Ocena sprawności ogólnej, funkcjonowania codziennego oraz jakości życia u chorych w podeszłym wieku z podejrzeniem zespołu otępiennego

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2012;9(4):149-160 artykuł oryginalny original article Ocena sprawności ogólnej, funkcjonowania codziennego oraz jakości życia u chorych w podeszłym wieku z podejrzeniem zespołu otępiennego Assessment of overall efficiency, daily living activities and quality of life in elderly adults with suspected dementia Jowita Woźniak 1,4, Anna Królicka 2, Anna Pokryszko-Dragan 3, Aldona Włodarczyk 4, Krzysztof Dudek 5, Krzysztof Włodarczyk 6 1 Klinika Neurochirurgii, Akademicki Szpital Kliniczny we Wrocławiu 2 Oddział Psychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. J. Gromkowskiego we Wrocławiu 3 Klinika Neurologii, Akademicki Szpital Kliniczny we Wrocławiu 4 Ośrodek Medycyny Paliatywnej i Hospicyjnej w Będkowie 5 Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, Politechnika Wrocławska 6 Oddział Chorób Wewnętrznych, Szpital im. Św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy Słowa kluczowe: podeszły wiek, otępienie, codzienne funkcjonowanie, sprawność ogólna, jakość życia Key words: elderly adults, dementia, daily living activities, overall efficiency, quality of life Streszczenie Wstęp Zespoły otępienne stanowią poważny problem medyczny i społeczny w populacji osób po 65 rż. Celem pracy było porównanie sprawności ogólnej, jakości życia i funkcjonowania codziennego u osób w podeszłym wieku z podejrzeniem zespołu otępiennego i bez jego cech. Materiał i metody Materiał stanowiło 66 chorych hospitalizowanych w Ośrodku Medycyny Paliatywnej i Hospicyjnej w Będkowie oraz na Oddziale Chorób Wewnętrznych Szpitala im. Św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy. Codzienne funkcjonowanie w zakresie czynności podstawowych oceniono za pomocą skali Activities of Daily Living (ADL), złożonych Instrumental Activities of Daily Living (IADL), ogólną sprawność skalą Barthel. Jakość życia określano w oparciu o kwestionariusz samooceny EQ-5D oraz VAS (Visual Analogue Scale). Do oceny funkcji poznawczych użyto: MMSE (Mini Mental State Examination) i Testu Rysowania Zegara. Na podstawie wyniku MMSE chorych podzielono na 2 grupy: I z cechami otępienia (MMSE<23 pkt; 36 osób) i II bez cech otępienia (MMSE 23pkt; 30 osób) i porównano je pod względem powyższych parametrów. PGP 163 Jowita Woźniak Klinika Neurochirurgii, Akademicki Szpital Kliniczny we Wrocławiu Ul. Borowska 213, 50-556 Wrocław Tel. (71) 734 3400 lub (71) 734 3495 e-mail: jowita_wozniak@yahoo.com Copyright 2012 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

150 Wyniki U 12 (33.3%) pacjentów z grupy I ustalono wcześniej rozpoznanie zespołu otępiennego. Pacjenci ci istotnie częściej popełniali błędy w Teście Rysowania Zegara oraz gorzej radzili sobie z wykonywaniem podstawowych i złożonych czynności życia codziennego. Ich sprawność ogólna była istotnie obniżona. Jakość życia mierzona skalą EQ-5D wskazywała na obniżenie jakości życia chorych z podejrzeniem zespołu otępiennego, natomiast w skali VAS, oceniającej subiektywny stan zdrowia, nie zaobserwowano istotnych różnic między grupami. Wnioski Zespół otępienny wiąże się z obniżeniem sprawności ogólnej i pogorszeniem codziennego funkcjonowania chorych, zarówno w prostych, jak i złożonych czynnościach życiowych, a także