2018 SPRAWOZDANIE O KSZTAŁTOWANIU SIĘ WIELOLETNIEJ PROGNOZY FINANSOWEJ MIASTA KATOWICE NA LATA 2018-2045 ZA 2018 ROK K a t o w i c e, m a r z e c 2 0 1 9 r o k u
SPRAWOZDANIE O KSZTAŁTOWANIU SIĘ WIELOLETNIEJ PROGNOZY FINANSOWEJ MIASTA KATOWICE NA LATA 2018 2045 ZA 2018 ROK Zatwierdzam: Katowice, marzec 2019
Opracował: Wydział Budżetu Miasta Urzędu Miasta Katowice na podstawie sprawozdań budżetowych i opisowych pod kierunkiem Skarbnika Miasta.
I. WSTĘP Wieloletnia Prognoza Finansowa miasta Katowice na lata 2018 2045 (WPF) przyjęta została uchwałą Nr L/1019/17 Rady Miasta Katowice w dniu 14 grudnia 2017 r. i obejmuje okres do 2045 tj. do czasu zakończenia spłaty zobowiązań z tytułu kredytów. Skonstruowana została zgodnie z art. 226 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (uofp) oraz rozporządzeniem z dnia 10 stycznia 2013 r. Ministra Finansów w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego i podzielona na dwie zasadnicze części: zgodnie z art. 227 ust. 1 uofp obejmując okres budżetowego 2018 i trzech kolejnych lat tj. do 2021 rozliczona szczegółowo we wszystkich obligatoryjnych aspektach zarówno po stronie dochodów i wydatków, zgodnie z art. 227 ust. 2 uofp do czasu zakończenia spłaty zobowiązań z tytułu kredytów tj. do 2045 obejmując dane niezbędne do wyliczenia prognozy długu oraz wskaźników zadłużenia Miasta. Zgodnie z art. 226 uofp WPF zawiera: część finansową obejmującą dochody i wydatki, wynik budżetu, sposób finansowania deficytu i przeznaczenie nadwyżki, przychody i rozchody budżetu, kwotę długu, w tym relację o której mowa w art. 243 uofp; objaśnienia do Prognozy, w tym prognozę długu na koniec każdego budżetowego z wyliczeniem osiąganego i dopuszczalnego wskaźnika zadłużenia; załączniki obejmujące wykaz wieloletnich przedsięwzięć bieżących i inwestycyjnych współfinansowanych z Funduszu Spójności, funduszy strukturalnych oraz innych środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, wykaz wieloletnich przedsięwzięć inwestycyjnych pozostałych, w tym współfinansowanych kredytem, wykaz wieloletnich programów uchwalonych przez Radę Miasta oraz wykaz projektów związanych z umowami partnerstwa publiczno prywatnego. W okresie 2018 dokonano zmiany Wieloletniej Prognozy Finansowej odpowiednio: 10 uchwałami Rady Miasta Katowice na podstawie art. 231 ustawy dokonując zmiany części finansowej celem dostosowania do zmian budżetu i w budżecie miasta na 2018 r. wynikających z uchwał Rady Miasta i zarządzeń Prezydenta Miasta oraz w latach następnych zmiany wielkości dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów wynikających z: wprowadzenia do Prognozy nowych wieloletnich przedsięwzięć współfinansowanych środkami unijnymi i innych przedsięwzięć wieloletnich, w tym współfinansowanych środkami Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej i dotacją z budżetu państwa, jak również zmian w ramach przedsięwzięć już realizowanych, zwiększenia części oświatowej subwencji ogólnej, zwiększenia liczby miejsc w Oddziałach Żłobka Miejskiego (wzrost wpływów z tytułu opłaty za pobyt w żłobku), skutków decyzji podjętych w 2018 powodujących zmiany wydatków bieżących w latach następnych w związku z: podwyżkami wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych, zaplanowanymi dla pracowników niektórych miejskich jednostek budżetowych oraz niektórych instytucji kultury od 1 stycznia 2018 r., - 3 -
wprowadzeniem od 1 kwietnia 2018 r. podwyżek wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych dla nauczycieli zatrudnionych w placówkach oświatowych, zwiększeniem dodatków do wynagrodzeń dla nauczycieli w placówkach oświatowych na podstawie Uchwały Rady Miasta Katowice nr LVIII/1214/18 z 26 lipca 2018 r. w sprawie regulaminu określającego wysokość oraz szczegółowe warunki przyznawania nauczycielom dodatków do wynagrodzenia zasadniczego, szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, wysokość i warunki wypłacania innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, zwiększeniem stawki dotacji celowej dla żłobków niepublicznych oraz wprowadzeniem dotacji celowej na opiekę żłobkową w dzielnicach o największym zapotrzebowaniu, wzrostem zatrudnienia o 8 etatów w Oddziałach Żłobka Miejskiego w związku ze wzrostem liczby miejsc w placówkach, uzupełnieniem planu wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych pracowników Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów (skutki nowelizacji rozporządzenia w sprawie wynagrodzeń pracowników samorządowych), przyznaniem dodatkowych dwóch etatów dla Zakładu Zieleni Miejskiej; 2 zarządzeniami Prezydenta Miasta Katowice na podstawie art. 232 ustawy dokonując zmian innych niż limity wydatków oraz zobowiązań elementów prognozy, celem uzgodnienia planu na 2018 rok (wg stanu na dzień 30 czerwca i 31 grudnia) w związku z podpisanymi w czerwcu i grudnia zarządzeniami Prezydenta Miasta w sprawie zmian budżetu oraz zmian w budżecie. Dokonana aktualizacja wieloletniego planu finansowego pozwoliła uzyskać pewność, że wpisane zadania mają zapewnione finansowanie. II. DOKONANE ZMIANY W WIELOLETNIEJ PROGNOZIE FINANSOWEJ Zmiany w wieloletniej prognozie w okresie 2018 wynikały z następujących decyzji: 1/ w ramach perspektywy 2018-2021: a/ w 2018 : dochody ogółem budżetu zmniejszono o 64,5 mln zł, w tym zwiększono dochody bieżące o 72,9 mln zł, m. in. w związku z wpływem od Wojewody Śląskiego zasądzonych kosztów utrzymania nieruchomości Skarbu Państwa (10,7 mln zł), przyznaniem dotacji z budżetu państwa na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej (22,7 mln zł) oraz wprowadzeniem środków unijnych (2,5 mln zł), ponadplanowymi dochodami uzyskiwanymi przez jednostki budżetowe (1,4 mln zł), ponadplanową realizacją udziału w podatku dochodowym od osób prawnych CIT (5 mln zł), zwiększeniem wpływów z części oświatowej subwencji ogólnej (7,5 mln zł), w tym: celem dostosowania poziomu subwencji do ustawy budżetowej, uzyskaniem dywidendy za 2017 rok od spółek, w których Miasto ma udziały (7,5 mln zł), rozliczeniem wpłaty do KZK GOP za 2017 rok (0,5 mln zł) oraz uzyskaniem pomocy finansowej od Górnośląsko-Zagłębiowskiej - 4 -
Metropolii (0,5 mln zł), dotacji z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego (0,6 mln zł), dotacji z NFOŚiGW na dofinansowaniem transportu dla uczestników szczytu klimatycznego ONZ COP24 (5 mln zł) i WFOŚiGW (2,1 mln zł) oraz zmniejszono dochody majątkowe o 137,5 mln zł z tytułu środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w związku ze zmianami dokonanymi w ramach przedsięwzięć inwestycyjnych (143,6 mln zł) oraz zmniejszeniem dotacji z budżetu państwa (0,2 mln zł) na realizację przedsięwzięcia: Bezpieczny maluch na start utworzenie nowych oddziałów Żłobka Miejskiego, przy jednoczesnym zwiększeniu środków z Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej (2,5 mln zł), w tym na realizację przedsięwzięć: Rozbudowa obiektu Jantor II na lodowisko z instalacją mrożeniową, salą gimnastyczną, zapleczem szatniowo - sanitarnym wraz z łącznikiem pomiędzy lodowiskami Jantor I i Jantor II (3,3 mln zł), Budowa trzech basenów w dzielnicach (0,2 mln zł) i zmniejszenie środków na Budowę hali sportowej dla IV Liceum Ogólnokształcącego im. Gen. Stanisława Maczka (1 mln zł), a także w związku z odszkodowaniem za przejęte nieruchomości pod inwestycje celu publicznego (1,9 mln zł), środkami z PFRON na zakup samochodów (0,2 mln zł), dotacją z budżetu państwa na zakup sprzętu medycznego dla Szpitala Murcki sp. z o.o. (1,3 mln zł), dotacją na realizację zadań zleconych