Ocena stabilizacji implantów o modyfikowanych powierzchniach na modelu zwierzęcym

PROTET. STOMATOL., 2011, LXI, 6, 445-452 Ocena stabilizacji implantów o modyfikowanych powierzchniach na modelu zwierzęcym Animal model-based assessment of stability of implants with modified surfaces Magdalena Łukaszewska-Kuska 1, Wiesław Hędzelek 1, Bartosz Leda 1, Michał Wawrzyniak 1, Radomir Majchrowski 2, Agnieszka Martyła 3, Rafał Zagalak 4 1 Z Katedry Protetyki Stomatologicznej, Kliniki Protetyki Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. W. Hędzelek 2 Z Instytutu Technologii Mechanicznej, Zakładu Metrologii i Systemów Pomiarowych Politechniki Poznańskiej Kierownik: prof. dr inż. J. Chajda 3 Z Instytutu Metali Nieżelaznych, Centralnego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw w Poznaniu Kierownik: dr inż. M. Walkowiak 4 Z Fundacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Kierownik: mgr R. Dworzyński HASŁA INDEKSOWE: stabilizacja implantów, modyfikacja powierzchni implantów, osteointegracja,, KEY WORDS: bone, implant stability, implant surface modification, osseointegration,, Streszczenie Cel pracy. Celem pracy była ocena wgajania implantów o modyfikowanych powierzchniach na modelu zwierzęcym na podstawie określenia ich stabilizacji pierwotnej i wtórnej przy użyciu urządzeń Mentor i. Materiał i metody. Do badań użyto implantów Osteoplant o średnicy 4 mm i długości 7 mm przygotowanych specjalnie na potrzeby eksperymentu. Zastosowano implanty o 4 różnych powierzchniach: maszynowej, piaskowanej, piaskowanej i trawionej mieszaniną kwasów H 2 SO 4 i HCl i powierzchni piaskowanej a następnie pokrytej hydroksyapatytem. implantów oceniana była pod względem topografii, składu chemicznego i chropowatości. Badaniu poddano 48 implantów które wszczepiono w piszczele 12 królików. Każde ze zwierząt miało wszczepione po 4 implanty, każdy o innej powierzchni, po 2 Summary Aim of the study. To evaluate on an animal model the osseointegration of implants with modified surfaces, based on the assessment of their primary and secondary stability with use of Mentor and devises. Material and methods. For the purpose of this study 48 experimental implants (4 mm in diameter and 7 mm long) were prepared by the Osteoplant Company. They had 4 different modified surfaces: machined, sandblasted, sandblasted and etched with mixture of acids H 2 SO 4 and HCl and sandblasted covered with hydroxyapatite coating. Surface topography, chemical composition and roughness of implants were examined. The study group consisted of 12 rabbits. Implants were inserted in the rabbits both tibia bones, two implants were embedded in each tibia. Time of healing was set for two weeks. Primary and secondary stabili- * Praca finansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach projektu badawczego nr N403 010 32/0480. 445

M. Łukaszewska-Kuska i inni w każdą z piszczeli. Czas wgajania implantów wynosił 2 tygodnie. Stabilizacja implantów zarówno pierwotna jak i wtórna oceniana była na podstawie odczytów z urządzenia Mentor i. Wyniki. Dla każdego rodzaju implantów stwierdzono statystycznie istotny wzrost wartości odczytów z urządzenia Mentor i urządzenia po 2 tygodniowym okresie wgajania. Zróżnicowanie rozkładów stabilizacji pierwotnej jak i wtórnej ocenianych na podstawie średnich wartości odczytów z urządzenia jak i wartości odczytów z urządzenia pomiędzy 4 rodzajami