Warszawa, 09 kwietnia 2018 r. WOJEWODA MAZOWIECKI WPS-VIII.431.1.8.2018.BT Pani Katarzyna Kurach Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Górznie ul. Jana Pawła II 10, 08-404 Górzno WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 197b w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2017 r. poz. 697, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, zgodnie z Planem Kontroli Zewnętrznych Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego na rok 2018, zespół w składzie: Beata Trzcińska - starszy inspektor wojewódzki i Ewa Łubianka - starszy inspektor wojewódzki, Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, przeprowadził w terminie 29-30 stycznia 2018 r. kontrolę kompleksową w trybie zwykłym w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Górznie, zwanym dalej Ośrodkiem. Zakres kontroli obejmował: zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcia oraz pomocy asystenta rodziny, w okresie od 1 stycznia 2017 roku do dnia kontroli. Na podstawie art. 197d ustawy oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. poz. 1477) przekazuję niniejsze wystąpienie pokontrolne. Ustawodawca nałożył na gminę obowiązek tworzenia i stałego rozwijania systemu wspierania rodziny, który zgodnie z art. 8 ustawy, ma na celu w szczególności: wzmocnienie roli i funkcji rodziny, rozwijanie umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny, podniesienie świadomości w planowaniu oraz funkcjonowaniu rodziny, wzmacnianie integracji rodziny, przeciwdziałanie
marginalizacji i degradacji społecznej rodziny, dążenie do reintegracji rodziny, dzięki czemu zwiększa się szanse na pozostawienie dziecka w jego naturalnym środowisku. Uchwałą Nr XXXII/175/2013 Rady Gminy Górzno z 21 czerwca 2013 roku przyjęto Statut Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Górznie, ze zmianami wprowadzonymi uchwałą: nr XLI/232/2014 z 6 czerwca 2014 r., nr IV/32/2015 z 27 lutego 2015 r., nr XVI/98/2016 z 15 marca 2016 r. oraz nr XXVIII/176/2017 z 16 marca 2017 r 1. Stosownie z 8 statutu, szczegółowy zakres działania, zadania, uprawnienia oraz odpowiedzialność pracowników określa regulamin organizacyjny Ośrodka przyjęty zarządzeniem nr 1/2017 Kierownika Ośrodka w Górznie z 2 stycznia 2017 r 2., zatwierdzony przez Wójta Gminy Górzno. Stanowisko asystenta rodziny przypisano do działu pomocy społecznej. 14 ust. 2 Regulaminu zawiera zakres zadań asystenta rodziny. Do zadań własnych gminy zgodnie z art. 176 pkt 1 ustawy należy opracowanie i realizacja gminnych programów wspierania rodziny. Gmina opracowała Program wspierania rodziny na lata 2017-2019, który przyjęła Uchwałą Rady Gminy w Górznie Nr XXVIII/174/2017 z 16 marca 2017 r 3. Wykonanie uchwały powierzono Wójtowi Gminy Górzno. Wyjaśniła pani, że nie dokonano oceny realizacji poprzedniego programu, a obecny nie jest wprost kontynuacją poprzedniego, jednak zawiera podobnie sformułowany cel główny i cele szczegółowe 4. Celem głównym programu jest zbudowanie zintegrowanego systemu pomocy na rzecz rodzin, wzmacnianie rodziny i tworzenie warunków do jej prawidłowego rozwoju. Mając na względzie ten cel oraz cele szczegółowe, jak również określony w ustawie zakres i formy 5 wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, opracowując program należałoby skupić się w szczególności na mechanizmach i elementach, które posłużą zwiększeniu skuteczności działań prowadzonych w tym obszarze. Brak wskazania koordynatora programu oraz sporządzenia harmonogramu przyjętych do realizacji zadań, uniemożliwia dokonanie późniejszej oceny podjętych działań, jak również sporządzanie rzetelnej sprawozdawczości w tym zakresie. 1 Akta kontroli s. 22-30. 2 Akta kontroli s. 31-41. 3 Akta kontroli s. 43-57. 4 Akta kontroli s. 58. 5 Art. 8 i art. 10 ust. 3 i 4 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 2
Wypełniono obowiązek wynikający z art. 179 ust. 1 ustawy. Sprawozdanie za 2016 r. zostało przedstawione 16 marca 2017 r. na XXVIII/2017 posiedzeniu sesji Rady Gminy w Górznie. Jako potrzeby związane z realizacją zadania wskazano: współfinansowanie pobytu 2 dzieci w pieczy zastępczej; dalsze finansowanie poradnictwa psychologicznego; realizację Gminnego programu wspierania rodziny 6. Zgodnie z art. 28a ustawy, wójt sprawuje kontrolę nad podmiotami organizującymi pracę z rodziną oraz placówkami wsparcia dziennego. W Ośrodku nie przeprowadzano kontroli w tym zakresie. Stanowisko kierownika Ośrodka w Górznie pełni pani od 1 lutego 2008 r., posiada pani upoważnienie do prowadzenia postępowań w sprawach z zakresu wspierania rodziny oraz do prowadzenia postępowań i wydawania decyzji w sprawach jednorazowego świadczenia z tytułu urodzenia żywego dziecka z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą życiu 7. W okresie objętym kontrolą Ośrodek nie zatrudniał osób na stanowisku asystenta rodziny. Asystent rodziny był zatrudniony