PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2015-2017

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO NA LATA 2015-2017 ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. ul. Ziemowita 60, 61-063 Poznań NIP: 782-256-28-51, REGON: 302493374, KRS: 0000471615 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego e: biuro@propoliscon.pl

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Spis treści Wstęp... 3 Przyczyny zagrożenia realizacji zadań publicznych - utraty płynności finansowej... 3 Analiza stanu finansów Powiatu Olkuskiego... 4 1. Metoda analityczna przyjęta w opracowaniu... 4 1.1 Analiza danych historycznych... 4 1.2 Metoda prognozowania... 4 1.3 Założenia makroekonomiczne przyjęte do prognozy na lata 2016-2020... 6 2. Ryzyko towarzyszące funkcjonowaniu j.s.t.... 10 3. Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014... 12 4. Zestawienie wydatków Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014... 19 5. Zestawienie relacji między dochodami i wydatkami Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014... 23 6. Wolne środki finansowe... 24 7. Wykonanie budżetu Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014... 25 8. Zobowiązania Powiatu Olkuskiego... 25 9. Podsumowanie... 27 10. Plan przedsięwzięć naprawczych wraz z harmonogramem wprowadzania... 28 10.1 Plan przedsięwzięć naprawczych... 28 10.2 Harmonogram wprowadzania przedsięwzięć naprawczych wraz z przewidywanymi efektami finansowymi oraz metodologią ich obliczania... 39 11. Projekcje sytuacji finansowej Powiatu Olkuskiego z uwzględnieniem działań naprawczych... 40 11.1 Założenia analizy, zobowiązania finansowe Powiatu Olkuskiego... 40 11.2 Projekcje sytuacji finansowej... 43 11.3 Wnioski... 46 12. Podsumowanie... 49

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. Wstęp Niniejszy dokument został sporządzony w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 8 listopada 2013 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 roku poz. 1646). Zgodnie z art. 240a ustawy o finansach publicznych, w razie braku możliwości uchwalenia wieloletniej prognozy finansowej lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego, zgodnie z zasadami określonymi w art. 242-244, oraz zagrożenia realizacji zadań publicznych przez jednostkę samorządu terytorialnego, kolegium regionalnej izby obrachunkowej wzywa jednostkę samorządu terytorialnego do opracowania i uchwalenia programu postępowania naprawczego oraz przedłożenia tego programu celem zaopiniowania do regionalnej izby obrachunkowej, w terminie 45 dni od dnia otrzymania wezwania. Program postępowania naprawczego powinien zawierać w szczególności: 1) analizę stanu finansów jednostki samorządu terytorialnego, w tym określenie przyczyn zagrożenia realizacji zadań publicznych; 2) plan przedsięwzięć naprawczych, wraz z harmonogramem ich wprowadzania, zmierzających do usunięcia zagrożenia, o którym mowa w ust. 1, oraz zachowania relacji określonej w art. 242-244 Ustawy o Finansach Publicznych; 3) przewidywane efekty finansowe poszczególnych przedsięwzięć naprawczych, wraz z określeniem sposobu ich obliczania. Przyczyny zagrożenia realizacji zadań publicznych - utraty płynności finansowej Jak wynika z przedstawionych dalej danych, główną bolączką Powiatu Olkuskiego jest wielkość zadłużenia oraz problem z jego spłatą. Obecnie Powiat na bieżąco reguluje swoje zobowiązania, jednak ten stan rzeczy może trwać dopóki do spłaty są jedynie odsetki i niewielka część kapitału. Tezę tę potwierdza fakt, iż w świetle aktualnej Wieloletniej Prognozy Finansowej, jednostka niechybnie przekroczy limity obsługi zadłużenia dopuszczane przez relację określoną w art. 243 UoFP. Przyczyną tego jest fakt, że Powiat w okresie absorpcji środków UE postawił na rozwój, aktywnie sięgając po środki unijne, realizował inwestycje na stosunkowo dużą skalę, co niosło za sobą konsekwencję w postaci konieczności zaciągania kredytów, czy pożyczek. W latach 2010-2014 zrealizowano i planuje się zrealizować inwestycje o łącznej wartości 66,10 mln PLN, z czego środki Powiatu Olkuskiego wynoszą 44,56 mln PLN. Suma kredytów zaciągniętych na finansowanie inwestycji była niższa od poniesionych wydatków o 1,16 mln PLN i wyniosła 43,40 mln PLN. Fakt ten, w połączeniu ze swoistą niemożnością wygenerowania w budżecie Powiatu większej nadwyżki operacyjnej, spowodował kumulację długu do niebezpiecznego poziomu, grożącego w przyszłości problemem z jego spłatą. Stąd też głównym założeniem przedstawionego Programu Postępowania Naprawczego jest możliwie maksymalne zmniejszenie poziomu zobowiązań kredytowych w okresie Rozdział: Wstęp 3

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. jego obowiązywania. Środki na ten cel pochodzić będą z wprowadzenia przedsięwzięć naprawczych, których skutkiem będzie osiąganie wyższego poziomu nadwyżki bieżącej. W okresie obowiązywania Programu Postępowania Naprawczego, tj. w latach 2015-2017, Powiat spłaci 18,5 mln PLN z 40,5 mln PLN istniejących zobowiązań kredytowych. Analiza stanu finansów Powiatu Olkuskiego 1. Metoda analityczna przyjęta w opracowaniu 1.1 Analiza danych historycznych Podstawą budowy prognoz, jest poprawnie przeprowadzona diagnoza badanej rzeczywistości, czyli stwierdzenie przeszłego oraz faktycznego (teraźniejszego) stanu prognozowanych zjawisk 1, dlatego też, każda z kategorii dochodów i wydatków została przeanalizowana oddzielnie. Pierwszym etapem analizy będzie przedstawienie historycznych danych. Badaniem objęto dane dotyczące wykonania budżetów lat 2010-2013 oraz planowanego wykonania roku 2014 wg stanu na 30 września 2014r. W kolejnym etapie porównywano dynamikę danych ze wskaźnikiem wzrostu ogólnego poziomu cen, PKB, czy też średnią dynamiką obserwowaną dla podobnych podmiotów. Starano się także znaleźć czynniki mogące mieć wpływ na kształtowanie się wyodrębnionych kategorii dochodów i wydatków. 1.2 Metoda prognozowania Rozdział: Analiza stanu finansów Powiatu Olkuskiego W literaturze znaleźć można wiele sposobów przetwarzania informacji o przeszłości zjawiska oraz metod przejścia od informacji przetworzonej do prognozy. Najczęściej sklasyfikowane są one z podziałem na dwie grupy: metod statystycznomatematycznych, czy też ilościowych oraz niematematycznych, określanych również jako jakościowe. Różnice między powyższymi grupami sprowadzają się do oparcia na formalnym modelu prognostycznym, zbudowanym na podstawie danych o historycznym kształtowaniu się wartości zmiennej prognozowanej i zmiennych objaśniających, w przypadku pierwszej grupy. Natomiast druga grupa metod opiera się na osądach ekspertów, które mogą, lecz nie muszą być formułowane na podstawie danych o kształtowaniu się wartości zmiennej prognozowanej i zmiennych objaśniających w przeszłości. Niestety, z uwagi na niewielki materiał statystyczny, ograniczony małą liczbą i niską częstotliwością obserwacji, a także bardzo prawdopodobny wpływ zdarzeń jednorazowych na analizowany obszar badawczy, nie można zastosować żadnych metod statystyczno-matematycznych. Z tej samej przyczyny w analizie nie używa się żadnych średnich i innych miar statystycznych, 1 Prognozowanie gospodarcze. Metody, modele, zastosowania, przykłady, red. nauk. E. Nowak, Warszawa 1998, s. 32. 4

