publikacja bezpłatna wydawnictwo Fika info Opracowała Marzena Radzka-Wiśniewska ABC MEDIACJI Fundacja "Inicjatywa Kobiet Aktywnych" FIKA w Olsztynie
Broszurę opracowała: Marzena Radzka-Wiśniewska Projekt: maxvizual nakład: 1000 egz. Fundacja Inicjatywa Kobiet Aktywnych FIKA Biuro: ul. Tarasa Szewczenki 1, 10-274 Olsztyn Tel. 0048 505 344 605, 0048 503 680 500 www.fika.pl, www.mamprawo.fika.pl fika.olsztyn@gmail.com, mamprawo.fika@gmail.com KRS 0000208292, Regon 519617664, NIP 739 342 15 86 Nr ewid. w rejestrze Instytucji Szkoleniowych WUP w Olsztynie 2.28/00054/2010 Copyright by Fika, Olsztyn 2011 publikacja bezpłatna
Spis treści 1. Wstęp 3 2. Informacja o projekcie MAM PRAWO DO PRAWA 4 3. Kto to jest mediator? 5 4. Standardy szkolenia mediatorów 12 5. Mediacje w sprawach cywilnych 14 6. Mediacje w sprawch karnych 14 7. Gdzie szukać mediatora? 16 8. W jakich przypadkach potrzebujemy mediatora 16 9. Kiedy można oddać sprawę do mediacji i jak to zrobić? 17 10. Do czego powinna doprowadzić mediacja? 18 11. Z jakimi kosztami wiąże się mediacja, kto je ponosi? 19 12. Jak przebiega mediacja? 21 13. Jak wygląda pierwsze spotkanie z mediatorem? 23 14. Jakie zasady obowiązują w mediacji? 26 15. Polskie akty prawne regulujące tematykę mediacji 38 16. Zasady 30 17. Standardy prowadzenia mediacji 32 18. Instytucje powiązane tematem z mediacjami 37 19. Źródła 39 1
WSTĘP Pisząc pierwsze słowa i zaczynając tym samym rozmowę z każdym, kto zdecydował się wziąć broszurę do ręki lub zupełnie w przypadkowych okolicznościach wszedł w jej posiadanie albo został nią obdarowany bądź po prostu ją znalazł, chcę powiedzieć, dlaczego warto przeczytać i zatrzymać w pamięci tych kilka słów, a nawet przekazać je dalej np. jako dobrą nowinę. Jak wolicie. Zanim odpowiem na kilka pytań, podzielę się z Wami paroma spostrzeżeniami na temat mediacji w życiu każdego człowieka. Jest to moje zadanie oraz wymaga tego formuła broszury. Każdy z nas, tak naprawdę od dziecka, nieświadomie uczestniczy w różnego rodzaju sporach. Na początku zazwyczaj są to polemiki na płaszczyźnie My kontra Rodzice, względnie My vs Rodzeństwo. W późniejszym czasie przychodzi nam godzić pokłócone ze sobą koleżanki czy kolegów, kolegę z koleżanką lub na opak. Teraz niestety muszę wszystkich zmartwić - nie rodzimy się z wiedzą i umiejętnościami w zakresie rozwiązywania konfliktów. Takich zręczności nabywa dopiero przeszkolony mediator. Bez wyuczonej wiedzy często wpadamy w tarapaty, a dobre intencje obracają się przeciwko nam. Pomyślcie proszę, ile razy towarzyszyło Wam zgrzytanie zębów, krzyki, łzy, utrata najbliższych przyjaciół itd., itd Ile razy próbowaliście komuś pomóc, a okazywało się, że to do Was kierowano pretensje, zupełnie nie wiadomo, z jakiej przyczyny. Nie chcę dalej wymieniać przykładowych sytuacji - na pewno każdy z Was wie o czym mówię i co mam na myśli. Wie, jak to bywa w trudnych sytuacjach. Nie ma co ukrywać - spory i konflikty są trudne, nieraz nawet bardzo trudne, a jest ich co niemiara w życiu każdego człowieka. Właśnie dlatego broszura zawiera podstawowe informacje, dotyczące rozwiązywania konfliktów za pomocą mediacji, która jest jednym ze sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. 2 3
Informacja o projekcie MAM PRAWO DO PRAWA Projekt MAM PRAWO DO PRAWA, realizowany przez Fundację Inicjatywa Kobiet Aktywnych FIKA w Olsztynie, finansowany ze środków Unii Europejskiej, to trzyletni program zakładający: doradztwo dla organizacji pozarządowych, porady prawne oraz otwarte spotkania tematyczne dla mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego, cykl szkoleń dla doradców i młodzieży, opracowanie i wydanie publikacji dotyczących wolontariatu, prawa pracy, równości kobiet i mężczyzn oraz mediacji. Broszura, którą trzymacie w ręku, dotyczy właśnie ostatniego punktu czyli mediacji. Jednym z działań projektowych jest Akademia Mediacji. Pomysł dotyczy przeprowadzenia cyklu warsztatów, których zadaniem jest przybliżenie, zapoznanie i przećwiczenie zagadnień dotyczących sposobu rozwiązywania sporów i konfliktów. Celem warsztatów jest nabycie wiedzy i umiejętności dotyczących mediacji po to, żeby móc wykorzystać je w swojej pracy zawodowej lub w ramach pracy społecznej. Można również traktować to po prostu jako inwestycję w przyszłość. Na warsztaty Akademii Mediacji zapraszamy osoby początkujące, nie mające doświadczenia w prowadzeniu mediacji, a będące zainteresowanymi wykonywaniem zawodu mediatora. Preferowane są osoby z wykształceniem wyższym. W zajęciach mogą brać udział również osoby z ostatniego roku studiów, planujące pracę o charakterze socjalno doradczym lub pragnące pracować w innym środowisku, w którym umiejętność rozwiązywania konfliktów jest niezbędna. Uczestnicy Akademii zdobędą wiedzę nt. aspektów prawnych mediacji, technik oraz procedur mediacyjnych. Zajęcia ukierunkowane są na naukę prowadzenia mediacji, zmierzającej do osiągnięcia jak najbardziej efektywnego porozumienia stron Dla każdego z nas inne pytanie jest ważne, możecie sprawdzić, które okaże się istotne dla Was? Zgodnie z tym, o czym wspominałam na wstępie, formuła broszury oraz moje zadanie polega na próbie odpowiedzi na kilka pytań. Pytania zostały dobrane przypadkowo, przez osoby, które nigdy nie spotkały się z zagadnieniami dotyczącymi mediacji, ale podejrzewam, że nieraz uczestniczyły bądź były świadkami konfliktu, tak, jak każdy z Nas. Wierzę, że lektura rozważań podjętych podczas próby odpowiedzi na poniższe pytania, dostarczy wiedzy dotyczącej mediacji lub stanie się dźwignią uruchamiającą Wasze przemyślenia w temacie mediacji w życiu każdego człowieka. Kto to jest mediator? I tu nie wiem, czy pisać Wam o różnych definicjach i próbować dokonać analizy porównawczej, czy też powiedzieć kilka słów o zadaniach, które stoją przed mediatorem? Może pozwolę sobie na eksperyment. Wchodzę do internetu i wpisuję tekst KIM JEST MEDIATOR?. Oto co mi się wyświetliło: Mediator to neutralna osoba trzecia, pomagająca stronom rozwiązać spór. Jego rola powszechnie w Polsce niezrozumiana obarczona jest odpowiedzialnością i olbrzymim stresem. www.mediacjajestemza.pl sporów. 4 5