subiektywnym obniżeniem jakości życia w 5 aspektach: zdolności poruszania się, samoobsługi, codziennej działalności, występowania bólu lub dyskomfortu oraz obecności niepokoju lub przygnębienia. Natomiast jakość życia w skali VAS, w której chorzy z podejrzeniem zespołu otępiennego oceniali swój obecny stan zdrowia, nie uległa istotnemu pogorszeniu i grupy nie różniły się istotnie statystycznie miedzy sobą. Abstract Introduction Dementive disorders constitute a serious medical and social problem in the elderly population. The aim of our study was to comparison the quality of life, overall efficiency and daily living activities in elderly persons with suspected and without dementia. Material and methods The study comprised 66 subjects hospitalized in Centre of Paliative Medicine in Będków and in the Department of Internal Medicine of St Jadwiga s Hospital in Trzebnica. Daily functioning was evaluated using Activities of Daily Living (ADL) and Instrumental Activities of Daily Living (IADL) scales, and overall efficiency with Barthel scale. Quality of life was assessed using self-assessment questionnaire EQ-5D as well as Visual Analogue Scale (VAS). Cognitive functions were measured with Mini Mental State Examination (MMSE) and Clock-Drawing Test. On the basis of MMSE results patients were divided into two groups: I with dementia (MMSE<23 pkt; 36 subjects) and II without dementia (MMSE 23pkt; 30 subjects). Results Dementia was diagnosed before in 12 (33%) patients from group I. They made more mistakes in the Clock Drawing Test. They scored less than patients in group II in ADL and IADL, as well as in Barthel s scale, which indicated lower level of daily functioning and general efficiency. Quality of life measured by EQ-5D scale was decreased in suspected dementive patients group, while in VAS scale, assessing the subjective state of health, no significant difference between groups was observed. Conclusions Dementia is associated with a lowered overall efficiency and deterioration of everyday functioning of patients, both in simple and complex activities of life, as well as a subjective decrease in the quality of life in 5 dimensions: mobility, self-care, daily activities, pain or discomfort, and the presence of anxiety or depression. However, the quality of life in VAS, in which patients with suspected dementia, assessed their current health status, was not significantly deteriorate and groups did not differ significantly among themselves.

151 Wstęp Otępienie wg klasyfikacji ICD-10 jest zespołem objawów spowodowanych chorobą ośrodkowego układu nerwowego (oun) o charakterze przewlekłym lub postępującym, obejmującym zaburzenia wyższych czynności korowych, takich jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, funkcje językowe oraz zdolność do porównywania, oceniania i dokonywania wyborów [1]. Częstość występowania zespołów otępiennych jest różna i zależy od położenia geograficznego, grupy etnicznej, a także od metodologii badań. Całkowitą liczbę osób dotkniętych otępieniem w Polsce szacuje się na około 450 500 tys., w tym 300 350 tys. z otępieniem alzheimerowskim [2]. Częstość występowania otępienia rośnie logarytmicznie wraz z wiekiem od ok. 1% osób w 65 roku życia do 30-40% po 90 roku życia [3]. Chorzy z zespołem otępiennym stanowią w Polsce aż 60 80 % pensjonariuszy domów opieki [4]. Diagnostyka, leczenie i opieka nad