Odrzańska Droga Wodna bramą transportu wodnego dla Europy Środkowej, szansą rozwoju gospodarczego nie tylko kresów zachodnich. Zbigniew Antonowicz KOMITET GOSPODARKI WODNEJ KRAJOWEJ IZBY GOSPODARCZEJ 1
Odra w Międzynarodowej Śródlądowej Sieci Transportowej Europy połączenie z Morzem Bałtyckim Źródło: Z. Mikulski: Polskie drogi wodne wobec wymogów europejskich. Gospodarka Wodna 2000, nr 6. 2
Przebieg Korytarzy Transportowych Skandynawsko-Śródziemnomorski, CETC Route65, BAC.. 3
Współmodalność wzajemne uzupełnianie się żeglugi morskiej bliskiego zasięgu, transportu kolejowego, żeglugi śródlądowej i transportu samochodowego 4
Odrzańska Droga Wodna trzy podstawowe odcinki : 1. Odra skanalizowana dł. 228 km, w tym: kanał Gliwicki (Gliwice Koźle) dł. 41 km; Odra skanalizowana (Koźle Brzeg Dolny) dł. 187 km 2. Odra środkowa swobodnie płynąca dł. 335 km(brzeg Dolny ujście Warty) 3. Odra dolna swobodnie płynąca dł. 124 km (ujście Warty Szczecin) 5
Porty morskie ujściowego odcinka Odry. 6
Parametry techniczno - eksploatacyjne portów środkowego odcinka rzeki Odry swobodnie płynącej Lp. Nazwa portu Długość nab. przeładunk. [m] Powierzchnia placów składowych [m 2 ] 1. Malczyce 1020 2300 2. Ścinawa 120 4800 3. Głogów 200 4000 4. Nowa Sól 400 2000 5. Cigacice 544 8200 Możliwość składania towarów [tys. ton] 45, węgla i miału 45, materiały budowlane 60, kruszyw naturalnych 35, kruszyw naturalnych 40, kruszyw naturalnych; 25, mat. bud; 10, drobnicy Infrastruktura komunikacyjna drogowa i kolejowa drogowe i kolejowe drogowa drogowe i kolejowe drogowe i kolejowe Źródło: Opracowanie własne kpt. ż.ś. dr Krzysztof Woś 7
Parametry techniczno - eksploatacyjne portów kanału Gliwickiego i skanalizowanego górnego odcinka Odry Lp. Nazwa portu Długość nabrz. przeładunk. [m] Pow. placów składowych [m 2 ] Możliwość składowania towarów [tys. ton] Infrastruktura komunikacyjna 1. Gliwice 3040 27300 150 węgla i miału, 25 rudy drogowa i kolejowa 2. Kędzierzyn -Azoty 265 105000 60 nawozów drogowa i kolejowa 3. Kędzierzyn Koźle 3125 48130 300 węgla i miału drogowa i kolejowa 4. Metalchem Opole 97 2500 4. Opole 230 8500 6. Wrocław Port Miejski 1720 40000 Wielkowymiarowe konstrukcje stalowe 30 węgla; 15 mat. budowlanych 150 węgla i miału; 100 kruszyw naturalnych drogowa i kolejowa drogowa i kolejowa drogowa i kolejowa 7. Wrocław - Elektrociepłownia 150 48400 800 węgla kolejowa Źródło: Opracowanie własne kpt. ż.ś. dr Krzysztof Woś 8
Aktywne połączenia ODW z zachodnioeuropejskimi drogami śródlądowymi 9
Podnośnia Niederfinow Parametr Stara podnośnia Nowa podnośnia Wymiary budowli wysokość 52,00 m 54,55 m długość 94,00 m 133,0 m szerokość 27,00 m 46,40 m Materiał konstrukcyjny stal 18 000 t 8900 t beton i żelbet 72 000 m³ 65 000 m³ Wymiary użytkowe ruchomej wanny długość 82,50 m 115,00 m szerokość 11,94 m 12,50 m maksymalna szerokość statku wysokość przejazdowa 9,50 m 11,45 m 4,10 m 5,25 m głębokość wody 2,50 m 4,00 m Masa wanny masa pustej wanny masa wanny z wodą Praca wanny wysokość podnoszenia 1600 t 2785 t 4290 t 9800 t 36,00 m 36,00 m czas przejazdu 5 min. 3 min prędkość 12 cm/s 25 cm/s czas operacji śluz 20 min. 16,5 min. Źródło: opracowanie własne z niemieckiego folderu reklamowego 10
