ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXV, NR 2, W ARSZAW A 1984

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXV, NR 2, W ARSZAW A 1984 E LŻB IE T A A N D R U S Z C Z A K, R O M A N C ZU B A W S T Ę P N A C H A R A K T E R Y S T Y K A C A Ł K O W IT E J Z A W A R T O Ś C I M A K R O - I M IK R O E L E M E N T Ó W W G L E B A C H P O L S K IC H Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Oddział Śląski we Wrocławiu Rozpoznanie zawartości składników pokarmowych roślin w glebach jest ważną informacją chemiczno-rolniczą do celów nawozowych, szczególnie do bilansowania składników pokarmowych roślin, jak również do innych badan. W ysoka ogólna zawartość składników mineralnych w glebie jest korzystna, ponieważ stanowi główne źródło ich form dostępnych dla roślin. W ubiegłym dziesięcioleciu ukazało się kilka prac omawiających całkowitą zawartość makro- i mikroelementów w glebach terenów nizinnych [2, 7, 8, 9]. W latach , na podstawie profilów wzorcowych typów i rodzajów gleb, podano niektóre ich właściwości fizyczne i chemiczne, między innymi całkowitą zawartość P, K, M g, N a, Ca i M n [9]. Podobnie opierając się na badaniach 8 profilów gleb występujących na Wyżynie Sandomiersko-Opatowskiej scharakteryzowano tamtejsze gleby pod względem całkowitej zawartości Ti, Mn, Zn, N i, Co, B, Cu i M o [7, 8]. Całkowitą zawartość Mn, Zn, Cu i M o oznaczono w 22 profilach gleb wytworzonych z glin zwałowych na terenie Niziny Mazowiecko-Podlaskiej, stwierdzając istotną korelację dodatnią między zawartością w glebie części spławialnych a całkowitą zawartością Cu i M o [2]. Zawartością makro- i mikroelementów w glebach górskich zajmowało się w Polsce kilku autorów [4, 9, 1, 5]. W glebach Bieszczadów w pięciu obiektach zbadano całkowitą zawartość Cr, Mn, N i, Cu, W, M g, Fe i A l. Stwierdzono duże różnice w zawartości badanych składników. Zawartość miedzi wahała się od 4,8 do 89,2 ppm, a manganu od 44 do 3000 ppm [3]. W glebach górskich z obszaru Pogórza Karpackiego oznaczono całkowitą zawartość P, К i M g w układzie profilowym [9]. Przy okazji badań przydatności rolniczej gleb obszaru sudeckiego zainteresowano się zawartością w nich przyswajalnego fosforu i potasu [5]. W publikacji poświęconej gleboznawczym podstawom nawożenia w terenach górzystych podaje się również całkowitą zawartość P i K, jak również przyswajalne form y tych składników oraz mikroelementów. Celem niniejszej pracy jest wstępne przedstawienie całkowitej zawartości makroi mikroelementów w górnych warstwach gleby. Ponieważ około 85% masy korzeni

2 62 E. Andruszczak, R. Czuba roślin uprawnych znajduje się w warstwie 0-20 cm, część sięga do głębokości 30 cm, a tylko nieliczne gatunki głębiej korzeniące się pobierają składniki mineralne z warstwy cm, badania nasze ograniczyliśmy do tych warstw. M E T O D Y K A B A D A Ń W syntezie naszej zestawiliśmy wyniki uzyskane z 428 kontrolnych gospodarstw rolnych indywidualnych i państwowych, zlokalizowanych we wszystkich województwach, reprezentatywnych pod względem glebowym i klimatycznym dla warunków całego kraju. Gospodarstwa te wytypowano w 1975 r. w celu prowadzenia systematycznej oceny wpływu nawożenia na wielkość plonów, ich skład chemiczny i na zasobność gleb. W pracy zreferowano tylko część uzyskanych wyników. Rozpatrywane gleby terenów nizinnych usystematyzowano według ich typów i podtypów oraz dokonano podziału stosownie do procentowej zawartości części spławialnych: 0-10, 11-20, 21-35, i >5 0 %. Gleby terenów górskich reprezentują obszary Karpat i Sudetów. D o opracowania wykorzystano wyniki z pól zlokalizowanych na tym obszarze. Reprezentują one gleby typowe dla tych ziem, na które składają się: w 60% gleby brunatne (w y ługowane, właściwe i kwaśne), w 30% gleby bielicowe oraz w 10% inne typy gleb, w tym głównie mady brunatne. Z wszystkich pól kontrolnych pobierano próbki glebowe z trzech warstw: 0-20, i cm. W materiale glebowym wykonano następujące oznaczenia: p H KC1, procentową zawartość próchnicy metodą Tiurina i skład granulometryczny metodą areometryczną Bouyoucosa Casagrande w modyfikacji Prószyńskiego. Całkowitą zawartość w glebie makro- i mikroelementów, po uprzednim rozkładzie próbek mieszaniną kwasów nadchlorowego i fluorowodorowego, oznaczono następującymi metodami : fosfor metodą wanadomolibdenowo, potas metodą fotometrii płomieniowej, magnez- metodą z żółcienią tytanową, miedź metodą z dwukupralem, manganu metodą nadsiarczanową, molibdenu metodą z ditiolem cynku oraz cynku metodą ditizonową. Analizy gleby zostały wykonane w okręgowych stacjach chemiczno-rolniczych według metodyki przekazanej przez IU N G Centralny Ośrodek Metodyczno- -Naukowy ds. Stacji Chemiczno-Rolniczych. Specjaliści stacji wykonują też wszystkie prace związane z przeprowadzeniem ścisłych obserwacji i ewidencji wyników w kontrolnych gospodarstwach. Z otrzymanych średnich wartości poszczególnych składników we frakcjach granulometrycznych wyliczono średnie dla badanych warstw profilowych i podano występujące w nich odchylenia graniczne (tab. 1-6). C H A R A K T E R Y S T Y K A N IE K T Ó R Y C H W ŁA ŚC IW O ŚC I GLEB Z uzyskanych wyników można wnioskować, że gleby bielicowe, pseudobieli- cowe, brunatne kwaśne i wyługowane zawierają do 50% części <0,02 mm. Gleby brunatne właściwe, mady i czarne ziemie zawierają powyżej 10% części spławiał-