chorymi z otępieniem to istotny problem medyczny i społeczny, zwłaszcza wobec zwiększającej się w Polsce populacji osób w podeszłym wieku i ich nierzadko trudnej sytuacji socjalnej. Występowanie zaburzeń poznawczych u osób w podeszłym wieku sprzyja ich niepełnosprawności oraz w znacznym stopniu utrudnia leczenie schorzeń współistniejących i rehabilitację [5]. Właściwa ocena profilu i głębokości zaburzeń poznawczych z uwzględnieniem aspektów praktycznych (zakres funkcjonowania, codzienne czynności, zdolność do samoobsługi) zasadniczo wpływa na jakość opieki nad osobami w podeszłym wieku [6]. W dostępnym piśmiennictwie polskim brak jest opracowań na temat codziennego funkcjonowania i jakości życia osób w podeszłym wieku, w aspekcie ich zaburzeń poznawczych. Celem pracy było porównanie sprawności ogólnej, jakości życia i funkcjonowania codziennego osób w podeszłym wieku z podejrzeniem zespołu otępiennego i bez jego cech. Materiał i metody Badaniem objęto 66 chorych (42 kobiety i 24 mężczyzn), w wieku 57 95 lat (średnia 75,02 lat), hospitalizowanych w okresie od listopada 2010 do lutego 2011 w Ośrodku Medycyny Paliatywnej i Hospicyjnej w Będkowie oraz w Oddziale Chorób Wewnętrznych Szpitala im. Św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy. Do badania zakwalifikowano chorych, którzy byli w stanie odpowiadać na zadawane pytania i zrozumieć informację o badaniu oraz wyrazić świadomą zgodę na wzięcie w nim udziału. U wszystkich badanych wykonano test Mini Mental State Examination (MMSE) oraz Test Rysowania Zegara wg Schulmana i wsp. [18,19] w celu oceny funkcji poznawczych. Codzienne funkcjonowanie w zakresie czynności podstawowych oceniono za pomocą skali Activities of Daily Living (ADL), a w zakresie czynności złożonych za pomocą Instrumental Activities of Daily Living (IADL). Ogólną sprawność badanych określono przy użyciu skali Barthel. Jakość życia analizowano w oparciu o kwestionariusz samooceny EQ-5D oraz VAS (Visual Analogue Scale) jako skalę oceniającą w sposób subiektywny stan zdrowia [14]. Skala EQ-5D umożliwiła samoocenę jakości życia chorych w 5 obszarach: zdolności poruszania się, samoopieki, zwykłej działalności, występowania bólu lub dyskomfortu oraz obecności niepokoju lub przygnębienia. Natomiast w skali VAS chorzy wyrażali ocenę obecnego stanu zdrowia zaznaczając odpowiednią wartość na podziałce pomiędzy: 0 najgorszym wyobrażalnym stanem zdrowia a 100 najlepszym wyobrażalnym stanem zdrowia. Pacjenci wypełniali kwestionariusze w obecności badających, po dokładnym objaśnieniu ich treści. W ocenie ogólnej sprawności za pomocą skali Barthel uczestniczył personel pielęgniarski. Na podstawie dostępnej dokumentacji medycznej ustalono rozpoznania schorzeń, z powodu których badani byli hospitalizowani i chorób współistniejących oraz stosowane leki. Na podstawie wyników MMSE badanych podzielono na dwie grupy: I z wynikiem poniżej 23 punktów, sugerującym zespół otępienny i II bez znacznego deficytu poznawczego (23 30 punktów). Porównano obie grupy pod względem wszystkich uzyskanych wyników. Dla każdej z grup przeanalizowano ponadto korelacje między wynikami poszczególnych testów i skal. Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu testu U Manna-Whitney a, testu rang Spearmana, testu chi kwadrat, testu T Studenta w pakiecie programu Statistica. Jako poziom istotny statystycznie przyjęto p poniżej 0,05.

