P R A C E N A U K O W E P O L I T E C H N I K I W A R S Z A W S K I E J z. 102 Transport 2014 Mirosaw Siergiejczyk, Karolina Krzykowska, Rafa Kruszyna Politechnika Warszawska, Wydzia Transportu ANALIZA PORÓWNAWCZA SYSTEMÓW PRECYZYJNEGO LDOWANIA Rkopis dostarczono: luty 2014 Streszczenie: W artykule przedstawiono koncepcj oceny systemów wspomagania ldowania dla potrzeb wdroenia tego systemu w wybranym porcie lotniczym. Dokonano analizy systemów precyzyjnego podejcia do ldowania dla lotnictwa cywilnego. Scharakteryzowano systemy ILS, MLS oraz GNSS. Nastpnie posugujc si wielokryterialn metod porównawcz przeprowadzono ocen tych systemów. Opracowano kryteria porównawcze, wagi z uwzgldnieniem docelowych, czyli portów lotniczych. Sowa kluczowe: systemy wspomagania ldowania, analiza, metoda porównawcza, ocena 1. WSTP Polskie prawo lotnicze stanowi, i przestrze powietrzna to przestrze nad obszarem ldowym, wodami wewntrznymi i morzem terytorialnym, ograniczona granic pastwow, objta suwerennoci, opiek i mandatem danego pastwa [17]. Ta szczególnego rodzaju opieka nad przestrzeni wie si z zapewnieniem waciwej kontroli ruchu lotniczego. Do tego celu zarzdzajcy ruchem lotniczym ATM mog wykorzysta szereg urzdze i systemów. Istotnym jest, i przewaajca cz manewrów wykonywanych przez statki powietrzne ma miejsce w pobliu lotnisk i portów lotniczych. Ruch ten odbywa si w strefach kontrolowanych lotnisk CTR/TMA lub te w strefach ruchu lotniskowego ATZ. To tutaj wykonywane s najbardziej niebezpieczne operacje, tzn. podejcia do ldowania i samego ldowania, a take startu i wznoszenia. Aby zapewni ich bezpieczny przebieg, korzysta si m.in. z pomocy radionawigacyjnych [15]. 30 maja 1949, zgodnie z zaoeniami Artykuu 37 Konwencji o midzynarodowym lotnictwie cywilnym (Chicago 1944 r.), po raz zostay przyjte Normy i Zalecane Metody Postpowania Dla cznoci Lotniczej. Oznaczone zostay, jako zacznik 10 do Konwencji [19]. Pocztki nawigacji w lotnictwie sigaj jednak gbiej w przeszo. Korzystne warunki do rozwoju lotnictwa w Europie nastay po zakoczeniu I wojny wiatowej. Powodem tego bya dua ilo samolotów i personelu pozostaego po zakoczeniu dziaa na froncie. Dono do tego, aby operacje startu
98 Mirosaw Siergiejczyk, Karolina Krzykowska, Rafa Kruszyna i ldowania mogy odbywa si w nocy i przy niesprzyjajcych warunkach pogodowych. Zapocztkowano rozwój systemu nawigacyjnego, który uatwiaby precyzyjne podejcie do ldowania. Po raz pierwszy w 1929 r. zosta zaprezentowany system wspomagania ldowania wg wskaza przyrzdów [13]. Do uytku wprowadzano samoloty o coraz wikszej masie i zasigu. Dawao to moliwo planowania nowych pocze lotniczych. Nowe kontynentalne i midzykontynentalne linie lotnicze musiay zachci klientów do korzystania z ich usug. Aby lotnictwo mogo rozwija si w zrównowaony sposób, konieczne byo cige zwikszanie poziomu bezpieczestwa. Konstruowano coraz bardziej precyzyjne systemy podejcia do ldowania. Systemy te to zespoy urzdze radiotechnicznych, umoliwiajce wykonanie ldowania przy ograniczonej widzialnoci. Obecnie wykorzystywane s trzy rodzaje standardowych pomocy do precyzyjnego podejcia i ldowania: ILS, czyli system ldowania wg wskaza przyrzdów; MLS, czyli mikrofalowy system ldowania; GNSS, czyli globalny system nawigacji satelitarnej [5]. W artykule przestawiono systemy precyzyjnego podejcia do ldowania dla lotnictwa cywilnego, a w szczególnoci charakteryzowano systemy ILS, MLS oraz GNSS. Dokonano oceny tych systemów z wykorzystaniem wielokryterialnej metody porównawczej. 