dla Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej (0,5 mln zł); wydatki ogółem budżetu zmniejszono o 120,7 mln zł, w tym zwiększono wydatki bieżące o 83,2 mln zł m.in. w związku z podwyżką wynagrodzeń dla pracowników niektórych miejskich jednostek budżetowych oraz instytucji kultury (3,2 mln zł) i uzupełnieniem środków na podwyżki dla nauczycieli (0,9 mln zł), zabezpieczeniem dodatkowych środków na: remonty lokali mieszkalnych zaliczki do wspólnot mieszkaniowych (5 mln zł) i remonty pustostanów (2 mln zł), remonty oświetlenia ulicznego (1,8 mln zł), remonty Hali Spodek (1,4 mln zł), kampanię promocyjną Miasta (2,8 mln zł), organizację transportu uczestników Szczytu Klimatycznego COP24 (5 mln zł), renowację cieków wodnych (3 mln zł), na projekty unijne (2,7 mln zł), bieżące funkcjonowanie jednostek oświatowych (5,4 mln zł), uzupełnienie środków na remonty w szkołach i placówkach oświatowych (4,5 mln zł), dotacje podmiotowe dla szkół i placówek niepublicznych (8,4 mln zł), zwrot do budżetu państwa nienależnie pobranej części oświatowej subwencji ogólnej (6,2 mln zł) oraz na realizację zadań z zakresu administracji rządowej (22,7 mln zł), zwiększenie dotacji celowej dla podmiotów niepublicznych prowadzących żłobki (0,8 mln zł) i zwiększenie liczby miejsc w oddziałach Żłobka Miejskiego (0,8 mln zł), dofinansowanie utrzymania terenów zielonych (0,8 mln zł) i zapewnienie ciągłości pracy systemów teleinformatycznych (0,6 mln zł), przy jednoczesnym zmniejszeniu środków na obsługę długu (3,5 mln zł) w ramach wydatków bieżących planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp w 2018 zwiększyły się o 1,1 mln zł, z czego na projekty współfinansowane środkami unijnymi o 2,7 mln zł, w tym w związku z wprowadzeniem nowych przedsięwzięć, przy jednoczesnym zmniejszeniu wydatków na programy uchwalone przez Radę Miasta (1,6 mln zł), z uwagi na zmianę formy realizacji zadania Pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób (przeniesienie środków z przedsięwzięcia na zadanie jednoroczne) oraz zmniejszono wydatki majątkowe o 203,9 mln zł, z czego wydatki na przedsięwzięcia wieloletnie o 231,1 mln zł przy jednoczesnym zwiększeniu wydatków jednorocznych o 27,2 mln zł, w tym m.in. na wniesienie udziałów do spółek (3,9 mln zł), rozbudowę i modernizację infrastruktury (lodowiska) w Hali Spodek (1,3 mln zł), opracowanie dokumentacji projektowej i realizację przebudowy dróg (10,1 mln zł), - 5 -
budowę platformy współpracy służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne i środowisko, w tym na potrzeby przygotowań szczytu klimatycznego COP24 (4,3 mln zł), poprawę bezpieczeństwa publicznego m.in. budowę monitoringu w dzielnicach (2,5 mln zł), uzupełnienie środków na inwestycje w szkołach i placówkach oświatowych (1,5 mln zł), wykup nieruchomości (3,1 mln zł) w ramach wydatków majątkowych planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp w 2018 zmniejszyły się o 231,1 mln zł, z czego wydatki na projekty współfinansowane środkami unijnymi zmniejszyły się o 175,3 mln zł oraz pozostałe zadania WPI o 55,8 mln zł, głównie z uwagi na przesunięcie w czasie realizacji wieloletnich przedsięwzięć; w wyniku powyższych zmian w 2018 : zmniejszono nadwyżkę operacyjną o 10,2 mln zł zmniejszono deficyt budżetu o 56,2 mln zł wycofując wolne środki oraz częściowo środki z kredytu zaciągniętego w Europejskim Banku Inwestycyjnym na jego finansowanie b/ w 2019 : dochody ogółem budżetu zwiększono o 52,8 mln zł, w tym zwiększono dochody bieżące o 14,6 mln zł w związku ze zwiększeniem subwencji oświatowej dla Miasta (7,2 mln zł), dochodów z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych CIT, z uwagi na ponadplanową realizację dochodów w budżetowym (5 mln zł), dotacji na realizację projektów współfinansowanych środkami UE (2,1 mln zł) oraz wskutek wzrostu wpływów z tytułu opłaty za pobyt w żłobku w związku ze zwiększeniem liczby miejsc w Oddziałach Żłobka Miejskiego (0,2 mln zł) oraz zwiększono dochody majątkowe o 38,3 mln zł z tytułu środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na realizację projektów inwestycyjnych (37 mln zł) oraz środków z Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej na zadania: Budowa trzech basenów w dzielnicach (0,1 mln zł) Budowa hali sportowej dla IV Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Stanisława Maczka w Katowicach (1 mln zł) "Rozbudowa obiektu Jantor II na lodowisko z instalacją mrożeniową, salą gimnastyczną, zapleczem szatniowo-sanitarnym wraz z łącznikiem pomiędzy lodowiskami Jantor I i II" (0,2 mln zł) i dotacji z budżetu państwa na realizację zadnia: pn. Budowa domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży (0,6 mln zł), przy jednoczesnym zmniejszeniu dotacji na zadanie pn. MALUCH - Utworzenie dwóch nowych Oddziałów Żłobka Miejskiego (0,6 mln zł przesunięcie dofinansowania w czasie); wydatki ogółem budżetu zwiększono o 155,4 mln zł, w tym zwiększono wydatki bieżące o 22,2 mln zł, w związku z wprowadzeniem w 2018 r. podwyżek wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych dla pracowników niektórych miejskich jednostek budżetowych i instytucji kultury (3,4 mln zł) oraz uzupełnieniem środków na podwyżki wynagrodzeń dla nauczycieli zatrudnionych w placówkach oświatowych (10,1 mln zł), wprowadzeniem skutków finansowych zwiększenia dodatków do wynagrodzeń dla nauczycieli w placówkach oświatowych na podstawie Uchwały Rady Miasta Katowice nr LVIII/1214/18 z 26 lipca 2018 r. w sprawie regulaminu określającego wysokość oraz szczegółowe warunki przyznawania nauczycielom dodatków do wynagrodzenia zasadniczego, szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, wysokość i warunki wypłacania innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy (2,7 mln zł), uzupełnieniem planu wynagrodzeń - 6 -
osobowych i składek od nich naliczanych pracowników Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w 2018 (skutki nowelizacji rozporządzenia w sprawie wynagrodzeń pracowników samorządowych - 0,2 mln zł rocznie), wskutek zwiększenia kwoty dotacji celowej dla żłobków niepublicznych (1,8 mln zł) oraz udzielenia dotacji celowej na opiekę żłobkową w dzielnicach o największym zapotrzebowaniu (0,5 mln zł), wzrostu zatrudnienia o 8 etatów w Oddziałach Żłobka Miejskiego (0,4 mln zł), przyznania dodatkowych dwóch etatów dla Zakładu Zieleni Miejskiej (ok. 0,1 mln zł), zwiększenia środków na realizację projektów współfinansowanych środkami UE (3,9 mln zł), przy jednoczesnym zmniejszeniu wydatków w związku ze zmianą systemu pobierania opłat za parkowanie (0,5 mln zł) oraz na realizację przedsięwzięcia pn. Pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób (0,4 mln zł) w ramach wydatków bieżących planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp zwiększyły się o 6,7 mln zł, z czego na realizację projektów współfinansowanych środkami unijnymi w 2018 wzrosły o 3,9 mln zł oraz na programy uchwalone przez Radę Miasta (2,8 mln zł), w tym na nowe zadanie pn. Działania promocyjne miasta Katowice w związku z organizacją Intel Extreme Masters (2,4 mln zł) oraz zwiększono wydatki majątkowe o 133,2 mln zł, głównie z uwagi na przesunięcie w czasie realizacji wieloletnich przedsięwzięć (148,7 mln zł) oraz skorygowano pozostałe wydatki majątkowe jednoroczne celem zbilansowania budżetu (zmniejszenie o 15,5 mln zł) w ramach wydatków majątkowych planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp w 2018 zwiększyły się o 148,7 mln zł, z czego wydatki na projekty współfinansowane środkami unijnymi zwiększyły się o 66 mln zł, pozostałe zadania