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. unikając tym samym błędu, polegającego na wnioskowaniu opartym na zbyt małej, niereprezentatywnej próbie. Do prognozowania użyto rozbudowanej metody Naive forecast (metoda naiwna). Naive forecast stosuje się w sytuacjach, gdy brak jest możliwości użycia innych metod lub użycie tych metod, skazane jest na niepowodzenie, choćby z powodu dużej losowości obserwacji. Metody naiwne są proste, przez to łatwe i szybkie w użyciu. Opierają się one na założeniu, że wahania przypadkowe prognozowanej zmiennej są niewielkie, oraz że dotychczasowy wpływ czynników, kształtujący obserwowane zjawisko, nie ulegnie zmianie. Najprostsza metoda naiwna zakłada, że prognozowana wielkość zjawiska w okresie lub momencie t będzie taka sama jak ostatnio zaobserwowana wartość. Formalnie można to zapisać następująco: gdzie: y * t y t 1 * y t - prognoza zmiennej Y na moment t, y t 1 - wartość zmiennej prognozowanej w momencie t-1. Jeżeli prognozowana zmienna charakteryzuje się istnieniem tendencji do wzrostu (spadku), to do prognozowania można użyć metody, która zakłada, że wartość prognozowanej zmiennej wzrośnie (spadnie) w momencie lub okresie prognozy o określony procent w momencie lub okresie poprzednim. Formalnie można to zapisać następująco: gdzie: c * t - wskaźnik wzrostu (spadku). y ( 1 c) yt 1 W niniejszej pracy do prognozowania wykorzystano metodę, która jest rozszerzoną wersją przytoczonych wyżej metod naiwnych. Zastosowany model umożliwia budowanie prognozy w oparciu o stały wskaźnik wzrostu (spadku) lub jako funkcję inflacji albo PKB. Jeśli wybierzemy stały wskaźnik wzrostu (spadku), to formalny zapis wygląda identycznie jak równanie wyżej. Jeżeli nie zdecydujemy się na prognozowanie w oparciu o stały wskaźnik wzrostu (spadku), to prognozę możemy uzależnić od wag stojących przy inflacji i wskaźniku wzrostu PKB. Formalnie można to zapisać następująco: gdzie: y t = y t 1 [1 + CPI t W(cpi)] [1 + PKB t W(pkb)] CPI t - wskaźnik inflacji w momencie t, W (cpi) - waga inflacji, Rozdział: Metoda analityczna przyjęta w opracowaniu 5

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. PKB t W(pkb) - wzrost PKB w momencie t, - waga PKB. Wielkość wag została wyznaczona na podstawie historycznego kształtowania się danych w cenach stałych i bieżących, zaobserwowanej dynamiki w cenach bieżących i dynamiki cen, a także opinii opartych na eksperckiej wiedzy i doświadczeniu. Z kilkunastoletniego doświadczenia wynika, że w przypadku finansów j.s.t. metoda ta daje najlepsze rezultaty. Jest odporna na wahania danych, będące wynikiem np. zmian legislacyjnych, jednocześnie dając duże możliwości w zakresie korekt eksperckich, opartych na wiedzy i doświadczeniu. Dobór tej metody służy celowi, jakim w niniejszym opracowaniu jest sporządzenie planu finansowego, który zapewniałby odpowiedni poziom nadwyżki operacyjnej, niezbędny do obsłużenia zadłużenia. Szerzej o tym w dalszych rozdziałach. 1.3 Założenia makroekonomiczne przyjęte do prognozy na lata 2016-2020 CZYNNIKI MAJĄCE WPŁYW NA GOSPODARKĘ BUDŻETOWĄ I FINANSE Dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego w okresie analizy będą zależały od wielu czynników, które można podzielić na dwie zasadnicze kategorie: czynniki wewnętrzne (endogeniczne), na które jednostka ma wpływ, czynniki zewnętrzne (egzogeniczne), na które jednostka nie ma wpływu. Do czynników wewnętrznych należy przede wszystkim polityka finansowa jednostki. Jako główne czynniki zewnętrzne można wymienić: zmiany uregulowań prawnych, stan koniunktury gospodarczej w kraju czy tez zmiany wartości relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonego o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji, udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych, do produktu krajowego brutto. Rozdział: Metoda analityczna przyjęta w opracowaniu W obrębie regulacji prawnych możemy wymienić takie dokumenty, jak: Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (w szczególności limity zadłużenia oraz wydatków na obsługę długu), Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, 6

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. Inne ustawy podatkowe oraz Rozporządzenia Ministra Finansów. Inne zewnętrzne czynniki mogące wpłynąć na sytuację finansową i gospodarczą jednostki samorządu terytorialnego to lokalne potrzeby społeczne i uwarunkowania gospodarcze regionu. Do czynników wewnętrznych, determinujących stabilność budżetów j.s.t. należy zaliczyć: uwarunkowania zależne od sytuacji mieszkańców, działających tam przedsiębiorstw czy posiadanego majątku komunalnego. Uzależnianie dochodów j.s.t od jednego, nie zawsze stabilnego źródła jest wielce ryzykowne. Znacznie korzystniejsze dla finansów komunalnych jest rozproszenie dochodów, posiadanie kilku niezależnych źródeł finansowania. Sytuację finansową j.s.t. na skutek czynników wewnętrznych mogą destabilizować również rezultaty postępowań sądowych. INFLACJA Z analizy głównych źródeł dochodów i wydatków wynika, iż w dużej mierze wielkości te zmieniają się pod wpływem inflacji. Proces dezinflacji zapoczątkowany w gospodarce polskiej w 1991 roku i kontynuowany, dzięki prowadzonej polityce fiskalnej i monetarnej, przez kolejne lata doprowadził do ograniczenia dynamiki cen z poziomu 585,8% w 1990 r. do 0,9% w 2013 r. Na wykresie 1 zamieszczono dane obrazujące zmiany wskaźnika cen i usług konsumpcyjnych w latach 1995-2013. Wykres 1: Średnioroczny wskaźnik wzrostu cen i usług w latach 1995-2013 130 rok poprzedni=100 127,8 125 120 115 110 105 100 119,9 114,9 111,8 107,3 110,1 105,5 104,2 104,3 103,5 103,5 103,7 101,9 102,1 102,5 102,6 100,8 101,0 100,9 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Rozdział: Metoda analityczna przyjęta w opracowaniu 7

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Na wykresie 2 ujęto w formie graficznej kształtowanie się prognozy wielkości wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 2014-2016 według Narodowego Banku Polskiego. Jest to tzw. wykres wachlarzowy. Wykres 2: Centralna projekcja oraz wykres wachlarzowy inflacji Źródło: Narodowy Bank Polski PRODUKT KRAJOWY BRUTTO Analiza kształtowania się dochodów pochodzących z podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych stanowiących dochód budżetu państwa wykazała, że jednym z czynników mogącym mieć wpływ na dochody z tego tytułu jest wzrost Produktu Krajowego Brutto. Odniesienie dochodów i wydatków do Produktu Krajowego Brutto pozwala spojrzeć na dany samorząd w szerszym ujęciu. Na wykresie 3 zamieszczone zostały informacje na temat dynamiki zmian Produktu Krajowego Brutto w Polsce w latach 1995 2013. Rozdział: Metoda analityczna przyjęta w opracowaniu 8