od 1 lipca do 30 listopada 2016 r. w ramach umowy o świadczenie usług. Tym samym od 1 stycznia 2017 r. do dnia kontroli gmina Górzno nie zapewniała rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcia i pomocy asystenta rodziny. Ustawowe zadania przypisane asystentowi rodziny realizowali pracownicy socjalni. Prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka Wdrażanie instytucji asystenta rodziny od 1 stycznia 2015 r. stało się obowiązkowe. Przed wejściem w życie regulacji prawnych ustanawiających stanowisko asystenta rodziny, pracę socjalną świadczyli pracownicy socjalni 8. Gmina Górzno w okresie kontrolowanym nie zatrudniła asystenta rodziny, nie przystąpiła też do Programu asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej na rok 2017. 6 Akta kontroli s. 59-63. 7 Akta kontroli s. 65-66. 8 Zakres obowiązków pracownika socjalnego został sprecyzowany w art. 119 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1769 z późn.zm.). 3
Na gminie spoczywa nie tylko obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, ale też prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności. W celu realizacji tego zadania istotne jest dokonywanie analizy i oceny zjawisk mających wpływ na sytuację osób wymagających wsparcia w środowisku lokalnym, wykazanie aktywności przy identyfikowaniu i monitorowaniu osób i rodzin wymagających pomocy, w szczególności: ustalenie zasad postępowania odnośnie wymiany informacji dotyczącej rodzin z problemami; stosowanie procedur weryfikowania własnych informacji i ustalenia wspólnych działań; wykorzystanie innych możliwości odnośnie dotarcia do wszystkich osób potrzebujących pomocy i wsparcia. Wyjaśniła pani, że w Ośrodku nie ustalono zasad postępowania odnośnie wymiany informacji dotyczących rodzin z problemami, ani procedur weryfikowania własnych informacji i ustalenia wspólnych działań 9. W programie 10 nie wskazano podmiotów odpowiedzialnych za realizację działań, nie określono zasad współpracy i sposobu wymiany informacji pomiędzy instytucjami, jak również mechanizmów służących zwiększeniu skuteczności prowadzonych oddziaływań w tym zakresie. Poinformowała pani, że wymiana istotnych informacji następuje ustnie, np. podczas posiedzeń grup roboczych ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie lub Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Gmina nie wspierała rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych pomocą rodzin wspierających 11. Praca z rodziną 12 jest jedną z form wspierania rodziny. Artykuł 10 ust. 3 ustawy przewiduje jednak dodatkowy podział pracy z rodziną, wymieniony w pkt 1-5. Wyjaśniła pani, że pracownicy socjalni informowali rodziny o możliwości korzystania z konsultacji i poradnictwa specjalistycznego (psychologicznego, prawnego) świadczonego przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Garwolinie, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Garwolinie, Stowarzyszenie Pomocna Dłoń w Garwolinie oraz punkt nieodpłatnej pomocy 9 Akta kontroli s. 58. 10 Gminny Program Wspierania Rodziny na lata 2017-2019. 11 Art. 29 ust. 1. W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych rodzina może zostać objęta pomocą rodziny wspierającej. 2. Rodzina wspierająca, przy współpracy asystenta rodziny, pomaga rodzinie przeżywającej trudności w: 1) opiece i wychowaniu dziecka; 2) prowadzeniu gospodarstwa domowego; 3) kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych. 12 Art. 8 ust. 2 Wspieranie rodziny jest prowadzone w formie 1) pracy z rodziną; 2) pomocy w opiece i wychowaniu dziecka. 4
prawnej w Garwolinie. Ośrodek nie prowadził pracy z rodziną w formie: terapii i mediacji, usług dla rodzin z dziećmi, spotkań dla rodzin mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, zwanych grupami wsparcia. W uwagach do Sprawozdania rzeczowo-finansowego z wykonywania przez gminę zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2017 r., wyjaśniono 13, że w 2016 r. asystent zakończył pracę z 10 rodzinami objętymi wsparciem (w przypadku 3 rodzin nastąpiła zmiana metod pracy, na bardziej intensywną pracę socjalną prowadzoną przez pracowników socjalnych). Z analizy udostępnionej dokumentacji wynika, że pracownicy socjalni prowadzili intensywną pracę socjalną z 5 rodzinami. Dokumentacja prowadzona przez pracowników socjalnych na okoliczność kontynuacji pracy socjalnej z rodzinami objętymi wsparciem asystenta rodziny w 2016 r., zawierała informacje dotyczące działań w ramach pracy socjalnej, w tym: udzielanej pomocy i wsparcia, podejmowanych działaniach interwencyjnych, edukacyjnych, czy informacyjnych. Wizyty w środowisku oraz kontakt z rodzinami odnotowywano w notatkach służbowych, a na koniec 2017 roku sporządzono podsumowania pracy z każdą rodziną. Pracownicy socjalni kontaktowali się z tymi rodzinami kilkanaście razy w ciągu roku. Ustalono, że pismem Sądu Rejonowego w