objęte WPI wzrosły o 82,7 mln zł w wyniku powyższych zmian: obniżono nadwyżkę operacyjną o 7,6 mln zł zwiększono deficyt budżetu o 102,6 mln zł wprowadzając jednocześnie wolne środki na jego finansowanie (67,9 mln zł) oraz zwiększając środki z kredytów EBI (34,7 mln zł) w związku z koniecznością dostosowania pobrania transz kredytów do harmonogramu realizacji zadań inwestycyjnych współfinansowanych kredytem c/ w 2020 : dochody ogółem budżetu zmniejszono o 12,8 mln zł, w tym zwiększono dochody bieżące o 14,6 mln zł w związku ze zwiększeniem subwencji oświatowej dla Miasta (7,3 mln zł), dochodów z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych CIT, z uwagi na ponadplanową realizację dochodów w budżetowym (5 mln zł), dotacji na realizację projektów współfinansowanych środkami UE (2,1 mln zł) i wskutek wzrostu wpływów z tytułu opłaty za pobyt w żłobku w związku z zwiększeniem liczby miejsc w Oddziałach Żłobka Miejskiego (0,2 mln zł) oraz zmniejszono dochody majątkowe o 27,4 mln zł, z czego z tytułu środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na realizację projektów inwestycyjnych (28,5 mln zł) przy jednoczesnym zwiększeniu środków z Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej na zadanie Budowa trzech basenów w dzielnicach (0,9 mln zł), dotacji z budżetu państwa na zadanie pn. MALUCH - Utworzenie dwóch nowych Oddziałów Żłobka Miejskiego (0,3 mln zł) - 7 -
wydatki ogółem budżetu zwiększono o 9,5 mln zł, w tym zwiększono wydatki bieżące o 20,3 mln zł, w związku z wprowadzeniem w 2018 r. podwyżek wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych dla pracowników niektórych miejskich jednostek budżetowych i instytucji kultury (3,4 mln zł) oraz uzupełnieniem środków na podwyżki wynagrodzeń dla nauczycieli zatrudnionych w placówkach oświatowych (9,5 mln zł), wprowadzeniem skutków finansowych zwiększenia dodatków do wynagrodzeń dla nauczycieli w placówkach oświatowych (2,8 mln zł), uzupełnieniem planu wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych pracowników Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w 2018 (skutki nowelizacji rozporządzenia w sprawie wynagrodzeń pracowników samorządowych - 0,2 mln zł rocznie), wskutek zwiększenia kwoty dotacji celowej dla żłobków niepublicznych (1,8 mln zł) oraz udzielenia dotacji celowej na opiekę żłobkową w dzielnicach o największym zapotrzebowaniu (0,5 mln zł), wzrostu zatrudnienia o 8 etatów w Oddziałach Żłobka Miejskiego (0,4 mln zł), przyznania dodatkowych dwóch etatów dla Zakładu Zieleni Miejskiej (ok. 0,1 mln zł), zwiększenia środków na realizację projektów współfinansowanych środkami UE (2,1 mln zł), przy jednoczesnym zmniejszeniu wydatków, w związku ze zmianą systemu pobierania opłat za parkowanie (0,5 mln zł) w ramach wydatków bieżących planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp zwiększyły się o 5,2 mln zł, z czego na realizację projektów współfinansowanych środkami unijnymi w 2018 wzrosły o 2,1 mln zł oraz na programy uchwalone przez Radę Miasta (3,1 mln zł), w tym na nowe zadanie pn. Działania promocyjne miasta Katowice w związku z organizacją Intel Extreme Masters (2,5 mln zł) oraz zmniejszono wydatki majątkowe o 10,8 mln zł, w tym zwiększono wydatki na realizację przedsięwzięć (11,7 mln zł) i skorygowano wydatki majątkowe jednoroczne celem zbilansowania budżetu (zmniejszenie o 22,5 mln zł) w ramach wydatków majątkowych planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp w 2018 zwiększyły się o 11,7 mln zł, z czego wydatki na projekty współfinansowane środkami unijnymi zmniejszyły się o 6,9 mln zł, pozostałe zadania objęte WPI wzrosły o 18,6 mln zł w wyniku powyższych zmian: obniżono nadwyżkę operacyjną o 5,7 mln zł zwiększono deficyt budżetu o 22,4 mln zł wprowadzając wolne środki na finansowanie deficytu (21,6 mln zł) i środki z kredytów EBI (0,8 mln zł) d/ w 2021 : dochody ogółem budżetu zwiększono o 18 mln zł, w tym zwiększono dochody bieżące o 13 mln zł w związku ze zwiększeniem subwencji oświatowej dla Miasta (7,4 mln zł), dochodów z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych CIT, z uwagi na ponadplanową realizację dochodów w budżetowym (5 mln zł), dotacji na realizację projektów współfinansowanych środkami UE (0,4 mln zł) oraz wskutek wzrostu wpływów z tytułu opłaty za pobyt w żłobku w związku ze zwiększeniem liczby miejsc w Oddziałach Żłobka Miejskiego (0,2 mln zł) oraz zwiększono dochody majątkowe o 5 mln zł, z czego z tytułu środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na realizację projektów inwestycyjnych (4,4 mln zł) oraz dotacji z budżetu państwa na zadanie pn. MALUCH - Utworzenie dwóch nowych Oddziałów Żłobka Miejskiego (0,6 mln zł) - 8 -
wydatki ogółem budżetu zwiększono o 24,5 mln zł, w tym zwiększono wydatki bieżące o 18,4 mln zł, w związku z wprowadzeniem w 2018 r. podwyżek wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych dla pracowników niektórych miejskich jednostek budżetowych i instytucji kultury (3,4 mln zł) oraz uzupełnieniem środków na podwyżki wynagrodzeń dla nauczycieli zatrudnionych w placówkach oświatowych (9,5 mln zł), wprowadzeniem skutków finansowych zwiększenia dodatków do wynagrodzeń dla nauczycieli w placówkach oświatowych (2,6 mln zł), uzupełnieniem planu wynagrodzeń osobowych i składek od nich naliczanych pracowników Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w 2018 (skutki nowelizacji rozporządzenia w sprawie wynagrodzeń pracowników samorządowych - 0,2 mln zł rocznie), wskutek zwiększenia kwoty dotacji celowej dla żłobków niepublicznych (1,8 mln zł) oraz udzielenia dotacji celowej na opiekę żłobkową w dzielnicach o największym zapotrzebowaniu (0,5 mln zł), wzrostu zatrudnienia o 8 etatów w Oddziałach Żłobka Miejskiego (0,4 mln zł), przyznania dodatkowych dwóch etatów dla Zakładu Zieleni Miejskiej (ok. 0,1 mln zł), zwiększenia środków na realizację projektów współfinansowanych środkami UE (0,4 mln zł), przy jednoczesnym zmniejszeniu wydatków, w związku ze zmianą systemu pobierania opłat za parkowanie (0,5 mln zł) w ramach wydatków bieżących planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp zwiększyły się o 2,9 mln zł, z czego na realizację projektów współfinansowanych środkami unijnymi w 2018 wzrosły o 0,4 mln zł oraz na programy uchwalone przez Radę Miasta (2,5 mln zł) - na nowe zadanie pn. Działania promocyjne miasta Katowice w związku z organizacją Intel Extreme Masters oraz zwiększono wydatki majątkowe o 6,1 mln zł dokonując zwiększenia przedsięwzięć wieloletnich o 28,7 mln zł i zmniejszenia wydatków majątkowych jednorocznych celem zbilansowania budżetu o 22,6 mln zł w ramach wydatków majątkowych planowane wydatki objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp w 2018 zwiększyły się o 28,7 mln zł, z czego wydatki na projekty współfinansowane środkami unijnymi zwiększyły się o 6,4 mln zł, pozostałe zadania objęte WPI o 22,3 mln zł w wyniku powyższych zmian: obniżono nadwyżkę operacyjną o 5,4 mln zł zwiększono deficyt budżetu o 6,5 mln zł zwiększając środki z kredytu EBI na jego finansowanie 2/ w ramach perspektywy 2022 2045 dokonano następujących zmian: zabezpieczono w latach 2022-2023 środki na realizację przedsięwzięcia pn. Działania promocyjne miasta Katowice w związku z organizacją Intel Extreme Masters (w każdym 2,6 mln zł rocznie), zwiększono środki w 2022 na wydatki majątkowe objęte limitem art. 226 ust. 3 na realizację zadań (7,3 mln zł): Budowa układu komunikacyjnego w południowych dzielnicach miasta Katowice oraz MDK Ligota - budowa wielofunkcyjnej sali widowiskowej wraz z zagospodarowaniem terenu z uwagi na przesunięcie realizacji zadań w czasie, - 9 -