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. Wykres 3: Zmiany PKB w Polsce w latach 1995-2013 108 107 106 105 104 103 107,0 106,2 107,1 105,0 104,5 104,3 rok poprzedni=100 103,9 105,3 103,6 106,2 106,8 105,1 103,9 104,5 102 101,2 101,4 101,6 101,9 101,6 101 100 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Na poniższym wykresie przestawiono w formie graficznej kształtowanie się prognozy wskaźnika wzrostu PKB w latach 2014-2016 według Narodowego Banku Polskiego. Wykres 4: Centralna projekcja oraz wykres wachlarzowy PKB Źródło: Narodowy Bank Polski Prognozy wskaźnika wzrostu cen i usług, a także Produktu Krajowego Brutto na lata 2015-2020 oparte zostały na studium pt. Wytyczne dotyczące założeń makroekonomicznych na potrzeby wieloletnich prognoz finansowych jednostek samorządu terytorialnego stworzonego przez Ministerstwo Finansów i opublikowanego w październiku 2014 roku. Opracowanie NBP pt. Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD (lipiec 2014, powyższe wykresy) potwierdzają prognozowane wartości. Zastosowane w projekcjach wskaźniki inflacji i dynamiki PKB, stanowiące podstawę prognozowania poziomu dochodów i wydatków, przyjęto odpowiednio: Rozdział: Metoda analityczna przyjęta w opracowaniu 9

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Wskaźnik inflacji 2016 2017 2018 2019 2020 2,5% 2,2% 2,4% 2,4% 2,4% Dynamika PKB 2016 2017 2018 2019 2020 4,3% 4,3% 4,1% 3,6% 3,2% 2. Ryzyko towarzyszące funkcjonowaniu j.s.t. Problematykę ryzyka w działalności jednostek samorządu terytorialnego można zaliczyć do ważnych, chociaż jednocześnie skomplikowanych problemów współczesnego samorządu. Aby dokładnie przedstawić długoterminową prognozę stanu finansów samorządu, należy uwzględnić wszelkie możliwe do wystąpienia zagrożenia i niekorzystne elementy. Zagrożenia te mogą znacznie utrudnić osiągnięcie przed jednostkę wyznaczonych zadań i celów. Możemy tutaj wymienić: RYZYKO ISTOTNEJ ZMIANY POLITYCZNEJ W ORGANACH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Radni członkowie podstawowego organu stanowiącego Powiatu wybierani są w wyborach powszechnych, dlatego też na decyzje ekonomiczne oraz finansowe podejmowane przez jednostkę mogą wpływać czynniki zarówno polityczne, jak i społeczne. RYZYKO INSTYTUCJONALNE Związane jest z możliwością wprowadzenia zmian regulacji prawnych i podatkowych mających bezpośredni wpływ na kształtowanie się poziomu dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Rozdział: Ryzyko towarzyszące funkcjonowaniu j.s.t. RYZYKO POGORSZENIA SYTUACJI SAMORZĄDÓW NA SKUTEK ZWIĘKSZENIA ICH ZADAŃ Realizacja nowych zadań wiąże się ze zwiększonymi nakładami środków finansowych na bieżące funkcjonowanie. W ślad za nowymi zadaniami powinny być przekazywane środki na ich finansowanie. Jak pokazuje praktyka bardzo często wydatki na przekazywane zadania są niedoszacowane przez państwo. 10

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. RYZYKO NIESTABILNOŚCI GOSPODARCZEJ I POLITYCZNEJ Wiąże się z pogorszeniem ogólnej sytuacji gospodarczej kraju lub regionu, wzrostem inflacji oraz bezrobocia. W rezultacie zjawiska te wpływają na dochody czerpane z podatków i opłat. RYZYKO BRAKU ZAKŁADANYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA Występuje w przypadku finansowania długookresowych inwestycji środkami obcymi np. z funduszy pomocowych. RYZYKO PRZESZACOWANIA DOCHODÓW BUDŻETU Przygotowywanie budżetu od strony dochodów może opierać się na zbyt optymistycznych założeniach. W rezultacie niższe wpływy przy ustalonych wyższych wydatkach skutkują powstaniem lub zwiększeniem deficytu budżetowego, co może doprowadzić do zaburzeń płynności finansowej. RYZYKO NADZWYCZAJNEGO ZWIĘKSZENIA WYDATKÓW BUDŻETU Jednostki tworzą rezerwy na nieprzewidziane w budżecie wydatki. Może się okazać, że wystąpi nieplanowany wzrost wydatków przekraczający poziom utworzonej rezerwy (np. związanych z klęską żywiołową). Wówczas pokrycie tych wydatków może nastąpić poprzez zmniejszenie innych wydatków lub też zwiększenie zadłużenia. RYZYKO KURSOWE Występuje w przypadku jednostek, które zaciągnęły zobowiązania indeksowane dla walut obcych. RYZYKO ZMIANY STAWEK PODATKÓW POŚREDNICH Jednostki samorządu terytorialnego mogą ponosić ryzyko zwiększenia stawek podatków pośrednich, w tym stawek podatku od towarów i usług. Na gruncie obowiązującego stanu prawnego jednostki samorządu terytorialnego mają ograniczone prawo do pomniejszenia podatku należnego o podatek naliczony. Powoduje to, iż ponoszą one ekonomiczny ciężar podatku od towarów i usług. Podwyższenie stawek podatku VAT może skutkować wyższymi cenami żądanymi przez dostawców i wykonawców w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego. RYZYKO STÓP PROCENTOWYCH Obligacje, kredyty i część pożyczek oprocentowane są według zmiennych stawek WIBOR, które zmieniają się zarówno w ciągu roku, jak i w poszczególnych latach. Na ustalenie wielkości stawek WIBOR pośredni wpływ ma poziom inflacji, dlatego też samorząd powinien wziąć pod uwagę ryzyko związane ze zmianami inflacyjnymi. Zmniejszenie poziomu inflacji powodować może zmniejszenie poziomu WIBOR-u, i tym samym będzie wywierać wpływ na poziom obsługi zadłużenia. To samo ryzyko dotyczy Rozdział: Ryzyko towarzyszące funkcjonowaniu j.s.t. 11

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. zobowiązań zaciągniętych w zagranicznych bankach, z oprocentowaniem opartym o EURIBOR lub LIBOR. RYZYKO ZMIAN LEGISLACYJNYCH Jest to ryzyko związane z możliwym występowaniem zmian prawnych dotyczących samorządów terytorialnych. Jako przykład należy tutaj wymienić Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28.12.2011 roku w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego (Dz.U. z 2011 r. Nr 298, poz. 1767). W wyniku tego rozporządzenia klasyfikacja ta uległa poszerzeniu, co dla wielu samorządów oznaczało konieczność zakwalifikowania do długu wielu tytułów dotychczas jako dług nieuznawanych. Kolejnym przykładem mogą być pojawiające się plany Ministra Finansów mające na celu ograniczanie deficytów j.s.t. RYZYKO ZMIANY KONIUNKTURY Ryzyko dotyczące jednostek, których dochody są w znacznym stopniu uzależnione od koniunktury, np. turystycznej, której wahania mogą powodować destabilizację dochodów. Oprócz wyżej wymienionych ryzyk jednostka może borykać się z innymi, trudnymi do przewidzenia i określenia zagrożeniami, które są związane z jej specyfiką. Podczas analizy ryzyka ważnym zagadnieniem jest pojęcie jego dywersyfikacji. Jednostka posiadając wiedzę na temat danego samorządu powinna w odpowiedni sposób oraz w możliwie największym stopniu podjąć działania mające na celu rozproszenie występujących ryzyk. Rozdział: Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 3. Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 Pierwszym krokiem budowy prognozy jest zebranie danych historycznych i ich analiza. Proces analizy dochodów jest niewątpliwie procesem wielowątkowym i złożonym. Podejmowanie działań zmierzających do ustalenia dochodów jest nieodzownym elementem corocznego tworzenia budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Poniższe tabele i wykresy przedstawiają kształtowanie się wykonanych dochodów Powiatu w latach 2010-2013 oraz budżetu na rok 2014 wg stanu na dzień 30 września 2014 roku. 12