3 Zawartość makro^ i mikroelementów w glebach 63 nych, natomiast rędziny i czarnoziemy są glebami bardziej zwięzłymi, zawierającymi powyżej 20% frakcji <0,02 mm (tab. 1-5). Uwzględnione gleby górskie są glebami zwięzłymi, które zawierają w częściach ziemistych <1 mm powyżej 20% części spławialnych (tab. 6). W rozpatrywanych glebach najniższy odczyn wykazują gleby brunatne kwaśne, których ph nie przekracza 4,5 zarówno w warstwach wierzchnich, tak i głębiej położonych (tab. 3). Gleby bielicowe, pseudobielicowe i brunatne wyługowane są glebami o odczynie kwaśnym (p H do 5,5), natomiast gleby brunatne właściwe, mady, czarne ziemie i czarnoziemy charakteryzują się odczynem lekko kwaśnym (ph do 6,5). Rędziny mają odczyn obojętny (ph >6,5, tab. 5). W obrębie wszystkich badanych typów gleb nizinnych gleby zawierające do 10% części <0,02 mm wykazują odczyn bardzo kwaśny i kwaśny (ph do 5,5). Gleby górskie są glebami kwaśnymi, w warstwie wierzchniej (0-20 cm) ph wynosi średnio 5,4. Graniczne wartości ph w uwzględnionych warstwach gleby wynoszą od 3,9 do 7,5 (tab. 6). Gleby bielicowe, brunatne właściwe, kwaśne i wyługowane wykazują podobną zawartość próchnicy, średnio około 1,6%. Czarnoziemy zawierają średnio 1,9% próchnicy, rędziny 2,1 %, czarne ziemie 2,2%, a najbardziej próchniczne są mady zawierające średnio 3,1 % tego składnika. Gleby zwięźlejsze w obrębie tego samego typu są bardziej próchniczne. Gleby górskie w warstwie 0-20 cm zawierają średnio 2,7% próchnicy. C A Ł K O W IT A Z A W A R T O Ś Ć M A K R O - I M IK R O E L E M E N T Ó W * F o s fo r. Gleby bielicowe, pseudobielicowe, brunatne właściwe, wyługowane i kwaśne oraz rędziny odznaczają się podobną zawartością tego składnika (tab. 1, 2, 3 i 5). W warstwie wierzchniej (0-20 cm) gleby te zawierają średnio mg P/100 g gleby, czyli 510 do 930 kg na hektar. Graniczne zawartości tego składnika w warstwie 0-20 cm wahają się od 4 do 140 mg/100 g gleby. W porównaniu do omawianych typów gleb więcej fosforu w warstwie wierzchniej zawierają czarne ziemie i czarnoziemy, średnio mg P/100 g gleby (tab. 4), czyli w warstwie 0-20 cm od 1020 do 1050 kg na hektar. Najbardziej zasobne w ten składnik są mady, które w tej samej warstwie zawierają średnio 52 mg P/100 g gleby, co stanowi 1560 kg tego składnika na hektar. Graniczna zawartość fosforu w tym typie gleb w wierzchniej warstwie wynosi od 9 do 166 mg/100 g gleby (tab. 5). Całkowita zawartość fosforu w glebach górskich w warstwie wierzchniej wynosi średnio 39 mg P/100 g gleby, czyli 1170 kg na hektar (tab. 6). W raz z głębokością zawartość tego składnika obniża się. Oceniając całkowitą zawartość fosforu w glebach terenów nizinnych i górskich, nie stwierdza się jego zależności od zwięzłości gleby. Jedynie w madach wraz z większą zawartością części <0,02 mm wzrasta udział fosforu całkowitego (tab. 5). P o ta s. Mady, rędziny, gleby brunatne kwaśne i wyługowane oraz pseudobielicowe wykazują zbliżoną zawartość potasu ogółem. W wierzchniej warstwie (0-20 cm) wynosi ona mg K/100 g gleby, czyli do kg na hektar