Dunaj Odra Łaba dwa wieki starań a stan obecny czy zaangażowanie zainteresowanych krajów jest jednakowe? Źródło: Opracowanie własne Petr Forman 11
Potencjał poszczególnych portów dorzecza Odry w Czechach Ostrava 6 551,0 kt/year Mošnov 3 218,0 kt/year Olomouc 310,0 kt/year Hranice 358,0 k Otrokovice 286,6 kt/year Přerov 12,5 kt/year Hodonín 884,0 kt/year Źródło: Opracowanie własne Petr Forman 12
Najważniejsze czeskie firmy w rejonie Odry Firma DOL port Rodzaj produkcji Wielkość produkcji w roku Hyundai Motor Manufacturing Mošnov Samochody 300 000 szt. Barum Continental Otrokovice Opony bd ArcelorMittal Ostrava Wyroby hutnicze bd Třinecké železárny Mošnov Wyroby hutnicze 6 879 kt Paramo Mošnov Petrochemia bd OKD Kopalnie 11 200 kt Źródło: Opracowanie własne Petr Forman 13
Zasoby gospodarcze rzeki, poza wodą : zabudowa hydrotechniczna, obiekty portów i stoczni rzecznych, zbiorniki retencyjne, poldery i wały przeciwpowodziowe, zasoby mineralne koryta rzeki i terenów przyległych, zasoby biologiczne, walory krajobrazowe. Zasoby wodne dorzecza Odry kształtują się na poziomie 23,5 mld m 3 na rok. Proporcjonalnie do wielkości dorzecza Odra jest uboższa w wodę przynajmniej o ok. 10% od Wisły i o 30% od Łaby. Wskaźnik zabudowy retencyjnej, określającej stosunek użytkowej pojemności zbiorników wodnych do odpływu średniego z wielolecia jest kilkakrotnie mniejszy w porównaniu z Łabą. Część zbiorników retencyjnych służy do magazynowania wody dla potrzeb komunalnych, przemysłowych i rolniczych, część służy do zasilania drogi wodnej podczas niżówek oraz jednoczesnej produkcji energii elektrycznej, natomiast wszystkie odgrywają istotną rolę w ochronie przeciwpowodziowej. 14
Porównanie degradacji środowiska przez transport wodny śródlądowy w porównaniu do samochodowego Energochłonność 2 do 4 x mniejsza, Emisja zanieczyszczeń 4 x mniejsza, Terenochłonność ponad 2 x mniejsza Kongestia brak Koszty zewnętrzne 5 x mniejsze 15
Strategia Rozwoju Transportu przyjęta Uchwałą Nr 6 Rady Ministrów z dn. 22 stycznia 2013 r. Kierunki interwencji na rzecz śródlądowego transportu wodnego osiągnięcie i utrzymanie określonych w europejskiej klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych warunków nawigacyjnych na drogach wodnych; poprawa warunków żeglugowych i nawigacyjnych oraz modernizacja infrastruktury na drogach wodnych o znaczeniu turystycznym; rozbudowa infrastruktury śródlądowych dróg wodnych, wraz z poprawą ich parametrów eksploatacyjnych; stworzenie nowoczesnej infrastruktury śródlądowych dróg wodnych o stabilnych warunkach dla przewozów lokalnych i regionalnych; dostosowanie infrastruktury ustalonych polskich śródlądowych dróg wodnych lub ich odcinków do wymagań europejskiej sieci dróg wodnych; dążenie do stworzenia warunków sprzyjających korzystaniu z ekologicznych rodzajów transportu towarowego w odległości powyżej 300 km. 16
Parametry Eksploatacyjne Śródlądowych Dróg Wodnych Wielkość parametrów dla klas Parametr eksploatacyjny Ia Ib II III IV Va Vb Minimalne wymiary szlaku żeglownego w rzece [m] szerokość szlaku żeglownego głębokość tranzytowa promień łuku osi szlaku żeglownego 15 20 30 40 40 50 50 1,2 1,6 1,8 1,8 2,8 2,8 2,8 100 200 300 500 650 650 800 Minimalne wymiary kanału [m] szerokość szlaku żeglownego 12 18 25 35 40 45 45 najmniejsza głębokość wody w kanale 1,5 2,0 2,2 2,5 3,5 3,5 3,5 promień łuku osi szlaku żeglownego 150 250 400 600 650 650 800 Minimalne wymiary śluz żeglugowych [m] szerokość śluzy 3,3 5,0 9,6 9,6 12,0 12,0 12,0 długość śluzy 25 42 65 72 120 120 187 głębokość na progu dolnym 1,5 2,0 2,2 2,5 3,5 4,0 4,0 17
