dr hab. Marzena Remlein, prof. nadzw. UEP Poznań, 9 stycznia 2019 r. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wydział Zarządzania Katedra Rachunkowości R E C E N Z J A rozprawy doktorskiej mgr Anny Biśty pt. Wpływ opodatkowania derywatów na rozwój rynków finansowych napisanej na Wydziale Finansów i Prawa, w Katedrze Rachunkowości Finansowej, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Promotor: dr hab. Mariusz Andrzejewski, prof. UEK, Promotor pomocniczy: dr Jan Tatar 1. Podstawy prawne, cel i zakres recenzji Niniejsza recenzja została opracowana w odpowiedzi na pismo Dziekana Wydziału Finansów i Prawa, dr hab. Mariusza Andrzejewskiego, prof. UEK, z dnia 18 grudnia 2018 r. informujące o powierzeniu mi funkcji recenzenta rozprawy doktorskiej mgr Anny Biśty pt. Wpływ opodatkowania derywatów na rozwój rynków finansowych. Celem niniejszej recenzji jest udzielenie odpowiedzi na pytanie czy ww. rozprawa spełnia wymogi zapisane w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 z późn. zm.) Recenzja rozprawy doktorskiej sprowadza się do oceny jej podstawowych aspektów, tj.: problemu badawczego oraz tematu rozprawy, celu głównego, celów cząstkowych oraz hipotez badawczych, struktury i zawartości merytorycznej rozprawy, osiągniętych w pracy rezultatów badawczych, strony formalnej pracy, oraz sformułowania końcowej oceny pracy. Katedra Rachunkowości Wydział Zarządzania al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel. + 48 61 854 38 38 katrach@ue.poznan.pl www.ue.poznan.pl
2. Ocena problemu badawczego oraz tematu rozprawy W dobie postępującej globalizacji coraz większą rolę w gospodarce światowej odgrywa sektor finansowy, czego wyrazem jest wzrost znaczenia rynków finansowych i oderwanie ich fundamentów od realnej gospodarki. Wzrost liczby transakcji o zasięgu międzynarodowym, rosnący udział jednostek notowanych na giełdzie papierów wartościowych, wzrost udziału inwestycji zagranicznych w aktywach jednostek krajowych to symptomy świadczące o nieustającym rozwoju rynku finansowego. Wspomnianemu rozwojowi towarzyszą także innowacyjne rozwiązania, przejawiające się w dostarczaniu coraz większej gamy instrumentów finansowych i dostosowywaniu już istniejących do bieżących potrzeb rynku. Rola i znaczenie instrumentów finansowych w praktyce gospodarczej jest nie do przecenienia. Podmioty gospodarcze upatrują w instrumentach finansowych możliwość, z jednej strony ograniczenia ryzyka prowadzonej działalności i zabezpieczenia się przed jego skutkami oraz z drugiej - osiągania korzyści ekonomicznych. Instrumenty finansowe są również wykorzystywane do celów spekulacyjnych, a połączone z chęcią osiągnięcia ponadprzeciętnych zysków prowadzą do spektakularnych bankructw i upadłości a w konsekwencji do kryzysów finansowych. I to właśnie ostatni kryzys finansowy (2008 r.) spowodował ożywioną dyskusję na temat zwiększenia regulacji rynku finansowego i wprowadzenia jednego z możliwych instrumentów tej regulacji podatku od transakcji finansowych (Financial Transaction Tax FTT). Debata na temat FTT została również podjęta na forum Unii Europejskiej, gdzie uznano, iż wprowadzenie podatku pozwoli oddziaływać krajom członkowskim na zjawiska ekonomiczne i pozaekonomiczne (np. społeczne), w pożądanych kierunkach. Podejmowane także były, i nadal są, badania dotyczące wpływu FTT na rynki finansowe. W szczególności dotyczą one wpływu podatku na różne cechy rynku finansowego, takie jak np. wolumen transakcji, płynność rynku i jego zmienność. Brak jednak co zauważyła Autorka (s. 