w latach 2022-2023 zmianie uległy dochody bieżące i wydatki bieżące objęte limitem art. 226 ust. 3 uofp w związku z wprowadzeniem zadań współfinansowanych środkami unijnymi oraz skorygowano wydatki majątkowe jednoroczne celem zbilansowania prognozy. - 10 -
III. REALIZACJA WIELOLETNIEJ PROGNOZY FINANSOWEJ W 2018 ROKU DOCHODY Dochody ogółem budżetu miasta Katowice założono na podstawie analizy wykonania za lata poprzednie oraz na podstawie wiedzy i przepisów prawa obowiązujących w okresie opracowywania prognozy. Oszacowanie wysokości dochodów było przeprowadzone odrębnie dla dochodów bieżących (w tym zasadniczych źródeł decydujących o poziomie ich uzyskania) oraz majątkowych, których realizacja uzależniona jest od wielu czynników zewnętrznych, w tym możliwości pozyskania środków z Unii Europejskiej i harmonogramu realizacji prac inwestycyjnych. W 2018 zrealizowano dochody ogółem w wysokości 1.958,5 mln zł co stanowi 98,4% planu po zmianach (95,3% planu na 1 stycznia 2018 r.) i były one wyższe od wykonania w 2017 o 136,1 mln zł (przyrost dochodów w 2017 w stosunku do 2016 wynosił 69,7 mln zł). W porównaniu do poprzedniego nastąpił wzrost dochodów bieżących o 86,4 mln zł co wynikało głównie z dobrej koniunktury gospodarczej oraz wzrost dochodów majątkowych, których uzyskano więcej w porównaniu do 2017 o prawie 50 mln zł. W ramach dochodów ogółem dochody bieżące stanowiły 95%, a dochody majątkowe 5% (w 2017 odpowiednio 97% i 3%). Zgodnie z uchwalonym budżetem na 2019 rok zaplanowano dochody w wysokości 2.117 mln zł tj. o ponad 8% powyżej zrealizowanych w 2018 (w ramach dochodów ogółem dochody bieżące stanowią 87%, a dochody majątkowe 13%). dochody bieżące Dochody bieżące budżetu miasta jako najistotniejszy element budżetu warunkujący w zasadniczym stopniu możliwości zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnej oraz możliwości rozwojowe Miasta wykonane zostały w 2018 r. w wysokości 1.853,5 mln zł tj. 102,1% planu po zmianach i 106,3% planu na 1 stycznia 2018 r. (w poprzednim tj. w 2017 wykonane zostały o 2,3% ponad założony plan). W porównaniu do wykonania za 2017 rok dochody bieżące uzyskano wyższe o 4,9% tj. o 86,4 mln zł (dynamika 2017r./2016r. wynosiła odpowiednio 4,2% tj. 71,5 mln zł) przy czym wystąpiły zdarzenia ograniczające porównywalność danych, w tym: uzyskanie w I kwartale 2018 r. odszkodowania od Wojewody Śląskiego w wysokości 10,7 mln zł stanowiącego zwrot poniesionych przez Miasto w latach poprzednich kosztów na utrzymanie nieruchomości Skarbu Państwa, znacząco niższe dochody z podatku od czynności cywilnoprawnych z uwagi na jednorazową (ponad 27 mln zł) wpłatę podatku w 2017 w związku ze sprzedażą majątku Kompanii Węglowej na rzecz Polskiej Grupy Górniczej, i w zależności od grupy dochodów relacja do poprzedniego była albo korzystniejsza albo wykazywała niekorzystny trend zniżkowy. Po wyeliminowaniu tych zdarzeń dochody bieżące w 2018 r. były wyższe o 5,9% tj. o 103 mln zł. Dochody zrealizowano z tytułu: - 11 -
udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa Dochody z udziałów w podatkach od osób fizycznych (PIT) i od osób prawnych (CIT) wykonane zostały na poziomie 107,5% planu, w łącznej wysokości 638,1 mln zł co stanowiło prawie 37% dochodów zadań własnych. Dochody z PIT zrealizowano z nadwyżką do planu (plan ustalony przez Ministra Finansów) w wysokości ponad 33 mln zł (w porównaniu do 2017 r. dochody były wyższe o prawie 12% tj. o 58 mln zł), a w ciągu 3 lat dochody z udziałów w PIT wzrosły o ponad 100 mln zł (o 25%). Realizacja dochodów z CIT (plan wg założeń własnych) przekroczyła poziom planowany o prawie 17%, a w porównaniu do 2017 r. dochody były wyższe o 30% tj. o 18 mln zł (przy czym dynamika 2017r./2016r. była ujemna spadek wynosił prawie 3%). Analiza danych wskazuje, że wpływy z udziału w podatku CIT (w szczególności wynikające z rocznych rozliczeń) były zdecydowanie wyższe od uzyskiwanych w latach poprzednich. Dochody z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) i prawnych (CIT) w latach 2014-2018 (wykonanie) i plan na 2019 rok (w mln zł) 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 PIT 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok 2018 rok plan 2019 rok CIT */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. Na 2019 rok zaplanowano dochody PIT powyżej wykonania 2018 o 6,5%, a z CIT poniżej uzyskanych wpływów w poprzednim o 11% i ryzyko, że nie zostaną wykonane jest niskie. podatków i opłat Realizacja w 2018 r. dochodów z podatków lokalnych i innych opłat należnych gminie wyniosła 381,7 mln zł, tj. 97,4% planu, w porównaniu do 2017 dochody były niższe o 5,6% tj. o 22,7 mln zł (podobnie jak w latach 2017/2016 spadek wynosił odpowiednio 2,8% tj. 11,5 mln zł). Uzyskanie w latach 2016-2017 jednorazowych wpłat podatku od czynności cywilnoprawnych (w 2016 53,9 mln zł, w 2017 27,2 mln zł w związku ze sprzedażą majątku Kompanii - 12 -
Węglowej na rzecz Polskiej Grupy Górniczej) ograniczyło porównywalność danych. Po ich wyłączeniu dochody tej grupy r/r wzrastały odpowiednio: 2018/2017 o 1,2% (4,5 mln zł), 2017/2016 o 4,2% (15,2 mln zł). Poprawę wykonania dochodów w stosunku do poprzedniego odnotowano z tytułu podatku od nieruchomości (wzrost w stosunku do 2017 r. o 1,4% tj. 3,2 mln zł na co wpływ miał wzrost stawek podatkowych przeciętnie o 1,9% i jednocześnie konieczność dokonania znaczących zwrotów podatku), podatku od środków transportowych (o 3% tj. o 0,4 mln zł w związku ze wzrostem liczby pojazdów opodatkowanych i wzrostem stawki podatkowej przeciętnie 1,9%), opłaty za zajęcie pasa drogowego (o ponad 15% tj. o 1,8 mln zł), opłaty za wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych (o 3,6% tj. o 0,3 mln zł), opłaty skarbowej (o 6,6% tj. o 0,7 mln zł), podatku od spadków i darowizn (o ponad 19% tj. o 0,7 mln zł). Jednocześnie niektóre źródła dochodów zrealizowano poniżej planu oraz poniżej wykonania za rok poprzedni i niestety ta tendencja utrzymuje się od kilku lat, w tym z tytułu opłaty eksploatacyjnej (o prawie 7%, a w stosunku do 2015 dochody były niższe już o 21%), karty podatkowej (o prawie 3%, a w stosunku do 2015 dochody były niższe o 20%), opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (o 1%, w stosunku do 2015 dochody były niższe o 2,3%). Również dochody z podatku od czynności cywilnoprawnych uległy zmniejszeniu, w kwotach globalnych r/r o prawie 50%, po wyłączeniu z 2017 jednorazowej wpłaty były niższe o ponad 5% tj. o 1,6 mln zł. Stawki podatków lokalnych do 2017 pozostawały na nie zmienionym poziomie (nie dokonywano w latach 2016-2017 indeksacji stawek podatków lokalnych, pozostawiając je w większości na poziomie z 2015 r. z uwagi na obniżenie przez Ministra Finansów górnych progów podatkowych z powodu deflacji) oraz zrezygnowano w 2016 r. z poboru opłaty targowej. Stawki podatkowe podniesione zostały w 2018 r. przeciętnie o 1,9% jednak nie osiągają poziomu maksymalnego (skutki obniżenie stawek za 2018 r. wynosiły prawie 21 mln zł). Z uwagi na uzależnienie części wpływów od koniunktury gospodarczej istnieje jednak ryzyko, że w następnych latach dochody mogą nie nadążać za wzrostem wydatków. Dlatego oprócz utrzymywania wysokiego poziomu ściągalności podatków w Prognozie na lata 2019 2045 założono, że po 2019 Rada Miasta w kolejnych latach uchwalać będzie waloryzację stawek podatków i opłat o wskaźnik wyższy niż wskaźnik inflacji (niwelując sukcesywnie istotną różnicę w odniesieniu do stawek maksymalnych). - 13 -