III KLASA DROGI WODNEJ Nazwa zadania Koszt zadania [mln zł] Modernizacja istniejących stopni wodnych na kanale Gliwickim dla utrzymania III klasy żeglowności 275 Modernizacja istniejących stopni wodnych (km. 98.1 300) Modernizacja zabudowy regulacyjnej (km. 300 542.4) Modernizacja zabudowy regulacyjnej (km. 542.4 617.6) - 1 077 1 936 602** Modernizacja zabudowy regulacyjnej (km. 617.6 683) 523** - Zestawienie kosztów wariantów modernizacji ODW Budowa/remont opasek brzegowych i ubezpieczeń brzegu (km. 683 do Szczecina) Pogłębienie Przekopu Klucz-Ustowo i budowa dalbowisk * Bez kosztów przebudowy mostów, modernizacji wałów, kompensacji przyrodniczych. ** Uwzględniono koszty dla brzegu polskiego i niemieckiego - - 192 10 - IV KLASA DROGI WODNEJ Nazwa zadania Modernizacja istniejących stopni wodnych (km. 98.1 300) Budowa 14 stopni wodnych 3-przęsłowych (km. 300 542.4) Wariant A Budowa 8 stopni 4-przęsłowych niskich (km 542,4-617,6) Wariant A Budowa 3 stopni wodnych 4-przęsłowych wysokich (km. 542.4 617.6) Wariant A Budowa 3 stopni wodnych 6-przęsłowych niskich (km. 617.6 683) Wariant B Budowa 2 stopni wodnych 6-przęsłowych wysokich (km. 617.6 672,5) Budowa/remont opasek brzegowych i ubezpieczeń brzegu (km. 672,5 do Szczecina) Pogłębienie Przekopu Klucz-Ustowo i budowa dalbowisk Koszt zadania [mln zł] Pogłębienie Jeziora Dąbie (Vb) 100 Pogłębienie Jeziora Dąbie (Vb) 100-2 446 6 608 4 176 2 740 1 866 ŁĄCZNE KOSZTY : 4 715 ŁĄCZNIE KOSZTY (Wariant A) 15 398 ŁĄCZNE KOSZTY (Wariant B) Źródło wg opracowania A. Kreft 2 177 192 10 18
Kpt. Baranowski cyt. Jedynym mankamentem geograficznym tego kraju jest ujście Odry do Zatoki Pomorskiej, bo przecież Odra powinna uchodzić do Zatoki Gdańskiej i wtedy wszystko byłoby w porządku. Możliwość aktywizacji działalności żeglugi śródlądowej na Odrzańskiej Drodze Wodnej uzależniona jest od: W pierwszej kolejności poprawy warunków eksploatacyjnych w celu osiągnięcia minimum parametrów III klasy drogi wodnej. W drugiej kolejności przystosowanie rzeki Odry do standardów drogi wodnej międzynarodowego znaczenia czyli parametrów IV klasy drogi wodnej. 19
Koszt realizacji wariantu optymistycznego (tj. osiągnięcia na całej długości Odry minimum IV klasy żeglowności i statusu drogi wodnej międzynarodowego znaczenia wymaga również uwzględnienia faktu, że wzdłuż niemal całej rzeki Odry ustanowione zostały różne formy ochrony przyrody w postaci parków narodowych, krajobrazowych, rezerwatów, specjalne obszary ochronne wchodzące w sieć Natura 2000. Możliwość uzyskania na Odrze minimum III klasy żeglowności wymaga znacznych inwestycji utrzymaniowych. Obecnie nawet na odcinku Odry swobodnie płynącym, dla którego przypisano III klasę żeglowności, rzeczywiste parametry drogi wodnej nie odpowiadają swojej klasie. Oznacza, to, że dla uzyskania III klasy inwestycje musiałyby objąć zarówno odcinek skanalizowany, gdzie wymagane są remonty utrzymaniowe stopni wodnych jak również, niemal cały odcinek swobodnie płynący od Brzegu Dolnego do m. Ognica (km 697,0 rz. Odry). Zakres niezbędnych inwestycji obejmuje również przebudowę części mostów na całej długości rzeki Odry, w tym nawet na drogach wodnych Szczecińskiego Węzła Wodnego uznanych za Vb klasę żeglowności. 20