4) kompleksowych opracowań z tego zakresu a problematyce podatku od transakcji finansowych zdecydowanie więcej uwagi poświęca się w literaturze obcojęzycznej, szczególnie anglojęzycznej. Przywołane powyżej argumenty w wystarczającym stopniu uzasadniają potrzebę prowadzenia badań w obszarze podatku od transakcji finansowych. Doktorantka dostrzega problem i podejmuje go w recenzowanej rozprawie. Problem badawczy pracy sprowadza się do szczegółowego rozpoznania istoty podatku od transakcji finansowych i jego wpływu na rozwój rynków finansowych. 2
Biorąc pod uwagę fakt, iż weryfikacja empiryczna stawianych hipotez jest niezmiernie trudna chociażby ze względu na to, iż dotychczasowe doświadczenia w zakresie stosowania podatku od transakcji finansowych są incydentalne i ograniczają się do autonomicznych rozwiązań w poszczególnych państwach, podjęcie w rozprawie tego problemu oceniam bardzo wysoko. Rozprawa ma charakter diagnostyczno-prognostyczny, co podnosi jej wartość utylitarną. Zarówno problem badawczy, jak i temat rozprawy doktorskiej można uznać za ważny i aktualny, a zatem w pełni uzasadniony. 3. Cel główny, cele cząstkowe i hipotezy badawcze Głównym celem rozprawy zadeklarowanym przez Autorkę jest zbadanie wpływu opodatkowania derywatów na rozwój rynków finansowych (s.5). Ponadto Doktorantka sformułowała pięć celów szczegółowych: 1. Określenie roli i znaczenia instrumentów pochodnych w gospodarce. 2. Prezentacja dorobku naukowego (myśli ekonomicznej oraz światowych badań naukowych) w zakresie koncepcji opodatkowania transakcji finansowych. 3. Analiza koncepcji wprowadzenia unijnego podatku od transakcji finansowych, w tym od obrotu instrumentami pochodnymi oraz proponowanej konstrukcji podatku. 4. Prezentacja działań podejmowanych przez państwa UE uczestniczące w mechanizmie wzmocnionej współpracy w obszarze opodatkowania transakcji finansowych, w tym w szczególności od instrumentów pochodnych. 5. Analiza włoskiego podatku od transakcji finansowych od obrotu instrumentami pochodnymi. W mojej ocenie cel główny został sformułowany poprawnie zarówno od strony metodycznej, jak i merytorycznej. Natomiast oceniając postawione w rozprawie cele szczegółowe, pragnę podkreślić, iż są one ważnymi problemami badawczymi podjętymi w kolejnych rozdziałach pracy. Mam jednak pewne uwagi do użycia terminu analiza przy formułowaniu celu trzeciego i piątego. Analiza jest metodą (środkiem) osiągnięcia celu, natomiast nie może stanowić celu (może nim być np. ocena, omówienie czy prezentacja). Autorka sformułowała hipotezę badawczą rozprawy, zgodnie z którą wprowadzenie podatku od derywatów ograniczy rozwój rynku instrumentów pochodnych (s.5). Hipotezę główną wspierają następujące cztery hipotezy pomocnicze: 1. Wprowadzenie podatku od obrotu instrumentami pochodnymi doprowadzi do zmniejszenia wolumenu zawieranych transakcji instrumentami pochodnymi. 3
2. Wprowadzenie podatku od obrotu instrumentami pochodnymi doprowadzi do częściowej realokacji obrotu derywatami poza sferę obowiązywania podatku. 3. Istnieje stawka podatkowa, przy której wprowadzony podatek nie doprowadzi do zmniejszenia wolumenu zawieranych transakcji instrumentami pochodnymi. 4. Skutki wprowadzenia podatku od transakcji instrumentami pochodnymi zależą od konstrukcji podatku. Oceniając cel główny rozprawy, jej cele cząstkowe oraz hipotezy badawcze, stwierdzam, że spełniają wymogi stawiane rozprawie doktorskiej oraz w pełni odpowiadają problemowi badawczemu. 