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. Tabela 1: Dochody Powiatu w latach 2010-2014 (dane w PLN) DOCHODY 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN Wpływy z opłat 4 674 696 4 244 388 3 930 658 4 028 729 4 052 731 Opłata komunikacyjna 2 434 528 2 472 674 2 339 558 2 454 323 2 396 805 Inne opłaty 2 240 168 1 771 713 1 591 100 1 574 406 1 655 926 Udział w podatkach budżetu państwa 16 943 608 18 281 273 19 587 644 20 918 449 21 578 752 Pod. dochodowy od osób fizycznych 16 388 361 17 657 944 18 726 691 20 095 469 20 717 799 Pod. dochodowy od osób prawnych 555 247 623 329 860 953 822 980 860 953 Wpływy z nadwyżek jedn. organizacyjnych 306 26 1 212 12 546 28 Dochody z majątku 970 852 389 176 309 247 828 242 212 885 Dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych 259 830 204 550 227 036 264 607 188 910 Wpływy z przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności 0 0 11 075 14 671 11 075 Wpływy z tyt. odpłatnego nabycia prawa własności oraz prawa użytkowania wieczystego nieruchomości 626 200 0 0 515 100 0 Dochody ze zbycia praw majątkowych 0 148 428 0 7 943 0 Wpływy ze sprzedaży składników majątkowych 56 614 6 662 48 243 13 588 2 500 Wpływy z opłat za zarząd i wieczyste użytkowanie nieruchomości 28 208 29 536 22 893 12 332 10 400 Odsetki 120 854 215 893 138 777 71 947 62 280 Pozostałe odsetki 120 854 215 893 138 777 71 947 62 280 Pozostałe dochody 3 696 209 4 994 902 6 666 741 4 971 000 4 579 607 Grzywny, mandaty i kary pieniężne 81 567 27 637 415 497 68 303 12 119 Wpływy z usług 1 818 463 2 635 469 2 844 421 3 100 460 3 014 624 Inne dochody 1 796 179 2 331 797 3 406 823 1 802 237 1 552 864 Subwencje z budżetu państwa 39 922 182 41 906 662 42 551 168 43 235 274 42 802 053 Subwencja podstawowa 0 1 170 182 26 496 27 565 0 Subwencja oświatowa 38 560 272 38 389 759 40 351 800 40 959 667 40 634 774 Subwencja wyrównawcza 113 204 1 573 976 984 954 1 371 543 806 961 Subwencja równoważąca 1 248 706 772 745 1 187 918 876 499 1 360 318 Dotacje celowe z budżetu państwa 13 263 863 14 837 891 15 268 005 15 463 178 16 340 880 Zadania bieżące zlecone i powierzone 11 527 199 11 926 347 12 519 993 13 137 385 13 398 911 Zadania bieżące zlecone i powierzone (par. 4-a cyf.: 7, 8 i 9) 793 574 2 029 347 1 728 266 1 279 426 2 155 430 Zadania bieżące własne 943 090 882 197 1 019 746 1 046 367 786 539 Środki na dofinansowanie zadań ze źródeł pozabudżetowych 2 482 296 1 666 211 1 922 209 2 120 692 2 354 558 Na zadania realiz. na podst. porozum. między jedn. samorządu teryt. 1 763 424 524 208 732 992 419 383 432 547 Fundusze celowe 663 900 1 085 600 421 100 407 500 625 400 Inne 54 973 56 403 768 117 1 293 809 1 296 611 Środki na inwestycje 22 912 565 6 594 820 1 248 835 3 542 837 4 280 125 z budżetu państwa 1 742 799 0 0 1 374 399 1 493 411 ze źródeł pozabudżetowych 21 169 766 6 594 820 1 248 835 2 168 438 2 786 714 DOCHODY RAZEM 104 987 430 93 131 242 91 624 497 95 192 894 96 263 899 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Rozdział: Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 13

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Tabela 2 przedstawia analizę dochodów Powiatu w latach 2010-2014. Analiza została przeprowadzona na poziomie szczegółowości obejmującym paragrafy. Wartości dochodów dla poszczególnych paragrafów zostały zestawione w kolejności chronologicznej dla lat. Następnie została policzona ich średnia arytmetyczna w całym badanym okresie. Dla tak wyznaczonych średnich, analizę przeprowadzono wg zasady Pareto, która mówi, że za ok. 80% wszystkich skutków odpowiada 20% przyczyn. Istota metody opiera się na pracy włoskiego ekonomisty żyjącego na przełomie XIX i XX wieku Vilfredo Pareto, który w 1897 roku zbadał zamożność włoskiego społeczeństwa. Zaobserwował, że 20% rodzin we Włoszech posiada aż 80% bogactwa tego kraju. Stwierdzając występowanie tego nierównomiernego rozkładu również w innych sytuacjach, Pareto sformułował zasadę znaną obecnie jako reguła 80/20. Mówi ona, że występowanie osiemdziesięciu procent typów zdarzeń można zaobserwować w niewielkim, zaledwie dwudziestoprocentowym fragmencie możliwych okoliczności. Jednak powyższa zasada nie zawsze działa z idealną precyzją, jeżeli chodzi o proporcje, natomiast ogólnym jej podsumowaniem jest fakt, iż mała część ze wszystkich przyczyn odpowiada za większą część rezultatu. Prowadzi to do wniosku, że niższymi nakładami środków i mniejszym wysiłkiem, skierowanymi na determinujący obszar, można osiągnąć równie znaczące efekty. Analizując poniższą tabelę można stwierdzić, że pierwsze 4 pozycje dochodów odpowiadają za ponad 80% ogólnej ich wartości. Podstawowym dochodem Powiatu są subwencje ogólne z budżetu państwa, które łącznie stanowią średnio ok. 43,5% dochodów. Razem z podatkiem dochodowym od osób fizycznych oraz dotacjami celowymi z budżetu Państwa na zadanie bieżące jest to już ponad 3/4 budżetu Powiatu. Rozdział: Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 14

