ZAWARTOŚĆ PRZYSW AJALNEGO MOLIBDENU W NIEKTÓRYCH GLEBACH POWIATÓW KOZIELSKIEGO I PRUDNICKIEGO 1

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X IX, z. 2, W A R SZA W A 1968 STANISŁAW SADOWSKI, STEFANIA DUNAT ZAWARTOŚĆ PRZYSW AJALNEGO MOLIBDENU W NIEKTÓRYCH GLEBACH POWIATÓW KOZIELSKIEGO I PRUDNICKIEGO 1 Stacja Chemiczno-Rolnicza, Opole Rolniczy Rejonowy Zakład Doświadczalny Łosiów, pow. Brzeg B adania nad zaw artością przysw ajalnego m olibdenu w profilach różnych typów gleb prowadzone były w Polsce przez niewielu autorów, a pon a d to n a nielicznym m ateriale glebow ym. Szerzej zajęto się ty m zagadnieniem za granicą, a zwłaszcza w zw iązku R adzieckim i w Niemczech. W edług w ielu autorów [1, 5, 6, 13, 18, 20, 24, 26, 30] zaw artość m olibdenu w glebach wynosi od 1,4 do 4,0 m g/kg s.m. gleby. W glebach m olibden znajduje się w różnych form ach: jako dostępny (rozpuszczalny w wodzie), jako w ym ienny (pod postacią anionu M0O 4- ), który sorbow any jest przez kompleks sorpcyjny gleby oraz jako trudno dostępny (wchodzący w skład m inerałów oraz związany z organicznym i częściam i gleby) [5, 15]. Orłów [18] badając m ikroelem enty w profilach gleb leśnych stw ierdził, że m olibdenu jest stosunkow o n ajm n iej, przy czym zauw ażył w y raźne poziom y jego w ym ycia i w m ycia w glebie. Nikitin [17] prowadząc badania nad zawartością m olibdenu w profilach gleb darniow o-bielicow ych doszedł do w niosku, że ogólna zaw artość i ilość przysw ajalnego m olibdenu kształtuje się różnie w zależności od intensyw ności procesu bielicowego oraz od k u ltu ry i użytkow ania gleby. Zawartość przysw ajalnego m olibdenu była we wszystkich badanych glebach na ogół większa w poziomie akum ulacyjnym niż w poziomie głębszym. Podobne w yniki uzyskał również Tonkonożenko [26]. Connor [3] stw ierdził prostą zależność m iędzy zaw artością Mo 1 Skrót badań referowanych na zjeździe molibdenowym Stacji Chemiczno-Rolniczych. Opole 23-24.VI.1967 r.

268 S. Sadowski, S. Dunat i Mn w glebach a zaw artością Al i Fe tw ierdząc, że w ystępow anie m olibdenu w profilu glebowym idzie w parze z występow aniem glinu i żelaza. L e Riche [14] w ykazał, że wierzchnie poziomy gleb bielicowych są bogatsze w Mo niż poziom y iluw ialne, co tłum aczy zw iązaniem m olibdenu z organiczną częścią gleby. Gołubiew i Moczołowa [6] stw ierdzili zależność pomiędzy występow aniem przysw ajalnego m olibdenu w darniowo-bielicowej glebie a ilością części spław ialnych. Niedostatek m olibdenu daje się zaobserwować szczególnie w glebach silnie zbielicowanych i ubogich w części spław ialne, a także w glebach kw aśnych, gdzie m olibden przechodzi w tru d n o rozpuszczalne sole w połączeniach z glinem, żelazem, a także z m anganem [24, 22, 31, 8, 20]. Dobrickaja [4] stw ierdziło najw iększą zawartość m olibdenu w glebach czarnoziem nych we frakcjach ilastych. B adania am erykańskie [9] donosiły, że m olibden w glebach kw aśnych jest w dużych ilościach absorbow any przez tlen k i żelaza, natom iast u w a l niany jest w raz ze w zrostem ph gleby. Ponadto stw ierdzono, że w apnowanie sprzyja zwiększeniu ilości przysw ajalnego m olibdenu w glebie. Nikiszkina i Miedwiediewna [16] wykazały, że dawka C a0 3, wyliczona na podstaw ie kwasowości hydrolitycznej na glebie bielicowej gliniastej ciężkiej, o ph Kci 4,2, spow odow ała w zrost zaw artości przysw a jalnego m olibdenu z 0,200 do 0,300 m g/kg s.m. gleby. N iektórzy badacze [13, 20, 23, 25] stwierdzili, że fosfor w pływ a na zwiększenie w glebie zaw artości przysw ajalnego m olibdenu, a tym sam ym na w iększe pobieranie go przez rośliny. W Polsce badania nad zaw artością m olibdenu w glebie prow adziła ostatnio Kabata-Pendias [10, 11], która podaje, że zawartość przyswajalnego m olibdenu w rędzinach kieleckich była nieco m niejsza w głębszych poziom ach p rofilu glebowego niż w poziom ach w ierzchnich. P o dobnie w glebach piaszczystych poziom y A± b y ły zasobniejsze w m olibden niż poziom y głębsze. Pozostaje to w ścisłym zw iązku ze słabo w y kształconym i genetycznym i poziomami gleby. Piotrowska [21] zaobserw ow ała pew ną różnicę w pionow ym rozm ieszczeniu m olibdenu w profilach gleb lessowych. W większości badanych gleb brunatnych i pseudobielicow ych bardziej zasobne w m olibden by ły poziom y próchniczne. Z badań Gorlacha [7] w ynika, że gleby kwaśne zaw ierają więcej przysw ajalnego m olibdenu niż obojętne czy zasadow e. Ustaleniem liczb granicznych do w yceny zasobności gleb w m olibden zajm owało się kilku badaczy [8, 27, 28]. Z badań Trobischa [27] w y nika, że gleby m ające ph rów ne 6 i zaw ierające 0,2000 ppm Mo rozpuszczalnego w szczaw ianie am onu w y k azują w ystarczającą zasobność w Mo.