W sprawach rodzinnych mediator pomaga członkom rodziny w przeprowadzeniu trudnej rozmowy. Dba, aby rozmowa przebiegała w sposób bezpieczny, uporządkowany, spokojny, tak by zmierzała w kierunku odpowiadających wszystkim stronom uzgodnień. www.rozwod.pl Mediatorzy są ochotnikami biorącymi udział w Pogotowiu mediacyjnym. Osoby zainteresowane przystąpieniem do Pogotowia powinny zapoznać się z informacjami dostępnymi na tej stronie. Mediator jest przede wszystkim osobą wspierającą prowadzenie dyskusji. Jego zakres działalności obejmuje asystę w komunikacji stron zaangażowanych w konflikt. Wikipedia Mediator jest: - rzemieślnikiem porozumienia, - menagerem konfliktu, - strażnikiem procedury. Mediator NIE jest: - sędzią - nie wydaje wyroków, opinii, nie decyduje o końcowej treści ugody, - doradcą, adwokatem, psychologiem dla stronnie doradza stronom, nie namawia ich. Mediator jest liderem postępowania mediacyjnego, a strony są właścicielami konfliktu. www.facebook.com To osoba trzecia, która, pomaga znaleźć rozwiązanie w sytuacji, w której, przynajmniej dwie strony nie umieją bądź nie chcą dokonać tego we własnym zakresie. www.google.pl (hasło mediacje rówieśnicze) 6 7
Mediator to neutralna i bezstronna osoba uczestnicząca w postępowaniu mediacyjnym, pomagająca stronom w komunikowaniu się. www.facebook.com Mediator kieruje rozmową podczas To tyle i to tylko z pierwszej karty. mediacji. Jest on bezstronny (nie staje Jak widzicie, mediator nie ma łatwego zadania. po żadnej ze stron, nie faworyzuje jednej Z jednej strony pełni określoną rolę i funkcję z drugiej z nich) oraz neutralny (nie podpowiada jednak nie ma jednolitego określenia dotyczącego gotowych rozwiązań, tylko wspiera strony tej osoby, choć wszystkie powyższe zawierają cechy w poszukiwaniach). W trakcie sesji mediacyjnej wspólne. mediator zadaje pytania, aby strony, szukając Proponuję wybierzcie sobie tą, która Wam rozwiązania, wzięły pod uwagę alternatywne najbardziej pasuje lub poszukajcie kolejnych, rozwiązania. w których odnajdziecie siebie. www.pozytywnazmiana.pl Wszystkie są prawidłowe. Cechy dobrego mediatora? Obawiam się, że lista będzie długa, ale co tam, spróbujmy. Jeśli ktoś z Was ma ochotę, to zanim przeczyta poniższe cechy, niech sam spróbuje pomyśleć i zapisać na kartce cechy, jakie powinna posiadać osoba, do której gotowy byłby zgłosić się w celu odbycia mediacji. Takie ćwiczenie z kartką jest ciekawe, sami zaraz się przekonacie dlaczego. kompetentny przygotowany merytorycznie bezstronny neutralny, nie narzucający obiektywny, sprawiedliwy inteligentny, mądry komunikatywny cierpliwy, wytrwały, opanowany doświadczony taktowny otwarty zrównoważony sympatyczny, z poczuciem humoru silny wewnętrznie, budzący zaufanie z charyzmą, schludny, kulturalny, cechujący się sprawnością językową, z ciepłym tembrem głosu, refleksyjny, optymista, posiadający wysoką samoocenę, odpowiedzialny, punktualny, zdecydowany, stanowczy, konsekwentny, precyzyjny, uporządkowany, silny psychicznie, zrównoważony, wyrozumiały, akceptujący, będący tu i teraz, cechujący się empatią mediacyjną itd. itp. 8 9
Ach, jak dobrze byłoby znać kogoś takiego. Niech podniesie rękę do góry ten, kto zna choć jedną osobę, która posiada wszystkie cechy wymienione przez Was na kartkach lub te wylistowane powyżej? Pomyślcie, może jednak ktoś taki istnieje? Właśnie dlatego doświadczenie z kartką jest tak ciekawe. Jeśli wejdziemy w rolę osoby zwracającej się do mediatora, to właśnie takich cech będziemy poszukiwać. Kiedy jednak spróbujemy sobie urealnić tę sytuację i postawić się w roli mediatora i zweryfikujemy oczekiwania z możliwościami, to okazuje się, zresztą nie po raz pierwszy w życiu, że ludzie idealni nie istnieją. Te rozważania są pomocne zarówno z punktu widzenia osób, które być może w przyszłości będą korzystać z tego typu usług, a także z punktu wiedzenia tych, którzy planują zajmować się mediacją. Podsumowując, można powiedzieć, że najważniejsza jest świadomość tego, jakimi cechami powinna charakteryzować się osoba planująca pomagać innym w rozwiązywaniu konfliktów i jakie cechy trzeba w sobie rozwijać i udoskonalać. Z mojego punktu widzenia, oprócz wyżej wymienionych aspektów, jednym z ważniejszych i warunkującym pozostałe jest: ŚWIADOMOŚĆ SWOICH SŁABOŚCI I OGRANICZEŃ ORAZ ŚWIADOMOŚĆ SWOICH MOCNYCH STON. Jak zostać mediatorem? Analizując cechy dobrego mediatora, można by powiedzieć, że nim trzeba się po prostu urodzić. Nie jest to wcale aż tak dalekie od prawdy. Każdy z nas posiada jakiś zespół wrodzonych cech, które, w mniejszym bądź większym stopniu, predysponują go do wykonywania różnych zawodów i czynności w życiu. Myśląc o mediacji w tym kontekście, uznajemy, że nie każdy może zostać mediatorem. Ale chcąc odpowiedzieć stricte na pytanie jak nim zostać, należy sięgnąć do przepisów, które przynajmniej w jakimś stopniu regulują to. MEDIACJE W SPRAWACH NIELETNICH Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 r., w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz. U. z dnia 6 czerwca 2001 r.) ( ) 4. Sąd może przekazać sprawę w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego osobie godnej zaufania, która: ukończyła 26 lat, korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych, biegle włada językiem polskim w mowie i piśmie, posiada wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii, resocjalizacji lub prawa oraz ma doświadczenie w zakresie wychowania lub resocjalizacji młodzieży, posiada umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz nawiązywania kontaktów międzyludzkich, daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków, odbyła szkolenie dla mediatorów, o którym mowa w 8, została wpisana do wykazu, o którym mowa w 7 ust. 1 ( ) 6. 1. Mediatorem nie może być czynny zawodowo: sędzia, prokurator, asesor i aplikant sądowy lub prokuratorski oraz inna osoba zatrudniona w sądzie, prokuraturze, Policji lub w innej instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw, adwokat i aplikant adwokacki, radca prawny i aplikant radcowski, notariusz, asesor i aplikant notarialny, komornik, aplikant komorniczy i pracownik jego kancelarii, funkcjonariusz i pracownik Służby Więziennej, pracownik placówki opiekuńczo-wychowawczej, specjalnego ośrodka szkolno - wychowawczego, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich, pracownik instytucji lub członek organizacji zajmujących się świadczeniem pomocy dla ofiar przestępstw lub działalnością na ich rzecz. 10 11
