Instalacje elektryczne

Instalacje elektryczne Aktualizacja 52 SIERPIEŃ 2014 w praktyce Eksperci odpowiadają na pytania Czytelników Kod dostępu do Strefy Czytelnika na stronie www.elektryczneinstalacje.eu AIE52_YaD Oświetlenie awaryjne jako element ochrony przeciwpożarowej, cz. 1 Przepisy dotyczące oświetlenia awaryjnego Normy związane z oświetleniem awaryjnym i ewakuacją Zasady eksploatacji, sprawdzania i konserwacji Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne Modernizacja oświetlenia w istniejących budynkach, cz. 1 Przepisy i normy Wpływ dobrego oświetlenia na wyniki pracy Ocena stanu istniejącego Wymiana źródeł światła Instalacje elektryczne w warunkach zwiększonego zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym, cz. 2 Urządzenia przetwarzania danych Kempingi i pojazdy wypoczynkowe Pomieszczenia i kabiny zawierające ogrzewacze sauny Instalacje oświetleniowe o bardzo niskim napięciu Instalacje oświetlenia zewnętrznego Wystawy, pokazy i stoiska Dobór urządzeń elektrycznych i pomiary w strefach zagrożonych wybuchem, cz. 2 Uprawnienia eksploatacyjne Procedury oceny zgodności urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym Wykonywanie pomiarów w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem Niezbędnik elektryka: gniazda wtyczkowe Zasady bezpieczeństwa Oznaczenia i podział gniazd wtyczkowych Przyłączanie gniazd do instalacji typu TN-C

SPIS TREŚCI Eksperci odpowiadają na pytania Czytelników... str. 3 Oświetlenie awaryjne jako element ochrony przeciwpożarowej, cz. 1... Wstęp... Przepisy dotyczące oświetlenia awaryjnego... Normy związane z oświetleniem awaryjnym i ewakuacją... Zasady eksploatacji, sprawdzania i konserwacji... Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne... O 47 O 47/02 O 47/03 O 47/07 O 47/18 O 47/23 Modernizacja oświetlenia w istniejących budynkach, cz. 1.... Wstęp... Przepisy i normy... Wpływ dobrego oświetlenia na wyniki pracy... Ocena stanu istniejącego... Wymiana źródeł światła... M 12 M 12/02 M 12/02 M 12/09 M 12/12 M 12/16 Instalacje elektryczne w warunkach zwiększonego zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym, cz. 2... Urządzenia przetwarzania danych... Kempingi i pojazdy wypoczynkowe... Pomieszczenia i kabiny zawierające ogrzewacze sauny... Instalacje oświetleniowe o bardzo niskim napięciu... Instalacje oświetlenia zewnętrznego... Wystawy, pokazy i stoiska... I 14 I 14/02 I 14/03 I 14/06 I 14/09 I 14/11 I 14/13 Dobór urządzeń elektrycznych i pomiary w strefach zagrożonych wybuchem, cz. 2... Uprawnienia eksploatacyjne... Procedury oceny zgodności urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym... Wykonywanie pomiarów w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem... Niezbędnik elektryka: gniazda wtyczkowe... Wstęp... Zasady bezpieczeństwa... Oznaczenia i podział gniazd wtyczkowych... Przyłączanie gniazd do instalacji typu TN-C... D 02 D 02/02 D 02/03 D 02/05 N 12 N 12/02 N 12/02 N 12/03 N 12/11 www.fabrykawiedzy.com Centrum Obsługi Klienta: tel. 22 518 29 29