implantów nie było istotne statystycznie. Wnioski. Średnia wartość odczytów z urządzenia Mentor jak i odczytów z urządzenia istotnie wzrosła podczas 2 tygodniowego okresu wgajania we wszystkich badanych grupach implantów. Nie stwierdzono istotnych różnic w stabilizacji pierwotnej ani wtórnej ocenianej na podstawie odczytów z urządzenia Mentor i pomiędzy implantami o 4 różnych powierzchniach. ties were evaluated with use of Mentor and devices. Results. Statistically significant increase in the values of recordings produced by Mentor and devices was found for all types of implant surfaces after a two-week healing. No statistically significant diversification of primary and secondary stability distribution between four different surfaces of implants, assessed on the basis of records from Mentor and devices, was observed. Conclusions. After two weeks of healing significant increase in stability was identified in all types of tested implant surfaces. Neither in primary stability, nor in secondary stability were the differences found between four tested implant surfaces assessed on the basis of Mentor and recordings. Wstęp Osteointegracja to bezpośrednie strukturalne i funkcjonalne połączenie pomiędzy żywą tkanką kostną a powierzchnią obciążonego implantu (1). Jest ona kluczem do osiągnięcia pozytywnego wyniku leczenia implantoprotetycznego. Aktualnie dąży się do maksymalnego przyspieszenia tego procesu tak aby jak najbardziej skracać czas pomiędzy implantacją wszczepu a jego obciążeniem. Jednym z elementów, które mają wpływ na przebieg osteointegracji jest powierzchnia wszczepianych implantów. Jednym z kryteriów świadczących o osteointegracji wszczepu jest stabilizacja wtórna. Zależy ona między innymi od techniki operacyjnej, gęstości tkanki kostnej, sposobu opracowania łoża implantu, rodzaju powierzchni i kształtu implantu, a także od stabilizacji pierwotnej. Stabilizacja wtórna wynika z postępującego procesu osteointegracji i wiąże się z łączeniem się komórek tkanki kostnej z powierzchnią zewnętrzną wszczepu. Może się ona powiększać dzięki formowaniu tkanki kostnej i przebudowie na połączeniu implantu z kością. Stabilizacja pierwotna natomiast ma charakter czysto mechaniczny, wynikający z wklinowania się tytanowej śruby wszczepu w tkankę kostną pacjenta. Jest ona niezbędna do uzyskania osteointegracji. Wartość stabilizacji pierwotnej, tak istotnej bezpośrednio po wprowadzeniu wszczepu, maleje stopniowo wraz z przebudową tkanki kostnej wokół implantu w pierwszych tygodniach po zabiegu, ustępując miejsca stabilności wtórnej (1, 2, 3, 4, 5). Istnieje wiele metod oceny stabilizacji implantów. Nieinwazyjna ocena stabilizacji pierwotnej i wtórnej implantów może być przeprowadzony za pomocą urządzenia Mentor które działa na zasadzie analizy częstotliwości tłumienia drgań wszczepu zębowego. Implant jest wprowadzony w drgania poprzez przykręcany do niego magnetyczny czujnik. Wynik podawany jest w standaryzowanych jednostkach ISQ (Implant Stability Quotient) obejmujących wartości od 0 do 100 (2, 6, 7, 8, 9). Działanie opiera się na analizie częstotliwości tłumienia drgań, w które wprowadzany jest wszczep za pomocą przykręcanego do niego magnetycznego czujnika (2, 6, 7, 9, 11). Im wyższa wartość ISQ tym większa stabilizacja., urządzenie pierwotnie stosowane do oceny stabilizacji zębów, również może służyć do oceny stabilizacji pierwotnej i wtórnej implantów. 446 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2011, LXI, 6