Mediatorem nie może być również ławnik sądowy w czasie trwania kadencji oraz społeczny kurator sądowy. Mediatorem w danej sprawie nie może być osoba, która w sprawie nieletniego była świadkiem, wydawała opinię, sporządzała wywiad środowiskowy lub prowadziła terapię nieletniego, a także osoba, co do której zachodzi okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jej bezstronności. 7. 1. W sądzie okręgowym prowadzi się wykaz instytucji i osób godnych zaufania, uprawnionych do przeprowadzania postępowania mediacyjnego. ( ) 8. 1. Szkolenie mediatorów polega na zaznajomieniu z problematyką postępowania mediacyjnego oraz uzyskaniu wiedzy potrzebnej do wykonywania czynności mediatora. Szkolenie, o którym mowa w ust. 1, obejmuje zajęcia teoretyczne i praktyczne, przeprowadza się według standardów określonych w załączniku do rozporządzenia. ( ). STANDARDY SZKOLENIA MEDIATORÓW Zakres tematów, które powinny być objęte szkoleniem dla mediatorów. 1 Prawne i organizacyjne aspekty funkcjonowania procedur mediacyjnych między poszkodowanym a sprawcą czynu zabronionego: - podstawy prawne zastosowania procedur mediacyjnych w sprawach nieletnich z elementami wiedzy o mediacji w postępowaniu karnym, - szczegółowe omówienie zasad prowadzenia postępowania mediacyjnego, - prawa i obowiązki mediatora, - zagadnienia etyki zawodowej mediatorów, - zagadnienia praktyczne związane z organizacją postępowania mediacyjnego, - zasady współpracy z organami wymiaru sprawiedliwości, - prowadzenie dokumentacji, 2 3 Psychologiczne mechanizmy powstawania, Trening umiejętności mediacyjnych w zakresie: eskalacji i rozwiązywania konfliktów: - prowadzenia wstępnych spotkań ze stronami - wybrane zagadnienia z psychologii społecznej, oraz opanowania wypowiedzi otwierających mediację, w szczególności w zakresie praktycznego zastosowania - dokonania analizy i diagnozy konfliktu objętego wiedzy psychologicznej o mechanizmach mediacją, powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów, - prowadzenia sesji mediacyjnych i spotkań na osobności - procedury rozwiązywania konfliktów (negocjacje, z uczestnikami postępowania mediacyjnego mediacje, arbitraż, sąd) - podobieństwa i różnice, (opanowania technik mediacyjnych), - stosowanie procedur mediacyjnych - komunikowania się z uczestnikami w sposób w Polsce i na świecie (spory zbiorowe, konflikty umożliwiający zrozumienie problemu (aktywne w społecznościach lokalnych, konflikty sąsiedzkie, słuchanie, zadawanie pytań), rodzinne, spory sądowe), - pomocy w doprowadzeniu do satysfakcjonującej obie - różne modele mediacji pokrzywdzony-sprawca, strony ugody, - wiedza o procesie mediacji (specyfika roli mediatora, - opanowania terminologii umożliwiającej współpracę etapy mediacji, rola satysfakcji merytorycznej, i wymianę doświadczeń z innymi mediatorami. psychologicznej i proceduralnej). 12 13
MEDIACJE W SPRAWACH CYWILNYCH Kodeks postępowania cywilnego, przepisy z zakresu mediacji w brzmieniu obowiązującym od 19 kwietnia 2010 r. ( ) Art. 1832. 1. Mediatorem może być osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych. 2. Mediatorem nie może być sędzia. Nie dotyczy to sędziów w stanie spoczynku. ( ). MEDIACJE W SPRAWACH KARNYCH Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych na podstawie art. 23a 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.1) zarządza, co następuje: ( ) 3. Postępowanie mediacyjne może również prowadzić osoba godna zaufania, która: posiada obywatelstwo polskie; korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich; ukończyła 26 lat; biegle włada językiem polskim; nie była karana za przestępstwo umyślne; posiada umiejętności likwidowania konfliktów oraz wystarczającą do przeprowadzania postępowania mediacyjnego wiedzę, w szczególności w zakresie psychologii, pedagogiki, socjologii, resocjalizacji lub prawa; daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków; została wpisana do wykazu, o którym mowa w 4 ust. 1. ( ). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego. ( ) 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w konkretnej sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40-42, czynny zawodowo sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, a także aplikant do tychże zawodów albo inna osoba zatrudniona w sądzie, prokuraturze lub innej instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw. ( ). Społeczna Rada do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości, Warszawa, 29 października 2007 roku. Kwalifikacje mediatora uzyskuje się w wyniku odbycia szkolenia o charakterze teoretycznym i praktycznym w wymiarze co najmniej 40 godzin zegarowych, potwierdzonego zaświadczeniem ukończenia kursu. Zgodnie z niniejszymi standardami szkolenie mediacyjne obejmuje następujące tematy: Podstawowe zasady i składniki postępowania mediacyjnego Psychologiczne mechanizmy powstawania, eskalacji i rozwiązywania konfliktów Trening praktycznych umiejętności prowadzenia mediacji Wiedza o prawnych i organizacyjnych aspektach funkcjonowania procedur mediacyjnych To tyle na temat uregulowań prawnych. Jak widzicie, poza mediacjami karnymi i w sprawach nieletnich, w świetle prawa mediatorem może zostać każdy z pełną zdolnością do czynności prawnych, korzystający w pełni z praw publicznych. Dlatego ważna jest odpowiedzialność każdego człowieka i jego świadomość, że posiada on pewne ograniczenia. Przecież nie ma ludzi idealnych. 14 15