Instalacje elektryczne w praktyce

Wydawca Monika Kijok Redaktor prowadzący Wiesław Waliszewski Opracowanie graficzne piktogramów Monika Gajewska Opracowanie graficzne okładki Monika Gajewska Koordynator produkcji Mariusz Jezierski Korekta Zespół ISBN 978-83-269-3303-5 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o., Warszawa 2014 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a, tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10 Skład i łamanie: IGAWA, tel. 695 167 151 Druk: Miller Druk sp. z o.o. Poradnik Instalacje elektryczne w praktyce chroniony jest prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w nim bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Niniejszy poradnik został przygotowany z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w poradniku Instalacje elektryczne w praktyce wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w poradniku wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków. Wydawca nie odpowiada za treść zamieszczonej reklamy; ma prawo odmówić zamieszczenia reklamy, jeżeli jej treść lub forma są sprzeczne z linią programową bądź charakterem pisma oraz interesem Wydawnictwa Wiedza i Praktyka. Informujemy, że Państwa dane osobowe będą przetwarzane przez Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Łotewska 9a, w celu realizacji niniejszego zamówienia oraz do celów marketingowych przesyłania materiałów promocyjnych dotyczących innych produktów i usług. Mają Państwo prawo do wglądu oraz poprawiania swoich danych, a także do wyrażenia sprzeciwu wobec ich przetwarzania do celów promocyjnych. Podanie danych jest dobrowolne. Zapewniamy, że Państwa dane nie będą przekazywane bez Państwa wiedzy i zgody innym podmiotom.

Eksperci odpowiadają na pytania Czytelników W restauracjach samoobsługowych minimalne eksploatacyjne natężenie oświetlenia powinno wynosić Ē m = 200 lx PYTANIE: Ile lx powinno wynosić oświetlenie w sali restauracyjnej średnio według norm? ODPOWIEDŹ: Normy nie określają, ile powinno wynosić natężenie światła w sali restauracyjnej. Parametr ten podany jest tylko dla oświetlenia restauracji samoobsługowej. Wymagane wartości parametrów oświetlenia we wnętrzach (w tym wartości natężenia oświetlenia) określa Polska Norma PN-EN 12464-1:2012 Światło i oświetlenie Oświetlenie miejsc pracy Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach. Jest to nowsza wersja normy z 2004 roku ciągle jeszcze znajdującej się w załączniku do rozporządzenia ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm. aktualizowany na bieżąco tekst rozporządzenia dostępny jest na stronie Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego www.gunb.gov.pl).

Odpowiedzi na pytania Czytelników W wymienionej normie oświetlenia sal restauracyjnych dotyczy: Tablica 5.29. Miejsca zgromadzeń publicznych Restauracje i hotele. Przy numerze referencyjnym 5.29.3 dla takich wnętrz, jak restauracja, jadalnia czy sala bankietowa nie określono wymaganych parametrów oświetlenia poza wartością wskaźnika oddawania barw zastosowanych źródeł światła, która powinna wynosić nie mniej niż 80. Jako wymagania specyficzne dla tego typu wnętrz podano zalecenie, aby oświetlenie tworzyło odpowiednią atmosferę. Natomiast przy numerze referencyjnym 5.29.4 podano następujące wartości dla restauracji samoobsługowych: minimalne eksploatacyjne (utrzymywane na tym poziomie przez cały czas użytkowania) natężenie oświetlenia Ē m = 200 lx, maksymalna dopuszczalna wartość wskaźnika ujednoliconej oceny olśnienia UGR L = 22, równomierność U o = E min /E śr nie powinna być mniejsza niż 0,40. Identyczne postanowienia zawiera także wspomniana norma z 2004 roku. mgr inż. Janusz Strzyżewski członek Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych, członek Polskiego Komitetu Oświetleniowego SEP 4 Instalacje elektryczne w praktyce Wiedza i Praktyka

Odpowiedzi na pytania Czytelników Autonomiczne oprawy oświetlenia awaryjnego mogą być zasilane przewodem niemającym cechy ognioodporności PYTANIE: Jakie są wymagania dotyczące zasilania opraw oświetlenia awaryjnego z autonomicznym zasilaczem? Czy do zasilania takich opraw konieczna jest instalacja wykonana przewodami o podwyższonej odporności ogniowej? ODPOWIEDŹ: Oświetlenie awaryjne musi działać w czasie pożaru przez czas dostosowany do charakteru danego pomieszczenia lub wykonywanych w nim czynności. Oświetlenie ewakuacyjne powinno natomiast zapewniać bezpieczne opuszczenie stref zagrożenia. Dlatego czas działania oprawy z własną lub centralną baterią musi być do tych potrzeb dostosowany. Ponadto oprawy awaryjne powinny być przystosowane do kontroli ich działania według przyjętego systemu testowania. Szczegółowe zasady serwisowania i kontrolowania określa Norma PN- -EN 50172 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego. Ponieważ oprawy z wbudowanym układem zasilającym korzystają z własnego źródła energii, nie ma potrzeby pożarowego zabezpieczania doprowadzonych do nich przewodów. Stosowny zapis można znaleźć w Normie SEP N SEP-E-005 Dobór przewodów elektrycznych do zasilania urządzeń przeciwpożarowych, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru. www.elektryczneinstalacje.eu 5