Implanty Jego działanie oparte jest na analizie czasu kontaktu sondy pomiarowej w postaci młoteczka z badanym obiektem. Im bardziej sprężyste odbicie sondy od mierzonej powierzchni tym bardziej jest ona stabilna (12). Wyniki podawane są w postaci umownej skali PTV ( Value) obejmującej wartości od -8 do +50 (9, 10). Im niższa wartość PTV tym większa stabilizacja. i są klinicznie stosowane do oceny stabilizacji implantów. Poprzez ocenę stabilizacji pierwotnej jak i wtórnej możliwe jest porównanie potencjału osteointegracyjnego różnych rodzajów implantów. Cel pracy Celem pracy była ocena potencjału osteointegracyjnego implantów o modyfikowanych powierzchniach na modelu zwierzęcym, na podstawie określenia ich stabilizacji pierwotnej i wtórnej przy użyciu urządzeń Mentor i. Materiał i metody Przygotowanie implantów Do badań użyto implantów Osteoplant przygotowanych specjalnie na potrzeby eksperymentu. Były to implanty tytanowe o średnicy 4mm i długości 7mm ze zredukowaną szerokością szyjki. Zastosowano implanty o 4 różnych powierzchniach. maszynowa kontrolna, uzyskana była w drodze frezowania implantów z tytanowego pręta. piaskowana uzyskana była w drodze bombardowania powierzchni implantu maszynowego przy użyciu ziaren Al2O3 o średnicy 53 75 mikrometra (granulacja F220). trawiona uzyskana była przez wytrawianie implantów piaskowanych mieszaniną 36% HCl/96% H 2 SO 4. o powłoce HA uzyskana była zgodnie z warunkami zgłoszenia patentowego nr 392892. Użyty został układ składający sie z 2 elektrod. Implant stanowił anodę, platynowa siatka katodę. implantu została wypiaskowana i wytrawiona H 2 SO 4. Układ został zanurzony w elektrolicie zawierającym 2,08 x 10-4 M CaCl2, 1,25 x 10-4 M NaH2PO4 i NaCl o ph 6,3. Proces przebiegał przy natężeniu prądu 5 ma w temperaturze 100 C. Przed wszczepieniem implanty poddane zostały procesowi mycia oraz sterylizacji radiacyjnej. Analiza powierzchni Oceniano chropowatość powierzchni implantów za pomocą profilometru optycznego Wyko NT1100. Topografię powierzchni implantów oceniano na podstawie obrazów z mikroskopu elektronowego (SEM) Tescan Vega 5135. Skład chemiczny powierzchni oceniany był za pomocą dyfrakcji rentgenowskiej (XRD) PW 1050, Philips i mikroskopii elektronowej (SEM) Zeiss EVO. Ryc. 1. Badanie stabilizacji implantu za pomocą urządzenia po wcześniejszym zamocowaniu przenośnika trójfunkcyjnego. Ryc. 2. Badanie stabilizacji implantu za pomocą urządzenia Mentor po wcześniejszym zamocowaniu Smart-Peg a. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2011, LXI, 6 447

M. Łukaszewska-Kuska i inni Procedura chirurgiczna Badanie przeprowadzone zostało za zgodą Lokalnej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach, Katedra Fizjologii Biochemii Zwierząt, Uniwersytet Rolniczy im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu. Doświadczenie prowadzono na królikach białych Nowozelandzkich, były to dorosłe samice o wadze około 4kg i w wieku 6 miesięcy. Badaniu poddano 48 implantów wszczepionych w piszczele królików. Badanie przeprowadzono na grupie liczącej 12 osobników. Każde ze zwierząt miało wszczepione 4 implanty, każdy o innej powierzchni, po 2 implanty w każdą z piszczeli. Czas wgajania implantów wynosił 2 tygodnie. Zabiegi przeprowadzane był w znieczuleniu ogólnym, dodatkowo podane było znieczulenie nasiękowe w