152 Wyniki Do grupy I zakwalifikowano 36 osób (24 kobiety, 12 mężczyzn, w wieku: 57 95 lat, średnio 79 lat), natomiast do grupy II 30 osób (18 kobiet,12 mężczyzn, w wieku: 61 88 lat, średnio 70 lat). Tabela 1. Wyniki porównań struktury wiekowej, płci i wyniku MMSE w obu grupach Table 1. The results of comparisons of the age structure, gender and MMSE results in both groups parametr Grupa 1 N = 36 Grupa 2 N = 30 wynik porównania grupa 1 vs. 2 wiek [lata]: średnia x odchylenie standardowe s mediana Me min. max. 79,05 8,66 79 57 95 70,16 7,82 69 61 88 0.0001 Płeć: kobiety mężczyźni 24 12 18 12 p > 0.05 MMSE [pkt.]: średnia x odchylenie standardowe s mediana Me min. max. 17,7 4,3 19 2 22 26,8 2,3 27 23 30 p < Tabela 2. Wyniki Testu Rysowania Zegara Table 2. Results of Clock Drawing Test Liczba pacjentów (odsetek) Razem N = 66 Grupa 1 N = 36 Grupa 2 N = 30 Wynik porównania Grupa 1 vs. 2 wykonał prawidłowo test 15 (23%) 0 (0%) 15 (50%) Błąd I 9 (14%) 1 (3%) 8 (27%) Błąd II 5 (8%) 2 (6%) 3 (10%) test chi-kwadrat: χ 2 = 43,4 df = 6 p < Błąd III 15 (23%) 13 (36%) 2 (7%) Błąd IV 3 (5%) 3 (8%) 0 (0%) Błąd V 1 (2%) 1 (3%) 0 (0%) nie wykonał testu 18 (27%) 16 (44%) 2 (7%)

153 Ryc. 1. Porównanie oceny wykonywania podstawowych (skala ADL) i złożonych (IADL) czynności życia codziennego w grupie I (z cechami otępienia) i II (bez cech otępienia) oraz wyniki testu U Manna-Whitney a Fig. 1. Comparison of the evaluation of managing with basic (ADL scale) and complex (IADL) activities of daily living in group I (with the features of dementia) and II (without evidence of dementia) and the results of the U Mann-Whitney test Pacjenci z grupy I byli starsi średnio o 9 lat od chorych z grupy II ( 0.0001). Obie grupy nie różniły się istotnie pod względem struktury płci. Wyniki porównania struktury wiekowej i płciowej oraz wyniku MMSE obu grup zebrano w tab. 1. Średni wynik MMSE u badanych z grupy I wynosił 17,7 pkt. (SD: ± 4.3, Me: 19), z grupy II 26,8 pkt. (SD: ± 2.3, ME: 27) (p < 0.0001). Porównując poszczególne funkcje poznawcze oceniane w MMSE, stwierdzono, że obie grupy nie różniły się istotnie pod względem zapamiętywania, nazywania, rozumienia i czytania (p > 0.05) natomiast w zadaniach testujących pozostałe funkcje (orientacja w czasie i przestrzeni, uwaga i liczenie, przypominanie, powtarzanie, pisanie i rysowanie) badani z grupy I uzyskali istotnie niższą punktację. W grupie I badani popełniali istotnie więcej błędów w Teście Rysowania Zegara (Tab. 2). Pacjenci z grupy I uzyskali istotnie mniej punktów zarówno w skali ADL, jak i IADL, oceniających funkcjonowanie w zakresie podstawowych oraz złożonych czynności życia codziennego (Ryc. 1). Grupa I wykazywała także niższy poziom sprawności ogólnej, ocenionej w skali Barthel (Tab. 3). Jakość życia została oceniona według kwestionariusza EQ-5D jako gorsza przez badanych z grupy I, natomiast wyniki samooceny w VAS nie różniły się istotnie między grupami, być może jest to skutek niewłaściwej, Ryc. 2. Porównanie samooceny jakości życia chorych za pomocą skali VAS (po lewej) oraz kwestionariusza EQ-5D w grupie 1 (z cechami otępienia) i 2 (bez cech otępienia) oraz wyniki testu U Manna-Whitney a Fig. 2. Comparison of the patients self-assessment of quality of life using VAS (left) and EQ-5D questionnaire in group 1 (with features of dementia) and 2 (without evidence of dementia) and the results of the U Mann-Whitney te

