradnika Autorzy nie wyjaśnili, w jaki sposób są skonstruowane tego typu zadania (tzn. czy są podpowiedzi, które są zbędne i nie powinny być wykorzystane). W związku z tym trudno orzec czy Historia Kaszub jest świadomym i podchwytliwym zabiegiem (Majkowski napisał bowiem Historię Kaszubów), czy jakimś niedopatrzeniem. Ponadto Autorzy błędnie podali imię twórcy pieśni Zemia Rodnô jest Józef, a powinno być Jan. Zadanie 3 Ponownie należy zauważyć, że Autorzy nie podali pełnego opisu bibliograficznego prezentowanego utworu (Zemia Rodnô). Tu jednak, w odróżnieniu od tekstu zawartego w zadaniu 1, podano chociaż imię i nazwisko jego twórcy. Zadanie 4 Poniżej przedstawiam skan zadania 4.
Mam tutaj kilka uwag. Szkoda, że Autorzy nie podali w opisie bibliograficznym strony (lub innego bliższego określenia), z której pochodzi wykorzystana w tym zadaniu mapka. W Pomorzu plemiennym Jana M. Piskorskiego jest sporo mapek i rycin. Wydaje się, że Autorzy skorzystali z tej, której skan poniżej przedstawiam (s. 42-43, w wydaniu z 2014 r.). Warto zwrócić uwagę na poszczególne tytuły tych mapek: Plemiona słowiańskie w X wieku [podkreślenie moje D.Sz.] (to w Poradniku) i Podziały osadniczo-plemienne Słowian
zachodnich w VIII-IX w. [podkreślenie moje D.Sz.] według L. Leciejewicza (to w książce J. M. Piskorskiego). Chciałbym zwrócić uwagę na fakt, że Autorzy zmienili zakres czasowy, nie dokonując przy tym żadnych merytorycznych zmian (dostrzegłem tylko jedną: brak jest znaku zapytania przy Kaszubach). Nie wiem, czy takie działanie można jakoś usprawiedliwić, czy też uzasadnić. Na podstawie jakich danych Autorzy przenieśli wyniki czyichś badań w X stulecie? Tu jeszcze warto zaznaczyć, że Pyrzyczanie zostali wymienieni tylko w jednym źródle (tzw. Geograf Bawarski) pochodzącym z połowy IX w. (trzeba jednak zaznaczyć, że są też inne interpretacje nazwy zapisanej Prissani, a także lokalizacji tego plemienia). Uważam, że lepszym rozwiązaniem byłoby dodanie jeszcze jednej mapki, która pokazywałaby inną koncepcją, jeśli chodzi o określanie obszaru, który przed tysiącem lat mieli zamieszkiwać Kaszubi. Pytanie drugie nie jest zbyt precyzyjne, a to przez okoliczność, że Łaba nie płynie równolegle do Bałtyku. Uczniowie mogą więc mogą wymienić tylko te plemiona, które mieszkały w końcowym biegu Łaby lub spojrzeć na to szerzej i wymienić niemal wszystkie plemiona, zamieszkujące obszar na wschód od Łaby. Żeby uniknąć tej dwuznaczności, należałoby jeszcze bardziej sprecyzować granice obszaru (pytanie mogłoby więc dotyczyć ziem położonych między Łabą a Odrą, albo między dolną Łabą a dolną Odrą.