Mo w glebach pow. kozielskiego i prudnickiego 269 Natom iast w glebach o ph 7 lub 8 w ystarczy już zawartość 0,15 bądź 0,10 ppm Mo, aby nie w y stąp iły objaw y niedoboru m olibdenu u roślin. Potw ierdzili to w swoich badaniach Walsh i Moor [28]. Bergm ann zaproponował tymczasowo liczbowy w skaźnik m olibdenowy gleby, p rz y ję ty do w yceny stopnia zasobności gleb w badaniach m iędzynarodowych. Jak w ynika z przeglądu literatury, zagadnienie m olibdenu w glebach Śląska Opolskiego nie było dotąd rozpatryw ane. Celowe więc wydało się przedstaw ienie na dość licznym m ateriale w yników badań przeprow a dzonych w ty m zakresie w pow iatach kozielskim i prudnickim. PRZEDMIOT I METODY BADAN Do badań w ybrano 70 profilów gleb pseudobielicowych i 106 profilów gleb b ru n atn y ch, pobranych przez W ojew ódzkie Biuro G eodezji i U rządzeń R olnych dla celów kartograficznych. B adany m ateriał w 90*Vo re p re zentow any był przez gleby średnio zwięzłe i zwięzłe, w ytworzone z glin lekkich, średnich i ciężkich oraz iłów i utw orów lessowatych ilastych. S taran o się prześledzić zaw artość przysw ajalnego m olibdenu w pro filach gleb pseudobielicowych i brunatnych (dom inujących w terenie) w zależności od ph, części spław ialnych i zaw artości węgla organicznego. Ponadto zawartość przysw ajalnego m olibdenu w zależności od węgla organicznego zbadano w 30 próbkach m ad i w 74 próbkach czarnoziemów w poziomie A. Słowem, starano się poznać, jak kształtuje się zawartość przysw ajalnego m olibdenu w poszczególnych poziom ach profilów glebowych oraz czy i jaka w ystępuje zależność m iędzy badanym i param etram i. P osługując się tym czasow ym w skaźnikiem m olibdenow ym gleby, zaproponowanym przez Bergm anna, dokonano w yceny zasobności badanych gleb w przysw ajalny molibden. Molibden oznaczono uproszczoną m etodą Grigga, zaproponowaną przez Ośrodek M etodyczno-naukowy IUNG we W rocławiu ]2, 12]. Pom iarów dokonano na fotom etrze P u lfrich a z przy staw k ą Elpho. S kład m echaniczny gleb oznaczono m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji Cassagrande i Prószyńskiego. Odczyn gleby oznaczono w ln KC1 na peham etrze lam pow ym używ ając elektrody szklanej i kalom elow ej. W ęgiel organiczny oznaczono m etodą T iu rin a odm iareczkow ując n a d m iar niezużytego kw asu chromowego solą M ohra wobec wskaźnika ortofenantroliny. Na w ykresach zaw artość m olibdenu przedstaw iono jako zm ienną zależną y, odpowiadającą średniej arytm etycznej w poszczególnych przedziałach ph, części spław ialnych i w ęgla organicznego. 4 R o c zn ik i G leb o zn a w cze T. X IX, z. 2