2. SYSTEMY PRECYZYJNEGO LDOWANIA Ldowanie statku powietrznego, szczególnie w trudnych warunkach meteorologicznych, stanowi najtrudniejsz faz lotu. Dla zapewnienia pynnoci oraz bezpieczestwa w tej fazie lotu stosowany jest szereg urzdze radiotechnicznych i systemów. Obecne procedury wskazuj na dwa rodzaje podejcia do ldowania: precyzyjne podejcie, w którym kierowanie statkiem powietrznym podczas podchodzenia do ldowania odbywa si przez wytworzenie trójwymiarowej cieki schodzenia, nieprecyzyjne podejcie (klasyczne), gdzie wykorzystuje si radiokompas, naziemne urzdzenia korespondencyjne oraz system VOR [14] W precyzyjnym podejciu do ldowania klasyfikuje si podejcia wykonywane za pomoc: ILS (Instrument landing system), czyli systemu ldowania wg wskaza przyrzdów, MLS (Microwave landing system), czyli mikrofalowego system ldowania, GNSS (Global navigation satellite system), czyli globalnego systemu nawigacji satelitarnej [14]. Najpowszechniejszym obecnie systemem umoliwiajcym ldowanie w najtrudniejszych warunkach meteorologicznych jest ILS Instrument landing system. Sprzt pokadowy, odbierajcy sygnay urzdze naziemnych, umoliwia pilotowi prowadzenie statku powietrznego zgodnie z okrelonym kursem po ciece schodzenia [18]. W zalenoci od dokadnoci systemu wyróniamy jego trzy kategorie: I, II oraz najdokadniejsz III. Na system ILS skadaj si z trzy naziemne zespoy urzdze:
Analiza porównawcza systemów precyzyjnego ldowania 99 radiolatarnia kierunku VHF, promieniujca wizk wyznaczajc kurs podejcia, a take radiolatarnia cieki schodzenia UHF, która wyznacza paszczyzn schodzenia; markery, które tworz znaczniki odlegoci. Czsto instaluje si take radiodalmierz DME (Distance measuring equipment), podajcy odlego od wybranego punktu drogi startowej. Uzupenia on prac markerów bd moe by zastosowany w ich miejsce; sygnay wietlne, bdce zalecanym uzupenieniem kadego z systemów precyzyjnego ldowania [18]. Rys. 1. Rozmieszczenie naziemnych urzdze systemu ILS ródo: Opracowanie wasne na podst.: System ILS CAT III - Inwestycja w bezpieczestwo http://lotniczapolska.pl/system-ils-cat- III- Inwestycja-w-bezpieczenstwo, 19385, dostp 13.05.2013 Nastpc systemu ILS jest system mikrofalowego precyzyjnego podejcia do ldowania MLS (Microwave Landing System). Anteny MLS emituj paskie wizki w kierunku podejcia (13 razy/s), kierunku odejcia (13 razy/s) oraz cieki schodzenia (39 razy/s). Samolot odbiera sygna i za jego pomoc sprzt pokadowy ocenia pooenie samolotu w przestrzeni. W sygnale zakodowane s dane o kierunku i kcie pochylenia cieki schodzenia [18]. System MLS moe pracowa w trzech konfiguracjach: uproszczonej, podstawowej i rozszerzonej. Konfiguracja podstawowa skada si z nastpujcych elementów: stacji azymutu; stacji elewacji; urzdzenia do kodowania i transmisji danych; radiolatarni DME/P (gdy konieczne jest ustalenie dokadnej odlegoci w sektorze pokrycia stacji azymutu) [17]. GNSS (Global Navigation Satellite System), czyli globalny system nawigacji satelitarnej, obok systemów ILS i MLS umoliwia wykonanie precyzyjnego podejcia do ldowania. Dziaanie systemu GNSS opiera si o ju istniejce systemy: GPS (Global