4. Ocena struktury i zawartości merytorycznej rozprawy Recenzowana praca, zgodnie ze swoim tytułem, została poświęcona koncepcji podatku od transakcji finansowych i jego wpływu na rozwój rynków finansowych. Jak sama Autorka stwierdza Koncepcja europejskiego podatku od transakcji finansowych jest bez wątpienia sprawą polityczną, to jednak główna uwaga skupiona jest w niniejszej pracy na analizie podatku z perspektywy funkcjonowania rynków finansowych (s.3). Tak postawione zadanie zostało zrealizowane poprzez szeroko zakrojone i pogłębione studia literaturowe, które pozwoliły na sformułowanie koncepcji rozprawy oraz określenie zakresu i metod podjętych badań empirycznych. Układ i strukturę rozprawy oceniam pozytywnie. Zachowana została logiczna kolejność prowadzonych rozważań. Treść pracy została podzielona na cztery rozdziały, z których dwa pierwsze stanowią teoretyczne rozważania, natomiast trzeci ma charakter teoretycznoempiryczny, natomiast czwarty, ostatni rozdział odnosi się do przeprowadzonych przez Doktorantkę badań empirycznych. Rozdział pierwszy pt. Rynek finansowy i instrumenty pochodne w teorii finansów (56 stron) wprowadzenie do podjętej problematyki i zawiera rozważania przeprowadzone na podstawie licznych pozycji literaturowych. Jak sugeruje tytuł rozdziału prowadzone rozważania dotyczą dwóch istotnych dla rozprawy zagadnień: rynków finansowych i instrumentów pochodnych. W pierwszej kolejności Doktorantka prowadzi rozważania dotyczące pojęcia rynku finansowego, przywołując definicje wielu naukowców. Jest to niewątpliwie właściwe podejście, świadczące o wiedzy Doktorantki w tym zakresie. Jednak w końcowej części rozważań należałoby wskazać przyjętą dla celów niniejszej rozprawy, lub zaproponować własną definicję rynku finansowego i konsekwentne posługiwać się nią w 4
dalszej części pracy. Nie umniejsza to jednak wartości poznawczej rozdziału, bowiem rozważania w nim zawarte uważam za ważne i stanowiące podstawę do dalszych badań. Dalsza część pracy została poświęcona rozwojowi rynków finansowych w kontekście teorii finansowych, bowiem - jak zauważa Autorka z perspektywy podatku od transakcji finansowych i możliwych skutków jego implementacji istotne jest poznanie i zrozumienie teorii funkcjonowania rynków finansowych, jak również teorii podejmowania decyzji na rynkach finansowych. Obok klasycznych teorii finansów szczególną uwagę Doktorantka zwróciła na teorie z zakresu finansów behawioralnych oraz ryzyko mające wpływ na zachowanie podmiotów działających na rynku finansowym. Trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem Autorki, że nie byłoby rynków finansowych, gdyby nie istniało ryzyko, a z drugiej strony samo funkcjonowanie rynków finansowych jest również czynnikiem generującym ryzyko. Druga część rozdziału została poświęcona instrumentom pochodnym. Autorka przedstawiając pojęcie instrumentów pochodnych zaproponowanych przez innych naukowców stwierdziła, że definicje instrumentów pochodnych można również znaleźć w przepisach z dziedziny rachunkowości, gdyż instrumenty te ze względu na swoje szerokie zastosowanie muszą być odpowiednio wyceniane, prezentowane w księgach jednostek gospodarczych. Natomiast w treści znalazła się tylko definicja instrumentów pochodnych zawarta w MSSF 9. Brak wzmianki odnoszącej się do regulacjach polskiego prawa bilansowego (UoR, RMF) oraz treści poświęconej wycenie instrumentów finansowych, w szczególności instrumentów pochodnych. Proszę zatem o przedstawienie zasad wyceny instrumentów finansowych zgodnie z polskimi regulacjami prawa bilansowego i MSSF, a w szczególności omówienie podobieństw i różnic