Dochody z wybranych podatków i opłat zrealizowane w latach 2014-2018 i plan na 2019 rok (w mln zł) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 podatek od nieruchomości podatek od czynności cywilnoprawnych podatek od środków transportowych opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok 2018 rok plan 2019 rok */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. Na 2019 rok zaplanowano dochody z podatków i opłat powyżej wykonania 2018 o 1,2%, w tym z podatku od nieruchomości o 2,3% (przy zwiększeniu stawek podatkowych przeciętnie o 1,9% uwzględniając wzrost powierzchni podlegającej opodatkowaniu). subwencji ogólnej W 2018 r. do budżetu wpłynęło 323,2 mln zł z tytułu subwencji ogólnej, z tego część równoważąca wyniosła 16,1 mln zł, a część oświatowa 305,9 mln zł. W porównaniu do 2017 dochody były wyższe o 3,5% tj. o prawie 11 mln zł (w tym część oświatowa wyższa o prawie 10 mln zł, część równoważąca niższa o 0,1 mln zł, otrzymano również część uzupełniającą w 2016 12,5 tys. zł, w 2017 20 tys. zł, w 2018 r. 1.211,5 tys. zł ). Zgodnie z informacją Ministra Finansów ustalona dla Katowic kwota subwencji ogólnej na 2019 rok będzie wyższa od otrzymanej w poprzednim, w tym wg projektu ustawy budżetowej o 19 mln zł (o 5,9%), wg ustawy budżetowej o 21 mln zł (o 6,5%) w tym część równoważąca niższa o 7,5% natomiast część oświatowa (w związku z podwyżkami dla nauczycieli i kolejnym etapem reformy oświatowej) wyższa o 7,6%. dochodów jednostek budżetowych Dochody realizowane przez jednostki budżetowe stanowiły prawie 11% dochodów bieżących własnych. Wpłaty jednorazowe, w tym m.in. zasądzone odszkodowania i znaczące zwroty podatku VAT od inwestycji powodują, że porównywalność w latach często jest ograniczona. - 14 -
W 2018 jednostki uzyskały dochody łącznie 177,2 mln zł (o 3,5% powyżej planu po zmianach, prawie 5 mln zł więcej od zrealizowanych w 2017 ). Efektywność tego źródła dochodów sukcesywnie spada, jednak ostateczne wartości poprawiają nieplanowane wpłaty wynikające z rozliczeń i zwrotów. Tak też było w 2018 odliczono podatek VAT w związku z budową basenów (4,4 mln zł) oraz uzyskano odszkodowanie od Skarbu Państwa za gospodarowanie w latach poprzednich nieruchomościami (razem z odsetkami wpłynęło 10,7 mln zł). Po wyłączeniu tej ostatniej wpłaty łączne dochody jednostek były niższe o 3,3% tj. o 5,7 mln zł. Istotną pozycję (64% całości wpływów tj. ok. 113 mln zł) stanowiły dochody realizowane przez KZGM. W odniesieniu do 2017 KZGM zrealizował dochody niższe o 0,7% tj. o 0,8 mln zł (ostatnie podwyżki czynszów za lokale mieszkalne sięgające przeciętnie w zależności od grupy budynków od 7% - 12%, których skutki roczne uwzględniając poziom ściągalności wynoszący ok. 95% oszacowano na 2,4 mln zł wprowadzono w październiku 2016 r.). Również inne jednostki uzyskały dochody poniżej poziomu poprzedniego, w tym MOSiR (o prawie 5% tj. o 0,1 mln zł), placówki oświatowe (o 1,5% tj. o 0,3 mln zł, w tym z opłat za przedszkola niższe o 13,5%), Miejska Izba Wytrzeźwień (o 6,3%), jednocześnie wzrost dochodów odnotował Żłobek Miejski (o 15,8% w związku z większą liczbą dzieci objętych opieką) i Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (o prawie 11%). Z uwagi na zmiany organizacyjne (przekazanie w maju 2016 r. koncesjonariuszowi obiektów Spodek i MCK oraz przekazanie od stycznia 2017 Zakładu Utylizacji Odpadów do spółki miejskiej), utrzymywanie się wysokiego poziomu zaległości w regulowaniu opłat oraz wyodrębnienie rachunków na których gromadzą dochody jednostki oświatowe można przypuszczać, że dochody jednostek w najbliższych latach nie będą istotnie wzrastać. Na 2019 rok dochody jednostek budżetowych zaplanowano w wysokości 164,8 mln zł, jednak przyjmuje się (analogicznie jak w latach poprzednich), że w trakcie ulegną one zwiększeniu. dochodów ze źródeł zagranicznych i dofinansowanie krajowe W 2018 r. na finansowanie lub dofinansowanie projektów z funduszy strukturalnych oraz innych środków z Unii Europejskiej i dofinansowania krajowego do budżetu wpłynęło 14,3 mln zł co stanowiło 80% planu po zmianach. Do budżetu wpłynęły środki na realizację projektów, w tym w ramach RPO Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 (10,6 mln zł), w ramach programu Erasmus+ i PO WER (2,9 mln zł) oraz z budżetu państwa stanowiące dofinansowanie wkładu krajowego (0,8 mln zł). W porównaniu do 2017 zrealizowane dochody były wyższe o 85% tj. o 6,6 mln zł (należności budżetu z tytułu środków europejskich wyniosły na koniec 2018 0,7 mln zł). Na 2019 rok dochody z tytułu płatności unijnych i dofinansowania krajowego zaplanowano w wysokości 15,4 mln zł. pozostałych dochodów własnych Do pozostałych dochodów, które nie zostały wyżej wyszczególnione zaliczono m.in. dochody uzyskiwane z majątku gminy, dotacje z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych, dotacje z budżetów innych jednostek samorządowych na realizację zadań wspólnych na podstawie porozumień i umów, wpłaty nadwyżki środków obrotowych przez zakład budżetowy. W 2018 dochody z powyższych tytułów wyniosły 99 mln zł (103,5% planu po zmianach) i w porównaniu do 2017 były wyższe o prawie 7% tj. o 6,2 mln zł, w tym dochody z majątku - 15 -
gminy wyższe o ponad 5,8 mln zł (opłaty pierwsze i roczne oraz służebności wzrosły o 11,5%), dotacje z funduszy celowych o 3,8 mln zł (m.in. w związku z pozyskaniem dofinansowania na organizację Konferencji ONZ COP24) oraz niższe dotacje z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych o 2,3 mln zł (w tym na dofinansowanie zadań z pomocy społecznej o 1,7 mln zł) i dotacje od innych JST na zadania realizowane na podstawie porozumień niższe o 1,4 mln zł. Na 2019 rok dochody z powyższych tytułów zaplanowano w wysokości 68,2 mln zł i zakłada się, że analogicznie jak w latach ubiegłych w trakcie będą zwiększane (m.in. w związku z przyznawaniem środków z rezerw z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych). dotacji z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej Wysokość dotacji przyznawanych z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej stanowi 12% dochodów bieżących budżetu miasta. Tak wysoki poziom dotacji (w latach przed 2016 rokiem dotacje stanowiły ok. 5,5% dochodów bieżących) spowodowany został wejściem w życie w 2016 programu Rodzina 500+ (dotacja na wypłatę świadczeń dla dzieci wyniosła w 2018 116 mln zł i była niższa od otrzymanej w poprzednim o prawie 5 mln zł) oraz wprowadzeniem w 2018 programu Dobry start (dotacja na wypłatę jednorazowych świadczeń dla uczących się dzieci wyniosła 8 mln zł). Na realizację zadań zleconych w 2018 r. do budżetu wpłynęły dotacje w łącznej kwocie ponad 220 mln zł tj. 98% planu po zmianach (108,8% planu na 1 stycznia), o 4,6 mln zł powyżej wykonania w poprzednim wzrost dotyczył, oprócz programu pomocy rodzinie, również bezpieczeństwa publicznego (o 2 mln zł) oraz środków na przeprowadzenie wyborów samorządowych (o 1,1 mln zł). Z uwagi na ograniczenia w budżecie państwa oraz metodologię przyznawania dotacji podobnie jak w latach poprzednich zaangażowano środki własne Miasta. Łącznie dofinansowanie do zadań zleconych w 2018 wyniosło 10,1 mln zł i było porównywalne z kwotą przeznaczoną na ten cel w poprzednim (9,5 mln zł). Na 2019 rok dotacje na finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej zaplanowano w wysokości 203,5 mln zł i przewiduje się, że podobnie jak w latach poprzednich poziom ten ulegnie w trakcie zwiększeniu. - 16 -