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. Tabela 2: Analiza dochodów Powiatu w latach 2010-2014 (dane w PLN) Lp Par Opis średnia wartość dochodów Skumulowany udział wartości poszczególnych paragrafów dochodów % całości dochodów 2010 2011 2012 2013 1 292 Subwencje ogólne z budżetu państwa 41 838 619 43,47% 43,47% 39 922 182 40 736 480 42 524 672 43 207 709 42 802 053 2 001 Podatek dochodowy od osób fizycznych 18 717 253 62,92% 19,45% 16 388 361 17 657 944 18 726 691 20 095 469 20 717 799 3 211 Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na zadania bieżące z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami realizowane przez powiat 2014 PLAN 12 449 210 75,86% 12,94% 11 506 189 11 856 062 12 420 170 13 064 719 13 398 911 Dotacje celowe w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz środków, o których 4 620 mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 pkt 5 i 6 ustawy, lub 4 235 724 80,26% 4,40% 14 124 389 5 020 066 732 353 805 503 496 308 płatności w ramach budżetu środków europejskich 5 083 Wpływy z usług 2 682 688 83,05% 2,79% 1 818 463 2 635 469 2 844 421 3 100 460 3 014 624 Wpływy z tytułu pomocy finansowej udzielanej między jednostkami samorządu terytorialnego na 6 630 dofinansowanie własnych zadań inwestycyjnych i 2 483 424 85,63% 2,58% 7 045 377 1 574 754 516 482 1 105 096 2 175 408 zakupów inwestycyjnych 7 042 Wpływy z opłaty komunikacyjnej 2 419 578 88,14% 2,51% 2 434 528 2 472 674 2 339 558 2 454 323 2 396 805 Dotacje rozwojowe oraz środki na finansowanie Wspólnej 8 200 1 614 539 89,82% 1,68% 793 574 2 029 347 1 798 279 1 296 066 2 155 430 Polityki Rolnej 9 069 Wpływy z różnych opłat 1 513 379 91,39% 1,57% 1 952 865 1 612 866 1 476 059 1 170 180 1 354 926 10 236 Dochody jednostek samorządu terytorialnego związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami 1 034 510 92,47% 1,07% 670 689 748 137 1 443 137 1 182 124 1 128 461 11 213 Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na realizację bieżących zadań własnych powiatu 935 588 93,44% 0,97% 943 090 882 197 1 019 746 1 046 367 786 539 12 097 Wpływy z różnych dochodów 923 342 94,40% 0,96% 1 116 878 1 582 565 1 040 840 504 894 371 533 13 643 Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na realizację inwestycji i zakupów inwestycyjnych własnych 920 682 95,35% 0,96% 1 735 600 0 0 1 374 399 1 493 411 powiatu 14 002 Podatek dochodowy od osób prawnych 744 692 96,13% 0,77% 555 247 623 329 860 953 822 980 860 953 15 269 16 271 17 290 Środki z Funduszu Pracy otrzymane przez powiat z przeznaczeniem na finansowanie kosztów wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne pracowników powiatowego urzędu pracy Wpływy z tytułu pomocy finansowej udzielanej między jednostkami samorządu terytorialnego na dofinansowanie własnych zadań bieżących Wpływy z wpłat gmin i powiatów na rzecz innych jednostek samorządu terytorialnego oraz związków gmin lub związków powiatów na dofinansowanie zadań bieżących 640 700 96,79% 0,67% 663 900 1 085 600 421 100 407 500 625 400 632 212 97,45% 0,66% 1 578 003 294 229 627 024 303 811 357 991 624 655 98,10% 0,65% 0 0 709 289 1 199 431 1 214 555 18 049 Wpływy z innych lokalnych opłat pobieranych przez jednostki samorządu terytorialnego na podstawie 253 283 98,36% 0,26% 287 303 158 847 115 041 404 226 301 000 odrębnych ustaw 19 276 Środki na uzupełnienie dochodów powiatów 244 849 98,62% 0,25% 0 1 170 182 26 496 27 565 0 20 075 Dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych oraz innych umów o podobnym charakterze 228 987 98,85% 0,24% 259 830 204 550 227 036 264 607 188 910 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Starostwa Powiatowego w Olkuszu. Rozdział: Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 15

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Poniższy Wykres 5 ma postać tzw. diagramu Pareto, umożliwiającego łatwą hierarchizację i graficzne odwzorowanie źródeł stanowiących dochód budżetu Powiatu, zestawionych w Tabeli 2. Widać tutaj wyraźnie dominację subwencji i dotacji. Wykres 5: Analiza dochodów Powiatu w latach 2010-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Podstawowe źródła dochodów Powiatu, które zostały przedstawione w tabeli nr 1, można skumulować w większe grupy. W tabelach 3-5 zostały przedstawione dochody z uwzględnieniem tych grup, a mianowicie dochodów bieżących i majątkowych. Po pierwsze w ujęciu wartościowym w złotówkach, po drugie w ujęciu procentowym, jako struktura dochodów, a także jako dynamika zmian w analizowanych latach. Rozdział: Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 Tabela 3: Zestawienie dochodów Powiatu w latach 2010-2014 (dane w PLN) 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN DOCHODY BIEŻĄCE: 81 392 052 86 381 332 90 316 344 91 098 754 91 970 199 Subwencje i dotacje: 55 668 341 58 410 764 59 741 382 60 819 144 61 497 491 Subwencje ogółem 39 922 182 41 906 662 42 551 168 43 235 274 42 802 053 Dotacje i śr. pozabudżetowe na zad. bież. 15 746 159 16 504 102 17 190 214 17 583 870 18 695 438 Dochody własne: 25 723 711 27 970 568 30 574 961 30 279 611 30 472 708 Udział w podatkach budżetu państwa 16 943 608 18 281 273 19 587 644 20 918 449 21 578 752 Wpływy z opłat 4 702 904 4 273 924 3 953 550 4 041 060 4 063 131 Odsetki 120 854 215 893 138 777 71 947 62 280 Pozostałe dochody 3 956 345 5 199 478 6 894 990 5 248 154 4 768 545 DOCHODY MAJĄTKOWE: 23 595 379 6 749 910 1 308 154 4 094 140 4 293 700 Wpływy z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego (os. fizycznych) w prawo własności 0 0 11 075 14 671 11 075 Dochody ze sprzedaży majątku 682 814 155 090 48 243 536 631 2 500 Dotacje i śr. pozabudżet. na zad. inwest. 22 912 565 6 594 820 1 248 835 3 542 837 4 280 125 DOCHODY RAZEM 104 987 430 93 131 242 91 624 497 95 192 894 96 263 899 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. 16

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. Tabela 4: Struktura dochodów Powiatu w latach 2010-2014 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN DOCHODY BIEŻĄCE: 77,5% 92,8% 98,6% 95,7% 95,5% Subwencje i dotacje: 53,0% 62,7% 65,2% 63,9% 63,9% Subwencje ogółem 38,0% 45,0% 46,4% 45,4% 44,5% Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania bieżące 15,0% 17,7% 18,8% 18,5% 19,4% Dochody własne: 24,5% 30,0% 33,4% 31,8% 31,7% Udział w podatkach budżetu państwa 16,1% 19,6% 21,4% 22,0% 22,4% Wpływy z opłat 4,5% 4,6% 4,3% 4,2% 4,2% Odsetki 0,1% 0,2% 0,2% 0,1% 0,1% Pozostałe dochody 3,8% 5,6% 7,5% 5,5% 5,0% DOCHODY MAJĄTKOWE: 22,5% 7,2% 1,4% 4,3% 4,5% Wpływy z tytułu przekształcenia prawa użyt. wieczystego (os. fizycz.) w prawo własności 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Dochody ze sprzedaży majątku 0,7% 0,2% 0,1% 0,6% 0,0% Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania inwestycyjne 21,8% 7,1% 1,4% 3,7% 4,4% DOCHODY RAZEM 100% 100% 100% 100% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Tabela 5: Dynamika dochodów Powiatu w latach 2010-2014 2011/ 2010 2012/ 2011 2013/ 2012 2014 PLAN/ 2013 2014 PLAN/ 2010 DOCHODY BIEŻĄCE: 106,1% 104,6% 100,9% 101,0% 113,0% Subwencje i dotacje: 104,9% 102,3% 101,8% 101,1% 110,5% Subwencje ogółem 105,0% 101,5% 101,6% 99,0% 107,2% Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania bieżące 104,8% 104,2% 102,3% 106,3% 118,7% Dochody własne: 108,7% 109,3% 99,0% 100,6% 118,5% Udział w podatkach budżetu państwa 107,9% 107,1% 106,8% 103,2% 127,4% Wpływy z opłat 90,9% 92,5% 102,2% 100,5% 86,4% Odsetki 178,6% 64,3% 51,8% 86,6% 51,5% Pozostałe dochody 131,4% 132,6% 76,1% 90,9% 120,5% DOCHODY MAJĄTKOWE: 28,6% 19,4% 313,0% 104,9% 18,2% Wpływy z tytułu przekształcenia prawa użyt. wieczystego (os. fizycz.) w prawo własności x x 132,5% 75,5% x Dochody ze sprzedaży majątku 22,7% 31,1% 1112,4% 0,5% 0,4% Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania inwestycyjne 28,8% 18,9% 283,7% 120,8% 18,7% DOCHODY RAZEM 88,7% 98,4% 103,9% 101,1% 91,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Rozdział: Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 17