4 Tabela 1 05 C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć m a k r o - i m i k r o e l e m e n t ó w w g l e b a c h b i e l i c o w y c h i p s e u d o b i e l i c o w y c h Total content of m a c r o - and m i c r o e l e m e n t s in p o d z o l i c and p s e u d o p o d z o l i c soils r~ ~... * Gleby b ie licowe Podzolic s o ils 4 próchnica mg/100 g gleby humus mg/100 g of s o i l Waratwa Layer cm liczb a próbek number of запр1ез frak cja p a rtic le size ^ 0,02 nun % PHKC1 % P К ^6 Ou Ivfai :.:0 Zn PPm 10 C-10 4,3 1, , , C 5,3 1, , , Ü 5,9 1, , ,4 f : ,9 1,7?G , , GO 49 6 l'(i Ir.io - 5,4 1, G 16O 3, ,50 51 a v e r s e I od - ;lo - 4,0-7,2 c, G-2, û G2j , , ю - i, i I ,3 n.o , , ,4 n.o , r: 2'?0 0, ,3 n.o , , ,-;G-50 o,c n.o G' ) 23О 15, ,36 50 iire dr.i о - 5,4 n.o. 26 a vo r;:/-;e , ,47.39 oi - io - 3,2-0, ,0-20, ,10-1, from - io!. Andruszczak, R. Czuba ,2 r , , , 4 r , , ^ , r.. 0. Г ,0 256 C, ' n. D. Г ,0 37 G 0, , 5 n.o ,3 2b 3 0,41 37 о: - do - 1, V C-55C 2,5-17, *Co-1f b n.o. = not dt* te r;:iined!

5 Warstwa Layer CLI lic z b a probe k- number o f samples fra k c ja p a r t ic le ns iz e ^0,02 mra Уо phkc 1 Gleby ps eudobielicow e - Pneudopodzolic r.o ile p róch nica humus % mp/100 z gleby n g /10 0 ft of s o i l 4 ppm P К - Г Си Г.л :»:о Zn ,2 1, ,6 171 с, ,6 1, о 90 5, , ,0 1,6 35 9Л , , ,6 1, ! т з,^ 530 0, średnio - 4,9 1, ,6 364 С,< 1 ' od - do - fron - to 4,2-6, ,8-2 3, С, 11-1 * rv C ,2 Г С 80 6, , ,0 n.o , , ,1 n.o* , , ,4 n.o OU 1C, ,33 38 średnio - 5,1 n.o * 2 о ,6 302 С, od - do - 4, 2-6, /У , 7-1 5, С, 1 1-2, ,4 n.o ,5 261 С, ,4 n.o Ó , , ,2 n. o ' 130 5, , ,2 n.o , ,34 39 średnio - 5,3 n. o , ,43-31 od - do - n.o. = not determined. со '-О 1 о^ł , 2-1 5, ,14-3, Zawartość makro- i mikroelementów w glebach 65

6 Całkowit л z r.w:: r п. r e - i ''ikroolcrncn t &.ч \ i glonach brunatnych -.viadeiv/ych Total с on tont ol* macro- an! li.icroclam-jnts in ty p ical brown y o ila Warui/.va L ic z b a F r a k c ja Próci.nica rng/100 le b y Tabela 2 L ay er Fr b e k P a r t i c l e ph..., ;iumu3 mg/100 г, o f s o i l Number siz e r ; p era o f -^0,0 2 mm % r> v,r.. n sam ples % P M5 Cu «*<> Zïl ,6 1, , , ,3 1, , , ,2 1, , , ś re d n io - 5,8 1, , , od-do - 4, 3-7, 2 0, 7-2, , 3-2 5, ,1 б - 1,б ,4 г :. о , , ,8 п. о , , ,1 п. о ,8 344 d, >50 5,8 п. о , , średnio - 5,3 п. о , , od-do - 4, 4-7, 2 п. о , 4-3 7, ,1 1-1, E. Andruszczak, R. Czuba ,2 п. о б0 7, , ,5 п. о. 31 * , ,4 2 5$ ,1 п. о , , > 5 0 5,6 п. о , , ś r e d n io - 5,8 п. о , , a v erage od-do - 4, 4-7, ,4-3 2, ,0 6-1, п.о. = not determined

7 T a b e l a 3 Całkowita zawartość makro- i mikroelomentów w glebach brunatnych kwaśnych i wyługowanych Total content of macro- and microelements in brown acid and brown leached soils i Gleby brunatne kwaśne - Acid brown s o ils i Warstwa lic z b a fra k cja próchnica mg/юо g gleby la y e r próbek -imo p.irtic lc PHKC3 KCl h mg/100 g o f s o il ** J numoer size I cm o f -^0,02 mm % P К Mg Cu. Mn Mo Zn I sample 3 /i i ,6 1, , , I ,1 1, , , ,9 1, , ,54 47 śre d n io - - 4,4 1, , ,4 2 38! od - do - - 3, 0-6, 3 0,9-2, ,2-2 7, , 10-1, Ю 5 J i ,3 n.o , ,41 33 Q ,5 n.o , , ,4 n. o , , śre d n io - - 4,4 n.o , , od - do - - 3,9-5, ,7-1 5, ,0 4-1, ,5 n. o , , ,8 n. o , , ,6 n. o , , ś re d n io - 4,7 n. o , ,31 33 avera^'i od - do 3,9-5, , 5-2 0, , 1 0-0, n.o. = not determined Zawartość makro- i mikroelementów w glebach 67