Dochody bieżące wg źródeł wykonanie w latach 2014-2018, plan na 2019 rok (w mln zł) 700 600 500 400 300 200 100 0 udziały w PIT i CIT dochody z podatków i opłat dochody ze źródeł zagranicznych i dofinansowanie ze źródeł krajowych dochody jednostek budżetowych pozostałe dochody bieżące (własne) subwencja ogólna dotacje z budżetu państwa na zadania zlecone i z porozumienia 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok 2018 rok 2019 rok */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. dochody majątkowe Dochody majątkowe, do których zalicza się dotacje (w tym środki z Unii Europejskiej) i inne środki przeznaczone na inwestycje, dochody ze sprzedaży majątku oraz dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności przeznaczone są na realizację zadań inwestycyjnych i w 2018 r. wykonane zostały w wysokości 105 mln zł. Stałym źródłem dochodów majątkowych jest sprzedaż mienia i składników majątku oraz przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności w 2018 r. zrealizowano dochody w łącznej wysokości 51 mln zł, znacząco powyżej planu i powyżej wykonania za rok poprzedni, w tym z tytułu sprzedaży budynków, nieruchomości gruntowych oraz lokali użytkowych 2,5-krotnie wyższe, z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności wyższe o 70% oraz uzyskano odszkodowania za zajęcie nieruchomości pod inwestycje celu publicznego (ponad 7 mln zł). Jednocześnie niższe (w odniesieniu do poprzedniego) o 14% uzyskano dochody ze sprzedaży lokali mieszkalnych (przy sprzedaży porównywalnej liczby mieszkań). Na 2019 rok dochody z gospodarowania majątkiem miasta zaplanowano na poziomie 37,7 mln zł tj. o 26% poniżej wykonania w 2018 (po wyłączeniu odszkodowań o charakterze jednorazowym niższe o ponad 13%). W prognozie uwzględniono również uwarunkowania wynikające z ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów, która z dniem 1 stycznia 2019 z mocy ustawy przekształciła prawo użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi i mieszkalnymi wielorodzinnymi (w których co najmniej połowę liczby lokali stanowią lokale mieszkalne) w prawo własności. - 17 -
Konsekwencją tych zmian będzie okresowe zwiększenie dochodów majątkowych i stałe obniżenie poziomu dochodów bieżących. Realizacja pozostałych dochodów majątkowych uzależniona jest w dużej mierze od harmonogramu wykonywania inwestycji. W 2018 r. z tytułu dotacji i innych środków na inwestycje do budżetu wpłynęło 54 mln zł tj. 39% planu. W ramach tej kwoty odpowiednio 62% (33,9 mln zł) stanowiły środki unijne na realizację projektów, 17% (9,3 mln zł) refundacja wydatków poniesionych na projekty w latach poprzednich, 20% (10,7 mln zł) dotacje z budżetu państwa, z funduszy celowych i partycypacja w kosztach inwestycji, 1% (0,1 mln zł) niewykorzystane środki z wydatków niewygasających. Łącznie dochody otrzymane na inwestycje oraz środki pozostałe z wydatków niewygasających w części majątkowej były prawie 3,5-krotnie (o ponad 38 mln zł) wyższe od wykonania poprzedniego (na co istotny wpływ miało podpisanie umów o dofinansowanie i wejście w fazę realizacji wielu projektów). Należności budżetu z tytułu nie zrefundowanych wydatków majątkowych na koniec 2018 wynosiły ponad 44 mln zł (na koniec 2017 17 mln zł). Na 2019 rok dochody z tytułu dotacji i innych środków na inwestycje zaplanowane zostały w wysokości 232,5 mln zł i ryzyko, że środki nie wpłyną w założonej wysokości jest znaczne. - 18 -
WYDATKI Wydatki ogółem budżetu miasta Katowice zaplanowano na podstawie analizy wykonania za lata poprzednie oraz na podstawie przepisów prawa odnośnie nałożonych na samorząd do realizacji zadań zarówno własnych (w tym w części gminnej i powiatowej) jak i zadań z zakresu administracji rządowej obowiązujących w okresie opracowywania prognozy. W 2018 zrealizowano wydatki ogółem w wysokości 1.971,9 mln zł tj. 88,6% planu po zmianach (84,1% planu na 1 stycznia), z czego wydatki bieżące i majątkowe stanowiły odpowiednio 84% i 16% wydatków ogółem (w poprzednim 91% i 9%). Wykonanie wydatków ogółem było wyższe od realizacji w 2017 o 263 mln zł tj. o 15,4%, z tego wydatki bieżące były wyższe o 102,2 mln zł, a wydatki majątkowe o 160,6 mln zł. Na wzrost wydatków bieżących w porównaniu do poprzedniego wpływ miało wprowadzenie podwyżek wynagrodzeń dla nauczycieli oraz dla pracowników niektórych miejskich jednostek (skutki finansowe w 2018 r. wyniosły 12,5 mln zł), finansowanie świadczeń w ramach rządowego Programu Dobry start (skutek 8 mln zł), udział w organizacji 24. sesji Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych (UNFCCC) w sprawie zmian klimatu (prawie 10 mln zł) oraz zwiększenie finansowania w formie dotacji niepublicznych placówek oświatowych (wzrost o 15,1 mln zł) i podmiotów niepublicznych realizujących zadania własne Miasta (wzrost o 6,5 mln zł). Zwiększenie o ponad 100% wydatków majątkowych wynikało głównie z wejścia w fazę realizacji wielu zadań dla których podpisano umowę o dofinansowanie środkami unijnymi (zaciągnięto na łączną kwotę prawie 440 mln zł, 3-krotnie wyższe niż w 2017). Przewiduje się, że kumulacja wydatków inwestycyjnych w związku z realizacją dużych projektów będzie miała miejsce w latach 2019-2020, kiedy udział wydatków majątkowych w wydatkach zadań własnych będzie sięgał ponad ¼ budżetu. Jednocześnie po tym okresie w związku z oddawaniem do użytku nowych obiektów, w tym rekreacyjno-sportowych, infrastruktury społecznej i kulturalnej, węzłów przesiadkowych i komunikacyjnych istotnie wzrosną wydatki bieżące na ich utrzymanie i prowadzenie działalności. wydatki bieżące Wydatki bieżące budżetu przeznaczone zostały na realizację zadań służących społeczności lokalnej, wykonywanych przez jednostki organizacyjne miasta Katowice, w tym Urząd Miasta i pozostałe jednostki budżetowe, zakłady budżetowe (dofinansowane z budżetu w formie dotacji przedmiotowej), instytucje kultury i zakład opieki zdrowotnej (dofinansowane w formie dotacji podmiotowej i celowej) i wiele innych podmiotów korzystających ze środków budżetu wykonujących zadania własne miasta (w tym organizacje pozarządowe, dla których środki z budżetu przekazywane są poprzez wspieranie, powierzanie lub zakup usług) lub zadania istotne z punktu widzenia mieszkańców i rozwoju miasta (dla których ustawodawca przewidział możliwość dotowania). W 2018 r. wydatkowano na realizację zadań bieżących 1.654,6 mln zł tj. 93,9% planu po zmianach (98,5% planu na 1 stycznia). Łącznie na bieżące funkcjonowanie jednostek, przeprowadzenie remontów, wpłatę do budżetu państwa, dotacje, świadczenia, projekty unijne i obsługę zadłużenia wydatkowano o 102,2 mln zł (o 6,6%) więcej niż w 2017. Dynamika wzrostu wydatków bieżących własnych r/r uległa przyspieszeniu w okresie 2016 / 2015 wynosiła 3,2%, w następnym 2017/2016 już 4,1%, a w ostatnim okresie 2018/2017 znacząco wzrosła do poziomu 7,3%. Wzrost wydatków odnotowano z tytułu wynagrodzeń (o 37 mln zł), wydatków statutowych zakupu - 19 -