miejscu zabiegu. W trakcie zabiegu podawany był tlen medyczny przez sondę doustną. Po preparacji warstwowej odsłaniano guzowatość kości piszczelowej na jej powierzchni przednio-przyśrodkowej w części bliższej przynasady. Po wypreparowaniu łoży kostnych w każdą przynasadę wprowadzano po 2 implanty. W łapę prawą w części bliższej guzowatości implant o powierzchni trawionej, w części dalszej implant o powierzchni maszynowej. W łapę lewą w części bliższej guzowatości implant o powłoce HA, w części dalszej implant o powierzchni piaskowanej. Przeprowadzano pomiar stabilizacji pierwotnej implantów. Po wprowadzeniu śrub zaślepiających rany zszywano warstwowo. Zwierzęta objęte zostały opieką pozabiegową. Po upływie zaplanowanego czasu wgajania przeprowadzano kolejny zabieg. Króliki były usypiane. Implanty były odsłaniane celem oceny ich stabilizacji. Analiza stabilizacji Stabilizacja implantów oceniana była na podstawie odczytów z urządzenia Mentor i zarówno bezpośrednio po implantacji jak i po okresie wgajania. Urządzeniem Mentor wykonywano pomiar po dokręceniu do implantu Smart Peg-a. Badano stabilizację przez przyłożenie urządzenia wzdłuż i w poprzek długiej osi kości. Następnie wyniki uzyskane dla jednego implantu sumowano a następnie je uśredniano uzyskując w ten sposób jeden wynik dla danego implantu. W przypadku pomiarów wykonywanych urządzeniem wykonywano jeden pomiar po dokręceniu do implantu transferu, badanie przeprowadzano zawsze na tej samej wysokości (ryc. 1, 2). Wyniki Analiza stabilizacji pierwotnej i wtórnej Wyniki oceny stabilizacji pierwotnej i wtórnej ocenianej na podstawie odczytów z urządzenia Mentor i urządzenia dla 4 rodzajów implantów podane są w tabelach (tab. I, II). T a b e l a I. Wartość stabilizacji pierwotnej w jednostkach ISQ i PTV. Zróżnicowanie rozkładów wartości ISQ pomiędzy rodzajami implantów nie było istotne statystycznie (test Kruskala-Wallisa: p=0,088). Zróżnicowanie rozkładów wartości PTV pomiędzy rodzajami implantów nie było istotne statystycznie (test Kruskala-Wallisa: p=0,309) maszynowa piaskowana z powłoką HA piaskowana i trawiona średnia minimum maksimum odch.std. 70,4 9,7 48,5 1,0 82,0 29,0 9,8 7,7 71,2 9,4 58,0 1,0 81,0 19,0 5,7 5,9 64,6 13,6 37,0 2,0 80,5 30,0 13,6 8,6 62,0 15,8 30,0 2,0 77,5 43,0 13,3 12,1 448 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2011, LXI, 6

Implanty T a b e l a I I. Wartość stabilizacji wtórnej w jednostkach ISQ i PTV. Zróżnicowanie rozkładów wartości ISQ pomiędzy rodzajami implantów nie było istotne statystycznie (test Kruskala-Wallisa: p=0,280). Zróżnicowanie rozkładów wartości PTV pomiędzy rodzajami implantów nie było istotne statystycznie (test Kruskala-Wallisa: p=0,360) średnia minimum maksimum odch. std. maszynowa piaskowana z powłoką HA piaskowana i trawiona 76,0 6,3 57,0-2,0 85,0 19,0 8,0 6,8 72,3 3,1 58,0-1,0 78,5 9,0 5,5 3,6 69,8 6,9 52,5-2,0 80,0 18,0 9,0 8,1 70,8 9,8 50,5-2,0 81,5 28,0 9,7 8,6 Oceniane było zróżnicowanie rozkładów zarówno wartości średniej odczytów z urządzenia Mentor jak i wartości odczytu z urządzenia pomiędzy 4 rodzajami implantów. Ocena przeprowadzana była dla wyników uzyskanych zarówno tuż po implantacji jak i po okresie wgajania. Nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic ani pomiędzy wartościami ISQ ani pomiędzy wartościami PTV między 4 rodzajami implantów dla odczytów wykonanych tuż po implantacji. Również dla odczytów