8 r I Gleby brunatna wyługowano - Leached brown s o i l s I cd. te ib à ll 3 fi ivarstwa lic z b a fr a k c ja próchnica mp;/loo gle b y,. Pr6b0'; pw rticle ph -,, hunt; и ne/ l0 «o f s o il P La*er ouater size ^ cn o f < 0, С 2 с л /о P K Mg Cu Mn Mo Zn з amplo л % ,1 1,6 31 1Ю , , ,9 1, , , ,5 1, , , ,9 1, , ,45 42 średn io - - 5,2 1, , ,49 43 aver.-t-e od - do l'ion - to - - 3,3-6,8 0,2-5, , 3-16, ,10-4, ,3 n.o , , ? ,8 n.o , , ,3 n.o , , ,0 n.o , ,31 49' brednio - - 5,0 n.o , ,41 42 od - do - - 3,9-6, ,0-33, ,10-1, fron - to Bqnzo *H ^Bzozsnipuv * ,3 n.o , , ,8 n.o , , ,4 n.c , , >5-50 5,1 n.o , ,60 42 urednio - - 5,1 n.o , ,50 32 od - do - - 3,3-6, ,1-28, ,03-3, from - tc n.o. = not determined

9 Tabela 4 C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć m a k r o - i m i k r o e l e m e n t ó w w c z a r n y c h z i e m i a c h i c z a r n o z i e m a c h Total c o n t e n t o f macro- and m i c r o e l e m e n t s in b l ack 3oils and c h e r n o z e m s Czarne ziem ie - Black s o ils Warstwa Layer cm lic z b a próbek number o f samples fra k c ja p a r tic ie size <0,02 mra % phkcl próchnica humus mi Ej/100 g gleby mg, /100 g o f s o il % P К.Mg Cu Mn Mo Zn ,7 1, , , ,2 2, , , ,0 2, , ,57 53 średnio - - 6,0 2, , ,51 47 od - do 4,1-7,0 0,7-5, С-410 Z,7-29, ,04-2, ,1 n.o ö, , ,4 n.o* , , ,4 n.o , ,75 47 średnio - - 6,3 n.o , ,50 39 od - do ' 4,2-7, ,0-22, ,03-1, ,2 n.o , , ,6 n.o , , ,1 n.o , ,74 77 średnio - - 6,2 n.o , ,68 48 od - do 4,5-7, ,3-17,5 П О ,04-2, ppm Zawartość makro- i mikroelementów w glebach n.o. a not determined Œ) CD

10 C K.'irn oziem y - Oho rr.oz'-rnn Warstwa liczna frak cja próchnica mg/ 100,*.I >by C'I. tabeli A la y e r Pr * bek p-irticle ph hira.s зд/ U O ог noi] PP number sizo % of <0,0 2 кип % P К :,:.«т Cu Mn Mo Zn 5ЯЛ1 ple o % ,7 1, , , ,-50 o, 3 2, , , rodnio j 5,3 1, , , a v e r s e! od-do - j - 5, 3-6,9 -, 2-3, W , 0-1 9, ,24-0, fror:: - vc ,3 и. о J , , ,6 n.o v 12, , > 5 0 r,f1 r,. o , ,26 62 średnio - - 3,7 n.o. 26 1,> , , 30 Л8 od - do - - 5,1-6,3-1 > С,4- Ю,0 35C-630 г,21го,б E. Andruszczak, R. Czuba ,1 n.o , , ju-50 5,5 г. о , , >50 С, 2 n.o ЗЮ 13,G 522 0, średnio - - ' 5, 5 n.o l , 5 -'71 0, od-do - - 4, 7-7, ,0-1 7, ,2 0-0, fron - to n.o. = not determined

11 T a b о 1 a 5 C a ł k o w i t a zawartość m a k r o - i m i k r o e l e m e n t ó w w m a d a c h i rędzinach Total c o n t e n t of m a c r o - and m i c r o e l e m e n t s in a l l u v i a l soils and r e n d z i n a s... Mady A llu v ia l s o ils. Warstwa fra k cja próchnica Layer cm lic z b a próbek number o f samples p a rtic le oize <0,02 mm % phkcl ;v.mu3 7o mg/100 g f'leby mg/100 g o f s o il? К Kg Cu Mn Mo Zn ,0 2,6 22 в , , ,0 2, Л0 12, ,47 59 I ,0 3, , ,73 89! 6 >50 6,1 4, , , j I średnio - - 6,2 3, ,0 N 571 0,70 83 I i od - do - - 4,4-7,3 1, 4-3, ,2-35, ,20-2, ( Ü 5,0 n ззо 220 9, , ,0 n i n , , n , S 5У7 0,70 * 3 2 3C-50 n. 0. n.o. 33 о ,5 В 37 0, >50 0,0 Г.. o. 33 d , i 0, j średnio - - 5,7 n.o* 62 GO , ,64 85 i I. od-do - - 4,3-7, ' ,5-35, ,20-1, i j I 1 2 C-10 5,2 n.o. 13' , ,60 ppm t г г ; ,1 n.o. 20 в , ,95 72! ,7 n.o В 2 SO 15,0 6B6 0,36 45 j n.o* n.o ^ Г-2, , G ' >50 5,В n.o , , średnio - - 5,5 n.o. 46 В , ,63 77 od - do - 4,4-7,G ,5-37, ,25-2, Zawartość makro- i mikroelementów w glebach n#o* = not determined