Odpowiedzi na pytania Czytelników Ma on następującą treść: 4.5. Autonomiczne oprawy oświetlenia awaryjnego (wyposażone we własny moduł inwerterowy) mogą być zasilane przewodem nieposiadającym cechy ognioodporności. Przyłączenie obwodów zasilających w tym przypadku powinno nastąpić za przeciwpożarowym wyłącznikiem prądu. Natomiast zabezpieczenia takie są potrzebne w systemach z centralną baterią. Ponadto przy doborze przekroi przewodów zasilających należy stosować odpowiednie współczynniki korekcyjne, ponieważ pod działaniem temperatury zmianie ulega rezystancja przewodów. Dla działania urządzeń oświetleniowych szczególnie istotne są spadki napięcia. Oprócz odpowiedniej odporności samych przewodów konieczne jest zapewnienie wytrzymałości także elementów mocujących te przewody, np. korytek kablowych lub pojedynczych uchwytów. Ich minimalny czas podtrzymania powinien odpowiadać klasie zastosowanych przewodów. W systemach z centralnym zasilaniem zgodnie z Normą PN-EN 50172:2005 dopuszczalny spadek napięcia od źródła zasilania do oprawy nie może przekraczać 3%. mgr inż. Janusz Strzyżewski członek Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych, członek Polskiego Komitetu Oświetleniowego SEP Więcej na temat oświetlenia awaryjnego można przeczytać w tekście Oświetlenie awaryjne jako element ochrony przeciwpożarowej w niniejszej aktualizacji oraz w aktualizacji wrześniowej poradnika. 6 Instalacje elektryczne w praktyce Wiedza i Praktyka

Oświetlenie awaryjne jako element ochrony przeciwpożarowej O 47/01 Jednym z elementów instalacji, który musi znajdować się w budynkach użyteczności publicznej, jest oświetlenie awaryjne. Jego składnikami są m.in. oprawy oświetlenia awaryjnego oraz podświetlone znaki wskazujące kierunek ewakuacji. Z tekstu dowiecie się Państwo, w jakich obiektach oświetlenie awaryjne musi zgodnie z przepisami być instalowane i jakie warunki powinno spełniać, m.in: jak długo musi działać, w jakich miejscach należy instalować oprawy, jak je zasilać, jakie stosować przewody. Wstęp O 47/02 Przepisy dotyczące oświetlenia awaryjnego O 47/03 Normy związane z oświetleniem awaryjnym i ewakuacją O 47/07 Zasady eksploatacji, sprawdzania i konserwacji O 47/18 Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne O 47/23 Autor: mgr inż. Janusz Strzyżewski członek Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych, członek Polskiego Komitetu Oświetleniowego SEP, członek Izby Inżynierów Budownictwa

O 47/02 Oświetlenie awaryjne jako element ochrony... Lp. Wstęp W przypadku zagrożenia pożarowego niezbędne jest umożliwienie bezpiecznego jej opuszczenia osobom znajdującym się w zagrożonej strefie. Zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 22 czerwca 2010 r. nr 109, poz. 719) jednym z elementów warunkujących bezpieczną ewakuację jest oświetlenie awaryjne. Składnikiem takiego oświetlenia są oprawy oświetlenia awaryjnego oraz podświetlone znaki wskazujące kierunek ewakuacji. Zagadnień ochrony pożarowej dotyczy wiele aktów prawnych. Ważniejsze z nich zestawiono w tabeli 1. Tabela 1. Wykaz ważniejszych aktów prawnych związanych z ochroną pożarową obiektów budowlanych Akt prawny Miejsca i data publikacji 1. Ustawa z 7 lipca 1994 Prawo budowlane tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1409, www.gunb.gov.pl 2. Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej 3. Rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie 4. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej Dz.U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 oraz z 2010 r. nr 57, poz. 353 tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm. www. gunb.gov.pl Dz.U. z 2003 r. nr 121, poz. 1137 8 Instalacje elektryczne w praktyce Wiedza i Praktyka