270 S. Sadowski, S. Dunat WYNIKI BADAŃ p H A Z A W A R T O Ś Ć P R Z Y S W A JA L N E G O M O L IB D E N U W G L E B IE Rys. 1. ph a zawartość przyswajalnego molibdenu w glebach pseudobielicowych Na ry su n k u 1 przedstaw iono zależność m iędzy zaw artością przysw a jalnego m olibdenu a ph w poszczególnych poziomach profilów gleb pseudobielicow ych. Ja k w idać, najw iększą zaw artością przysw ajalnego m o libdenu odznacza się poziom Alf m ający średnio 0,090 ppm Mo. W pozioph IHCl) ph value and available molybdenum content in pseudopodzolic soils m ie ty m 37% próbek w ykazało najw iększą średnią zaw artość m olibdenu (0,094 ppm Mo) w przedziałach ph powyżej 5,6, z w ahaniam i wynoszącym i od 0,052 do 0,152 ppm Mo. N atom iast n ajm n iej m olibdenu stw ierdzono w 63% próbek gleb b a r dzo kw aśnych i kw aśnych, zaw ierających średnio 0,085 ppm Mo, z w a haniam i od 0,020 do 0,150 ppm Mo. W poziomie Аг udowodniono statystycznie silną zależność między ph a zaw artością przysw ajalnego m olibdenu, o czym św iadczy w ysoki w spółczynnik korelacji (r = +0,55). Pozw ala to stw ierdzić, iż w m iarę w zrostu ph gleby rośnie w niej zaw artość przysw ajalnego m olibdenu. W poziomie A3 najw iększą średnią zawartość przysw ajalnego m olibdenu stwierdzono w glebach również o ph powyżej 5,6, a najm niejszą w glebach bardzo kw aśnych i kwaśnych. Średnia zawartość m olibdenu w tym poziomie tylko nieznacznie odbiega od zawartości w poziomie Аг. W poziomie A3 w ystąpiła średnia korelacja m iędzy ph a zaw artością molibdenu (r = +0,31). N ajm niej zasobne w przysw ajalny molibden okazały się poziomy głębsze В, С i D. W stosunku do zawartości w poziomie Ax średnia zaw artość przysw ajalnego m olibdenu w poziomie В była niższa o 21%, w po

Mo w glebach pow. kozielskiego i prudnickiego 271 ziomie С o 41 %, w poziomie D o 47%. Również w poziomie В stwierdzono najw iększą zawartość przysw ajalnego Mo w próbkach m ających odczyn zbliżony do obojętnego, a najm n iejszą w próbkach o niskim ph. W poziomie tym stwierdzono silną zależność między ph a zaw artością m olibdenu (r = +0,61). W poziomach С i D z powodu braku wartości w przedziałach ph powyżej 6,6 uzyskano tylko dane w zakresie ph do 6,5. W poziomach tych w m iarę w zrostu ph następow ał spadek zawartości przysw ajalnego m olibdenu. Analiza m atem atyczna potwierdza, że istnieje ujem na korelacja m iędzy badanym i param etram i (w С r = 0,70, w D r = 0,51). Zawartość przysw ajalnego Mo w zależności od ph w profilach gleb b ru n atn y c h obrazuje rys. 2. Podobnie jak w glebach pseudobielicow ych Rys. 2. ph a zawartość przyswajalnego molibdenu w glebach brunatnych ph value and available molybdenum content in brown soils najw iększą średnią zawartość przysw ajalnego m olibdenu (0,107 ppm) stw ierdzono w poziomie A. G leby te w poziom ie aku m u lacy jn y m zaw iera ły o 16% w ięcej m olibdenu niż analogiczne poziom y gleb pseudobielicowych. W poziomie A 6P/o badanych próbek wykazało najw iększą średnią zaw artość Mo przy ph powyżej 6,05 (od 0,035 do 0,200 ppm, średnio 0,136 ppm). Natom iast najm niej m olibdenu stwierdzono w 19% próbek o odczynie bardzo kw aśnym (od 0 do 0,130 ppm, średnio 0,074 ppm). Udow odniono statystycznie bardzo silną korelację m iędzy ph a zaw artością m olibdenu w poziomie A (r = +0,96). W głębszych w arstw ach profilu glebowego średnia zaw artość przysw a jalnego m olibdenu m alała. W stosunku do poziomu A była ona mniejsza o 36%, w poziomie С o 44%, a w poziomie D o 58%.