w tym zakresie. W końcowej części rozdziału, celem podkreślenia wagi tematu Doktorantka przytacza dane statystyczne dotyczące rozwoju światowego rynku instrumentów pochodnych. Wysoko oceniam tę część pracy, bowiem stanowi ona solidne podłoże teoretyczne do dalszych rozważań. Jako zaletę rozdziału pierwszego postrzegam: uporządkowanie terminologii w zakresie istoty i klasyfikacji rynków finansowych, ukazanie roli i znaczenia rynków finansowych dla rozwoju gospodarki, omówienie rozwoju rynków finansowych w kontekście klasycznych teorii finansów oraz finansów, zaprezentowanie istoty instrumentów pochodnych oraz możliwości ich zastosowania zgodnie z ugruntowaną w nauce finansów teorią postaw jednostek wobec ryzyka. 5
Rozdział drugi pt. Koncepcje podatku od transakcji finansowych (55 stron) w całości został poświęcony przedmiotowi pracy jakim jest podatek od transakcji finansowych. Autorka w pierwszej kolejności wyjaśnia istotę podatku, omawia elementy jego konstrukcji, funkcje i zasady podatkowe. Rozważania w tej części pracy są doskonale rozpoznane w literaturze, jednak rozumiem, że zamierzeniem Doktorantki było zaprezentowanie treści wyjaśniających dany problem badawczy, w szczególności poglądy innych autorów celem stworzenia podstawy do autorskich przemyśleń i komentarzy. Kolejny podrozdział odnosi się do podatku od transakcji finansowych. Autorka prezentuje argumenty za i przeciw wprowadzeniu podatku od transakcji finansowych stwierdzając, że będzie on generował dodatkowe źródło dochodów, może również przyczynić się do ograniczenia spekulacji i związanego z nią ogromnego ryzyka, ale może również prowadzić do spadku PKB czy też zwiększenia zmienności na rynkach (s.77). Jako interesującą oceniam część dotyczącą historii podatku od transakcji finansowych. W szczególności na uwagę zasługuje tabela 2.2. w której Autorka zestawiła najistotniejsze wydarzenie i decyzje dotyczące problematyki podatku od transakcji finansowych w latach 2001-2011. Zawężając zakres prowadzonych rozważań Doktorantka odniosła się do koncepcji europejskiego podatku od transakcji finansowych prezentując cel i zakres przedmiotowy i podmiotowy opodatkowania (w tym także wyłączenia). W tym miejscu nasuwa się pytanie o opinię Doktorantki w kwestii zakresu przedmiotowego i wyłączeń niektórych transakcji finansowych i podmiotów przewidzianych w Dyrektywie Rady UE. Innymi słowy, chciałabym poznać zdanie Autorki o konsekwencje przewidzianych prawem wyjątków od reguły opodatkowania transakcji finansowych. Uwaga jaka nasuwa się po przeczytaniu tej części pracy dotyczy definicji transakcji finansowej (s. 91). Moim zdaniem powinna być ona ujęta zdecydowanie wcześniej (na początku 2.3.) bowiem terminem transakcja finansowa Doktorantka operuje od początku tego podrozdziału. Ostatnia część rozdziału drugiego została poświęcona idei europejskiego podatku od transakcji finansowych w ramach wzmocnionej współpracy pomiędzy 11 krajami członkowskimi UE. Mimo, iż rozważania prowadzone w tej części rozprawy nie mają charakteru naukowego, to pokazują jak długotrwałe i trudne jest wypracowanie porozumienia w zakresie konstrukcji podatku od transakcji finansowych. Z tego też względu można je uznać jako istotne i zasadne dla realizacji tematu pracy. Poza tym, na szczególną uwagę zasługuje aktualność poruszanych zagadnień (ostatnia wzmianka dotyczy października 2018 roku). Natomiast końcowa część podrozdziału (s.115-119) nie dotyczy bezpośrednio problemu nakreślonego tytułem tj. idei podatku od transakcji finansowych w ramach 6