usług, w tym remontowych, utrzymanie komunikacji miejskiej (o 31 mln zł), dotacji (o 28 mln zł) oraz projektów unijnych (o 4 mln zł). Wpływ na taką sytuację miało oddawanie do użytku nowych obiektów po zakończonym procesie inwestycyjnym i wynikającym z tego zwiększeniu zatrudnienia, wprowadzenie podwyżek wynagrodzeń dla pracowników, ponoszeniem wyższych kosztów usług w związku ze zwiększeniem minimalnej stawki godzinowej dla zatrudnionych na umowie zlecenia i umowie o świadczeniu usług, przekazanie wyższych dotacji na realizację zadań, organizacja w 2018 r. Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu COP24, rozpoczęcie wielu projektów współfinansowanych środkami UE w związku z podpisaniem umów o dofinansowanie. W ramach wydatków bieżących ponad 1/3 stanowiły nakłady na oświatę i edukacyjną opiekę wychowawczą na ten cel wydatkowano w 2018 r. ponad 545 mln zł, o 36 mln zł więcej niż w poprzednim, co istotne subwencja oświatowa w coraz mniejszym stopniu finansuje te zadania. 700,0 Wydatki na oświatę i edukacyjną opiekę wychowawczą w porównaniu do otrzymywanej części oświatowej subwencji ogólnej (w mln zł) 600,0 500,0 400,0 300,0 273,1 275,8 285,8 296,1 305,9 327,4 200,0 100,0 0,0 2014 2015 2016 2017 2018 plan na 2019 wydatki bieżące wydatki majątkowe subwencja oświatowa */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. Na 2019 rok wydatki bieżące zaplanowane zostały w wysokości 1.766 mln zł i są wyższe od zrealizowanych w 2018 o 6,7% (o 5,2% wyższe od planowanych na 1 stycznia 2018 ), w tym o prawie 9% wydatki na wynagrodzenia. Utrzymanie dobrych ocen ratingowych (które stanowią gwarancję wywiązywania się Miasta ze zobowiązań długoterminowych) uzależnione jest w dużej mierze od racjonalizacji wydatków bieżących, w szczególności o charakterze stałym, tak aby silna presja na ich zwiększenie w sytuacji pogorszenia stanu gospodarki nie spowodowała obniżenie wyniku operacyjnego budżetu. - 20 -
wydatki na wynagrodzenia i składki od nich naliczane W wydatkach bieżących najpoważniejszą pozycję stanowiły wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych realizujących zadania własne i zlecone oraz wynagrodzenia wypłacane na podstawie umów o dzieło i zlecenia. Łącznie środki na ten cel angażowały 36% wydatków bieżących (w latach poprzednich ok. 40%). W 2018 r. wydatkowano 595 mln zł (98,2% planu), o 6,6% powyżej wykonania w ubiegłym. Wzrost wydatków na wynagrodzenia nastąpił głównie na skutek wprowadzenia podwyżek wynagrodzeń od stycznia dla pracowników niektórych jednostek budżetowych (skutki roczne wyniosły 3,4 mln zł) oraz od kwietnia dla nauczycieli (przy skutkach rocznych ok. 13 mln zł) oraz zwiększenia dodatków do wynagrodzeń dla nauczycieli (skutki roczne 2,7 mln zł). Czynnikiem wzrostu wydatków na wynagrodzenia był również wzrost liczby etatów spowodowany przejęciem do realizacji nowych zadań, poszerzeniem bazy społecznej i przestrzeni publicznej rekreacyjnej do utrzymania w tym m.in. w Urzędzie Miasta, Miejskim Ośrodku Sportu i Rekreacji, Zakładzie Zieleni Miejskiej, Żłobku Miejskim. Ponadto, w ramach wydatków bieżących określono w prognozie krótkookresowej środki na świadczenia pracownicze (odprawy emerytalne i rentowe oraz nagrody jubileuszowe) w wysokości powyżej 11 mln zł (przeciętnie w każdym objętym prognozą), w tym na 2018 rok odpowiednio 9,2 mln zł (nagrody jubileuszowe) oraz 11,9 mln zł (odprawy emerytalne i rentowe zaplanowane w rezerwie budżetowej celowej), z czego wypłacono w 2018 dla pracowników jednostek budżetowych łącznie kwotę 15,5 mln zł, tj. o prawie 11% więcej niż w poprzednim (14 mln zł). Zgodnie z 14 rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej jednostki nie dokonują biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów wynikających z obowiązku wykonania przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, w tym świadczeń emerytalnych. Na 2019 rok wydatki na wynagrodzenia i składki zaplanowane zostały w wysokości 648,6 mln zł, o 8,9% powyżej zrealizowanych w 2018 (a licząc łącznie z rezerwami na wynagrodzenia i inne wypłaty dla pracowników wyższe o 11,5%). wydatki z tytułu poręczeń i gwarancji Zaplanowane wydatki w grupie poręczenia i gwarancje udzielone przez Miasto stanowiły zabezpieczenie: spłaty przez Katowickie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Spółka z o.o. kredytu w związku z poręczeniem udzielonym przez Miasto (umowa 1200315/98 z 1998 r. z terminem poręczenia do 2027 wynikającym z uchwały Nr LII/561/98 Rady Miejskiej Katowic z 5 czerwca 1998 r.) na kwotę 4 mln zł oraz poręczeniem spłaty kredytu (umowa 12000315/120/2000 z 2000 r. z terminem poręczenia do 2032 wynikającym z uchwały Nr XXIV/313/2000 Rady Miejskiej Katowic z 19 czerwca 2000 r.) na kwotę 1,1 mln zł. prawidłowości wykorzystania dotacji otrzymanej z Funduszu Spójności (8,7 mln zł) Z uwagi na zakładane nie wykorzystanie tych środków w 2018 nie przewidziano ich w prognozie na kolejne lata, wprowadzając je w pełnej wysokości do budżetu na rok następny i przyjmując ich uwzględnianie w każdym kolejnym aż do całkowitej spłaty zobowiązań przez Spółkę. - 21 -
W 2018 r. środki zaplanowane na ten cel nie były wydatkowane analogicznie jak w latach ubiegłych i zostały uwzględnione w planie na rok 2019. wydatki na obsługę zadłużenia Na 2018 rok zaplanowano wydatki na obsługę zadłużenia w wysokości 16,6 mln zł, o ponad 50% powyżej wykonania w poprzednim. Utrzymywanie się kursu euro oraz stóp procentowych poniżej poziomu założonego w planie oraz przesunięcie na koniec pobrania transzy kredytu skutkowało obniżeniem planu o 20% oraz ostatecznie wydatkami na obsługę długu w wysokości 82% planu. Realizacja wydatków na obsługę zadłużenia wyniosła w okresie sprawozdawczym prawie 11 mln zł, na poziomie wykonania w poprzednim. Na 2019 rok wydatki na obsługę długu zaplanowane zostały w wysokości 17,5 mln zł, o 63% powyżej zrealizowanych w 2018. wydatki związane z funkcjonowaniem organów miasta Katowice W ramach wydatków bieżących nakłady ponoszone na funkcjonowanie organów Miasta, w tym: organu stanowiącego (Rady Miasta i Rad Jednostek Pomocniczych) oraz organu wykonawczego (Prezydenta Miasta i kosztów działalności Urzędu Miasta) zaplanowane zostały na 2018 rok w wysokości ponad 106 mln zł, po zmianach wzrosły do kwoty 108,5 mln zł. W 2018 r. zrealizowano wydatki łącznie na kwotę 104,1 mln zł tj. 95,9% planu, o 8% powyżej wykonania w 2017 r. Było to spowodowane głównie wzrostem wydatków na wynagrodzenia pracowników Urzędu Miasta (o 6,1%), w tym dofinansowaniem do wynagrodzeń dla pracowników realizujących zadania z zakresu administracji rządowej (ponad 9 mln zł) jak również wzrostem wydatków na utrzymanie obiektów i inne wydatki statutowe Urzędu (o 13,7%). Przeciętnie wydatki w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2018 wyniosły ponad 350 zł. Na 2019 rok przewiduje się, że wydatki na funkcjonowanie organów samorządu wyniosą ok. 114 mln zł i w porównaniu do wykonania za 2018 rok wzrosną o 10%. wydatki bieżące objęte limitem (zgodnie z art. 226 ust. 3 uofp) W 2018 r. zrealizowano łącznie wydatki bieżące objęte limitem na kwotę 62,4 mln zł tj. 89,5% planu, w tym realizowane w ramach: przedsięwzięć współfinansowanych funduszami unijnymi 14,7 mln zł tj. 69,8% planu wynoszącego 21,1 mln zł programów nieinwestycyjnych uchwalonych przez Radę Miasta 41,4 mln zł tj. 97,7% planu wynoszącego 42,4 mln zł umowy o partnerstwie publiczno prywatnym (umowa o koncesję) 6,3 mln zł tj. 100% planu wynoszącego 6,3 mln zł - 22 -