100 Mirosaw Siergiejczyk, Karolina Krzykowska, Rafa Kruszyna Positioning System), GLONASS (Global Orbital Navigation Satellite System) oraz Inmarsat (International Maritime Satellite) [4]. Rys. 2. Dziaanie systemu GNSS w oparciu o systemy GPS oraz EGNOS ródo: Opracowanie wasne na podst.: Skyguide: Signal from space enhance GPS accuracy, http://www.reuters.com/article/2011/11/17/idus79695+17-nov-2011+hug20111117, dostp 13.02.2014. Wykonanie precyzyjnego podejcia do ldownia wymaga zastosowania dodatkowych systemów wspomagajcych. Do systemów takich naley m.in. SBAS (Satellite Based Augumentation System) [8]. W Europie SBAS oparty jest o dziaanie systemu EGNOS (European Geostationary Navigation Overlay Service). Satelity SBAS zbieraj informacje dotyczce danego statku powietrznego nastpnie przesyaj je do stacji monitorujcych i przetwarzajcych. Stacje te obliczaj integralno danych, ustalaj odlegoci i nanosz poprawki. Sygna ze stacji monitorujcych przekazywany jest do satelitów SBAS, a z nich do odbiorników pokadowych. Odbiorniki te wykorzystuj gówn konstelacj satelitarn i satelity EGNOS do wyznaczenia pozycji statku powietrznego i czasu informacji [21]. 3. WYBÓR METODY ANALIZY PORÓWNAWCZEJ Europejska Organizacja ds. Bezpieczestwa eglugi Powietrznej (Eurocontrol), badajc rynek lotniczy oraz dokonujcy si postp techniczny, wskazaa kierunki jego rozwoju. Strategia przyjta przez Eurocontrol na lata 2002-2020 zakada m.in.: kontynuacj uytkowania systemu ILS w moliwie najbardziej zaawansowanej postaci do czasu, gdy poziom uzyskiwanych usug bdzie wystarczajcy i korzystny pod wzgldem ekonomicznym;
Analiza porównawcza systemów precyzyjnego ldowania 101 wprowadzanie systemu MLS wszdzie, gdzie jest to moliwe i opacalne; wdraanie systemu GNSS dla wspomagania podej APV oraz tam, gdzie wykonywane s operacje kategorii I, oczywicie z uwzgldnieniem warunków ekonomicznych [4]. Obecnie trudno wyobrazi sobie port lotniczy, w którym nie dziaaby system ILS, MLS lub GNSS, a który speniaby wymogi bezpieczestwa dla operacji ldowania. Naley rozpatrze, który z systemów w najlepszy sposób godzi wymagania dotyczce zarówno bezpieczestwa, dokadnoci okrelania pozycji samolotu jak i opacalnoci wdroenia. Rozpatrzenie wzajemnych relacji wskazanych wyej wymaga systemów precyzyjnego ldowania i wybór jednego z nich stanowi bardzo powan inwestycj dla kadego portu lotniczego. Decyzja ta przekada si na dalsze wieloletnie funkcjonowanie i rozwój portu lotniczego. Rozwizanie tego problemu decyzyjnego moe przynie zastosowanie wielokryterialnej metody analizy. Do jednej z takich metod naley Metoda Bellingera. Przykadami innych metody wielokryterialnej analizy porównawczej s np. metoda brzegowa czy metoda Electre. Metoda Bellingera jest jednak bardziej