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Wykres 6: Dochody Powiatu w latach 2010-2014 120 000 000 100 000 000 80 000 000 Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania inwestycyjne Dochody ze sprzedaży majątku (077,078,087) Wpływy z tytułu przekształcenia prawa użyt. wieczystego (os. fizycz.) w prawo własności (076) Pozostałe dochody 60 000 000 Odsetki 40 000 000 Wpływy z opłat 20 000 000 0 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN Udział w podatkach budżetu państwa Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania bieżące Subwencje ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Rozdział: Zestawienie dochodów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 Dochody Powiatu kształtują się na przestrzeni ostatnich pięciu lat w sposób dość regularny. Najwyższą wartością dochodów cechował się rok 2010, a było to spowodowane otrzymaniem znacznych dotacji na inwestycje. Dochody bieżące cechowały się dodatnią dynamiką w całym okresie, natomiast poziom otrzymywanych dotacji na inwestycje decydował o zmienności sumy dochodów ogółem. Lata 2011-2012 przynosiły spadek dochodów, zaś lata 2013-2014 wg planu na dzień 30 września - wzrost. Dynamika wynosiła od -11,3% do 3,9% rocznie. W strukturze dochodów Powiatu obserwujemy dwie dominujące grupy. Pierwszą stanowią subwencje i dotacje, które w badanym okresie stanowiły średnio 61,7% wszystkich dochodów. Drugą grupą są dochody własne bieżące, z przeciętnym udziałem wynoszącym 30,3%. Razem obie te grupy tworzą w całości dochody bieżące, które łącznie stanowiły w latach 2010-2014 średnio 92,0% dochodów ogółem. Pozostałe 8,0% stanowiły dochody majątkowe (przekształcenie oraz sprzedaż majątku - marginalnie, a także dotacje na inwestycje). Warto tutaj zwrócić uwagę na stosunkowo niski udział tej grupy w całości dochodów. Silne uzależnienie od subwencji i dotacji jest cechą struktury dochodów nie tylko Powiatu Olkuskiego, ale i powiatów w ogóle. W praktyce oznacza to stosunkowo niewielki potencjał w zakresie decyzyjnego zwiększenia dochodów. Ich wzrost może nastąpić głównie w wyniku ogólnego polepszenia koniunktury gospodarczej regionu i/lub zmiany struktury i sposobu finansowania zadań zleconych. Jest to całkowicie typowa sytuacja dla samorządów szczebla powiatowego w Polsce. 18

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. 4. Zestawienie wydatków Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 Analogicznie jak dochody, można również przeanalizować wydatki Powiatu. Jednak ze względu na mnogość i różnorodność paragrafów klasyfikacji wydatków, zdecydowano się je rozpatrywać od razu na poziomie szczegółowości obejmującym działy. Wyliczenia umożliwiające analizę wydatków, wg stosowanej już zasady Pareto, prezentuje Tabela 6 oraz Wykres 7. Tabela 6: Analiza wydatków Powiatu w latach 2010-2014 Lp Dział Opis średnia wartość wydatków Skumulowany udział wartości poszczególnych działów wydatków % całości wydatków 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN 1 801 Oświata i wychowanie 35 675 521 35,11% 35,11% 33 942 904 38 390 422 35 632 293 35 446 430 34 965 554 2 600 Transport i łączność 15 649 544 50,51% 15,40% 35 089 706 13 282 493 8 964 102 10 777 542 10 133 880 3 750 Administracja publiczna 11 142 206 61,48% 10,97% 11 201 773 10 536 005 11 142 317 11 748 793 11 082 144 4 852 Pomoc społeczna 10 617 727 71,93% 10,45% 10 936 976 9 559 392 10 455 218 10 833 343 11 303 705 5 854 Edukacyjna opieka wychowawcza 8 749 692 80,54% 8,61% 7 104 570 7 587 628 8 869 545 9 688 315 10 498 402 6 754 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 6 371 418 86,81% 6,27% 5 981 526 6 188 467 6 369 435 6 627 820 6 689 840 7 851 Ochrona zdrowia 4 484 943 91,22% 4,41% 3 828 172 4 027 881 4 620 723 5 050 603 4 897 338 8 853 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 3 612 211 94,78% 3,56% 3 373 094 3 583 064 3 563 772 3 646 722 3 894 403 9 710 Działalność usługowa 1 662 130 96,41% 1,64% 674 379 2 621 905 2 361 267 1 468 685 1 184 416 10 757 Obsługa długu publicznego 1 623 836 98,01% 1,60% 893 493 1 499 599 2 163 970 1 877 115 1 685 000 11 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 1 205 021 99,20% 1,19% 2 351 880 1 619 698 662 399 331 807 1 059 322 12 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 242 383 99,44% 0,24% 228 967 247 980 247 980 255 986 231 000 13 700 Gospodarka mieszkaniowa 228 484 99,66% 0,22% 186 373 162 926 176 377 179 859 436 885 14 010 Rolnictwo i łowiectwo 125 282 99,79% 0,12% 173 651 253 509 66 476 66 300 66 472 15 758 Różne rozliczenia 88 883 99,87% 0,09% 0 0 0 240 248 204 169 16 020 Leśnictwo 70 560 99,94% 0,07% 59 920 66 249 76 333 67 822 82 476 17 926 Kultura fizyczna i sport 44 483 99,99% 0,04% 39 555 43 993 43 901 49 967 45 000 18 751 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 5 881 99,99% 0,01% 29 406 0 0 0 0 19 630 Turystyka 4 992 100,00% 0,00% 4 998 4 998 4 968 4 498 5 500 20 752 Obrona narodowa 3 124 100,00% 0,00% 1 750 3 998 1 991 4 000 3 880 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Starostwa Powiatowego w Olkuszu. Rozdział: Zestawienie wydatków Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 19

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Z danych przedstawionych powyżej wynika, iż w Powiecie Olkuskim szczególnie dwa działy determinują poziom wydatków. Mianowicie jest to oświata i wychowanie, która pochłania ponad 35% wydatków oraz transport i łączność z ponad 15% udziałem. Łącznie oba te działy odpowiadają za ponad połowę wszystkich wydatków Powiatu. Doskonale ilustruje to poniższy wykres. Wysoki poziom wymienionych powyżej działów jest typowy dla samorządów powiatowych, ponieważ wynika z ustawowo powierzanych im zadań. Udział wydatków oświatowych w większości j.s.t. w Polsce oscyluje w granicach 30-50%. Nawiązując do zasady Pareto, należy zauważyć, iż za ponad 80% wszystkich wydatków Powiatu decydowało pierwsze pięć wymienionych w Tabeli 6 działów. Wykres 7: Analiza wydatków Powiatu w latach 2010-2014 Rozdział: Zestawienie wydatków Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. W kolejnym etapie analizy, w celu zwiększenia przejrzystości, zdecydowano się na wyodrębnienie pojawiających się w ramach działów dziewięciu grup wydatków. Są to: dotacje i subwencje, wynagrodzenia i składki od nich naliczane, świadczenia na rzecz osób fizycznych, remonty, zakup energii, materiałów i wyposażenia oraz usług, pozostałe wydatki bieżące, odsetki od pożyczek, kredytów i papierów wartościowych, obsługa poręczeń oraz wydatki majątkowe. Dane te prezentują Tabele 7, 8 i 9. 20