Mocne i słabe strony - Klasa IV Mocne strony: możliwość włączenia ODW do europejskiej sieci dróg wodnych międzynarodowego znaczenia; stworzenie lepszych warunków do rekreacji, gospodarczego i energetycznego wykorzystania wód; zapewnienie odpowiednich warunków dla pracy lodołamaczy (zmiana reżimu pracy lodołamaczy). Słabe strony: brak porozumienia (koncepcji) ze stroną niemiecką (dot. odcinka granicznego); brak możliwości zawarcia umowy międzyrządowej (dot. odcinka granicznego); niemożliwy do określenia okres zakończenia inwestycji; duże i nieprzewidywalne koszty realizacji; duża ilość mostów koniecznych do przebudowy 58 ; niezgodność przy realizacji nowych stopni wodnych z Ramową Dyrektywą Wodną (pogorszenie stanu wód); duży wpływ na obszary chronione Natura 2000, rezerwaty przyrody, parki narodowe i krajobrazowe; duże utrudnienia dla ruchu żeglugowego; duże koszty działań dodatkowych (przebudowy wałów przeciwpowodziowych, kompensacje przyrodnicze) Źródło: A. Kreft: Koncepcje zagospodarowania Odrzańskiej Drogi Wodnej. Koszty modernizacji ODW do III i IV klasy. Słabe i mocne strony proponowanych rozwiązań. Prezentacja na Water Ways Expo. Bydgoszcz 2014 21
Mocne i słabe strony - Klasa III Mocne strony: wspólna polsko-niemiecka koncepcja regulacji cieku Odry granicznej; przygotowany do podpisania projekt umowy polsko niemieckiej dotyczący wspólnej realizacji modernizacji zabudowy regulacyjnej Odry granicznej; stosunkowo krótki czas osiągnięcia celu rok 2028 (dla Odry granicznej); stosunkowo mały koszt osiągnięcia III klasy drogi wodnej; mniejsza ilość mostów koniecznych do przebudowy 16; zgodność realizacji wszystkich robót z Ramową Dyrektywą Wodną; minimalny wpływ robót na obszary chronione; poprawa bezpieczeństwa powodziowego (przepuszczenie wielkich wód) zapewnienie odpowiednich głębokości dla lodołamaczy; sukcesywna poprawa warunków żeglugowych Słabe strony: brak możliwości włączenia rzeki Odry do europejskiej sieci dróg wodnych międzynarodowego znaczenia; utrudnienia w ruchu żeglugowym Źródło: A. Kreft: Koncepcje zagospodarowania Odrzańskiej Drogi Wodnej. Koszty modernizacji ODW do III i IV klasy. Słabe i mocne strony proponowanych rozwiązań. Prezentacja na Water Ways Expo. Bydgoszcz 2014 22
Sposób uzyskania celu odtworzenia ODW modernizacja zabudowy regulacyjnej modernizacja istniejących stopni wodnych roboty pogłębiarskie przebudowa mostów (16 do kl. III lub 58 do k. IV) Rzeka Odra długie śluzy : Januszkowice, Krapkowice, Opole, rewitalizacja krótkich śluz, jazy: Januszkowice, Wróblin, Zwanowice, Krępa, Groszowice, Dobrzeń stopnie wodne: Ujście Nysy, Rędzin, odbudowa i modernizacja zabudowy regulacyjnej Odra swobodnie płynąca, Odra dolna i graniczna infrastruktura postojowo cumownicza, oznakowanie szlaku Odra dolna i graniczna Kanał Gliwicki szlak i ubezpieczenia brzegowe śluzy: Sławięcice, Nowa Wieś urządzenia i obiekty funkcjonalnie związane z kanałem 23