uzyskanych po okresie wgajania nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic ani pomiędzy wartościami ISQ ani pomiędzy wartościami PTV między 4 rodzajami implantów. Oceniany był również poziom istotności różnicy pomiędzy wynikami oceny stabilizacji tuż po implantacji oraz po okresie wgajania dla każdego rodzaju implantów (tab. III). W każdej badanej grupie implantów nastąpił statystycznie istotny wzrost przynajmniej jednego z dwóch badanych wskaźników osteointegracji. Badana była również zależność pomiędzy średnimi wartościami odczytów z urządzenia Mentor a wartościami odczytów z urządzenia zarówno dla wyników otrzymanych tuż po implantacji jak i dla wyników osiągniętych po okresie wgajania. Dla wyników osiągniętych tuż po implantacji stwierdzono statystyczną istotność pomiędzy średnimi wartościami wyników uzyskanym z urządzenia Mentor a wynikami uzyskanymi z urządzenia (współczynniki korelacji rang Spearmana rs=-0,611, p<0,001). Wzrostowi śred- T a b e l a I I I. Poziom istotności różnic pomiędzy stabilizacją pierwotną a wtórną na podstawie wartości ISQ i PTV. Stwierdzono statystycznie istotną (p 0,05) zmianę przynajmniej jednego z parametrów badanych dla wszystkich badanych grup implantów Poziom istotności różnicy (test Wilcoxona) Mentor maszynowa 0,003 0,012 piaskowana 0,067 0,012 z powłoką HA 0,007 0,012 piaskowana i trawiona 0,003 0,066 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2011, LXI, 6 449

M. Łukaszewska-Kuska i inni nich wartości z urządzenia towarzyszył spadek wartości z urządzenia. Dla wyników osiągniętych po okresie wgajania również stwierdzono statystyczną istotność pomiędzy średnimi wartościami wyników uzyskanym z urządzenia a wynikami uzyskanymi z urządzenia (współczynniki korelacji rang Spearmana rs=-0,654, p<0,001). Wzrostowi średnich wartości z urządzenia towarzyszył spadek wartości z urządzenia. Analiza chropowatości Chropowatość oceniana na podstawie parametru Sa i wynosiła dla implantów o powierzchni maszynowej 0,45 μm, piaskowanej 0,74 μm, piaskowanej i trawionej HCl/H2SO4 0,90 μm, o powłoce HA 1,04 μm. Analiza topografii implantów maszynowych na obrazach SEM charakteryzowała się obecnością zorientowanych, równoległych bruzd powstałych w trakcie skrawania tytanu w czasie produkcji wszczepu. Obserwowana powierzchnia była anizotropowa z dominującym kierunkiem struktury. piaskowana na obrazach SEM była nieregularna, chropowata, z licznymi kraterami powstałymi w wyniku piaskowania oraz izotropowa bez dominującego kierunku struktury. piaskowana i trawiona H 2 SO 4 prezentowała na obrazach SEM charakterystyczną dla powierzchni typu SLA mikrostrukturę. Można było zaobserwować szerokie kratery powstałe w wyniku piaskowania, a wewnątrz nich niewielkie dołki powstałe w wyniku trawienia. ta miała charakter izotropowy. implantów z powłoką HA na zdjęciach SEM charakteryzowała się jednorodną, zintegrowaną warstwą złożoną z kryształów HA. Również ta powierzchnia miała w obrazie SEM charakter izotropowy. Analiza składu chemicznego powierzchni Analiza chemiczna powierzchni implantów maszynowych wskazała na dominującą obecność tytanu i tlenu. W przypadku powierzchni piaskowanej poza tytanem i tlenem obecny był również glin wbudowany w powierzchnię implantu w procesie piaskowania. Podobny wynik uzyskano dla powierzchni piaskowanej i trawionej, ilość glinu była tu jednak mniejsza. Skład chemiczny powłoki HA