272 S. Sadowski, S. Dunat We w szystkich badanych poziomach gleb brunatnych zawartość przyswajalnego m olibdenu dodatnio korelow ała z ph gleby (w В r = +0,70, w С r = +0,90, w D r = +0,77). C ZĘŚCI SP Ł A W IA L N E A Z A W ARTO ŚĆ PR Z Y SW A JA L N E G O M O L IB D E N U Badano, w jakim stopniu określenie części spław ialnych pozwala w nioskow ać o zaw artości przysw ajalnego Mo. Na ry su n k u 3 p rzed stawiono zależność pom iędzy procentow ą zaw artością części spław ialnych a zaw artością przysw ajalnego m olibdenu w glebach pseudobielicow ych. Części spfawialnych -SiIły p arii des - /o Rys. 3. Części spławialne a zawartość przyswajalnego molibdenu w glebach pseudobielicowych Silty particles and available molybdenum content in pseudopodzolic soils P rz y ję te przedziały procentow ej zaw artości części spław ialnych odpow iadają podziałow i na grupy m echaniczne stosow ane w stacjach chem iczno-rolniczych. Dla każdego przedziału podobnie jak przy ph obliczono średnie w artości arytm etyczne Mo w ppm. Jak widać z rys. 3, w m iarę przejścia do coraz wyższych przedziałów procentowej zawartości części spław ialnych we wszystkich poziomach gleb pseudobielicowych następuje w yraźny w zrost przysw ajalnego m olibdenu. W poziomie А 55% badanych próbek wykazało najw iększą średnią zawartość Mo w przedziałach powyżej 35% części spław ialnych (od 0,057 do 0,190 ppm, średnio 0,106 ppm). N atom iast najm niejszą zawartość Mo (0,037 ppm) stwierdzono w przedziale do 10% części spław ialnych u 13% próbek. W poziomie ty m udow odniono statystycznie silną korelację m iędzy Mo a częściam i spław ialnym i (r = +0,82). Analogiczna prawidłowość jak w poziomie A1 w ystąpiła również w poziomach głębszych, w których stwierdzono silną korelację dodatnią (w В r = +0,95, w С r = +0,88 i w poziomie D r = +0,91). Jedynie w poziomie A3 stwierdzono tylko średnią korelację (r = +0,31). Poziom ten jed-

Mo w glebach pow. kozielskiego i prudnickiego 273 Rys. 4. Części spławialne a zawartość przyswajałnego molibdenu w glebach brunatnych Silty particles and available molybdenum content in brown soils O,OZ < 10 20 35 50 >50 Części spfawiainych - S;!fy particles - % nàk z powodu braku w artości w przedziałach do 20% części spław ialnych nie jest w pełni reprezentatyw ny. W glebach b ru n atn y c h średnią zaw artość przysw ajalnego Mo w poszczególnych przedziałach części spław ialnych ilu stru je rys. 4. W poziomie A najw iększą zawartość m olibdenu (0,092 ppm) stwierdzono w przedziałach pow yżej 25% części spław ialnych u 66% badanych próbek. N a tom iast najm niejszą (0,035 ppm) u 14% próbek zaw ierających do 10% części spław ialnych. W spółczynnik korelacji dla tego poziom u jest w y soki (r = +0,65). Podobnie jak w glebach bielicowych średnia zawartość Mo spada wraz z głębokością p rofilu glebowego, przy czym i tu w y stąpiła silna zależ- Rys. 5. Zawartość przyswajalnego molibdenu w czterech typach gleb w zależności od С organicznego 1 g le b y p s e u d o b ielico w e, 2 g le b y b ru n a tn e, 3 czarnoziem y, 4 m ady Available molybdenum content in four soil types, depending on organic С content 1 p seu d o p o d zo lic so ils, 2 b ro w n so ils, 3 c h e rn o zem s, 4 a llu v ia l so ils

274 S. Sadowski, S. Dunat ność pom iędzy obu m ierzonym i wielkościam i (w poziomie В r = +0,91, w С r = +0,87, w D r = +0,96). We w szystkich bad an y ch poziom ach genetycznych gleb pseudobielicowych i brunatnych wzrostowi części spław ialnych tow arzyszył w zrost zaw artości przysw ajalnego m olibdenu, co potw ierdza w ty m zakresie b a dania Gołubiewa i Moczołowej [6]. Rys. 6. Rozmieszczenie zawartości przyswajalnego molibdenu w profilach dwu typów gleb 1 gleby pseudobielicow e, 2 gleby brunatne Mo -p p rr Available molibdenum distribution in profiles of two soil types 1 pseudopodzolic soils, 2 brown soils Różnice w zaw artości przysw ajalnego Mo w profilach badanych typów gleb ilu stru je rys. 6. W ykazuje on, że zaw artość przysw ajalnego m olibdenu w głębszych poziom ach genetycznych gleb pseudobielicow ych i b ru natnych m aleje. W ĘG IEL O R G A N IC Z N Y A Z A W ARTO ŚĆ P R Z Y SW A JA L N E G O M O L IB D EN U Zależność m iędzy zaw artością przysw ajalnego m olibdenu a zaw artością węgla organicznego badano w poziomach akum ulacyjnych gleb pseudobielicowych, brunatnych, m ad i czarnoziemów. Przedstaw ione na rys. 5 w yniki w skazują, że w zrostow i zaw artości w ęgla organicznego tow arzyszy w yraźny wzrost zawartości molibdenu. W poziomie akum ulacyjnym gleb pseudobielicowych udowodniono statystycznie silną zależność pomiędzy badanym i wielkościam i (r = +0,73). Jeszcze silniejszą korelację m iędzy zaw artością w ęgla organicznego a zaw artością przysw ajalnego m olibdenu stw ierdzono w poziomie A gleb b ru n atn y ch (r = + 0,96), jak rów nież w czarnoziem ach (r = +0,92). W m a dach w ystąpiła tylko średnia korelacja (r = + 0,44), na co mogła mieć w pływ niezbyt duża ilość próbek badanych w ty m typie gleb.