12 cd. tabeli 5 Rędziny Rcndzinna Warstwa cm lic z b a próbek number o f sample в fra k c ja p a r tic le size < 0,02 nun % ^ K C l próchnica humus mg/100 g gleby ng/100 g o f n o il % P К Mg Cu Mn Mo Zn ,1 1, , , ,0 2, , , ? 50 7,2 2, , , średnio - - 6,6 2,1 22 Э , ,43 97 od - do 4,5-7,2 1,3-3, ,0-16, ,25-1, ,9 n.o , , ,1 n.o , , średnio od - do 4 >50 7,0 n.o , , ,6 n.o , , ,5-7, ,2-15, ,25-1, ppm i!. Andruszczak, R. Czuba ,6 n.o. 17 f , , ,5 n.o. 13 ' , ,73 93 *4 >50 7,1 n.o , ,21 42 średnio - * 6,6 everage n.o , ,42 75 od - do 4,5-7, , 2-16, ,10-1, n.o. = not determined

13 Tabela 6 Całkowita zawartość makro- i mikroelementów w flebach górskich Total content of macro- and microelements in mountain soils Warstwa Liczba Frakcja Próchnica mg/100 g gleby Layer Рг Ъек P a r tic ie ph *,, Humus ms7l00 s of»o ll Number size cm o f -<0,02 mm % P К Mg Cu Mn Mo Zn samples % '5,3 2, , , ,4 2, ,5 673 ) fco >50 5,4 2, , ,82 08 średnio - - 5,4 2, , ,98 75 od-do - - 3,9-7,5 0,9-5, и-1бю 4,5-59, , 10-3, ,1 n.o , , ,3 n.o , ,% >50 5,5 n.o , ,79 82 brednio - - 5,3 n.o , ,89 67 od-do - - 4,2-7, UC ,8-39, o,,2-3, fron - to ,1 n.o , , ,0 n.o , , >50 5,6 n.o О 19, ,86 Ü5 lirednio - - 5,2 n.o , ,91 70 avernge od-do - - 3,7-6, ,0-66, ,05-3, n.o. = not determined Zawartość makro- i mikroelementów w glebach 73

14 74 E. Andruszczak, R. Czuba (tab. 1, 3, i 5). Graniczne wartości wynoszą w tych glebach od 415 do 2657 mg K / l00 g gleby. Gleby brunatne właściwe, bielice, czarne ziemie i czarnoziemy zawierają od 1353 do 1569 mg/100 g gleby potasu ogółem, czyli od do kg na hektar (tab. 1, 2, i 4). Najwięcej potasu spośród gleb nizinnych zawierają czarnoziemy, średnio 1569 mg/100 g gleby. Całkowita zawartość potasu w glebach górskich w warstwie wierzchniej (0-20 cm) wynosi średnio 1461 mg K/100 g gleby, czyli kg na hektar (tab. 6). Wartości skrajne wynoszą od 523 do 2051 mg K/100 g gleby. W idoczny jest silny związek między zawartością potasu a zwięzłością gleby, z wyjątkiem mad i rędzin, gdzie zależność ta jest mniejsza. Zawartość potasu nie jest zróżnicowana w poszczególnych warstwach głębokości. M a g n e z. Całkowita zawartość magnezu w glebach jest znacznie mniejsza niż potasu. Występuje tu zależność między zawartością tego składnika a częściami spławialnymi zarówno w glebach terenów nizinnych, jak i górskich. Gleby pseudobielicowe, bielicowe, grunatne kwaśne i wyługowane, które są głównie glebami lekkimi, zawierają średnio mg Mg/100 g gleby (tab. 1, 3), czyli od 3600 do 5100 kg na hektar. Gleby brunatne właściwe, czarne ziemie, czarnoziemy, mady i rędziny, w skład których wchodzą gleby zawierające przeważnie powyżej 10% części spławialnych, zawierają od 210 do 350 mg Mg/100 g gleby (tab. 2, 4 i 5), czyli od 6300 d o ' kg na hektar. Najbardziej zasobne w ten składnik są mady, które w warstwie 0-20 cm zawierają średnio 350 mg/100 g gleby (tab. 5), czyli kg na hektar. Całkowita zawartość magnezu w glebach górskich w warstwie wierzchniej kształtuje się na poziom ie 510 mg Mg/100 g gleby, czyli kg na hektar. Skrajne zawartości różnią się znacznie i wahają od 70 do 1610 mg/100 g gleby. W uwzględnionych warstwach gleby w żadnym z reprezentowanych w pracy typie gleby nie stwierdzono zależności między ogólną zawartością magnezu a głębokością. M ie d ź. Gleby brunatne kwaśne i wyługowane, pseudobielicowe oraz bielicowe zawierają średnio 6,0-8,6 ppm Cu (tab. 1, 3), natomiast czarne ziemie, czarnoziemy, mady i rędziny od 8,9 do 16,0 ppm (tab. 4, 5). Najzasobniejsze w ten składnik spośród gleb nizinnych są mady, które zawierają w wierzchniej warstwie średnio 16,0 ppm Cu (lab. 5). Graniczne zawartości tego składnika we wszystkich rozpatrywanych typach w wierzchniej warstwie wrynoszą od 2.2 do 39,5 ppm. Całkowita zawartość miedzi w wierzchniej warstwie gleb górskich wynosi średnio 16,2 ppm. Występują tu dwie różnice między skrajnymi wielkościami, od 4,5 do 59,5 ppm (tab. 6). N a tę zróżnicowaną zawartość miedzi ma niewątpliwie wpływ utwór macierzysty, z którego gleba powstała. Całkowita zawartość miedzi jest zależna od procentowej zawartości części spławialnych. Obliczony współczynnik korelacji dla tej pary cech wynosi /-=+0,68 (P=0,01), natom'ast zawartość tego składnika nie zależała od uwzg^dnianej głębokości. M a n g a n. Całkowita zawartość manganu w glebach terenów nizinnych zbliżona jest we wszystkich badanych typach. W wierzchniej warstwie wynosi średnio