Gdzie szukać mediatora? Mediatora najprościej szukać w sądzie, ponieważ organizacje społeczne i zawodowe, które zajmują się mediacją, najczęściej prowadzą listy stałych mediatorów i przekazują je Prezesowi Sądu Okręgowego, mającemu obowiązek udostępnienia ich wszystkim zainteresowanym. Informacji o stałych mediatorach można również szukać na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www. ms.gov.pl), na stronach internetowych stowarzyszeń mediatorów, organizacji społecznych i zawodowych oraz instytucji zajmujących się mediacją. W jakich przypadkach potrzebujemy mediatora? Można powiedzieć, że mediatora potrzebujemy wszędzie tam, gdzie sami nie radzimy sobie z konfliktem. Można prowadzić mediacje w sprawach cywilnych, gospodarczych i wynikających z prawa pracy, w sprawach rodzinnych, w sprawach karnych oraz z udziałem nieletnich. Prowadzi się również mediacje sąsiedzkie, które mają szczególne znaczenie - adresowane są do osób, które się znają i na co dzień widują. Prowadzą one do wspólnego wypracowania międzysąsiedzkich reguł postępowania. Zapobiegają powstawaniu kolejnych sytuacji konfliktowych oraz sprzyjają utrzymaniu dalszych relacji. Mediacje rówieśnicze natomiast są metodą rozwiązywania konfliktów wśród dzieci i młodzieży na terenie szkoły, placówki opiekuńczo wychowawczej lub resocjalizacyjnej, w obecności mediatora rówieśnika. Spróbuję zaproponować taki mini test. Jeżeli jedno z poniższych twierdzeń jest tożsame z Waszą opinią, to znaczy, że potrzebujecie mediacji: - stronom zależy na utrzymaniu dobrych relacji w przyszłości, - potrzebna jest konstruktywna dyskusja zamiast destruktywnej kłótni, i emocjonalne), - jest wiele płaszczyzn sporu (merytoryczne - strony chcą wspólnie decydować o sposobie rozwiązania konfliktu, - strony chcą same wypracować wspólne rozwiązanie, a mimo to nie są w stanie się porozumieć Kiedy można oddać sprawę do mediacji i jak to zrobić? O tym, kiedy można oddać sprawę do mediacji, odpowiedziałam już poniekąd w tej broszurze. Teraz skupię się na przedstawieniu kto i jakie sprawy zgłasza do mediacji? Mediacje cywilne rodzinne, gospodarcze, pracownicze, oświatowe, społeczne itd. - kierowane są z sądów okręgowych i rejonowych (na podstawie postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji na wniosek strony/stron lub sędziego) lub prowadzone są na podstawie zgłoszenia osób prywatnych, firm, instytucji itd. Mediacje karne kierowane są z sądów (na podstawie postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji na wniosek strony/stron lub sędziego), prokuratury, policji. Mediacje między nieletnim sprawcą czynu karalnego a pokrzywdzonym kierowane z sądów rodzinnych na podstawie postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji na wniosek strony/ stron lub sędziego. Podsumowując, mediację prowadzi się na podstawie umowy o mediację lub postanowienia sądu kierującego do mediacji. W przypadku, gdy mamy sytuację, w której strony będące w konflikcie nie mogą sobie poradzić z dzielącymi je różnicami, na ich prośbę (mediacja pozasądowa) lub za ich zgodą 16 17
(mediacja sądowa) interweniuje w ten spór neutralna osoba trzecia czyli mediator. Z formalnego punktu widzenia do postępowania mediacyjnego sprawę może skierować sąd bądź każda ze stron konfliktu, podejmując decyzję o skorzystaniu z mediacji pozasądowej. Art. 1836 KPC stanowi, że wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji (wraz z dostarczonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie). Wniosek ten jest obowiązkowy do sporządzenia, bez względu na to, czy strony zawarły umowę o mediacji, czy tej umowy nie zawarły. Oczywiście druga strona musi wyrazić zgodę na prowadzenie mediacji mediacja jest bowiem dobrowolna. Do czego powinna doprowadzić mediacja? O d p o w i e d ź n a p y t a n i e do czego powinna doprowadzić mediacja? zależna jest od oczekiwań osób pozostających w konflikcie. Każda osoba przychodząca do mediatora oczekuje od procesu mediacji tego, na czym jej najbardziej zależy. Różnym osobom zależy na różnych rzeczach. Jedna osoba pragnie pokazać, jak bardzo jest pokrzywdzona i oczekuje współczucia, inny człowiek chce udowodnić czyjąś winę, a kolejny szuka popleczników, aby utwierdzić się w swojej racji. Jednak to nie są cele mediacji. Jak się domyślacie, trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie do czego powinna doprowadzić mediacja?, natomiast można nakreślić ogólne cele omawianego tu procesu mediowania. Są to: - umożliwienie komunikacji stron będących w konflikcie; - wypracowanie porozumienia satysfakcjonującego dla każdej ze stron konfliktu; - spisanie porozumienia, które przyjmują obie strony (porozumienie musi być zgodne z obowiązującym prawem; otrzymują je obie strony, duplikat pozostaje u mediatora; mediator ma obowiązek zgłosić porozumienie do zatwierdzenia w sądzie właściwym danej sprawie) Jednak nie można powiedzieć, że celem mediacji jest po prostu zawarcie porozumienia, ponieważ mediacja nie polega tylko na spisaniu takiego dokumentu i nie zawsze do tego dochodzi. Jest jednak ważnym procesem dla osób biorących w niej udział. Z jakimi kosztami wiąże się mediacja, kto je ponosi? W większości sporów sprawy finansowe odgrywają dużą rolę. Biorąc pod uwagę koszty sądowe dotyczące postępowań w różnego rodzaju sprawach, mediacja wydaje się być najtańszym rozwiązaniem. Ale nie jest to jej główna zaleta. Wynagrodzenie mediatora zawsze pokrywają strony. Mediator otrzymuje wynagrodzenie za zorganizowanie i przeprowadzenie postępowania mediacyjnego, niezależnie od tego, czy strony zawrą ugodę, czy też nie. Sąd nie ma możliwości zwolnienia stron od kosztów mediacji, gdyż nie stanowią one kosztów sądowych. Strony płacą wynagrodzenie mediatorowi, na podstawie wystawionego przez niego rachunku, bez pośrednictwa sądu. Koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd i zakończonej ugodą znosi się wzajemnie, jeżeli strony nie postanowiły inaczej (art. 104 1 k.p.c.). Zasadą jest więc, że strony pokrywają koszty mediacji po połowie, chyba że w ugodzie ustalą, że ponoszą je w innych częściach lub płaci je tylko jedna ze stron. Jeżeli w postępowaniu mediacyjnym zostanie zawarta ugoda, sąd zwraca 3/4 uiszczonego wpisu od pozwu. Jeśli wskutek mediacji nie zostanie zawarta ugoda, koszty mediacji rozlicza się pomiędzy stronami według następujących zasad: - strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). 18 19