wzmocnionej współpracy krajów członkowskich UE. Moim zdaniem rozważania odnoszące się do europejskich regulacji prawnych w sprawie instrumentów pochodnych powinny zostać zaprezentowane w oddzielnym podrozdziale. Podsumowując część teoretyczną pracy pragnę stwierdzić, że jest ona prawidłowo osadzona w literaturze przedmiotu i obowiązujących aktach prawnych oraz właściwie zaprezentowana merytorycznie. Treść recenzowanych rozdziałów świadczy o rozległej wiedzy Doktorantki na temat prezentowanych zagadnień. Autorka nie ogranicza się tylko do publikacji polskich autorów, ale również przywołuje poglądy autorów zagranicznych. Rozdział trzeci pt. Podatek od transakcji finansowych w świetle badań (65 stron) stanowi udaną próbę prezentacji badań jakie były prowadzone w zakresie podatku od transakcji finansowych. Rozdział ten jak sama Autorka określa ma charakter teoretycznoempiryczny. W pierwszej części rozdziału Doktorantka omówiła istotę metody różnic w różnicach oraz zaprezentowała przeprowadzone przez różnych naukowców badania i wynikające z nich wnioski dotyczące podatku od transakcji finansowych z zastosowaniem tej metody. Jak słusznie zauważa Autorka metoda różnic w różnicach jest często stosowana w badaniach nad skutkami wprowadzenia podatku od transakcji finansowych (w szczególności w tych najnowszych) do zbadania faktycznego efektu interwencji (s. 129). Jako uwagę do tej części pracy chciałabym wskazać zamienne stosowanie terminów metoda i technika. Kolejną część pracy oceniam jako bardzo wartościową i zasadną. Autorka dokonała przeglądu światowych badań naukowych, zarówno teoretycznych, jak i empirycznych, z zakresu podatku od transakcji finansowych, aby jak sądzę pokazać co zostało już zrobione a gdzie można zauważyć lukę badawczą. Przywołane w treści badania dotyczą oddziaływania podatku od transakcji finansowych na różne charakterystyki rynku, tj. wolumen transakcji, zmienność oraz płynność. Bardzo interesujące są wnioski z omówionych badań, świadczące zarówno na korzyść, jak i przeciw wprowadzeniu podatku od transakcji finansowych. Wysoko oceniam zestawienie wniosków badań empirycznych (przeprowadzonych przez różnych badaczy w latach 1989-2009) w zakresie wpływu podatku od transakcji finansowych na poziom zmienności. Jako podsumowanie rozważań Autorka stwierdza, że Opinie i wnioski formułowane w oparciu o rozważania teoretyczne oraz badania empiryczne są w tym względzie podzielone i trudno o jednoznaczny pogląd w tej kwestii. W związku z powyższym, chciałabym poprosić Doktorantkę o wyrażenie własnej opinii na temat korzyści i mankamentów wprowadzenia podatku od transakcji finansowych. 7
W toku dalszych rozważań Autorka zaprezentowała francuski i włoski przykład wprowadzenia podatku od transakcji finansowych. W szczególności w tej części dokonano analizy przedmiotu opodatkowania, zwolnień i wyłączeń oraz zastosowanych stawek a także zaprezentowano pierwsze efekty wprowadzonego podatku. Podsumowanie treści odnoszącej się do francuskiego i włoskiego modelu podatku od transakcji finansowych stanowi przegląd badań z zakresu skutków wprowadzenia podatku we Włoszech i Francji. Podrozdział został podzielony na siedem części opatrzonych tytułami, dotyczącymi odpowiednio badań przeprowadzonych przez instytucje i naukowców, przy czym pięć części poświęcono konkretnym, imiennie wymienionym badaczom. W mojej ocenie jest to efekt bardzo dobrze przeprowadzonych studiów literaturowych, świadczących o rozległej wiedzy w tym zakresie. Ostatni, czwarty rozdział pt. Wpływ wprowadzenia podatku od