154 Tabela 3. Wyniki oceny ogólnej sprawności badanych w skali Barthel Table 3. Results of the assessment of patients overall efficiency in Barthel scale Oceniana czynność Razem N = 66 Grupa 1 N = 36 Grupa 2 N = 30 Wynik porównania Grupa 1 vs. Grupa 2 (test Manna- Whitney a) Jedzenie [pkt] średnia x 8,9 7,9 10,0 odchylenie standardowe s 2,1 2,5 0,0 Siadanie, przemieszczanie się łóżko-krzesło [pkt] średnia x 11,4 9,9 13,2 odchylenie standardowe s 4,8 5,3 3,3 Higiena osobista [pkt] średnia x 3,6 2,9 4,5 odchylenie standardowe s 2,2 2,5 1,5 Korzystanie z toalety [pkt] średnia x 7,9 6,9 9,0 odchylenie standardowe s 3,7 4,0 3,1 Mycie całego ciała [pkt] średnia x 3,0 2,2 4,0 odchylenie standardowe s 2,5 2,5 2,0 Poruszanie się po płaskim [pkt] średnia x 10,8 9,0 13,0 odchylenie standardowe s 5,1 5,6 3,4 Wchodzenie/schodzenie po schodach [pkt] średnia x 6,1 4,4 8,0 odchylenie standardowe s 4,0 3,9 3,1 Ubieranie się [pkt] średnia x 7,8 6,4 9,5 odchylenie standardowe s 3,6 4,2 1,5 Kontrola stolca [pkt] średnia x 8,3 7,1 9,8 odchylenie standardowe s 3,2 3,8 0,9 Kontrola moczu [pkt] średnia x 7,5 6,3 9,0 odchylenie standardowe s 3,8 4,4 2,4 Suma [pkt] średnia x 75,3 63,1 90,0 odchylenie standardowe s 29,0 31,8 16,1 wartość minimalna x min 5 5 40 kwartyl dolny Q 1 60 38 85 mediana Me 90 68 98 kwartyl górny Q 3 100 93 100 wartość maksymalna x max 100 100 100 Z 2,898 0,0038 Z 2,492 0,0127 Z 2,202 0,0277 Z 2,202 0,0277 Z 2,827 0,0047 Z 2,904 0,0037 Z 3,387 0,0007 Z 2,762 0,0057 Z 2,704 0,0068 Z 2,337 0,0194 Z 3,908

155 Ryc. 3. Diagramy korelacyjne współzależności funkcjonowania chorych w zakresie podstawowych czynności życia codziennego (skala ADL) i poziomu ogólnej sprawności chorych (skala Barthel) Fig. 3. Diagrams of correlation between managing with basic activities of daily living (ADL scale) and level of overall efficiency (Barthel scale) in studied patients. subiektywnej oceny stanu zdrowia wywołany występowaniem zaburzeń funkcji poznawczych u chorych z grupy z cechami otępienia (Ryc. 2). U chorych z gr. I stopień funkcjonowania w zakresie podstawowych czynności korelował wprost proporcjonalnie ze stopniem funkcjonowania w zakresie czynności złożonych, podobnie jak ze sprawnością ogólną oraz jakością życia ocenianą w skali VAS. Wykazano także wprost proporcjonalną zależność między stopniem funkcjonowania w zakresie czynności złożonych a jakością życia w skali VAS. Dla grupy I wykazano odwrotnie proporcjonalną zależność pomiędzy: funkcjonowaniem w zakresie czynności podstawowych i złożonych a jakością życia ocenianą za pomocą kwestionariusza EQ-5D oraz ocenami jakości życia za pomocą metod EQ-5D i VAS. W grupie II dodatnie korelacje zaobserwowano między: Tabela 4. Macierz współczynników korelacji rang Spearmana między wykorzystanymi testami w grupie I Table 4. Matrix of Spearman's rank correlation coefficients between tests in group I ADL IADL Barthel EQ-5D VAS MMSE = 0,015 0,9275 = 0,026 0,8773 = 0,036 0,8335 0,094 0,5949 = 0,064 0,7082 ADL = 0,790 p < = 0,909 p < 0,646 0,0003 = 0,414 0,0159 IADL = 0,784 p < 0,673 = 0,378 0,0275 Barthel 0,674 = 0,321 0,0616 EQ-5D 0,443 0,0121