przejrzysta, a wykonywane za jej pomoc analizy s zbiene z wynikami pozostaych metod, które s bardziej skomplikowane. Metoda taka znajduje zastosowanie w praktyce inynierskiej. Ponadto, za wykorzystaniem tej metody przemawia moliwo zastosowania odpowiednich wag dla kryteriów. W ten sposób uwzgldnione zostaj preferencje dotyczcego wybranego portu lotniczego [2]. Metoda Bellingera pozwala na uporzdkowanie obiektów wedug wartoci oceny cznej ze wzgldu na komplet kryteriów czstkowych.[ ] Metoda ta polega na doprowadzeniu wyników oceny za pomoc rónych kryteriów czstkowych do stanu addytywnoci i na precyzowaniu oceny cznej jako sumy tych ocen czstkowych [6]. Postpowanie w Metodzie Bellingera okrela osiem nastpujcych po sobie etapów: Etap I. Okrelenie wymaga i ogranicze dla przyszych wariantów wyboru. Wybór kryteriów. Etap II. Zdefiniowanie wariantów decyzyjnych. Etap III. Przyjcie jednostek pomiarowych, podanego kierunku zmian (stymulanty i destymulanty) oraz dolnej i górnej granicy dla analizowanych kryteriów czstkowych. Etap IV. Ustalanie wag dla poszczególnych kryteriów czstkowych, przyznawanych wg oceny decydenta. Etap V. Utworzenie tablicy zawierajcej rzeczywiste wartoci kryteriów odpowiadajcych poszczególnym obiektom oceny. Etap VI. Przedstawienie kadej liczby z tablicy z pkt. V jako procentu przebytej drogi od stanu najmniej podanego do najbardziej podanego. Etap VII. Wymnoenie wartoci otrzymanych w etapie VI przez wczeniej ustalone wagi. Etap VIII. Jest to ostatni etap, w którym ustala si najlepszy wariant, poprzez zsumowanie ocen przyznanych poszczególnym obiektom z punktu widzenia wszystkich kryteriów. Metoda ta, zgodnie z okrelonymi powyej etapami oraz zaleceniami Eurocontrol, posuy do wykonania analizy porównawczej systemów wspomagania precyzyjnego ldowania samolotów ILS kat. III, MLS kat. III oraz GNSS kat I.
102 Mirosaw Siergiejczyk, Karolina Krzykowska, Rafa Kruszyna 4. OCENA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA PRECYZYJNEGO LDOWANIA Systemy precyzyjnego ldowania s nieodcznym elementem wyposaenia nawigacyjnego nowoczesnych portów lotniczych. Przemawia za tym szereg argumentów dotyczcych zarówno bezpieczestwa pasaerów jak i zysków z dziaalnoci portu. Analiza zostanie wykonana z ukierunkowaniem na regionalny port lotniczy o liczbie pasaerów do 5 mln rocznie. Moliwymi do zastosowania dla wyej okrelonego portu lotniczego s trzy nastpujce systemy: ILS kat. III (Instrument landing system), MLS kat. III (Microwave landing system), GNSS kat. I (Global Navigation Satellite System) [18]. Analiza porównawcza systemów zostanie wykonana z uwzgldnieniem nastpujcych kryteriów: C 1 Koszt infrastruktury naziemnej Koszt systemu okrelany take, jako jego warto to waciwo zwizana z kosztami jego nabycia, wykonania robót ziemnych i instalacji, a take uwzgldniajca infrastruktur eksploatacyjn i szkolenie personelu [15]. C 2 Koszt sprztu pokadowego Koszt sprztu pokadowego to waciwo zwizana z kosztami jego nabycia, a take instalacj i szkoleniem personelu. W przypadku nowego systemu (tzn. MLS i GNSS) instalacja czsto jest zwizana z usuniciem poprzedniego oprzyrzdowania