Mo w glebach pow. kozielskiego i prudnickiego 275 Uzyskane przez nas w yniki potw ierdzają zatem dane z literatury, które podają, że zawartość przysw ajalnego m olibdenu w glebie koreluje z zaw artością próchnicy [14]. W Y C EN A Z A SO B N O SC I B A D A N Y C H GLEB W M O L IB D EN (POZIOM A J W yceny zasobności badanych gleb w m olibden dokonano wg stosow a nego tym czasow o w skaźnika m olibdenow ego p rzy jm u jąc za podstaw ę sumę wartości ph gleby i zawartości m olibdenu w ppm, pomnożoną przez 10. Tabela 1 W ycena z a s o b n o ś c i badanych, g le b w m o lib d e n w p o z io m ie A-^ A sse ssm e n t o f r i c h n e s s o f s o i l s i n v e s t i g a t e d i n m olybdenum i n A^ h o r iz o n P ro c e n to w y u d z i a ł p ró b e k o z a s o b n o ś c i P e r c e n ta g e o f s o i l sa m p le s w ith m olybdenum c o n t e n t O dczyn g le b y S o i l r e a c t i o n B ard zo kw aśny V ery a c id 6 l? S? lïc o S e " p s e u d o p o d z o lic s o i l s z ł a - low ś r e d n i a - medium d o b ra - h ig h gleby b ru n a tn e brown s o i l s *4 4) Ö H CD ««О О s a s о о mady a llu v ia l s o i l s 1 о Ы о и а mo'örh PH о н (Ч с ц о hi О Ш Н Ф Л 3 H d) ш ю p-t 2 «-Р се 1 н? о Б ш tл sо Ф и г-1 л to I I Ы Ы PО Ф 8-3 mady a l lu v ia l s o i l s i Я Ф О Ы c o o 'd а PH о н h S & s S 3 1 " r-ł Ф ЬО M Pi +» 0) ai r-i а н В О й О 8 8 а* czarnoziem y chernozem s mady a llu v ia l s o i l s 92 97 100 55 8 3-45 - - - - Kwaśny - A cid 37 46 64-63 54 36 100 - - - - Lekko kw aśny S l i g h t l y a c id - - 12-100 100 88 100 - - - - O b o ję tn y i zasadow y N e u tr a l and a l k a l i n e - - - - 100 100 100 100 - - - - Ogółem %p ró b e k o z a s o b n o ś c i T o t a l % o f sam p le s w ith molybdenum c o n te n t 43 42 36 20 52 58 64 80 - - - - Tabela 1 obrazuje procentowy udział próbek o zasobności złej, średniej i dobrej zarów no w poszczególnych typach gleb, jak i w zakresie ich odczynu. Z tabeli w ynika, że złą zasobność w przysw ajalny m olibden w ykazały próbki o odczynie bardzo kw aśnym i kwaśnym, np. w czarnoziemach aż do 100% próbek o tym odczynie miało złą zasobność w Mo. Jedynie m ady pomimo odczynu bardzo kwaśnego m iały tylko 55% próbek o złej zasobności. W glebach o odczynie obojętnym i zasadow ym nie stw ierdzono próbek o złej zasobności w m olibden, natom iast 100% w ykazało śre d nią zasobność. W poszczególnych typach gleb najw iększy procent próbek o zasobności złej m iały gleby pseudobielicowe, bo aż 48%, a najm niej m ady, bo tylko 20%. Nie stw ierdzono w badanych glebach próbek o dobrej zasobności w p rzy sw ajaln y m olibden.