156 Tabela 5. Macierz współczynników korelacji rang Spearmana między wykorzystanymi testami w grupie II Table 5. Matrix of Spearman's rank correlation coefficients between tests in group II ADL IADL Barthel EQ-5D VAS MMSE = 0,055 0,7690 = 0,212 0,2542 = 0,322 0,0828 0,269 0,0342 = 0,061 0,7418 ADL = 0,765 p < = 0,865 p < 0,695 0,0002 = 0,136 0,4653 IADL = 0,690 0,0002 0,712 = 0,015 0,9345 Barthel 0,723 = 0,225 0,2259 EQ-5D 0,395 0,0335 stopniem funkcjonowania w zakresie czynności podstawowych a złożonych, stopniem funkcjonowania w zakresie czynności podstawowych lub złożonych a ogólną sprawnością pacjentów. Ujemne korelacje stwierdzono pomiędzy stopniem deficytu zdolności poznawczych ocenionym w MMSE a jakością życia w skali EQ-5D, stopniem funkcjonowania w zakresie czynności podstawowych lub złożonych a jakością życia ocenianą za pomocą EQ5D oraz wynikami oceny jakości życia w skalach EQ-5D i VAS (Tab. 4 i 5). Szczególnie wysoki poziom istotności korelacji odnotowano dla wyników ADL oraz skali Barthel (Ryc. 3). W oparciu o dokumentację medyczną stwierdzono, że tylko 12 (33.3%) pacjentów z grupy I miało już wcześniej ustalone rozpoznanie zespołu otępiennego: u 9 osób o etiologii naczyniopochodnej, a w pojedynczych przypadkach było to otępienie toksyczne (etylizm), alzheimerowskie i neurozwyrodnieniowe (bez podania szczegółowego rozpoznania). W obu grupach najczęściej występującym schorzeniem było nadciśnienie tętnicze (u 39% pacjentów z grupy I i 43% z grupy II). Udar mózgu lub wieloogniskowe naczyniopochodne uszkodzenie mózgu stwierdzono u 30,5% badanych z grupy Ii 13,5% z grupy II. Chorobę niedokrwienną serca (stan po zawale mięśnia serca lub dławicę piersiową) oraz zaburzenia rytmu serca (głównie migotanie przedsionków) rozpoznano u 22% pacjentów w grupie I i 30% w grupie II. Na trzecim miejscu pod względem częstości występowania w obu grupach znalazła się cukrzyca (28% w grupie I i 23% w grupie II). Dyskusja Kluczowe znaczenie w diagnostyce ma badanie neuropsychologiczne oceniające poziom funkcji poznawczych. MMSE, ze względu na prostą, przystępną dla badanego formę i przejrzysty system punktacji, stanowi jeden z najbardziej rozpowszechnionych testów, służących jako narzędzie przesiewowe w ocenie zaburzeń poznawczych i pozwala na dalsze ukierunkowanie diagnostyki zespołu otępiennego [8,14,15]. Z tego względu MMSE wybrano jako podstawowe narzędzie różnicujące poziom funkcji poznawczych u osób w podeszłym wieku. W interpretacji wyniku MMSE należy uwzględnić wiek badanego oraz jego

157 poziom wykształcenia [14]; niektórzy autorzy [16,17] zwracają ponadto uwagę na niewielką czułość i trudności interpretacyjne tego testu zarówno w łagodnych zaburzeniach poznawczych, jak i np. u pacjentów z afatycznymi zaburzeniami mowy [8,14]. Przydatne jest więc uzupełnienie MMSE we wstępnej ocenie deficytu poznawczego dodatkowym badaniem, np. Testem Rysowania Zegara lub Krótkim Testem Stanu Psychicznego (STMS, Short Test of Mental Status) [14]. Wilmanska i Gułaj [8] wykazały większą czułość STMS w porównaniu z MMSE w ocenie funkcji poznawczych u osób w wieku podeszłym. Ze względu na prostotę i krótki czas trwania oraz możliwość oceny tzw. funkcji wykonawczych nie ujętych w MMSE, przeprowadzono jednak w badanej grupie Test Rysowania Zegara. Jego wyniki (liczba i stopień popełnianych błędów) różniły się istotnie między grupami z cechami zespołu otępiennego i bez objawów otępienia. Wyniki obu testów u osób z otępieniem wskazują na deficyt zarówno funkcji korowych, jak i podkorowych, co stanowi podstawę do odpowiednio ukierunkowanego badania neuropsychologicznego z określeniem