wskazywał na obecność hydroksyapatytu bez dodatków innych form fosforanu wapnia. Dyskusja Zgodnie z podziałem proponowanym przez Wennenberg powierzchnię maszynową można zakwalifikować jako gładką, powierzchnię piaskowaną oraz piaskowaną i trawioną HCl/H2SO4 jako minimalnie chropowate. Powierzchnię z powłoką HA natomiast można zakwalifikować do grupy średnio chropowatych (13). Jako powierzchnie najbardziej stymulujące osteointegracje uznaje się powierzchnie średnio chropowate czyli takie o parametrze Sa w granicach 1-2μm (13). Pod względem składu chemicznego najkorzystniejszym z użytych powłok byłaby powierzchnia o powłoce HA. Hydroksyapatyt jest powłoką bioaktywną, tkanka kostna ulega mineralizacji bezpośrednio na tego typu powłokach (14, 15). Powłoki te mają również wpływ na pobudzanie proliferacji osteoblastów oraz szybsze dojrzewanie tkanki kostnej (14, 15, 16). Przewagą tej powierzchni jest również brak glinu w składzie chemicznych który, według niektórych autorów, może zaburzać proces osteointegracji (17). Można więc założyć, że powierzchnia z powłoką HA pod względem zarówno chropowatości jak i składu chemicznego powinna wpływać najkorzystniej na przebieg osteointegracji. Różnice stabilizacji pierwotnej oceniane na podstawie odczytów z urządzeń Mentor i nie były statystycznie istotne, można więc stwierdzić, że stabilizacja pierwotna w obrębie wszystkich rodzajów implantów była podobna. Wynik ten można powiązać z jednakową geometrią wszystkich implantów. Różnice chropowatości powierzchni pomiędzy implantami również nie wpłynęły na odczyty z urządzeń Mentor i. Podobne wyniki uzyskał Dos Santos. Dla powierzchni o różnych wartościach chropowatości nie stwierdził różnic w wartościach ISQ, różnice wystąpiły natomiast w pomiarze oporu podczas wkręcania implantów (18). Po okresie wgajania stwierdzono natomiast statystycznie istotną zmianę przynajmniej jednego z 450 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2011, LXI, 6

Implanty dwóch badanych wskaźników osteointegracji dla wszystkich badanych grup implantów. W związku z powyższym można stwierdzić, że w obrębie wszystkich badanych grup implantów nastąpiła poprawa stabilizacji. Po 2 tygodniach wgajania pomiędzy implantami o powierzchniach: maszynowej, piaskowanej, trawionej H2SO4/HCl i HA nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic w rozkładzie średnich wartości odczytów i wartości odczytów. Podobne wyniki uzyskał również Koh i wsp. (19). Stosując implanty o odmiennych niż w prezentowanym badaniu powierzchniach po okresie wgajania wynoszącym 2 tygodnie stwierdzili również statystycznie istotny wzrost wartości ISQ. Nie stwierdzili natomiast różnic wartości ISQ między implantami o różnych powierzchnach. Istotna statystycznie różnica w wartościach ISQ pomiędzy maszynową powierzchnią kontrolną a powierzchniami badanymi pojawiła się dopiero po 4 tygodniowym okresie wgajania. Podobne wyniki uzyskał Zhou i wsp. (20). W swoich badaniach użyli implantów maszynowych oraz piaskowanych a następnie trawionych HCl/H 2 SO 4 i również nie uzyskali różnic we wgajaniu implantów ocenianym na podstawie odczytów z urządzenia po okresie 2 tygodni wgajania. Różnice w stabilizacji pomiędzy różnymi rodzajami implantów wystąpiły dopiero po 6 tygodniowym wgajaniu. Sul porównywał natomiast wgajanie implantów oksydowanych inkorporowanych Mg, oksydowanych inkorporowanych P, piaskowanych Al 2 O 3 i