276 S. Sadowski, S. Dunat WNIOSKI W oparciu o analizę 176 profilów gleb pseudobielicow ych i b ru n a t nych oraz 104 próbek czarnoziemów i m ad z poziomu A można wyciągnąć następujące w nioski: 1. Ze zbadanych 4 typów gleb najbardziej zasobne w przysw ajalny m olibden okazały się m ady, zaw ierające średnio 0,120 ppm Mo, natom iast u pozostałych typów gleb zawartość Mo w ahała się w granicach 0,090 ppm. 2. W glebach pseudobielicowych i brunatnych średnia zawartość przysw ajalnego m olibdenu m alała w raz z głębokością profilu glebowego, śred nio o 17-47%. 3. N ajw iększą średnią zaw artość przysw ajalnego m olibdenu stw ierdzono w glebach o ph powyżej 6,0, a najm niejszą w glebach bardzo kw aśnych i kw aśnych. 4. W glebach pseudobielicow ych w ystąpiła silna zależność dodatnia m iędzy ph a zaw artością przysw ajalnego m olibdenu do poziom u В w łącznie. 5. We w szystkich badanych poziom ach gleb b ru n a tn y c h średnia zaw artość przysw ajalnego m olibdenu silnie dodatnio korelowała z ph gleby, przy czym najw iększą zawartość przysw ajalnego m olibdenu stwierdzono w glebach o odczynie obojętnym. 6. W glebach pseudobielicow ych i b ru n atn y c h stw ierdzono ścisłą zależność pom iędzy zaw artością części spław ialnych a zaw artością m olibdenu, co p otw ierdzają w ysokie w spółczynniki korelacji. 7. W zrostowi procentowem u węgla organicznego tow arzyszył bardzo w yraźny w zrost zaw artości przysw ajalnego m olibdenu, p rzy czym n a j większy był w glebach brunatnych, czarnoziem ach i pseudobielicowych, a słabszy w madach. 8. Znajomość części spław ialnych, węgla organicznego i ph może być dostatecznym kryterium do wyciągnięcia wniosków odnośnie zawartości przysw ajalnego m olibdenu w glebie. Autorzy dziękują Kol. J. Dmytryszynowi za pomoc przy technicznym w y konywaniu rysunków. LITERATURA [1] В a r shad I.: Soil Sei., Baltimore, t. 71, 1951. [2] Boratyński K., Roszykowa S., Ziętecka M.: Badania nad przystosowaniem do oznaczeń seryjnych metody Grigga służącej do określenia w glebie przyswajalnego molibdenu. Roczn. Glebozn., t. 16, 1966, z. 2. [3] Connor I., S h i m p N. F., Fedrow I. C. F.: A spectrographic study of the distribution of trace elements in some podzolic soils. Soil Sei., t. 83, nr 1, 1957.

Mo w glebach pow. kozielskiego i prudnickiego 277 [4] Dobrickaja J. I.: Sodierżanije molibdiena i marganca w ilistoj frakcji niekotorych poczw. Agrochimija, nr 3, 1967. [5] Dobrickaja J. I.: O sodierżanji molibdiena w niekotorych poczwach Sowieckogo Sojuza. Poczwowiedien., nr 1, 1962. [6] Gołubiew M. I., M o с z o ł o w a W. I.: Molibden w poczwach i rastienijach Czuwaszskoj ASSR. Trudy Cuwaszsk. S-ch., wyp. 1, Czeboksary, 1965. [7] Gorlach E., Gorlach К., К a r к a n i s М.: Reakcja lucerny i rzepaku na nawożenie molibdenem na glebach o różnej zawartości przyswajalnego m o libdenu. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 2, 1965. [8] Grigg J. L.: Determination of the available molibdenum of soils. N.Z.I. Sei. and Technology, sec. A, t. 34, 1953, nr 5. [9] Jones L. H., Shepard som W. B., Peters A.: The function of manganese in the assimilation of nitrates. Plant Physiol., t. 24, 1949. [10] Kabata-Pendias A.: Niektóre pierwiastki śladowe w rędzinach w ojewództwa kieleckiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965. [11] Kabata-Pendias A., Gałczyńska B.: Rozmieszczenie pierwiastków śladowych w niektórych glebach piaszczystych regionu świętokrzyskiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15. 1965. [12] K a r d a s z T.: Uproszczony sposób przeprowadzania ekstrakcji z roztworów wodnych rozpuszczalnikami organicznymi dla celów analitycznych. Roczn. Glebozn., t. 15, 1'9'65, z. 2. [13] Katałymow W. M.: Mikroelemienty i mikroudobrenija, Moskwa 1965. [14] L e Riche H. H., W e i r A. H.: A metod of studying trace elements in soil fractions. J. Soil Sei., t. 14, 1963, nr 2. [15] Maksimów A.: Mikronawozy Nawozy mineralne. Warszawa 1965. [16] N ik is zk i n a P. I., Miedwiediewa T. S.: Izwiestkowanije poczw i potriebnosti rastienji w molibdenowych udobrienijach. Agrochimija,, nr 11, 1966. [17] Nikitin A. B.: Sodierżanije mikroelemientow w okulturiennych diernowo- -podzolistych poczwach. Agrochimija, nr 12, 1966. [18] Orłów J. A., Orłowa P. L.: Sodierżanije mikroelemientow w poczwie i chwoje oznownych tipach sosnowych lesow jużnoj tajgi. Agrochimija, nr 4,1966. [19] Pejwe J.: Mikroelemienty w rastienjewodztwie. Izd. Akad. Nauk Latw. SSR, 1958. [20] Pejwe J.: Biochimija i agrochimija molibdena. Mikroelemienty w sielskom chozjajstwie i miedicinie. Kijów 1963. [21] Piotrowska M.: Pierwiastki śladowe w niektórych glebach lessowych regionu opatowsko-sandomierskiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965. [22] Plant W.: An analysis of the acid soil complex by use of indicator plants. Plaint and soil, t. 5 1953, nr 1. [23] Podkolizna K. A.: W lijanije fosfornych udobrenji na pogłoszczenije rastienijam i molibdena. Agrochimika, nr 11, 1966. [24] Robinson O. W.: and oth.: Availability of soil molibdenum as shown by the molibdenum content of many different plants. Soil Sei., t. 77, 1954, nr 3. [25] Szkolnik J. M., Makarowa A. N., Bożenko P. W.: Mikroelemienty a sielskom chozjajstwie. 1957. [26] Tonkonożenko W. E.: Molibden i marganiec w poczwach kubani. Poczwowiedien., nr 1, 1964. [27] Trobisch S., Michael G.: Der Molybdanversorgungsgrad mitteldeutscher Ackerboden, Zeitsch. f. Pflanzenern., Düng., Bodenkunde, t. 93/1, 1961.