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. Tabela 7: Wydatki Powiatu w latach 2010-2014 (dane w PLN) 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN WYDATKI BIEŻĄCE: 84 933 415 84 634 679 90 308 891 90 769 913 91 289 491 Dotacje i subwencje 6 143 425 6 991 209 8 186 602 9 281 480 10 238 455 Wynagrodzenia i składki od nich naliczane 55 271 611 56 580 352 58 945 235 59 231 632 58 258 822 Świadczenia na rzecz osób fizycznych 2 794 920 2 924 799 3 227 848 3 143 786 3 386 429 Remonty 5 292 907 1 675 574 2 037 445 1 255 534 1 080 560 Zakup energii, materiałów i wyposażenia oraz usług 11 034 412 11 032 062 11 847 612 12 068 990 12 204 773 Pozostałe wydatki bieżące 3 502 646 3 931 084 3 900 179 3 911 377 4 435 452 Odsetki od pożyczek, kredytów i papierów wartościowych 893 493 1 499 599 2 163 970 1 877 115 1 665 000 Obsługa poręczeń 0 0 0 0 20 000 WYDATKI MAJĄTKOWE: 31 169 679 15 045 528 5 114 177 7 595 942 7 179 895 WYDATKI RAZEM 116 103 095 99 680 207 95 423 068 98 365 854 98 469 386 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Tabela 8: Struktura wydatków Powiatu w latach 2010-2014 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN WYDATKI BIEŻĄCE: 73,2% 84,9% 94,6% 92,3% 92,7% Dotacje i subwencje 5,3% 7,0% 8,6% 9,4% 10,4% Wynagrodzenia i składki od nich naliczane 47,6% 56,8% 61,8% 60,2% 59,2% Świadczenia na rzecz osób fizycznych 2,4% 2,9% 3,4% 3,2% 3,4% Remonty 4,6% 1,7% 2,1% 1,3% 1,1% Zakup energii, materiałów i wyposażenia oraz usług 9,5% 11,1% 12,4% 12,3% 12,4% Pozostałe wydatki bieżące 3,0% 3,9% 4,1% 4,0% 4,5% Odsetki od pożyczek, kredytów i papierów wartościowych 0,8% 1,5% 2,3% 1,9% 1,7% Obsługa poręczeń 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% WYDATKI MAJĄTKOWE: 26,8% 15,1% 5,4% 7,7% 7,3% WYDATKI RAZEM 100% 100% 100% 100% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Tabela 9: Dynamika wydatków Powiatu w latach 2010-2014 2011/ 2010 2012/ 2011 2013/ 2012 2014 PLAN/ 2013 2014 PLAN/ 2010 WYDATKI BIEŻĄCE: 99,6% 106,7% 100,5% 100,6% 107,5% Dotacje i subwencje 113,8% 117,1% 113,4% 110,3% 166,7% Wynagrodzenia i składki od nich naliczane 102,4% 104,2% 100,5% 98,4% 105,4% Świadczenia na rzecz osób fizycznych 104,6% 110,4% 97,4% 107,7% 121,2% Remonty 31,7% 121,6% 61,6% 86,1% 20,4% Zakup energii, materiałów i wyposażenia oraz usług 100,0% 107,4% 101,9% 101,1% 110,6% Pozostałe wydatki bieżące 112,2% 99,2% 100,3% 113,4% 126,6% Odsetki od pożyczek, kredytów i papierów wartościowych 167,8% 144,3% 86,7% 88,7% 186,3% Obsługa poręczeń x x x x x WYDATKI MAJĄTKOWE: 48,3% 34,0% 148,5% 94,5% 23,0% WYDATKI RAZEM 85,9% 95,7% 103,1% 100,1% 84,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Rozdział: Zestawienie wydatków Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 21

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. Wykres 8: Wydatki Powiatu w latach 2010-2014 140 000 000 120 000 000 Wydatki majątkowe 100 000 000 Obsługa poręczeń 80 000 000 Odsetki od pożyczek, kredytów i pap. wart. Pozostałe wydatki bieżące 60 000 000 Zakup energii, materiałów i wyposażenia oraz usług Remonty 40 000 000 20 000 000 Świadczenia na rzecz osób fizycznych Wynagrodzenia i składki od nich naliczane Dotacje i subwencje 0 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Rozdział: Zestawienie wydatków Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 Wydatki bieżące mają zazwyczaj charakter powtarzalny i liniowy. W badanym okresie stanowiły one od 73,2% do 94,6% wydatków ogółem (średnio 87,5%), co oznacza, że pozostałe 5,4% do 26,8% to wydatki majątkowe, przeznaczane głównie na inwestycje. Wśród wydatków bieżących należy zauważyć niezmiennie dominującą grupę wynagrodzeń i składek od nich naliczanych średnio 57,1%. Dominacja ta to typowe zjawisko dla samorządów w Polsce. Wydatki majątkowe stanowiły średnio 12,5% wszystkich wydatków, co oznacza stosunkowo niewielki udział co ósmą złotówkę Powiat wydawał na cele inwestycyjne. Analiza dynamiki wykazuje, iż wydatki bieżące w analizowanym okresie wzrosły o 7,5%. Najbardziej istotnym źródłem tego przyrostu jest realizacja zadań z zakresu oświaty. Szczególnie przyczyniła się do tego konieczność realizacji przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela (Dz. U z 2006 r. nr 97, poz.674, z późn. zm.). Średnioroczne tempo zwiększania się wydatków na wynagrodzenia wynoszące 1,3%, które dokonało się pomimo likwidacji dwóch jednostek (w 2012 roku ZS w Trzyciążu, w 2010 roku ZS nr 2) spowodowane zostało między innymi ustawowym wzrostem wysokości minimalnych stawek wynagrodzeń zasadniczych 22

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. nauczycieli w latach 2009 2012 (tj. od: I.2009r. 5,0% i IX.2009r. 5,0%, IX.2010r. -7,0%, IX.2011r. 7,0%, IX.2012r. 3,8%), wzrostem dodatków socjalnych (wiejskich, mieszkaniowych, odpisów na ZFŚS, a także wypłatami dodatków uzupełniających dla nauczycieli). Warto również zauważyć niemal dwukrotny wzrost wydatków związanych z obsługą długu publicznego. 5. Zestawienie relacji między dochodami i wydatkami Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 96 000 000 94 000 000 92 000 000 90 000 000 88 000 000 86 000 000 84 000 000 82 000 000 80 000 000 78 000 000 76 000 000 74 000 000 Analizując wzajemne relacje między dochodami i wydatkami, można wykazać pozytywne i negatywne trendy w dysponowaniu zasobami Powiatu. Ponadto połączenie wskaźników strukturalnych z analizą dynamiki zmian pomaga ukazać ogólny obraz sytuacji budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego. Zestawienie wzajemnych zależności między analogicznymi grupami dochodów i wydatków prezentuje Wykres 9. Widać na nim wyraźnie, że wydatki bieżące charakteryzowały się wyższą dynamiką niż dochody bieżące w roku 2012. W efekcie uszczupleniu uległy wtedy zasoby finansowe Powiatu, a w ślad za tym zmniejszyła się ilość środków do wykorzystania na inwestycje i spłatę zobowiązań. Lata 2013 oraz 2014 przynoszą niewielką przewagę dynamiki dochodów własnych nad wydatkami majątkowymi. Niewątpliwie najważniejszym zadaniem władz Powiatu będzie podtrzymanie oraz stymulowanie tego trendu. Wykres 9: Poziom i dynamika dochodów oraz wydatków bieżących w latach 2010-2014 100,0% 100,0% 106,1% 99,6% 106,7% 104,6% 100,9% 101,0% 100,5% 100,6% 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN 108,0% 106,0% 104,0% 102,0% 100,0% 98,0% 96,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Dochody bieżące Wydatki bieżące Dynamika dochodów bieżących Dynamika wydatków bieżących Liniowy (Dochody bieżące) Liniowy (Wydatki bieżące) Rozdział: Zestawienie relacji między dochodami i wydatkami Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 23