na pokadzie statku powietrznego (ILS) lub równoleg instalacj z dziaajcym ju sprztem [4]. C 3 Koszt utrzymania systemu Koszt utrzymania systemu na który skadaj si przede wszystkim koszty przegldu systemu, obloty z powietrza i kalibracja w okrelonych odstpach czasowych oraz wydatki pracownicze [19]. C 4 Wymagania, co do lokalizacji sprztu naziemnego Zwizane s one przede wszystkim z zakresem wykonywanych prac na rzecz zainstalowania systemu na danym lotnisku, potrzeb pozyskania gruntu pod budow urzdze oraz wielkoci stref ochronnych wokó urzdze [21]. C 5 Praca urzdze w zrónicowanych warunkach terenowych Wielko zwizana z ocenieniem wpywu warunków zewntrznych, takich jak uksztatowanie terenu, warunki urbanistyczne, ilo i wielko przeszkód lotniczych w rejonie podejcia, które mog niekorzystnie wpyn np. na propagacj fal radiowych [14]. C 6 Wielko sektora pokrycia Wielko sektora pokrycia czyli waciwo zwizana obszarem, na jakim odbierane s sygnay wskazujce kurs na o DS w sektorze ±35 i w odlegoci 40 km od progu DS. [19]. C 7 Maksymalny zasig systemu
Analiza porównawcza systemów precyzyjnego ldowania 103 Maksymalny zasig systemu rozumiany jest, jako odlego od systemu antenowego, na której to statek powietrzny odbiera sygna systemu i moe kierowa si na waciwy kurs [19]. C 8 Moliwo ksztatowania linii podejcia Ksztatowanie linii podejcia oznacza moliwo rozwizania podejcia z kierunku innego ni podstawowy dziki zastosowaniu zakrzywionej drogi podejcia. Moliwe jest take omijanie stref zakazanych bd niebezpiecznych. Ilo punktów trasowych jest zwikszona [17]. C 9 Dokadno w okrelaniu pozycji samolotu Dokadno systemu w okrelaniu pozycji samolotu to dopuszczalne przyjte odchylenia od linii kursu oraz od prawidowego kta cieki schodzenia. C 10 Odporno na zakócenia Odporno sygnau na zakócenia w bardzo istotny sposób wpywa na bezpieczestwo w czasie lotu. O tej waciwoci decyduje jego czstotliwo fal, zastosowane zabezpieczenia przed znieksztaceniami, zapewnienie cigoci transmisji i integralnoci danych. C 11 Wydajno przy wzmoonym ruchu Wydajno przy wzmoonym ruchu mona oceni za pomoc liczby obsugiwanych przez system kanaów radiowych i liczby obsugiwanych podej [1]. W tablicy 1 okrelone zostay jednostki kryteriów oraz podane kierunki zmian, którymi s: stymulanta oznaczajca wzrost (np. liczbowy); destymulanta oznaczajca spadek (np. kosztów). Tablica 1 Jednostki pomiarowe oraz podany kierunek zmian dla kryteriów Kryterium Jednostka Podany kierunek zmian C 1 Miliony zotych Destymulanta C 2 Tysice zotych Destymulanta C 3 Tysice zotych Destymulanta C 4 Warto liczbowa okrelajca wymagania Destymulanta C 5 Warto liczbowa okrelajca wpyw warunków terenowych na prac systemu Stymulanta C 6 Kilometry kwadratowe Stymulanta C 7 Kilometry Stymulanta C 8 Warto liczbowa okrelajca moliwo ksztatowania linii podejcia samolotu Stymulanta C 9 Metry Destymulanta C 10 Warto liczbowa okrelajca odporno na zakócenia Stymulanta C 11 Warto liczbowa okrelajca wydajno Stymulanta ródo: Opracowanie wasne