278 S. Sadowski, S. Dunat [28] Walsh T., Necnan М., O M о о г e L. В.: High molybdenen levels in herbagen on acid soils. Nature 171, 1953. [29] Winogradowa K.: Trudy Biochim. Labor., 1, 10, 1954. [30] W i n о g r a d o w A. P.: Geochimija riedkich i rassiejannych chimiczeskich elem ientow w poczwach. Izd. AN SSSR, 1957. [31] W o i k e r W. T. and oth.: The effects and interactions of molybdenum, lime and phosphate treatments on the yield and composition of w hite clover, grown on acid, molybdenum responsive soils. Plant and Soil, t. 6, 1955, nr 2. С. С А Д О ВС К И, С. ДУ Н А Т СОДЕРЖАНИЕ УСВОЯЕМОГО МОЛИБДЕНА В НЕКОТОРЫХ ПОЧВАХ КОЗЕЛЬСКОГО И ПРУДНИЦКОГО УЕЗДОВ А гр о х и м и ч еск а я станц и я, О поле Р а й о н н а я С ел ь ск о х о зя й ст в ен н а я О пы тная С танция Л осю в, у е з д Б ж е г Резюме Целью исследований было установление содержания усвояемого молибдена в псевдоподзолистых и бурых почвах, занимающих значительную площадь пахотных земель в Прудницком и Козельском уездах. Одновременно пытались выявить зависимости между содержанием усвояемого молибдена в этих почвах и ph, содержанием илистой части почвы и органического углерода, а также глубиной почвенного профиля. Кроме того изучали зависимость содержания усвояемого молибдена от содержания органического углерода в горизонте А черноземов и мад. Исследования были проведены на 70 разрезах псевдоподзолистых почв, 106 разрезах бурых почв, а также на 30 образцах мад и 74 образцах черноземов из горизонта А. Молибден определяли по упрощенному методу Григга, рекомендованному Научно-Методическим Центром (Пунктом) И. А. У. и П. в г. Вроцлав, делая отсчеты на фотометре Пульфриха с устройством Эльфо (Elpho). Оценка обеспеченности исследованных почв молибденом проводилась согласно цифровому молибденовому индексу, предложенному Бергманом (2). В итоге исследований констатирована зависимость содержания усвояемого молибдена от типа почвы, содержания илистых частиц, содержания органического углерода, ph и от глубины испуемого горизонта. В группе псевдоподзолистых почв наибольшее содержание усвояемого молибдена было обнаружено в образцах почв с нейтральной и щелочной реакцией, а наименьшее в почвах очень кислых и кис лых. Более грубокие горизонты этих почв были в среднем на 21 до 47% беднее молибденом от горизонтов А х. В исследованных горизонтах профиля проявилась высокая положительная корреляция между ph и содержанием усвояемого молибдена до горизонта В включительно (в A l г = +0,55; в А 3 г = -г 0,31 и в В г = +0,61). В горизонте С и D установлена отрицательная корреляция.(с г = 0,70, D г = 0,51). Во всех исследованных генетических горизонтах псевдоподзолистых почв повышению илистой части сопутствовало повышение Содержания усвояемого молиб-

Mo w glebach pow. kozielskiego i prudnickiego 279 дена, при чем наибольшее его количество было констатировано в почвах содержащ их свыше 35%> илистых частиц. Это положение подтверждают и высокие коэффициенты корреляции: А х г = +0,82; A z г = + 0,3 1 ; В г +0,95; С г = +0,88; D г = +0,91. Бурые почвы содержали в горизонтах аккумуляции на 16 /о больше усвояемого молибдена чем аналогические горизонты псевдоподзолистых почв. Самым высоким содержанием усвояемого молибдена отличались почвы с ph выше 6,05. Статистически доказана чёткая корреляция между ph и содержанием усвояемого молибдена в отдельных горизонтах бурых почв (А г = +0,96; В г = +0,70; С г = +0,90; D г = +0,77). Довольно отчетливая зависимость обнаружена между содержанием илистой части почв и усвояемым молибденом (А г = +0,65; В г = +0,91; С г = +0,87; D г = +0,96). Различия в отношении содержания усвояемого молибдена в профиле псевдоподзолистых и бурых почв показаны на графике 6. Тесную связь между соединением усвояемого молибдена и содержанием органического углерода иллюстрирует график 5. Исследования подтвердили, что повышению содержания органического углерода сопутствует отчетливо повышение содержания усвояемого молибдена в почвах псевдоподзолистых, бурых, черноземах и мад ах. В таблице 1 помещена оценка обеспеченности исследованных почв молибденом, полученная при взятии в основу с*уммы значений ph почвы и содержания молибдена в ppm (мг на кг почвы), умноженных на 10. Образцы почв с очень кислой и кислой реакцией показывали плохзчо обеспеченность усвояемым молибденом. Единственно в мадах, несмотря на их очень высокую кислотность, только 55 /о образцов выявило недостаточную обеспеченность. В почвах с нейтральной и щелочной реакцией loovo образцов показало среднюю обеспеченность молибденом. В отдельных типах почв с амым ьысоким процентом образцов с плохой