obrotu derywatami na rozwój rynku finansowego we Włoszech wyniki badań (46 stron) stanowi udaną próbę oceny wpływu podatku od obrotu instrumentami pochodnymi na rozwój rynku finansowego we Włoszech. W pierwszej kolejności Autorka uargumentowała wybór włoskiego podatku od obrotu deratywami oraz zaprezentowała zakres czasowy badania (okres IX 2011 VIII 2015) a także wyczerpująco omówiła zastosowane metody badawcze. Zabrakło jednak wyraźnie sformułowanego celu badania, chociaż można przypuszczać, że jest on zgodny z tytułem rozdziału i sprowadza się do zbadania wpływu podatku od obrotu derywatami na rozwój rynku finansowego we Włoszech. Najważniejszą część rozdziału stanowi podrozdział poświęcony ocenie skutków wprowadzenia podatku od obrotu instrumentami pochodnymi we Włoszech (częściowo również Autorka wykorzystuje dane giełdy hiszpańskiej). Badania są zaprezentowane w sposób klarowny a wykorzystywane dane zilustrowane wykresami. W procesie badawczym Doktorantka wykorzystała szeroką gamę metod statystycznych, m.in. test Shapiro-Wilka, t Welcha, F Fishera, Durbina-Watsona oraz metodę regresji. Przeprowadzone badania zostały opatrzone autorskim komentarzem i trafnymi wnioskami. Jednak nie mogę zgodzić się ze sformułowaniem typu hipoteza został/ nie została udowodniona, bowiem hipoteza podlega weryfikacji a zatem może być potwierdzona (zweryfikowana pozytywnie) lub odrzucona (zweryfikowana negatywnie). Poza tym, w przypadku czwartek hipotezy pomocniczej brak wyraźnego sformułowania co do efektu weryfikacji. Zatem proszę, aby w trakcie publicznej obrony, Doktorantka ustosunkowała się do przypuszczenia wyrażonego w czwartej hipotezie pomocniczej, że Skutki wprowadzenia podatku od transakcji instrumentami pochodnymi zależą od konstrukcji podatku. Wnioski z badania empirycznego stanowią niewątpliwie istotny wkład Doktorantki w badania naukowe z zakresu podatku od transakcji instrumentami pochodnymi. Przeprowadzone 8
badania i prezentację wyników oceniam bardzo wysoko. Dowodzą one samodzielności naukowej i są przykładem dobrego warsztatu badawczego Doktorantki. Ostatni podrozdział pracy stanowi swoistą wartość dodaną pracy, bowiem zawiera autorską koncepcję opodatkowania obrotu instrumentami pochodnymi. Doktorantka zaproponowała klasyfikację instrumentów pochodnych oraz założenia modelu (wcześniej mowa o koncepcji) podatku od transakcji finansowych. Omówiła również konstrukcję podatku od obrotu instrumentami pochodnymi. Wysoko oceniam zaproponowaną przez Doktorantkę koncepcję opodatkowania obrotu derywatami, która stanowi niewątpliwie wkład Autorki w rozwój nauk ekonomicznych. Podsumowując pragnę stwierdzić, że struktura pracy jest prawidłowa a kolejność prowadzonych rozważań logiczna. Zarówno prowadzony, logiczny wywód, jak i zastosowane metody badawcze pozwoliły na realizację określonego we wstępie celu głównego i celów cząstkowych a także na weryfikację sformułowanych hipotez (głównej i pomocniczych). W Zakończeniu Autorka wskazała, iż dwie pierwsze hipotezy pomocnicze zostały zweryfikowane negatywnie, trzecia i czwarta pozytywnie, chociaż w treści jak wcześniej sygnalizowałam brak wyraźnego stwierdzenia dotyczącego efektu weryfikacji hipotezy czwartej. W dalszej części Autorka stwierdza Na podstawie otrzymanych wyników badań z weryfikacji czterech hipotez pomocniczych należy stwierdzić, iż hipoteza główna rozprawy nie została udowodniona. Doktorantka wiele miejsca poświęciła przesłankom podjęcia tematu badań, prezentując lukę badawczą oraz historię opodatkowania transakcji finansowych. W mojej opinii, w tej części pracy zabrakło syntetycznego podsumowania (wniosków) całości przeprowadzonych rozważań. 