wynik operacyjny budżetu Różnica pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi stanowiąca wynik operacyjny budżetu to wielkość wskazująca na potencjał Miasta, określająca jakie są możliwości jego rozwoju i tym samym generowania środków własnych na inwestycje, będąca jednocześnie podstawą wiarygodności finansowej samorządu. Wysokość nadwyżki operacyjnej uzależniona jest z jednej strony od osiąganych dochodów bieżących, z drugiej zaś od ponoszonych wydatków na bieżące funkcjonowanie jednostek, w tym wynagrodzeń, na realizację zadań i projektów oraz od wysokości środków przeznaczanych na obsługę zadłużenia. Oceny poziomu generowanej nadwyżki operacyjnej można dokonać poprzez wyliczenie udziału nadwyżki operacyjnej w dochodach bieżących, przy czym sugerowany przez agencję ratingową jako bezpieczny dla finansów samorządu to nie mniej niż 12% (w przypadku Katowic powinna wynosić powyżej 200 mln zł). W budżecie na 2018 rok założono poziom nadwyżki operacyjnej w wysokości 64,2 mln zł co stanowiło 3,7% dochodów bieżących. W wyniku zmian budżetu w okresie 12 miesięcy planowany poziom nadwyżki operacyjnej uległ zmniejszeniu do wysokości 53,9 mln zł tj. do 3% dochodów bieżących. Z uwagi na zrealizowanie wydatków bieżących poniżej zaplanowanej wysokości (o 6,1% tj. 108 mln zł) oraz wykonania dochodów bieżących powyżej planu (o 2,1% tj. 37 mln zł) wynik operacyjny budżetu uległ poprawie i osiągnął poziom 198,9 mln zł, co stanowiło 10,7% dochodów bieżących. W stosunku do 2017 wynik operacyjny był niższy o prawie 16 mln zł tj. o 7,3%. W ostatnich latach poprawa wyników operacyjnych wynikała z jednorazowych dużych wpłat podatku od czynności cywilnoprawnych, zwrotu podatku VAT, odszkodowania z budżetu państwa. Sprowadzając dane do porównywalności (tj. po wyłączeniu w 2017 r. z dochodów jednorazowej wpłaty podatku w związku ze sprzedażą Kompanii Węglowej na kwotę 27,2 mln zł, a z wydatków zwrotu subwencji oświatowej na kwotę 6,1 mln zł oraz po wyłączeniu w 2018 r. z dochodów zwrotu kosztów utrzymania nieruchomości Skarbu Państwa wraz z odsetkami 10,7 mln zł, a z wydatków zwrotu subwencji oświatowej na kwotę 6,2 mln zł) wynik operacyjny budżetu zwiększył się w stosunku do osiągniętego za 2017 rok o 0,4% tj. o 0,8 mln zł. Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach bieżących (w wartościach porównywalnych) obniżył się z ponad 11% do poziomu ponad 10,5%. Poziom osiąganego wyniku bieżącego pozwala również wyliczyć inny wskaźnik poddawany ocenie przez agencję ratingową tj. okres w jakim spłacony byłby dług miasta z generowanej nadwyżki operacyjnej, przy czym sugerowany przez agencję ratingową jako bezpieczny dla finansów samorządu to maksymalnie 6 lat. W ostatnich latach z uwagi na zahamowanie wzrostu zadłużenia oraz dobre wyniki operacyjne utrzymywał się na poziomie poniżej 3 lat (po wyłączeniu jednorazowych wpłat i tym samym niższych wynikach operacyjnych wskaźnik ten wynosiłby ponad 3 lata). W 2018 wskaźnik wzrósł nieznacznie ponad 3 lata, jednak w latach następnych nawet przy założeniu osiągania wyników bieżących na poziomie ok. 200 mln zł rocznie (czyli zdecydowanie powyżej wartości założonych w WPF) wskaźnik wzrośnie w latach 2021 2023 do prawie 5 lat. - 23 -
2 000 1 800 1 600 1 400 1 200 1 453 1 269 Kształtowanie się nadwyżki operacyjnej w latach 2014-2018 i plan na 2019 rok (w mln zł) 1 854 1 847 1 767 1 743 1 696 1 655 1 766 1 552 1 552 1 679 1 464 1 326 1 000 800 dochody bieżące wydatki bieżące nadwyżka operacyjna dochody bieżące porównywalne wydatki bieżące porównywalne nadwyżka operacyjna porównywalna 600 400 200 184,4 225,8 231,9 214,7 198,9 179,0 164,5 174,7 193,6 64,2 194,4 80,8 0 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok plan na 1.01.2018 2018 rok plan na 1.01.2019 */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. Wynik operacyjny przyjęty do planu na 2019 rok jest prawie 2,5-krotnie niższy od osiągniętego w poprzednim i jednocześnie wyższy o 26% od przyjętego do planu na 1 stycznia 2018. Zakłada się, że podobnie jak w latach poprzednich oszczędności przy realizacji wydatków, nie rozdysponowanie wszystkich rezerw jak również dochody ponadplanowe i nieplanowane w konsekwencji skutkować będą wynikiem korzystniejszym. - 24 -
Procentowy udział nadwyżki operacyjnej w dochodach bieżących w latach 2013-2018 (wykonanie), w 2019 (plan) i w latach 2020-2022 (prognoza) 100,0 90,0 10,6 12,7 14,6 13,7 12,1 10,7 4,4 5,4 5,8 5,7 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 2013 rok 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok 2018 rok plan 2019 rok 2020 rok 2021 rok 2022 rok dochody bieżące nadwyżka operacyjna */ plan na 2019 rok i lata następne zgodnie z uchwalonym budżetem na dzień 1.01.2019 r. i Wieloletnią Prognozą Finansową Miasta Katowice na lata 2019 2045 **/ udział nadwyżki operacyjnej w dochodach bieżących po sprowadzeniu danych do porównywalności i wyłączeniu jednorazowych wpłat i jednorazowych wydatków wynosiłby odpowiednio: w 2013 12,2%, w 2014 12,4%, w 2015 11,0%, w 2016 10,7%, w 2017 11,1%, w 2018 10,5% wydatki majątkowe Wydatki majątkowe obejmują inwestycje budowlane, wykup gruntów, modernizację oświetlenia, zakupy inwestycyjne, objęcie akcji i zwiększenie udziałów w spółkach. W budżecie na 2018 rok na wydatki majątkowe zaplanowano łącznie 667 mln zł co stanowiło ponad 28% wydatków ogółem miasta. Taki poziom wydatków majątkowych wynikał z wejścia w fazę realizacji wielu zadań (po przeprowadzeniu procedur przetargowych i wyborze wykonawcy), również zadań współfinansowanych środkami UE (po podpisaniu umów o dofinansowanie). W trakcie plan dla wieloletnich przedsięwzięć obniżono o ok. 40% (w tym plan zadań współfinansowanych funduszami UE o prawie połowę) przesuwając środki na rok następny. Plan wydatków majątkowych na koniec wynosił 463 mln zł, który zrealizowany został w 68,5% tj. w kwocie 317,3 mln zł (47,6% planu na 1 stycznia), w tym: wydatki objęte limitem 227,1 mln zł tj. 64,6% planu z tego: realizowane w ramach przedsięwzięć współfinansowanych funduszami unijnymi 111,9 mln zł tj. 59,4% planu wynoszącego 188,5 mln zł - 25 -
wydatki objęte limitem w ramach pozostałych przedsięwzięć inwestycyjnych 115,1 mln zł tj. 70,7% planu wynoszącego 162,9 mln zł pozostałe wydatki majątkowe 90,2 mln zł tj. 80,9% planu Wydatki majątkowe w podziale na przedsięwzięcia współfinansowane środkami unijnymi, przedsięwzięcia inwestycyjne pozostałe i zadania roczne - wykonanie za lata 2014-2018 i plan na 2019 rok (w mln zł) 700 600 500 400 300 200 100 0 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok 2018 rok plan na 2019 rok WPI - unijne WPI - pozostałe zadania roczne */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. W 2018 zadania sfinansowano w większości środkami własnymi miasta, w tym nadwyżką operacyjną (53,4%), dochodami uzyskanymi ze sprzedaży majątku oraz z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności (16,1%), dotacjami, w tym środkami unijnymi (17,0%), kredytem EBI (11,6%) oraz pożyczkami z WFOŚiGW (1,9%). W 2018 pobrano, jako źródła finansowania zadań, pierwszą transzę kredytu EBI w wysokości 49,5 mln zł, którą wykorzystano w 75% oraz pożyczki z WFOŚiGW w wysokości 7,5 mln zł, które wykorzystano w 80%. Realizacja wydatków majątkowych w 2019 powinna być znacząco wyższa od wykonania poprzedniego zaplanowano poniesienie nakładów w wysokości 649 mln zł, z czego 87% w ramach wieloletnich przedsięwzięć (ponad 25% wydatków objętych WPI finansowanych będzie kredytami). - 26 -
Źródła finansowania wydatków majątkowych w latach 2014-2018 (wykonanie) i plan na 2019 rok (w mln zł) 700 600 500 400 300 200 100 0 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok 2018 rok plan na 2019 rok nadwyżka operacyjna sprzedaż mienia dotacje nadwyżki / wolne środki z lat ubiegłych pożyczki i kredyty */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. Dochody, wydatki i wynik majątkowy w latach 2014-2018 (wykonanie) i plan na 2019 rok (w mln zł) 800,0 648,8 600,0 584,0 400,0 290,0 317,3 270,2 200,0 162,5 107,3 146,2 57,2 55,3 156,7 105,0 0,0 2014 rok 2015 rok 2016 rok 2017 rok 2018 rok plan na 2019 rok - 89,0-101,4-200,0-182,7-212,3-400,0-421,5-378,5-600,0 dochody majątkowe wydatki majątkowe wynik majątkowy */ plan na 2019 rok uchwalony budżet na dzień 1.01.2019 r. - 27 -