Do niezbędnych kosztów procesu zalicza się m. in. koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd (art. 98 1 1 k.p.c.) - jeżeli postępowanie cywilne zostało wszczęte w ciągu trzech miesięcy od dnia zakończenia mediacji, która nie została zakończona ugodą albo zawarta ugoda nie została zatwierdzona przez sąd, do niezbędnych kosztów procesu zalicza się także koszty mediacji Rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 30 listopada 2005 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym, na podstawie art. 981 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm ) zarządza, co następuje: 1. Rozporządzenie określa wysokość oraz o prawa niemajątkowe wynagrodzenie mediatora za pierwsze posiedzenie mediacyjne, przeprowadzone w wyznaczonym przez sąd czasie mediacji, wynosi 60 złotych, a za każde następne posiedzenie - 25 złotych. 3. Jeżeli sąd upoważnił mediatora do zapoznania się z aktami sprawy, wynagrodzenie za całość postępowania, o którym mowa w ust. 1 i 2, podwyższa się o 10%. 3) zużytych materiałów biurowych; 4) wynajmu pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego, w wysokości nieprzekraczającej 50 złotych za jedno posiedzenie. Jak przebiega mediacja? w wysokości nieprzekraczającej czwartej części wpisu - niezależnie od wyniku sprawy sąd może włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem. Dotyczy to również nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji, na którą strona uprzednio wyraziła zgodę (art. 103 1 k.p.c.). Koszty mediacji pozasądowej określa wynagrodzenia mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego w sprawach cywilnych, wszczętego na podstawie skierowania sądu i wydatki mediatora podlegające zwrotowi. 2. 1. W sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 1 000 złotych za całość postępowania mediacyjnego. 3. Zwrotowi podlegają udokumentowane i niezbędne wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji na pokrycie kosztów: 1) przejazdów - w wysokości i na warunkach określonych w przepisach dotyczących wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej i samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju; Chcąc pokazać Wam pewien proces, wymienię kolejno etapy mediacji, tak, żeby każdy z Was mógł to sobie wyobrazić: 1 Zgłoszenie sprawy do mediacji - omówione w innej części broszury. 2 Sesje/posiedzenia mediacyjne wstępne, informacyjne prowadzone są z każdą ze stron osobno. W trakcie tych spotkań mediator informuje strony na czym polega proces mediacji, jakimi kieruje wyłącznie umowa mediatora ze stronami. 2. W sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić 2) zawiadomień stron; się zasadami, jakie ma cele i jakie mogą osiągnąć korzyści z rozwiązania konfliktu na drodze mediacji. 20 21
Strony potwierdzają dobrowolność swojego uczestnictwa w mediacji. Mediator dowiaduje się o tym, konfliktu. Mediatorzy podczas mediacji ułatwiają stronom komunikację. Jeśli stronom uda się wyjaśnić porozumienia. Mediator zawsze stara się pomóc stronom w uświadomieniu sobie innych możliwości Jak wygląda pierwsze spotkanie z mediatorem? co jest przedmiotem sporu oraz jaki jest punkt widzenia przyczyny sporu i dojść do porozumienia bądź poczynić i alternatyw. Aby ugoda zawarta przez strony przed stron na zaistniałą sytuację. Przedstawia także jakie, według niej, muszą zaistnieć warunki, aby było możliwe rozwiązanie konfliktu i zawarcie satysfakcjonującej obie strony ugody. 3 Sesje/posiedzenia mediacyjne - jeśli strony wyrażają gotowość spotkania ze sobą twarzą w twarz dochodzi do sesji wspólnej stron przy udziale mediatora. Jeśli jedna ze stron, z ważnego dla niej powodu, nie wyraża zgody na spotkanie bezpośrednie z drugą stroną, jednakże dąży do osiągnięcia porozumienia, istnieje możliwość prowadzenia mediacji pośredniej. Wówczas mediator spotyka się oddzielnie z każdą ze stron, będąc pośrednikiem w przekazywaniu punktu widzenia i wzajemnych oczekiwań. W trakcie sesji/posiedzeń mediacyjnych, trwających zwykle 1-2 godziny, strony wyjaśniają sobie najważniejsze dla nich kwestie oraz wspólnie poszukują rozwiązania ustalenia na przyszłość (zależnie od rodzaju mediacji) podpisują ugodę. Liczba sesji/posiedzeń mediacyjnych uzależniona jest od rodzaju mediacji, ale można uznać, że średnio jest ich od 2 do 4. 4 Podpisywanie ugody stanowi odrębny, istotny etap postępowania mediacyjnego, w którym ważną rolę odgrywa właściwe przygotowanie mediatora. Jest on bowiem zobowiązany dopilnować realności i konkretności podpisywanego porozumienia. Ugoda to ustalenia, które wypracowały w trakcie trwania mediacji same strony i które na końcu zostały spisane w formie porozumienia. Jeśli stronom nie udaje się wypracować satysfakcjonującego je porozumienia, sprawa zostaje odesłana do organu, który przesłał sprawę do mediacji, w celu rozstrzygnięcia sprawy. W przypadku mediacji tzw. prywatnych stronom pozostaje szukać innych sposobów osiągnięcia mediatorem mogła uzyskać moc prawną ugody sądowej, tzn. by mogła wywoływać takie same skutki, jak w przypadku, gdyby strony zawarły ją przed sądem, wymaga zatwierdzenia przez sąd. Niezbędne jest złożenie w tym celu wniosku o zatwierdzenie ugody, ponieważ sąd z urzędu nie może sam jej