Garwolinie z 12 października 2016 r. Ośrodek został poinformowany o zobowiązaniu jednej rodziny do pracy z asystentem rodziny 14. Oznacza to, że sąd zobowiązał rodziców do pracy z asystentem rodziny oraz realizowania planu pracy z rodziną opracowanego przez asystenta rodziny we współpracy z członkami rodziny i konsultacji z pracownikiem socjalnym. Plan ten powinien obejmować zakres realizowanych działań mających na celu przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, a także terminy ich realizacji i przewidywane efekty, zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy. Jednak wskazana rodzina nie została objęta wsparciem asystenta rodziny. Ponadto kurator sądowy pismem z 18 grudnia 2017 r. wnioskował o objęcie innej rodziny wsparciem asystenta rodziny. Wsparcie nie zostało udzielone. 13 Akta kontroli s. 67-68. 14 Art. 109 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: Sąd opiekuńczy może w szczególności: 1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń. 5
Wojewoda Mazowiecki negatywnie ocenił sposób organizacji i realizacji przez gminę zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Za stwierdzone nieprawidłowości odpowiedzialność ponosi pani, jako Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Górznie oraz Wójt Gminy Górzno, a ich przyczyną jest brak zatrudnienia asystenta rodziny, a tym samym zapewnienia rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcia i pomocy asystenta rodziny. Gmina nie dysponowała przygotowanym do pracy asystentem rodziny, aby wykonywać obowiązek wynikający z postanowienia sądu zobowiązującego rodzinę do realizowania planu pracy z asystentem rodziny, jak również od stycznia 2017 r. nie była przygotowana na przyjęcie wniosku o przydzielenie asystenta rodziny od osób uprawnionych z ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem. Zapewnianie wsparcia i pomocy asystenta rodziny w przypadku zaistnienia okoliczności wskazanych w ustawie powinno odbywać się automatycznie. Pracownicy socjalni nie mogą realizować zadań określonych ustawowo dla asystenta rodziny. Na podstawie art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli i wobec stwierdzonych nieprawidłowości kieruję do pani kierownik następujące zalecenia pokontrolne: rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych zapewnić wsparcie asystenta rodziny, a tym samym wypełniać obowiązek gminy wynikający z art. 3, art. 4 pkt 1 i 2, art. 8 ust. 1 i 2, art. 11 ust. 4 pkt 1 i art. 15 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. monitorować funkcjonowanie rodziny po zakończeniu pracy z rodziną, zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 16 ustawy, Uwagi i wnioski Ponadto zwracam uwagę na potrzebę: 6
przyjęcia zasad współpracy i sprawnej wymiany informacji pomiędzy ośrodkiem, a poszczególnymi instytucjami i podmiotami zaangażowanymi w udzielanie wsparcia rodzinom, wypracowania mechanizmów identyfikowania wszystkich rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w celu objęcia ich wsparciem w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka, podjęcia działań w celu nawiązania współpracy z rodzinami, które mogłyby stanowić rodzinę wspierającą dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi, rozważenia potrzeb gminy w zakresie wspierania rodzin w formie pomocy w opiece i wychowaniu, poprzez prowadzenie przez gminę placówki wsparcia dziennego, rozważenia podjęcia działań w zakresie zorganizowania zespołu zaangażowanego w monitorowanie stanu realizacji celów wyznaczonych w gminnym programie wspierania rodziny. Pouczenie Zgodnie z art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2017 r. poz. 697, z późn. zm.) oraz 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. poz. 1477) kontrolowana jednostka może w terminie 7 dni od dnia otrzymania wystąpienia pokontrolnego, zgłosić do Wojewody Mazowieckiego zastrzeżenia do wydanego wystąpienia lub/i do zawartych w nim zaleceń pokontrolnych na adres: Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Wydział Polityki Społecznej, plac Bankowy 3/5, 00-950 Warszawa. W przypadku nieuwzględnienia przez Wojewodę Mazowieckiego zastrzeżeń oraz w przypadku nie zgłoszenia zastrzeżeń do zaleceń, kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni od otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego powiadomić wojewodę o sposobie realizacji uwag, wniosków i zaleceń. W przypadku uwzględnienia zastrzeżeń odpowiadając na zalecenia należy mieć na uwadze zmiany wynikające z powyższego faktu. Jednocześnie przypominam, że w przypadku osób, które nie realizują zaleceń pokontrolnych mają zastosowanie przepisy art. 198 ww. ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Beata Trzcińska STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Ewa Łubianka z up. WOJEWODY MAZOWIECKIEGO Anna Karpińska Zastępca Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej 7