104 Mirosaw Siergiejczyk, Karolina Krzykowska, Rafa Kruszyna W zalenoci od kryterium, podanym kierunkiem zmian jest stymulanta bd destymulanta. W tablicy 2 okrelona zostaa dolna i górna granica zmian dla poszczególnych kryteriów. Dolna i górna granica zmian dla poszczególnych kryteriów Tablica 2 ródo: Opracowanie wasne Kryterium Granica dolna Granica górna C 1 3 6 C 2 150 000 560 000 C 3 150 000 450 000 C 4 1 20 C 5 1 20 C 6 500 977 C 7 37 50 C 8 1 20 C 9 1 25 C 10 1 20 C 11 1 10 Etap IV W tablicy 3 zostay przedstawione wagi nadane poszczególnym kryteriom. Najwysze wagi przyznane zostay kryteriom C 1, C 9, C 10. Wagi kryteriów Tablica 3 Kryterium C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 7 C 8 C 9 C 10 C 11 Waga 0,18 0,06 0,07 0,08 0,07 0,08 0,10 0,06 0,17 0,11 0,02 ródo: Opracowanie wasne Wprowadzenie systemu precyzyjnego ldowania jest powan inwestycj portu lotniczego, zatem w analizie konieczne jest uwzgldnienie kosztów infrastruktury kadego z systemów. Bardzo wysok wag otrzymao kryterium C 9, przypisane dokadnoci systemów. Ma ona niezwykle znaczcy wpyw na bezpieczestwo operacji ldowania. Ogranicza ryzyko wyrzdzenia szkody osobie lub mieniu, gdy ryzyko to jest zredukowane do akceptowalnego poziomu. Podobnie wysokie spenienie kryterium C 10 daje podstawy do uznania danego systemu, jako speniajcego wysokie standardy bezpieczestwa. [10] Etap V W tablicy 4 przedstawione zostay wartoci cechujce dany system dla poszczególnych kryteriów. Przykadowo dla kryterium C 1 jest to koszt infrastruktury naziemnej [mln z], a dla kryterium C 5 ocena za dziaanie systemu w zrónicowanych warunkach terenowych.
Analiza porównawcza systemów precyzyjnego ldowania 105 Wartoci kryteriów dla analizowanych systemów Tablica 4 Kryterium System C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 7 C 8 C 9 C 10 C 11 ILS 3,34 180 000 400 000 6 13 712 46,3 11 3 13 6 MLS 5,42 420 000 290 000 3 15 977 41,7 16 2 18 9 GNSS 3,50 525 000 181 000 5 17 977 50 17 20 15 9 ródo: Opracowanie wasne Etap VI W tablicy 5 przedstawiona zostaa kada liczba z tablicy z pkt. V, jako procenty przebytej drogi od stanu najmniej podanego do najbardziej podanego. Procent przebytej drogi Tablica 5 Kryterium System C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 7 C 8 C 9 C 10 C 11 ILS 88,67 92,68 16,67 73,68 63,16 44,54 71,54 52,63 91,67 63,16 55,56 MLS 19,33 34,15 53,33 89,47 73,68 100 36,15 78,95 95,83 89,47 88,89 GNSS 86,33 8,50 89,67 78,95 84,21 100 100 84,21 20,83 73,68 88,89 ródo: Opracowanie wasne Etap VII W tablicy 6 uwzgldnione zostay wagi, tzn. wymnoono wagi i wartoci procentowe otrzymane w etapie VI analizy. Wszystkie obliczenia wykonano przy uyciu pakietu Microsoft Excell. Wyniki czstkowe analizy dla poszczególnych kryteriów Tablica 6 Waga 0,18 0,06 0,07 0,08 0,07 0,08 0,10 0,06 0,17 0,11 0,02 Kryterium System C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 7 C 8 C 9 C 10 C 11 ILS 15,96 5,56 2,38 5,89 4,42 3,56 7,15 3,16 15,58 6,95 1,11 MLS 3,48 2,05 3,73 7,16 5,16 8,00 3,62 4,74 16,29 9,84 1,78 GNSS 15,54 0,51 6,27 6,32 5,89 8,00 10,00 5,05 3,54 7,50 1,78 ródo: Opracowanie wasne Etap VIII W tablicy 7 przedstawione zostay ostateczne wyniki analizy dla systemów ILS, MLS oraz GNSS. Najwysz ocen czn uzyska system ILS.