trawionych, piaskowanych TiO 2, oraz podwójnie trawionych. Badane powierzchnie charakteryzowały się chropowatością w granicach Sa 0,7-1,4 μm czyli podobnie jak w przypadku prezentowanych badań. Istotne statystycznie różnice ISQ uzyskał po 6 tygodniach wgajania. Wyższy wynik uzyskała powierzchnia oksydowana inkorporowana Mg. Między pozostałymi powierzchniami nie odnotowano istotnych różnic (21). Również w innych badaniach nie zaobserwowano różnic we wgajaniu u królików implantów o różnych powierzchniach w 2 tygodnie po implantacji. W cytowanych badaniach użyta została inna technika oceny osteointegracji, była to technika histologiczna dotycząca procentowego kontaktu tkanki kostnej z powierzchnią wszczepu tzw. bone-to- -implant contact (BIC). Istotna statystycznie różnica pomiędzy różnymi rodzajami implantów odnotowana została w cytowanych badaniach dopiero w 3 tygodniu po implantacji (16, 22, 23). Stosując prezentowane modyfikacje powierzchni wszczepów nie udało się osiągnąć takiego przyspieszenia procesu osteointegracji aby różnice we wgajaniu pojawiły się już w 2 tygodnie od implantacji. Różnice w chropowatości, topografii i w składzie chemicznym powierzchni nie spowodowały w okresie 2 tygodni różnic w osteointegracji. Konieczne wydaje się więc zbadanie wpływu modyfikacji wyżej wymienionych czynników na proces osteointegracji po dłuższym okresie wgajania. Wnioski 1. Średnia wartość odczytów z urządzenia Mentor jak i odczytów z urządzenia istotnie wzrosła podczas 2 tygodniowego okresu wgajania we wszystkich badanych grupach implantów. 2. Nie stwierdzono istotnych różnic w stabilizacji pierwotnej ani wtórnej ocenianej na podstawie odczytów z urządzenia Mentor i pomiędzy implantami o 4 różnych powierzchniach. Piśmiennictwo 1. Brånemark P. I., Zarb G. A., Albrektson T.: Tissueintegrated prostheses. Osseointegration In clinical dentistry. Quintessence Publishing Co., Chicago, IL, 1985. 2. Meredith N.: Assessment of implant stability as a prognostic determinant. Int. J. Prosthodont., 1998, 11, 5, 491-501. 3. Javed F., Romanos G. E.: The role of primary stability for successful immediate loading of dental implants. A literature review. J. Dent., 2010, 38, 8, 612-620. 4. Perez M. A., Moreoa P., Garcı a-aznara J. M., Doblare M.: Computational simulation of dental implant osseointegration through resonance frequency analysis. Journal of Biomechanics, 2008; 41: 316 325. 5. Seong W. J., Conrad H. J., Hinrichs J. E.: Potential PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2011, LXI, 6 451

M. Łukaszewska-Kuska i inni Damage to Bone-Implant Interface When Measuring Initial Implant Stability. J. Periodontol., 2009; 80; 11: 1868-1874. 6. Meredith N., Alleyne D., Crawley P.: Quantitative determination of the stability of the implant-tissue interface using resonance frequency analysis. Cli. Oral Implants Res., 1996; 7; 261-267. 7. Meredith N.: Assessment of implant stability as a prognostic determinant. Int. J. Prosthodont., 1998; 11; 5: 491-501. 8. Stupka M., Majewski P.: Poimplantacyjna stabilizacja wtórna wszczepów filarowych jako jeden z elementów oceny warunków do rozpoczęcia etapu zaopatrzenia protetycznego możliwe powikłania. Implantoprotetyka, 2009; X; 4; 37: 14-16. 9. Gładkowski J., Łomżyński Ł., Okoński P., Bączkowski B., Mierzwińska-Nastalska E.: Metody oceny stabilności stomatologicznych wszczepów śródkostnych. Implantoprotetyka, 2008; IX; 2; 31: 16-19. 