5. Rezultaty badawcze Do najważniejszych osiągnięć Autorki zaliczam: prezentację wyników dotychczasowych badań oraz dorobku naukowego w zakresie rynków finansowych, instrumentów pochodnych oraz podatku od transakcji finansowych, przeprowadzenie analizy europejskiej koncepcji podatku od transakcji finansowych, przeprowadzenie badań empirycznych dotyczących podatku od obrotu instrumentami pochodnymi we Włoszech, wykorzystując również dane z giełdy hiszpańskiej, opracowanie autorskiej koncepcji opodatkowania obrotu derywatami podatkiem od transakcji finansowych. 9
6. Strona formalna pracy Recenzowana rozprawa liczy 255 stron. Zasadniczą cześć pracy stanowią cztery rozdziały, które zostały poprzedzone wstępem i podsumowane w zakończeniu. Dopełnieniem całości jest bibliografia [obejmująca krajowe i zagraniczne pozycje literaturowe, akty prawne łącznie 274 pozycji (w tym 149 pozycji anglojęzycznych) oraz źródła internetowe 15 pozycji], spis zamieszczonych w pracy rysunków (3), tabel (18) oraz wykresów (30) stanowiących w większości autorskie opracowanie Doktorantki, przygotowanymi na podstawie studiów literaturowych a także prezentujące wyniki przeprowadzonych badań empirycznych. Liczebność oraz dobór i wykorzystanie źródeł oceniam pozytywnie. Praca została przygotowana starannie pod względem edytorskim. Zarówno stronę językową, szatę graficzną, jak i redakcję oceniam jako prawidłowe. Z obowiązku recenzenta zgłaszam kilka drobnych uwag, a mianowicie: s. 4 Autorka stosuje skrót podatku od transakcji finansowej FTT, który wyjaśnia dopiero na s. 77 i 79, w pracach o charakterze naukowym numery art., ust, pkt, powinny być prezentowane w przypisach (nie w treści), s. 134 w tytule tabeli zastosowano skrót transakcji fin., s. 148 niefortunne sformułowanie we od 2013 roku, s. 156 tytuł tabeli zdecydowanie za długi; instrumenty pochodne, których dotyczą stawki podatku od transakcji finansowych należałoby zaprezentować pod tabelą jako legenda; w spisie tabel tytuł inny (krótszy), nieliczne literówki, np. s.134, 187. Ponadto, chciałabym zwrócić uwagę na formę przypisów. Aktualnie obowiązujący styl APA obliguje do podawania w treści skróconego opisu bibliograficznego dokumentu, z którego pochodzi informacja lub cytat. Powyższe uwagi w żadnym stopniu nie umniejszają zdecydowanie pozytywnej oceny recenzowanej rozprawy doktorskiej. 7. Końcowa ocena rozprawy Podsumowując stwierdzam, że rozprawa doktorska mgr Anny Biśty pt. Wpływ opodatkowania derywatów na rozwój rynków finansowych stanowi oryginalne rozwiązanie ważnego i aktualnego problemu naukowego. Recenzowana praca świadczy o: 10
1. dużym zasobie wiedzy Autorki na temat rynków finansowych, instrumentów pochodnych oraz podatku od transakcji finansowych, 2. umiejętnościach Doktorantki do prowadzenia badań naukowych. W związku z powyższym stwierdzam, że przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska mgr Anny Biśty pt. Wpływ opodatkowania derywatów na rozwój rynków finansowych spełnia wymogi ustawowe i rekomendują ją Radzie Wydziału Finansów i Prawa Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie o dopuszczenie jej do publicznej obrony w dziedzinie nauk ekonomicznych, w dyscyplinie finanse. Doceniając walory recenzowanej rozprawy, w szczególności jej część badawczą, wnioskuję o wyróżnienie recenzowanej pracy w systemie nagród za pracę naukową przyjętym w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie. 11