15 Zawartość makro- i mikroelementów w glebach ppm (tab. 1-5). Najmniej manganu zawierają gleby bielicowe (323 ppm), a najwięcej mady (571 ppm). Graniczne wartości we wszystkich badanych glebach w warstwie 0-20 cm wynoszą od 30 do 1425 ppm. Całkowita zawartość manganu w wierzchniej warstwie gleb górskich kształtuje się na poziomie 636 ppm (tab. 6). Gleby zwięźlejsze zawierają więcej manganu ogółem. Obliczony współczynnik korelacji między zawartością tego składnika a częściami spławialnymi wynosi /-= + 0,54 (P = 0,0 1 ), natomiast całkowita zawartość manganu nie jest zależna od głębokości pobrania próbki gleby. M o lib d e n. Średnia całkowita zawartość molibdenu nie jest zróżnicowana. Czarnoziemy zawierają najmniej tego składnika (0,38 ppm, tab. 4), gleby brunatne właściwe, wyługowane i kwaśne, pseudobielice, bielice, rędziny i czarne ziemie zawierają go więcej (od 0,41 do 0,51 ppm, lab. 1, 2, 3 i 5), jednak różnice te nie są duże. Najwięcej molibdenu zawierają mady (0,70 ppm, tab. 5). Graniczne wartości tego składnika w warstwie wierzchniej wahają się od 0,04 do 4,28 ppm. Całkowita zawartość molibdenu w glebach górskich w wierzchniej warstwie wynosi średnio 0,98 ppm. N ie stwierdzono zależności między zawartością molibdenu ogółem a zwięzłością gleby. Cynk. Gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane i kwaśne oraz czarne ziemie w wierzchniej warstwie zawierają średnio ppm cynku (tab. 1, 3, i 4), a gleby brunatne właściwe, czarnoziemy i bielice od 50 do 52 ppm (tab. 1, 2 i 4). Najzasobniejsze spośród gleb nizinnych są mady (83 ppm) i rędziny (97 ppm). Całkowita zawartość cynku w glebach górskich w warstwie 0-20 cm wynosi średnio 78 ppm. Z uzyskanych wyników daje się zauważyć zależność zawartości cynku od części spławialnych, w tym jednak przypadku nie badano statystycznie tej współzależności. N ie stwierdzono zależności zawartości cynku całkowitego od głębokości profilu w obrębie uwzględnionych warstw. D YSK U SJA Przedstawione wyniki, dotyczące zwięzłości badanych gleb terenów nizinnych i górskich oraz ich ph i procentowej zawartości w nich próchnicy, są zbliżone do wyników z tych obszarów uzyskanych przez innych autorów [1,9]. Również całkowita zawartość fosforu, potasu i magnezu w badanych glebach koresponduje ze stwierdzoną przez nich. Spośród omawianych typów gleb terenów nizinnych mady zawierają najwięcej fosforu i magnezu. M ożna również stwierdzić, że ustalona całkowita zawartość Cu, Mn, M o i Zn jest zbliżona do zawartości cych składników w niektórych glebach Polski, opisanych przez innych autorów [6]. Całkowita zawartość miedzi, manganu i molibdenu jest wyższa w glebach górskich niż w glebach nizinnych. Zawartość ta zależna jest od utworów macierzy-