2014 r. ProPOLIS Consulting Sp. z o.o. 6. Wolne środki finansowe Wysokość wolnych środków finansowych wskazuje na zdolność jednostki do regulowania zobowiązań wynikających z zaciągniętych kredytów i pożyczek, a więc do spłaty rat kapitałowych i odsetek, a także na zdolność do samodzielnego finansowania inwestycji. Dla celów niniejszej analizy przyjęto kategorię "wolnych środków finansowych" jako różnicę: DOCHODY BIEŻĄCE WYDATKI BIEŻĄCE BEZ OBSŁUGI DŁUGU dochody bieżące = dochody ogółem - dochody majątkowe wydatki bieżące = wydatki ogółem - wydatki majątkowe Zgodnie z powyższym opisem układ wolnych środków finansowych może wyglądać następująco: dochody bieżące wydatki bieżące bez obsługi długu wolne środki finansowe dodatnie wydatki bieżące bez obsługi długu wolne środki finansowe ujemne dochody bieżące Tabela 10: Poziom wolnych środków finansowych Powiatu w latach 2010-2014 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN 1. Dochody bieżące 81 392 052 86 381 332 90 316 344 91 098 754 91 970 199 2. Wydatki bieżące bez obsługi długu 84 039 922 83 135 080 88 144 921 88 892 798 89 604 491 3. Wolne środki finansowe (1-2) -2 647 870 3 246 253 2 171 423 2 205 957 2 365 708 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. Rozdział: Wolne środki finansowe W latach 2010-2014 poziom wolnych środków finansowych kształtował się w granicach od około -2,65 mln PLN w roku 2010 do 3,25 mln PLN w 2011 roku. Przeciętnie w latach 2010-2014 wolne środki finansowe wyniosły 1,47 mln PLN, co oznacza, że średnio stanowiły 1,62% pozyskanych dochodów. Z doświadczenia wynika, iż samorząd dążący do rozwoju i stabilizacji finansowej powinien osiągać poziom co najmniej 10%. Przekładając to na złotówki, okazuje się, że Powiatowi brakuje ok. 7 mln PLN na wyniku dochody bieżące-wydatki bieżące bez obsługi długu. Poziom wolnych środków finansowych wynoszący ok. 2 mln PLN jest obecnie niemal w całości przeznaczany jedynie na odsetki od kredytów, co na dłuższą metę grozi utratą płynności finansowej, ponieważ trzeba jeszcze wygospodarować środki na spłatę rat kapitałowych długu wynoszącego 40,5 mln PLN, nie wspominając o wkładzie własnym w przyszłe, potencjalne inwestycje. 24

PROGRAM POSTĘPOWANIA NAPRAWCZEGO POWIATU OLKUSKIEGO 2014 r. 7. Wykonanie budżetu Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 Poniższa tabela przedstawia zbiorczo dane dotyczące wykonania budżetów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014. Tabela 11: Wykonanie budżetów Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 (dane w PLN) RACHUNEK PRZEPŁYWÓW 2010 2011 2012 2013 2014 PLAN I. DOCHODY BIEŻĄCE: 81 392 052 86 381 332 90 316 344 91 098 754 91 970 199 Subwencje i dotacje: 55 668 341 58 410 764 59 741 382 60 819 144 61 497 491 Subwencje ogółem 39 922 182 41 906 662 42 551 168 43 235 274 42 802 053 Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania bieżące 15 746 159 16 504 102 17 190 214 17 583 870 18 695 438 Dochody własne: 25 723 711 27 970 568 30 574 961 30 279 611 30 472 708 Wpływy z podatków 0 0 0 0 0 Udział w podatkach budżetu państwa 16 943 608 18 281 273 19 587 644 20 918 449 21 578 752 Wpływy z opłat 4 702 904 4 273 924 3 953 550 4 041 060 4 063 131 Odsetki 120 854 215 893 138 777 71 947 62 280 Pozostałe dochody 3 956 345 5 199 478 6 894 990 5 248 154 4 768 545 II. WYDATKI BIEŻĄCE BEZ OBSŁUGI DŁUGU: 84 039 922 83 135 080 88 144 921 88 892 798 89 604 491 Dotacje i subwencje 6 143 425 6 991 209 8 186 602 9 281 480 10 238 455 Wynagrodzenia i składki od nich naliczane 55 271 611 56 580 352 58 945 235 59 231 632 58 258 822 Świadczenia na rzecz osób fizycznych 2 794 920 2 924 799 3 227 848 3 143 786 3 386 429 Remonty 5 292 907 1 675 574 2 037 445 1 255 534 1 080 560 Zakup energii, materiałów i wyposażenia oraz usług 11 034 412 11 032 062 11 847 612 12 068 990 12 204 773 Pozostałe wydatki bieżące 3 502 646 3 931 084 3 900 179 3 911 377 4 435 452 III. WOLNE ŚRODKI FINANSOWE (I-II) -2 647 870 3 246 253 2 171 423 2 205 957 2 365 708 IV. OBSŁUGA DŁUGU: 893 493 1 499 599 2 163 970 1 877 115 1 685 000 Odsetki od pożyczek, kredytów i pap. wart. 893 493 1 499 599 2 163 970 1 877 115 1 665 000 Obsługa poręczeń 0 0 0 0 20 000 V. NADWYŻKA OPERACYJNA (III-IV) -3 541 364 1 746 653 7 453 328 842 680 708 VI. DOCHODY MAJĄTKOWE: 23 595 379 6 749 910 1 308 154 4 094 140 4 293 700 Wpływy z tytułu przekształcenia prawa użyt. wieczystego (os. fiz.) w prawo własności(076) 0 0 11 075 14 671 11 075 Dochody ze sprzedaży majątku (077,078,087) 682 814 155 090 48 243 536 631 2 500 Dotacje i śr. pozabudżetowe na zadania inwestycyjne 22 912 565 6 594 820 1 248 835 3 542 837 4 280 125 VII. WYDATKI MAJĄTKOWE (inwestycje) 31 169 679 15 045 528 5 114 177 7 595 942 7 179 895 VIII. NADWYŻKA/DEFICYT (V+VI-VII) -11 115 664-6 548 965-3 798 571-3 172 960-2 205 487 IX. PRZYCHODY: 25 366 887 22 536 941 16 432 266 16 899 209 2 309 045 Przychody z tytułu zaciągniętych kredytów, pożyczek oraz wyemitowanych obligacji 20 000 000 11 695 868 6 749 690 11 217 204 0 Pozostałe przychody 5 366 887 10 841 073 9 682 576 5 682 005 2 309 045 X. ROZCHODY: 3 409 909 6 097 400 7 101 690 11 567 204 103 558 Spłata zaciągniętych kredytów, pożyczek oraz wyemitowanych obligacji 3 409 909 5 597 400 7 101 690 11 567 204 103 558 Pozostałe rozchody 0 500 000 0 0 0 XI. WYNIK BUDŻETU [VIII+IX-X] 10 841 314 9 890 576 5 532 005 2 159 045 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego. 8. Zobowiązania Powiatu Olkuskiego Wg sprawozdania Rb-Z na koniec IV kwartału 2013 roku zobowiązania kredytowopożyczkowe Powiatu wynosiły 40.603.558 PLN, zobowiązania wymagalne nie wystąpiły. Wg stanu na koniec IV kwartału 2012 roku było to odpowiednio: 40.953.558 PLN oraz również brak zobowiązań wymagalnych. Rozdział: Wykonanie budżetu Powiatu Olkuskiego w latach 2010-2014 25