106 Mirosaw Siergiejczyk, Karolina Krzykowska, Rafa Kruszyna Wyniki analizy Tablica 7 System Ocena czna ILS 72,72 MLS 65,85 GNSS 70,4 ródo: Opracowanie wasne 5. WYNIKI ANALIZY PORÓWNAWCZEJ W przeprowadzonej analizie trzeci pozycj zaj system MLS. Na tle dwóch pozostaych systemów wspomagania ldowania wyrónia si on pod wzgldem dokadnoci w okrelaniu pozycji statku powietrznego. Moe obsugiwa ruch w najwikszych portach lotniczych przy skomplikowanym pooeniu urbanistycznym bd geograficznym. Koszty jego wdroenia s jednak wysokie Z kolei system GNSS zapewnia wielko sektorów pokrycia czy te dowolne ksztatowanie linii podejcia. Zasadnicz wasnoci rónic system GNSS od systemów ILS oraz MLS jest jego globalny zasig, umoliwiajcy wyznaczenie pozycji i nawigowanie statku powietrznego we wszystkich fazach lotu. Jeden system GNSS wspomagany przez GBAS dziaajcy dla danego lotniska jest w stanie zapewni precyzyjne podejcie nawet dla 48 DS, nie mniej jednak w przypadku portu regionalnego taka uyteczno jest zbdna. Koszty utrzymania systemu GNSS s bardzo konkurencyjne wobec systemów ILS i MLS. Koniecznym pozostaje kompletne sfinalizowanie jego budowy oraz okrelenie wymaga dla II oraz III kategorii ldowa [1]. Najwiksz liczb punktów w przeprowadzonej analizie uzyskay rozwizania systemu ILS. Na wykresie przedstawiony zosta procent przebytej drogi od stanu najmniej podanego do najbardziej podanego dla kadego z kryteriów.
Analiza porównawcza systemów precyzyjnego ldowania 107 Rys. 3. Procent przebytej drogi od stanu najmniej podanego do najbardziej podanego ródo: Opracowanie wasne System ten posiada wysok dokadno w prowadzeniu statku powietrznego (III kat.), zapewniajc bezpieczne ldowanie nawet w trudnych warunkach pogodowych. Obecnie prowadzone s prace na wdroeniem systemu kat. III w Porcie Chopina w Warszawie (okoo 10 mln pasaerów), co potwierdza wykorzystanie tego systemu take dla mniejszych portów [9]. Koszty jego wdroenia w najwyszej kat. III s niewiele wiksze od kosztów kat. I, przy czym daj znaczy wzrost dokadnoci w prowadzeniu samolotu. System ILS moe dziaa jednoczenie na 40 kanaach pracy. Jest to wystarczajce dla ruchu w regionalnym porcie lotniczym [7]. 6. ZAKOCZENIE Celem analizy byo dokonanie porównania systemów precyzyjnego ldowania ILS, MLS lub GNSS pod ktem funkcjonalnoci systemów, ich dokadnoci oraz kosztów wdroenia ze szczególnym uwzgldnieniem moliwoci wdroenia w lokalnych portach lotniczych. Do rozpatrzenia wzajemnych relacji wskazanych wyej wymaga systemów precyzyjnego ldowania i i ich oceny zostaa wykorzystana wielokryterialnej metody analizy porównawczej. Do tych metod naley metoda Bellingera. Przykadami innych metody wielokryterialnej analizy porównawczej s np. metoda brzegowa, czy metoda Electre. Metoda Bellingera, za pomoc której wykonano analiz, jest jednak bardziej przejrzysta. Wykonywane za jej pomoc analizy s zbiene z wynikami pozostaych
108 Mirosaw Siergiejczyk, Karolina Krzykowska, Rafa Kruszyna metod, które s bardziej skomplikowane. Znajduje ona zastosowanie w praktyce inynierskiej. Ponadto za wykorzystaniem tej metody przemawia moliwo zastosowania odpowiednich wag dla kryteriów, dziki czemu uwzgldnione zostanie przeznaczenie systemów. W wyniku analizy wyników otrzymanych z porównania systemów, mona stwierdzi, e system ILS charakteryzuj znacznie mniejsze wahania procentu przebytej drogi w porównaniu do pozostaych systemów poddanych analizie. System ILS w sposób najbardziej wyrównany spenia