10. Majewski S.: Program i metody długoterminowych badań kontrolnych pacjentów po zabiegowych etapach leczenia implantoprotetycznego. Implantopretetyka, 2007; VIII; 1-2; 26-27. 11. Lachmann S., Jäger B., Axmann D., Gomez-Roman G., Groten M., Weber H.: Resonance frequency analysis and damping capacity assessment. Part 1: an in vitro study on measurement reliability and a method of comparison in the determination of primary dental implant stability. Clin. Oral Impl. Res., 2006; 17; 1: 75 79. 12. Noguerol B., Muñoz R., Mesa F., de Dios Luna H., O Valle F.: Early implant failure. Prognostic capacity of : retrospective study of a large sample. Clin. Oral Impl. Res., 2006; 17; 4: 459 464. 13. Wennerberg A., Albrektson T.: Effects of titanium surface topography on bone integration: a systematic review. Clin. Oral Implants Res., 2009; 20; 4: 172-184. 14. Sun L., Berndt C. C., Gross K. A., Kucuk A.: Material Fundamentals and Clinical Performance of Plasma- Sprayed Hydroxyapatite Coatings: A Review. J. Biomed. Mater. Res., 2001; 58; 5: 570-592. 15. Biesbrock A. R., Edgerton M.: Evaluation of the Clinical Predictability of Hydroxyapatite-Coated Endosseous Dental Implants: A Review of the Literature. Int. J. Oral Maxillofac. Implants, 1995; 10: 712 720. 16. London R. M., Roberts F. A., Baker D. A., Rohrer M. D., O Neal R. B.: Histologic Comparison of a Thermal Dual-etched Implant Surface to Machined, TPS, and HA Surfaces: Bone Contact in Vivo in Rabbits. The International Journal of Oral & Maxillofacial Implants, 2002; 17; 3: 369-376. 17. Le Guehennec L., Lopez-Heredia M..A, Enkel B., Weiss P., Amouriq Y., Layrolle P.: Osteoblastic cell behaviour on different titanium implant surfaces. Acta Biomater., 2008; 4; 3: 535-543. 18. Dos Santos M. V., Elias C. N., Cavalcanti Lima J. H.: The Effects of Superficial Roughness and Design on the Primary Stability of Dental Implants. Clin. Implant Dent. Relat Res., 2009; 9. 19. Koh J. W., Yang J. H., Han J. S., Lee J. B., Kim S. H.: Biomechanical evaluation of dental implants with different surfaces: Removal torque and resonance frequency analysis in rabbits. J. Adv. Prosthodont., 2009; 1: 107-112. 20. Zhou Y. Z., Jianga T., Qiana M., Zhangb X., Wanga J., Shia B., Xiaa H., Chenga X., Wanga J.: Roles of bone scintigraphy and resonance frequency analysis in evaluating osseointegration of endosseous implant. Biomaterials, 2008; 29: 461 474. 21. Sul Y.T., Jänsson J., Yoon G. S., Johansson C.: Resonance frequency measurements in vivo and related surface properties of magnesium-incorporated, micropatterned and magnesiumincorporated TiUnites, Osseotites, SLAs and TiOblasts implants. Clin. Oral Impl. Res., 2009; 20: 1146 1155. 22. Piattelli A., Manzon L., Scarano A., Paolantonio M., Piattelli M.: Histologic and Histomorphometric Analysis of the Bone Response to Machined and Sandblasted Titanium Implants: An Experimental Study in Rabbits. Int. J. Oral Maxillofac. Implants, 1998; 13; 6: 805-810. 23. Piattelli M., Scarano A., Paolantonio M., Iezzi G., Petrone G., Piattelli A.: Bone response to machined and resorbable blast material titanium implants: an experimental study in rabbits. Journal of Oral Implantology, 2002; 28; 1: 2-8. Zaakceptowano do druku: 18.VIII.2011 r. Adres autorów: 02-006 Warszawa, ul. Nowogrodzka 59. Zarząd Główny PTS 2011. 452 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2011, LXI, 6