16 76 E. Andruszczak, R. Czuba stych, z których gleby powstały. Przedstawiona w pracy całkowita zawartość Cu i M n w glebach górskich jest zbliżona do opublikowanych w innych opracowaniach [4]. W N IO S K I N a podstawie przedstawionej syntezy można wyciągnąć następujące wnioski. 1. Całkowita zawartość fosforu w glebie nie zależy od jej zwięzłości ani od głębokości profilu. 2. Najmniej fosforu ogółem zawierają gleby brunatne kwaśne, a najwięcej mady. 3. Całkowita zawartość potasu i magnezu zależna jest od zawartości w glebie części spławialnych, lecz nie jest zróżnicowana w poszczególnych warstwach głębokości (do 40 cm). 4. Najmniej potasu zawierają mady, natomiast najwięcej czarnoziemy. 5. Najmniej magnezu zawierają gleby pseudobielicowe, a najwięcej gleby górskie. 6. W raz z większym udziałem części spławialnych wzrasta całkowita zawartość miedzi, manganu i cynku, natomiast zawartość tych składników nie jest uzależniona od głębokości. Całkowita zawartość molibdenu nie jest zależna od głębokości ani od zwięzłości gleby. 7. Najmniej miedzi zawierają gleby brunatne kwaśne, najmniej manganu gleby bielicowe, najmniej molibdenu czarnoziemy, natomiast najwięcej tych składników zawierają gleby górskie. Najmniejszą zawartością cynku odznaczają się gleby pseudobielicowe, natomiast najwyższą rędziny. 8. Stwierdzona całkowita zawartość fosforu, potasu, magnezu, miedzi, manganu, molibdenu i cynku jest zbliżona do zawartości tych składników podawanej przez innych autorów. L IT E R A T U R A [1] B o rk o w s k i J., C zu b a R.: Gleboznawcze podstawy nawożenia w terenach górzystych PW RiL, Warszawa [2] C za rn o w sk a K.: Badania nad rozmieszczeniem Mn, Zn, Cu, M o w glebach wytworzonych z glin zwałowych. Rocz. glebozn. 23, 1972, 2. [3] Czuba R., Siu ta J. : Agroekologiczne podstawy nawożenia. PW RiL, Warszawa [4] D o b rza ń sk i B., G liń s k i J.: Występowanie mikroskładników w glebach Bieszczadów. Rocz. glebozn. 21, 1970, 2. [5] Hu czy ńs к i B.: Przydatność rolnicza gleb górskich obszaru sudeckiego. Wydawn. IU N G, [6] K a b a ta -P e n d ia s A., P en d ia s H.: Pierwiastki śladowe w środowisku biologicznym. Wyd. geolog. Warszawa [7] P io tro w s k a M.: Rozmieszczenie pierwiastków śladowych w niektórych profilach gleb wytworzonych z lessów Wyżyny Sandomiersko-Opatowskiej. Pam. puł. 1967, 30. [8] P io tr o w s k a M.: Występowanie boru, miedzi i molibdenu w glebach wytworzonych z lessów Wyżyny Sandomiersko-Opatowskiej. Pam. puł. 1967, 30. [9] P o n d e l H., T e re la k H., T e re la k T., W ilk o s S.: Właściwości chemiczne gleb Polski. Pam puł., supl. do zesz. 71, 1979.

17 Zawartość makro- i mikroelementów w glebach 77 Э. А Н Д Р У Ш А К, Р. Ч У Б А П Р Е Д В А Р И Т Е Л Ь Н А Я Х А Р А К Т Е Р И С Т И К А О БЩ ЕГО С О Д Е Р Ж А Н И Я М А К Р О - И М И К РО Э Л Е М Е Н ТО В В П О Ч В А Х П О Л Ь Ш И Институт растениеводства, удобрения и почвоведения, Силезский филиал во Вроцлаве Резюме В статье рассматривается общее содержание фосфора, калия, магния, меди, марганца, молибдена и цинка в разных типах низинных и горных почв, в трех слоях (0-20, и 31-^40 и см), с учетом илистых частиц (<0,02 мм). В труде использовались результаты полученные из 428 контрольных хозяйств, размещенных по территории всей страны, представительных по отношению к почве и климату. Образцы горных почв отбирали с полей на площади Карпат и Судет. В рамках исследуемых типов почвы низинных площадей и почвы содержащия до 10% частиц <0,02 мм показывали очень кислую и куслую реакцию (ph до 5,5). Более связные почвы в рамках данного типа содержали высшие количества гумуса. Наиболее гумуса содержали аллювиальные почвы, в среднем 3,1% этого компонента. Общее содержание фосфора в верхнем слое подзолистых, псевдоподзол исты к, а также типичных, кислых и выщелоченных буроземов и в рендзинах являетея сходным, колеблясь в пределах мг Р на 100 г почвы. Черные почвы и черноземы содержат в этом слое мг Р на 100 г почвы, а самое высокое количество этого элемента содержат аллювиальные почвы, в среднем 52 мг Р на 100 г почвы. Общее содержание фосрора в горных почвах в слое 0-20 см составляет в среднем 39 мг на 100 г почвы. Аллювиальные почвы, рендзины, кислые и выщелоченные буроземы и псевдоподзолистые почвы показывают приближенное содержание калия. В верхнем слое это содержание колеблется в пределах мг К на 100 г почвы. Типичные буроземы, подзолистые почвы, черные почвы и чернозёме содержат мг этого элемента на 100 г почвы. Горные почвы в верхнем слое содержат 1461 м г общего калия на 100 г почвы. Общее содержание магния зависит от связности почвы. Почвы более легкого механического состава псеводоподзолистме, подзолистые почвы, кислые и выщелоченные буроземм содержат мг М, черные почвы, черноземы и рендзины мг М на 100 г почвы. Среди почв низинных площадей наиболее богатыми этим элементом являются аллювиальные почвы, содержащие 350 г общего магния на 100 г почвы. В почвах горных площадей содержание этого элемента составляет 510 мг на 100 г почвы. Кислые и выщелоченные буроземы, псевдодзолистые и подзолистые почвы содержат в среднеем 6,0-8,6 ppm общей меди, черные почвы, черноземы, аллювиальные почвы и рендзины 8,9-16,0 ppm Cu. Среди этих типов почв наиболее богатыми этим элементов являются аллювиальные почвы, содержащие в верхнем слое 16,0 ppm Cu. Почвы горных площадей содержат в верхнем слое в среднем 16,2 ppm Cu. Общее содержание марганца в верхнем слое исследуемых почв низинных площадей составляет ppm. Наимее этого элемента содержат подзолистые почвы. Горные почвы содержат 636 ppm общего марганца. Среднее содержание общего молибдена во всех исследуемых типах почв колеблется от 0,38 ppm (черноземы) до 0,70 ppm (аллювиальные почвы). В горных почвах содержание этого элемента составляет 0,98. Среднее содержание общего цинка составляет в верхнем слое от 35 ppm (псевдоподзолистые почвы) до 97 ppm (рендзины), а в горных почвах 75 ppm. П о мере повышения содержания илистых частиц в почвах повышается общее содержание меди, марганца и цинка.