Oświetlenie awaryjne jako element ochrony... O 47/03 Lp. Akt prawny 5. Rozporządzanie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 16 czerwca 2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych 6. Rozporządzenie ministra gospodarki z 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie 7. Rozporządzenie ministra gospodarki z 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem 8. Rozporządzenie ministra środowiska z 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczania przeciwpożarowego lasów 9. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów W przypadku instalowania opraw oświetlenia ewakuacyjnego w istniejących obiektach zabytkowych, a także często nawet w nowo budowanych obiektach sakralnych projektant i wykonawca mogą spotkać się trudnymi do pokonania problemami. Temat ten jednak wykracza poza ramy niniejszego tekstu. Przepisy dotyczące oświetlenia awaryjnego Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 1409, jest dostępny na stro- Miejsca i data publikacji Dz.U. z 2003 r. nr 121, poz. 1139 Dz.U. z 2005 r. nr 243, poz. 2063 Dz.U. z 2005 r. nr 263, poz. 2203 Dz.U. z 2006 r. nr 58, poz. 405 Dz.U. z 22 czerwca 2010 r. nr 109, poz. 719 www.elektryczneinstalacje.eu 9

O 47/04 Oświetlenie awaryjne jako element ochrony... nie Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego www. gunb.gov.pl) w art. 5.1 nakazuje projektować i budować obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając m.in. bezpieczeństwo pożarowe i bezpieczeństwo użytkowania. Oba te wymogi wiążą się m.in. z zapewnieniem możliwości bezpiecznej ewakuacji. Rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm. aktualizowany na bieżąco tekst tego rozporządzenia jest dostępny na stronie Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego www.gunb.gov.pl) zawiera wiele zapisów dotyczących oświetlenia awaryjnego. W Dziale VI poświęconym bezpieczeństwu pożarowemu zawarto warunki, jakie musi spełniać budynek z punktu widzenia tego bezpieczeństwa. Zgodnie z pkt 4 ust. 1 w 207 jednym z nich jest zapewnienie możliwości ewakuacji ludzi. Jest oczywiste, że nie może to odbywać się w ciemności. Szczegółowe wytyczne odnośnie do oświetlenia awaryjnego zawiera 181 umieszczony w Rozdziale 8 Działu IV dotyczącego wyposażenia technicznego budynków. Zgodnie z zapisami zawartymi w wymienionym paragrafie oświetlenie bezpieczeństwa należy stosować w pomieszczeniach, w których nawet krótkotrwałe wyłączenie oświetlenia podstawowego może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne. Czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany 10 Instalacje elektryczne w praktyce Wiedza i Praktyka

Oświetlenie awaryjne jako element ochrony... O 47/05 do potrzeb wynikających z charakteru pomieszczenia, wykonywanych w nim czynności itp. Oświetlenie ewakuacyjne należy instalować w pomieszczeniach, takich jak: widownie kin, teatrów i filharmonii oraz inne sale widowiskowe bez względu na liczbę miejsc, audytoria, sale konferencyjne, lokale rozrywkowe oraz sale sportowe przeznaczone dla więcej niż 200 osób, sale wystawowe w muzeach, garaże oświetlone wyłącznie światłem sztucznym, jeżeli ich powierzchnia netto przekracza 1000 m², inne pomieszczenia znajdujące się w budynkach użyteczności publicznej (administracyjnych, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, opieki zdrowotnej, handlu, sportowych, obsługi pasażerskiej, biurowych itp.) i zamieszkania zbiorowego (hotelach, pensjonatach, domach wycieczkowych i studenckich, schroniskach, koszarach, więzieniach, domach zakonnych, domach rencisty itp.), jeżeli ich powierzchnia netto przekracza 2000 m². Oświetlenie ewakuacyjne należy ponadto stosować na drogach ewakuacyjnych: oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym bez względu na charakter budynku, znajdujących się w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych dla osób o ograniczonej zdolności poruszania się, znajdujących się w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego (tabela 2), www.elektryczneinstalacje.eu 11