profilu i głębokości otępienia. Wstępna, przesiewowa ocena funkcji poznawczych przy zastosowaniu wymienionych wyżej testów, mogłaby być przeprowadzana u osób w podeszłym wieku już na poziomie Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Takie postępowanie nie jest jednak rozpowszechnione, za czym przemawia fakt, że tylko u 33% osób zakwalifikowanych do grupy I zespół otępienny został już uprzednio rozpoznany. W przeważającej większości byli to pacjenci z otępieniem naczyniopochodnym, u których przebyty udar lub wieloogniskowe niedokrwienie mózgu wykazane w badaniach obrazowych skłoniły prawdopodobnie do bardziej wnikliwej oceny funkcji poznawczych. Tylko u dwóch badanych rozpoznano otępienie o etiologii zwyrodnieniowej, podczas gdy otępienie alzheimerowskie powszechnie jest uznawane za najczęstsze (40-60%) [3]. Można przypuszczać, że u osób w podeszłym wieku nie obciążonych schorzeniem oun, zaburzenia funkcji poznawczych obserwowane przez otoczenie odnoszone są zbyt pochopnie do procesu starzenia się lub schorzeń ogólnoustrojowych, które z wyjątkiem zaburzeń metaboliczno endokrynnych, stosunkowo rzadko prowadzą do zespołu otępiennego. U osób z podejrzeniem zespołu otępiennego stwierdzono istotnie niższe wykładniki funkcjonowania w zakresie codziennych czynności. Tylko 50% badanych z tej grupy (przy aż 90% w grupie II) uzyskało co najmniej 4 punkty w skali ADL. Przy istotnych różnicach wyników ADL i IADL między grupami, nie stwierdzono jednak istotnej korelacji między tymi parametrami a wynikami MMSE. Schiffczyk i wsp. [9] w 137-osobowej grupie chorych z otępieniem alzheimerowskim wykazali ujemną korelację między stopniem otępienia ocenianego w MMSE a stopniem funkcjonowania w zakresie czynności podstawowych badanym w skali Bayer-ADL, jak również ze stopniem zaburzeń zachowania w chorobie Alzheimera (Behave-AD) ocenianymi przez samych chorych. Obserwacja autorów potwierdza iż, wraz ze wzrostem stopnia zaburzeń funkcji poznawczych maleje możliwość obiektywnej samooceny codziennego funkcjonowania oraz zaburzeń zachowania u chorych z otępieniem. Jak wspomniano, MMSE jest przydatnym narzędziem do wstępnego rozpoznania zaburzeń poznawczych, ale nie pozwala na precyzyjną ocenę ich głębokości, co zwłaszcza w mniej licznej grupie chorych może utrudniać wykazanie korelacji wyniku testu z innymi parametrami. Zwraca uwagę fakt, że deficyt poznawczy istotnie pogarsza funkcjonowanie osób nawet z względnie zachowaną sprawnością fizyczną i w znacznym stopniu decyduje o ich uzależnieniu od opieki otoczenia. Niższy wynik w skali Barthel w badanej przez nas grupie chorych z podejrzeniem demencji świadczył o ich gorszej ogólnej sprawności. Podobne rezultaty uzyskali Tomaszewski i wsp. [7] u pensjonariuszy domów opieki społecznej; średni wiek badanej grupy wynosił 83,5 roku, a u 81% stwierdzono cechy otępienia. Wysoki poziom istotności korelacji między wynikami ADL i skali Barthel w badanej przez nas grupie wskazuje na ścisły związek codziennej aktywności chorych z ich sprawnością ogólną. Zastosowanie skal ADL i IADL w ocenie funkcjonowania osób w podeszłym wieku obok dość rozpowszechnionej skali Barthel może ułatwić określenie ich potrzeb i możliwości oraz zapewnienie pomocy w odpowiednim zakresie. Ocena jakości życia u osób w podeszłym wieku może stanowić istotny miernik skuteczności stosowanego leczenia i sprawowanej opieki. W przypadku