zatwierdzić. Wniosek o zatwierdzenie ugody może złożyć każda ze stron samodzielnie lub wspólnie za pomocą jednego wniosku. Podsumowując ten punkt, koniecznie chcę powiedzieć, że ponieważ mediacja to nie linia technologiczna, lecz przede wszystkim ludzie, ich problemy i związane z tym silne emocje, proces ten jest bardzo trudny. Wymaga od mediatora ogromnej wiedzy i umiejętności, a przede wszystkim predyspozycji, o których rozmawialiśmy chwilę wcześniej. Pierwsze spotkanie z mediatorem wygląda różnie. W dużej mierze zależy to od osoby, która zgłosi się do mediatora, od rodzaju sytuacji, z którą mamy do czynienia i emocji, jakie temu towarzyszą. Ponieważ spotkanie odbywa się na osobności, często jest to trudna dla strony rozmowa, w której mierzy się ona z problemem, opowiadając mediatorowi swoją historię. Ale nie tylko na tym polega trudność. Pierwsze spotkanie wiąże się zazwyczaj z określeniem tego, czego ja chcę, czego oczekuję od mediacji, na ile mogę zrezygnować z celu pierwotnie obranego. Określa się wówczas również co jest przedmiotem sporu i kto jest prawdziwą stroną konfliktu. 22 23
Czy można nagrywać mediacje? Żaden ze znanych mi mediatorów nie zgadza sie na nagrywanie i filmowanie mediacji. Kwestia ta nie jest uregulowana ustawą, jednak mediacje służą porozumieniu stron, a nie zbieraniu materiałów i na tym powinniśmy się koncentrować, decydując się na mediacje. Chęć zapisu sesji mediacyjnej może wzbudzić podejrzenie, że oficjalny cel mediacji różni się od ukrytego celu strony, chcącej zbierać informacje. Cały przebieg mediacji, jak i wszystko, co zostanie wypowiedziane podczas rozmów, objęte jest poufnością. Korzyści mediacji? Po trzecie, osoby uczestniczące w mediacji chętniej stosują się do ustaleń, gdyż same wypracowały i uzgodniły warunki porozumienia. Po czwarte, rozpoczynając mediację niczego nie ryzykujesz, gdyż w każdej chwili możesz odstąpić od niej. Po piąte, mediacja umożliwia wyrażenie własnych uczuć i potrzeb w atmosferze spokoju i akceptacji (choć pewnie części z Was wydaje się to nierealne). Po szóste, mediacja pozwala na lepsze zrozumienie powodów rozmaitych zachowań drugiej strony. Po siódme, niekiedy mediacja umożliwia wybaczenie doznanych krzywd, a nawet pojednanie. Po ósme, mediacja prowadzi do zawarcia ugody uwzględniającej interesy obu stron. Jeśli do mediatora zgłosiła jedna z osób pozostających w konflikcie, to czy mediator nie będzie pozostawał po jej stronie? Mediatora obowiązują precyzyjne zasady, określane m.in. przez stowarzyszenia działające w tym obszarze w dokumencie najczęściej nazywanym kodeksem etycznym. Mediator musi być zatem bezstronny. To jedna z podstawowych zasad, bez której mediacja nie ma sensu. Rozumiem, że takie wątpliwości czy też obawy pojawiają się u osób pierwszy raz uczestniczących w procesie mediacji. Myślę, że mediacja prowadzona w profesjonalny sposób, w krótkim czasie, rozwiewa tego typu wątpliwości. Nie zmienia to jednak faktu (w tym miejscu zwracam się do wszystkich, którzy Czy mediator podaje gotowe rozwiązanie problemu? Cechą charakterystyczną mediacji i zarówno jedną z jej najsilniejszych stron, zapewniających trwałość porozumienia, jest fakt, iż to strony same wypracowują rozwiązania, propozycje ugody i sposoby na załagodzenie sporu. Mediator jest tylko strażnikiem zasad, które również ustalają na wstępie strony sporu. Jednym z zadań mediatora jest pomoc stronom konfliktu w odnalezieniu wspólnych obszarów oraz uświadomienie im straty, która będzie wynikiem braku porozumienia. Mediator nie podaje gotowych rozwiązań. Po pierwsze, mediacja jest skuteczniejsza i tańsza niż proces sądowy. Po dziewiąte, mediacja prowadzi do sytuacji obopólnej wygranej. planują zając się mediacjami), że bardzo często strony konfliktu przychodząc na mediację, próbują przeciągać Po drugie, w mediacji żadna decyzja nie zostaje podjęta bez zgody zainteresowanych osób. Po dziesiąte, może nich każdy z Was doda własne:. mediatora na swoją stronę. To jedno z wielu trudnych wyzwań, przed którymi staja mediatorzy. 24 25
Jakie zasady obowiązują w mediacji? W swojej pracy mediator, dbając o dobro stron, kieruje się następującymi zasadami: Dobrowolności uczestnicy mediacji dobrowolnie biorą udział w tym procesie. Na pierwszym spotkaniu obowiązkiem mediatora jest odebranie od stron dobrowolnej zgody na mediację. Strony mogą wycofać się na każdym etapie postępowania mediacyjnego. Mediator nie może wywierać żadnej presji, aby nakłonić strony do udziału w mediacji. Jednocześnie wiąże się to z przystąpieniem do mediacji w dobrej wierze i dobrowolnym wypełnianiem wszystkich przyjętych na siebie w trakcie mediacji zobowiązań. Bezstronności strony w mediacji mają równe prawa i są jednakowo traktowane. Przejawem braku profesjonalizmu jest sytuacja, w której mediator podejmuje się prowadzenia mediacji, będąc spokrewnionym z jedną ze stron lub pozostając z nią w jakichkolwiek innych związkach. Mediator, jako strażnik procedury mediacyjnej, nie staje po żadnej stronie i nie wyróżnia żadnej z nich. Respektując godność stron, mediator umożliwia im odnoszenie się do siebie z szacunkiem. Neutralności mediator jest neutralny co do przedmiotu sporu i znalezionych rozwiązań. Decyzja o wyborze odpowiedniego rozwiązania sporu należy do stron. Mediator stara się te postanowienia urealnić i ukonkretnić. Nie podpowiada stronom własnych rozwiązań, nawet gdyby uznał je za lepsze. Mediator nie narzuca również stronom swojego światopoglądu i wartości. Poufności wszystko, co jest poruszane na spotkaniu informacyjnym i posiedzeniu mediacyjnym, jest poufne. Mediator nie ujawnia tego, co usłyszał osobom prywatnym ani instytucjom. Efektem pracy mediatora ze stronami jest spisana ugoda i protokół lub sprawozdanie. Protokół lub sprawozdanie zawierają jedynie informacje o tym, kto brał udział w mediacji, ile było spotkań mediacyjnych, gdzie się odbywały. Mediator nie zamieszcza nigdzie informacji o przebiegu