kryteria. System ten posiada wysok dokadno w prowadzeniu statku powietrznego, zapewniajc bezpieczne ldowanie nawet w trudnych warunkach pogodowych. Naley te podkreli, e ten system, sporód wybranych do analizy systemów, w najlepszy sposób godzi zarówno wymagania dotyczce bezpieczestwa jak i wymagania ekonomiczne. System ten jest znacznie taszy od pozostaych oraz posiada wysok dokadno w prowadzeniu statku powietrznego, zapewniajc bezpieczne ldowanie nawet w trudnych warunkach pogodowych. Wprowadzenie systemu precyzyjnego ldowania jest bowiem powan inwestycj portu lotniczego, która wie si z zakupem oraz instalacj infrastruktury sytemu. Podobnie jest w przypadku instalacji oprzyrzdowania pokadowego. Bibliografia 1. Czenik P.: Podejcia do ldowania typu RNAV, PAP, Warszawa 2013. 2. Duchaczek A., Skorupka D., Szleszyski A.: Optymalizacja doboru rodków transportowych w logistyce magazynowej materiaów budowlanych, WSOWL, Wrocaw 2012. 3. European Organisation For The Safety of Air Navigation (Eurocontrol): GNSS Frequency Protection Requirements, June 1999. 4. European Organisation For The Safety of Air Navigation (Eurocontrol): Report on the Eurocontrol XLS business case studies, February 2005. 5. Evans K.: Navigation, an ongoging sill? Skyway magazine, 2010 nr 54. 6. Górny P.: Elementy analizy decyzyjnej, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004. 7. http://airport-radom.eu/ Atuty inwestycji-uzasadnienie. 12.2013. 8. http://tu-dresden.de/die_tu_dresden. Wanninger L.: The future is now GPS+GLONASS+SBAS=GNSS, dostp 02.2014. 9. http://www.ais.pata.pl/aip/aip. 12.2013. 10. http://www.lotnisko chopina.pl/pl/lotnisko/bezpieczenstwo/system-zarzadzania-bezpieczenstwem, dostp 15.11.2013. 11. http://www.reuters.com/article/2011/11/17/ dostp 02.2014. 12. https://www.ohio.edu/avionics/research/nav/mls/techinfo.cfm dostp 12.2013. 13. http://www.ecacnav.com/content.asp?catid=26, dostp 13.05.2013. 14. Leko M.: Porty lotnicze, pola wzlotów i urzdzenia nawigacyjne, Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 1991. 15. Lewitowicz J.: Statek powietrzny i element teorii, Wyd. Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych, Warszawa 2001. 16. Malarski M.: Inynieria ruchu lotniczego, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2006. 17. MLS Technical Information, https://www.ohio.edu/avionics/research/nav/mls/techinfo.cfm, dostp 17.02.2014. 18. Pasek M.: Porty Lotnicze. Systemy wietlnych pomocy nawigacyjnych, Wydawnictwo Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych, Warszawa 2006. 19. Rozporzdzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 12 listopada 2012 r. w sprawie lotniczych urzdze naziemnych, Warszawa 2012.
Analiza porównawcza systemów precyzyjnego ldowania 109 20. Ustawa Prawo Lotnicze z dnia 3 lipca 2002(Dz. U. Nr 130, poz. 1112) PL3. 21. Zacznik 10 do Konwencji o Midzynarodowym Lotnictwie Cywilnym, czno Lotnicza, ICAO X, 2006. COMPARATIVE ANALYSIS OF PRECISION LANDING SYSTEMS Summary: The article presents an approach for assessing the implementation landing support systems in the selected airport. An analysis of precision approach systems for civil aviation was made. The article characterizes systems ILS, MLS and GNSS. Then, using a multi-criteria comparative method an evaluation of these systems was done. Developed comparative criteria, taking into account the importance of the target - airports. Keywords: landing support systems, analysis, comparative method, evaluation