Zagrożenia dla projektu odbudowy ODW : Brak koordynacji i opieszałość działań politycznych: krajów (sieci TENT, DOL, AGN, Plan Junckera, Odra graniczna.) regionów (Moravia, Śląsk, Brandenburgia ) resortów (MIR, MŚ, MF ) poszczególnych RZGW (Wrocław, Szczecin, Gliwice, Warszawa ) marszałków (zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie ) prezydentów miast (Szczecin, Świnoujście, Wrocław a Gdańsk i Gdynia ) Brak koordynacji i opieszałość działań gospodarczych: błędy inżynierskie (Racibórz, Malczyce, Podjuchy ) galimatias finansowy (rozproszenie środków UE, kredyty.) zaniechania bieżących remontów (Brzeg Dolny.) opracowania resortowe niekompletne (brak rzetelnych badań popytowych.) deprecjacja inicjatyw organizacji pozarządowych i samorządowych (ekolodzy, stowarzyszenia, III MKM.) opóźnione przeciwdziałanie powodziom zatorowym ( skutki powodzi roztopowych i opadowych.) zaniechanie wykorzystania rzeki do produkcji energii (brak 13 elektrowni na istniejących 17 stopniach wodnych górnej Odry.) 24
Wnioski Uzyskanie na całej długości rzeki Odry IV klasy żeglowności wymaga kanalizacji rzeki na odcinku swobodnie płynącym oraz modernizacji stopni wodnych na odcinku obecnie skanalizowanym. Wszelkie prace budowlane, w tym kanalizacja Odry na odcinku granicznym musi być uzgodniona i wspólnie realizowana ze stroną niemiecką. Program Natura 2000 oraz RDW stawiają duże ograniczenia w realizacji modernizacji Odrzańskiej Drogi Wodnej do IV klasy żeglowności choć jej nie wykluczają. W celu realizacji zamierzeń doprowadzenia Odry do III klasy żeglowności na odcinku granicznym, konieczne jest sfinalizowanie uzgodnień ze Stroną niemiecką i zawarcie umowy międzyrządowej. Dostosowanie ODW w przyszłości do IV klasy powinno odbywać się etapami. W pierwszym etapie ODW powinna osiągnąć parametry min. III klasy na całej długości. W ramach dostosowania ODW do III klasy nowobudowane i przebudowywane mosty niezależnie od klasy gdzie się znajdują powinny być od razu modernizowane na parametry IV klasy (5,25 m) oraz należy rozważyć przebudowę istniejących śluz na parametry IV kl. (120 x 12 x 3,5 m). Nowe śluzy powinny mieć bezwzględnie parametry IV klasy. Właściwe utrzymanie Odrzańskiej Drogi Wodnej determinuje nie tylko możliwości funkcjonowania na niej żeglugi śródlądowej, ale także prawidłowe działanie wszystkich podstawowych funkcji gospodarki wodnej. 25
Zbiorniki Racibórz i Buków wg opracowania Stanisława Staniszewskiego 26
Wrocławski Węzeł Wodny 27
Inwestycje bieżące w Europie 100 km Kanał Sekwana Skalda 28
Czy stać nas na niewykorzystywanie gałęzi odpowiadającej na współczesne potrzeby, najbardziej przyjaznej dla środowiska, atrakcyjnej ekonomicznie? Czy strategia UE i Polski w sprawie wykorzystania transportu śródlądowego jest taka sama? Nie stać nas!!! Względy ekonomiczne wbrew twierdzeniom ministerstwa finansów i polityków nie uzasadniają rezygnacji z rozwoju transportu wodnego śródlądowego Każde opóźnienie decyzji będzie bardzo kosztowne, 10 lat wcześniej priorytetem była Odra, Dzisiaj Wisła nie może czekać! Jak przekonywać nieprzekonanych? Czas na działanie!!! 29
tel. 603599679 e-mail antonowiczz@tlen.pl DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ! Zbigniew Antonowicz KOMITET GOSPODARKI WODNEJ KRAJOWEJ IZBY GOSPODARCZEJ 30