mediacji. Akceptowalności mediator powinien być zaakceptowany przez strony, nikt nie ma prawa narzucać wyboru mediatora. Każda ze stron ma prawo poprosić o zmianę mediatora. Proces mediacji kieruje się regułami i zasadami, które zostają ustalone na początku wspólnego posiedzenia i są zaakceptowane przez wszystkich uczestników mediacji. W przypadku braku akceptacji reguł i zasad, mediacja nie może być przeprowadzona. Bezinteresowności mediator nie może wykorzystywać kontaktu ze stronami dla własnych korzyści, nie może mieć żadnego osobistego interesu wynikającego z faktu zawarcia lub nie zawarcia ugody. Profesjonalizmu mediator stale poszerza swoją wiedzę i umiejętności posługiwania się nią zgodnie z dobrem i interesem stron. Mediator powinien ukończyć specjalistyczne szkolenia z mediacji. Szacunku mediator szanuje godność stron i dba, żeby odnosiły się one do siebie z szacunkiem. W trakcie mediacji rozmawia się o zachowaniu i decyzjach ludzi, a nie ocenia się ludzi. Co to znaczy, że mediacja jest dobrowolna? Mediacja jest procedurą, której można poddać każdy rodzaj sporu. Jedynym warunkiem jest wyrażenie dobrowolnej zgody na udział w niej przez strony konfliktu. Oznacza to, że nikt nie może zmusić żadnej ze stron, aby w niej uczestniczyła. Zamieściłam wstęp, zatem powinno też być zakończenie, choćby takie: I dlatego właśnie mediacja jest ważna w życiu każdego człowieka 26 27
Polskie akty prawne regulujące tematykę mediacji 1. Regulacje karne 1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r., Nr 89, poz. 555 z późn. zm., aktualna regulacja mediacji w k.p.k. obowiązuje od 1 lipca 2003 r., a została wprowadzona Ustawą z 10 stycznia 2003 r., Nr 17, poz. 155 ), 2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553 z późn. zm.), 3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz. U. z 2003 r., Nr 108, poz. 1020), 4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz. U, nr 108, poz. 1026 ze zm), 5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r., Nr 90, poz. 557 z późn. zm.; mediację wprowadzono na mocy ustawy z 24 lipca 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw Dz. U. Nr 142, poz. 1380, która weszła w życie 1 września 2003 r.). 2. Regulacje dotyczące nieletnich 1. Ustawa z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. 2002 r., Nr 11, poz. 109 z późn. zm.), 2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2001 r., Nr 56, poz. 591), 3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania kosztów postępowania w sprawach nieletnich Dz. U. Nr 90, poz. 1009, 4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie wynagrodzeń kuratorów zawodowych i aplikantów kuratorskich Dz. U. nr 239, poz. 2037. 3. Regulacje cywilne 1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r., Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296 z późn. zm.; mediacja została wprowadzona do k.p.c. Ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 2005 r., Nr 172, poz. 1438; weszła w życie 10 grudnia 2005 r.) w oparciu o załącznik - mediacja k.p.c., przepisy dotyczące mediacji w brzmieniu obowiązującym od dnia 19 kwietnia 2010 r. 2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz.93 z późn. zm.), 3. Ustawa z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r., Nr 167, poz. 1398 ze zm.), 4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2005 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym. 4. Międzynarodowe standardy dotyczące mediacji 1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE L z dnia 24 maja 2008 r.), 2. Rekomendacja Rec (2002)10 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie mediacji w sprawach cywilnych z 18 września 2002 r., 3. Rekomendacja Nr R (99) 19 Komitetu Ministrów [Rady Europy] dla Państw Członkowskich o mediacji w sprawach karnych (przyjęta przez Komitet Ministrów 15 września 1999 r. na 679 posiedzeniu przedstawicieli Ministrów) i Komentarz, 28 29
4. Rekomendacja Nr R (98) 1 Komitetu Ministrów do Państw Członkowskich na temat Mediacji Rodzinnych oraz Memorandum Wyjaśniające, 5. Europejski Kodeks Postępowania Mediatorów. 5. Dokumenty uchwalone przez Społeczną Radę ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości: 1. Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich, 2. Standardy prowadzenia mediacji, 3. Standardy Szkolenia Mediatorów. Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich uchwalony przez Społeczną Radę ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości, maj 2008: Zasady Mediator powinien prowadzić postępowanie mediacyjne w oparciu o zasadę samodzielności i autonomii stron konfliktu. Mediator powinien w swym postępowaniu kierować się przede wszystkim dobrem i interesami stron. Mediator powinien dbać o zapewnienie dobrowolności udziału stron w postępowaniu mediacyjnym. Mediator powinien tak postępować, aby wszystkie strony sporu znały i rozumiały istotę procesu mediacji, rolę mediatora i warunki ewentualnego porozumienia. Mediator nie powinien podejmować się pomocy w rozwiązaniu konfliktu, gdy nie ma pełnego przekonania o swoich kompetencjach, które pozwolą mu prowadzić postępowanie rzetelnie. Mediator nie powinien prowadzić postępowania mediacyjnego, jeśli nie jest w stanie zachować bezstronności lub usunąć wątpliwości co do swojej bezstronności. Mediator powinien zachowywać poufność postępowania mediacyjnego, zarówno przed jego rozpoczęciem, w trakcie, jak i po jego zakończeniu. Mediator powinien unikać konfliktu interesów ze stronami i bezzwłocznie rozwiewać wszelkie wątpliwości co do tej kwestii. Mediator nie powinien przyjmować żadnych korzyści od stron z wyjątkiem uzgodnionego wynagrodzenia. Nie powinien też czerpać korzyści z kierowania stron do innych specjalistów. Mediator w swojej działalności informacyjnej i marketingowej nie powinien wprowadzać w błąd stron i opinii publicznej co do swoich kwalifikacji, kompetencji, doświadczenia, zakresu usług i opłat. Mediator powinien dostarczać stronom jasnych i jednoznacznych informacji co do swojego wynagrodzenia i wszelkich kosztów związanych z postępowaniem, w którym uczestniczą. Mediator powinien pogłębiać swoje kompetencje zawodowe w celu jak najlepszego służenia uczestnikom mediacji. 30 31