обеспеченностью отличались псевдоподзолистые почвы, а самым низким мады. В исследованных почвах не были обнаружены образцы с хорошей обеспеченностью усвояемым молибденом. S. SA D O W SK I, S. D U N A T AVAILABLE MOLYBDENUM CONTENT IN SOME SOILS IN KOŹLE AND PRUDNIK COUNTIES A g r o c h em ic a l S ta tio n in O pole R eg io n a l A g r icu ltu ra l E x p e rim e n ta l S ta tio n at Ł o sió w, B rzeg c o u n ty Summary The aim of the investigations was to characterize, with regard to available molybdenum content, pseudopodzolic and brown soils occurring w idely on cultivated areas in the Prudnik and Koźle counties. Also the attempts were made to recognize the relationships between available molybdenum content in these soils and ph value as w ell as between silty particles and organic coal content and soil profile depth. The available molybdenum content depending on organic coal content in A horizon of- two soil types, i.e. in chernozems and alluvial soils, was also de-

280 S. Sadowski, S. Dunat lermined. The investigations have been carried out on 70 profiles of pseudopodzolic soils, on 106 profiles of brown soils as w ell as on 30 samples of alluvial soils and 74 samples of chernozems in A horizon. Molybdenum has been determined by simplified method of Grigg, developed by the Methodical and Scientific Centre of the Institute for Cultivation, Fertilization and Soil Science (IUNG) in Wrocław, the readings being taken on the Pulfrich s photometer with the Elpho attachment. The estimation of the soils investigated with regard to their richness in m olybdenum was made using the numerical molybdenum index of soil, developed by Bergmann. The respective investigations showed the differences in available m olybdenum content, depending on soil type, silty particles and organic coal content, ph value and depth of the horizon investigated. In pseudopodzolic soils the highest available molybdenum content was found in the samples with neutral or alkaline reaction, the lowest one in very acid and acid soils. In deeper horizons of these soils average molybdenum content was by 21-47% higher than in horizon. In the soil profile horizons investigated a close positive correlation between ph value and available molybdenum content occurred, including В horizon (in А г r = +0.55; in A 3 r = +0.31; in В r = +0.61). In the С and D horizons a negative correlation was found (in С r = 0.70; in D r = 0.51). In all the investigated genetic horizons of pseudopodzolic soils a silty particles content increase was accompanied by an increase of available molybdenum content, at which its highest amount was found in the soils containing over 35% of silty particles. In has been confirmed mathem atically by high correlation coefficients, viz.: in Ai r = +0.82; in A z r = + 0.31; in В r = + 0.95; in С r = +0.88; in D r = +0.91. Brown soils contained by 16% more of available molybdenum in accumulation horizons than analogical horizons of pseudopodzolic soils. The highest available molybdenum amounts have been stated in the samples with ph over 6.05. Statistically a very close correlation has been proved between ph value and available m olybdenum content in particular brown soil horizons (in A r = +0.96; in В r = +0.70; in С r = +0.90; in D r = +0.77). A more distinct relationship has been found between silty particles and available molybdenum content (in A r = +0.65; in Б r = = +0.91; in С r = +0.87; in D r = +0.96). The illustration of differences with regard to available molybdenum content in the profiles of pseudopodzolic and brown soils is given in Fig. 5. The investigations confirmed that an organic coal content increase was accompanied by a distinct increase of available molybdenum content in pseudopodzolic and brown soils as w ell as in chernozems and alluvial soils. In Table 1 the assessment of richness in molybdenum of the soils investigated is presented, at which as a basis the sum of ph values and molybdenum content in ppm, multiplied by 10, has been assumed. Low available molybdenum content showed the samples with very acid and acid reaction. Only alluvial soils, in spite of very acid reaction, had only 55% of samples with low content of this element. In the soils with neutral or alkaline reaction, 100% of samples showed medium molybdenum content. In particular soil types, the highest per cent of samples with low molybdenum content showed pseudopodzolic soils, the lowest one being in alluvial soils. In the soils investigated no samples with high available molybdenum content have been found. Wpłynęło do redakcji w sierpniu 1967 r.