18 78 E. Andruszczak, R. Czuba E. ANDRUSZCZAK, R. CZUBA P R E L IM IN A R Y C H A R A C T E R IS T IC S O F TH E T O T A L C O N T E N T O F M A C R O - A N D M IC RO ELEM EN TS IN POLISH SOILS Institute o f Soil Science and Cultivation o f Plants Silesian Branch Division in Wrocław Summary The total content o f phosphorus, potassium, magnesium, copper, manganese, molybdenum and zinc in soils o f various types from lowland and mountain regions, in three layers (0-20, 21-30, cm) at consideration o f silt and clay particles (<0.02 mm) are presented in the paper. The results obtained from 428 control farms distributed all over the country territory, representative with regard to soil and climate, were made use o f in the work. Samples o f mountain soils were taken from fields on the areas o f Carpathian and Sudety mountains. Within the soil types studied, the soils o f lowlands and soils containing up to 10% o f particles o f <0.02 mm in diameter show a very acid and acid reaction (ph up to 5.5). More coherent soils within the same types contain high bumus amounts. By the highest humus content distinguished themselves alluvial soils, with 3.1 % o f this component, on the. The total phosphorus content in upper layer o f podzolic, pseudopodzolic, typical, acid and leached brown soils and o f rendzinas is similar varying within mg P per 100 g o f soil. Black earths and chernozems contain in the same layer mg P per 100 g o f soil, the highest amount o f this element o f 52 mg P per 100 g o f soil, containing alluvial soils. The total phosphorus content in mountain soils in the layer o f 0-20 cm amounts, on the, to 39 mg per 100 g of soil. Alluvial soils, rendzinas, acid and leached brown soils and pseudopodzolic soils contain similar amounts o f potassium. In the upper soil layer this content amounts to mg К per 100 g o f soil. Typical brown soils, podzols, black earths and chernozems contain mg per 100 g o f soil. In the upper layer o f mountain soils 1461 mg o f total potassium per 100 g o f soil are contained. In the total magnesium content a dependence o f this element on the soil clay content was observed. Light soils pseudopodzolic, podzolic, acid and leached brown soils, contain mg Mg, black earths, chernozems and rendzinas mg M g per 100 g o f soil. Among lowland soils that are alluvial soils which contain in the upper layer the highest magnesium amounts, 350 mg o f total M g per 100 g o f soil. Mountain soils contain 510 mg o f this element per 100 g o f soil. Acid and leached brown soils, pseudopodzolic and podzolic soils contain, on the, ppm of total copper; black earths, chernozems, alluvial soils and rendzinas ppm o f Cu. Among these soils the richest in this element are alluvial soils containing in the upper layer 16.0 ppm o f Cu. Mountain soils contain in the upper layer, on the, 16.2 ppm o f Cu. The total mangenese content in the lowland soils under study amounts to ppm. The lowest amount of this element contain podzolic soils. Mountain soils contain 636 ppm o f total manganese. The content of total molybdenum in all soil types investigated varies from 0.38 ppm (chernozems) to 0.70 ppm (alluvial soils). In mountain soils the content o f this element is 0.98 ppm. The total zinc content in the upper soil layer varies from 35 ppm (pseudopodzolic soils) to 97 ppm (rendzinas) and in mountain soils amounts to 75 ppm. Along with increasing content o f silt and clay particles in soils increases the total content of copper, manganese and zinc. D r E lżb ieta A n d ru szcza k O ddział W ro cła w ski IU N G W rocław, pi. E ngelsa 5