Standardy prowadzenia mediacji Warszawa, 26 czerwca 2006 roku Jest rzecznikiem rzetelnej procedury, sprzyjającej osiągnięciu dobrowolnego porozumienia. wątpliwości co do jego bezstronności, a w szczególności mediator nie daje stronom, ani nie przyjmuje od stron Mediator lub ośrodek mediacyjny przechowuje dokumentację z mediacji w sposób respektujący zasadę Standard I Mediator dba o dobrowolność uczestniczenia w mediacji i zawierania porozumienia. Mediator nie zmusza stron ani do podjęcia mediacji, ani do osiągnięcia porozumienia. Przed rozpoczęciem mediacji strony uzyskują informację o możliwości wycofania się na każdym jej etapie oraz o możliwości wybrania innego mediatora. strony. Standard II sporu. Mediator powinien być zaakceptowany przez Mediator jest neutralny wobec przedmiotu Mediator nie narzuca stronom rozwiązań. Standard III Mediator jest bezstronny wobec uczestników mediacji. Mediator nie przychyla się do racji żadnej ze stron; prowadzi mediację w taki sposób, aby ewentualna nierównowaga między stronami nie wpływała na przebieg mediacji, ani na jej ostateczny rezultat. Jeśli mediator nie jest w stanie prowadzić mediacji w bezstronny sposób, jest zobowiązany do wycofania się z postępowania mediacyjnego. Mediator wystrzega się stronniczości lub okazywania uprzedzeń i oceniania stron ze względu na ich pochodzenie, wykształcenie, wiek, płeć lub zachowanie podczas mediacji. W związku z prowadzoną mediacją mediator nie nawiązuje takich relacji, które mogą budzić żadnych prezentów lub innych korzyści, z wyłączeniem wynagrodzenia mediatora. Mediator nie podejmuje się mediacji lub wyłącza się z jej kontynuowania, jeżeli uzna, że istnieje konflikt interesów o charakterze profesjonalnym lub osobistym ze stronami lub ich pełnomocnikami. Mediator ujawnia stronom wszelkie z nimi związki o charakterze zawodowym lub prywatnym i uwzględnia ich stanowisko w tym zakresie. Standard IV Mediator dba o poufność mediacji. Zarówno mediacja, jak i jej przebieg oraz rezultaty są objęte tajemnicą. Mediator nie ujawnia nikomu informacji, które uzyskuje podczas prowadzenia mediacji, z wyjątkiem przestępstw wymienionych w art. 240 kodeksu karnego. poufności. Dokumentacja może obejmować pisemną zgodę stron na udział w mediacji, zarejestrowanie sprawy mediacyjnej, podstawowe dane uzyskane od stron (wraz z zapisem o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych w celu realizacji postępowania mediacyjnego), deklarację przestrzegania zasady poufności przez osoby trzecie obecne na sesjach mediacyjnych, kopię porozumienia mediacyjnego i kopię protokołu z postępowania mediacyjnego przekazywanego do sądu, jeśli sąd skierował sprawę do mediacji. Inne sposoby gromadzenia dokumentacji z mediacji wymagają wyraźnej zgody stron. Standard V Mediator rzetelnie informuje strony o istocie i przebiegu mediacji. Przed rozpoczęciem postępowania mediacyjnego mediator przedstawia stronom 32 33
zasady, przebieg, cele i możliwe rezultaty mediacji, a w szczególności: - informuje strony, że jest bezstronny i neutralny; - informuje strony, że ewentualne porozumienie zawarte w wyniku mediacji będzie sprawdzone przez sąd pod kątem zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego (w przypadku nadania klauzuli wykonalności lub zatwierdzenia przez sąd); - uprzedza strony, w jakich okolicznościach mediator może przerwać lub zakończyć postępowanie mediacyjne oraz że strony mogą przerwać lub zakończyć mediację w dowolnym momencie. Mediator odbiera od stron zgodę na udział w postępowaniu mediacyjnym. Mediator informuje strony, że w trakcie postępowania mediacyjnego mogą korzystać z wiedzy i porady specjalistów. Standard VII Mediator współpracuje z innymi specjalistami dla dobra postępowania mediacyjnego. Mediator może zaproponować stronom skorzystanie z pomocy odpowiedniego specjalisty. Decyzja o skorzystaniu z usług specjalisty pozostaje w rękach stron. W trakcie mediacji mediator nie wchodzi w rolę innego specjalisty, nawet pomimo posiadania wiedzy jest zdolna do uczestniczenia w mediacji lub z innego ważnego powodu, na przykład: - gdy strona z powodu swego stanu fizycznego lub psychicznego nie może efektywnie uczestniczyć w mediacji, na przykład jest pod wpływem alkoholu lub środków odurzających; - gdy strony chcą zawrzeć porozumienie, którego skutków nie są świadome; - gdy strony używają mediacji dla osiągnięcia - informuje strony o możliwości spotkań Mediator wyraźnie odróżnia swoją rolę, jako z danej dziedziny. nieuczciwych korzyści; na osobności, a w szczególności wyjaśnia zasady przestrzegania poufności podczas tych spotkań; mediatora, od innych ról zawodowych, które pełni i upewnia się, że strony są świadome tej różnicy. Mediator, współpracując ze specjalistami, nie narusza zasady poufności. - gdy mediator nabiera przekonania, że traci bezstronność. - informuje strony o ewentualnej obecności innych osób podczas postępowania mediacyjnego i uzyskuje na to zgodę stron; - opisuje swoje obowiązki, a w szczególności przestrzeganie zasady poufności; Standard VI Mediator dba o wysoki poziom swoich kwalifikacji zawodowych. Mediator stale pogłębia i doskonali swoje umiejętności, a także dba o wysoki poziom etyki zawodowej. Standard VIII Przerwanie lub zakończenie postępowania mediacyjnego. Mediator przerywa lub kończy postępowanie mediacyjne przed zawarciem porozumienia, kiedy uzna, że co najmniej jedna strona postępowania nie Mediacja może zakończyć się zawarciem porozumienia obejmującego całość sporu lub zawarciem porozumienia obejmującego część negocjowanych problemów. Zadaniem mediatora jest upewnienie się, czy strony wiedzą, jak wprowadzić porozumienie w życie. 34 35