chorych z zespołem otępiennym, poziom jakości życia w samoocenie pacjentów należy interpretować ze szczególną ostrożnością. Kwestionariusz EQ-5D z VAS po odpowiednim objaśnieniu może być wypełniony także przez chorych z łagodnym i umiarkowanym deficytem poznawczym. Należy jednak brać pod uwagę ograniczony wgląd pacjentów z zespołem otępiennym we własne możliwości i ograniczenia funkcjonowania [11,12]. W innych badaniach EQ-5D stosowano w grupie chorych z otępieniem zamiennie z QOL-AD [9,10,13]. Autorzy zwracali jednak uwagę na różnice w ocenie jakości życia dokonywane przez samych pacjentów i ich opiekunów. Schiff-

158 czyk i wsp. [9] wykazali korelację poziomu jakości życia z głębokością zaburzeń poznawczych tylko dla wyniku EQ-5D przeprowadzonego u opiekunów, a nie u samych badanych. Hoe i wsp. [10] stwierdzili podobną zależność dla poziomu jakości życia i nasilenia depresji. W naszym materiale istotna różnica między grupami dotyczyła tylko wyniku VAS, a nie EQ-5D. Niższej sprawności ogólnej i ograniczonemu zakresowi funkcjonowania u chorych z podejrzeniem otępienia nie towarzyszyło więc istotne pogorszenie jakości życia w samoocenie tych chorych. Zaburzenia funkcji poznawczych mogą ograniczać wgląd chorych w ich sytuację i powodować rozbieżność między subiektywnym odbiorem ich jakości życia a obiektywną oceną ich funkcjonowania. Ujemną korelację pomiędzy stopniem głębokości otępienia w skali MMSE a wynikiem EQ-5D wykazano tylko dla osób bez podejrzenia zespołu otępiennego, można podejrzewać, że u chorych z niezaburzoną funkcją poznawczą występował zdecydowanie lepszy wgląd w samoocenę jakości życia. Wnioski Zespół otępienny wiąże się z obniżeniem sprawności ogólnej i pogorszeniem codziennego funkcjonowania chorych, zarówno w prostych, jak i zlożonych czynnościach życiowych, a także subiektywnym obniżeniem jakości życia w 5 aspektach: zdolności poruszania się, samoobsługi, codziennej działalności, występowania bólu lub dyskomfortu oraz obecności niepokoju lub przygnębienia. Natomiast jakość życia w skali VAS, w której chorzy z podejrzeniem zespołu otępiennego oceniali swój obecny stan zdrowia, nie ulega istotnemu pogorszeniu.

159 Piśmiennictwo [1] Pużyński S, Wciórka J (red.). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania icd-10, Uniwersyteckie Wydawnictwo medyczne Vesalius, Instytut Psychiatrii i Neurologii. Kraków-Warszawa; 2000. s. 49 58. [2] Gabryelewicz T Rozpowszechnienie zespołów otępiennych wśród mieszkańców warszawskiej dzielnicy Mokotów w wieku 65-84 lat. Psychiatr. Pol. 1999; 3: 353 366. [3] Jóźwiak A Dementia in the elderly. Geriatria 2008; 2: 237 246. [4] Matthiews F.E, Denning T Prevalence of dementia in institutional care. Lancet 2002; 360: 225-226. [5] Kowalska J, Szczepańska-Gieracha J, Rymaszewska J Cognitive impairment and dementia problem of geriatric physiotherapy. Fizjoterapia 2010; 18(2): 2 16. [6] Szczepańska-Gieracha J, Wieprow J, Kowalska J Stosunek fizjoterapeutów do pacjentów w podeszłym wieku z zaburzeniami mentalnymi i behawioralnymi. Ocena skuteczności przeprowadzonego szkolenia. Psychogeriatria Pol. 2009; 6(1): 23 31. [7] Tomaszewski K, Matusik P, Chmielowska K, Nowak J, Parnicka A, Dubiel M, Gąsowski J Dementia and physical function among elderly residents of chosen care home. Gerontol. Pol. 2010; 18(2): 71 75. [8] Wilmańska J, Gułaj E Assessment of cognition disorders in elderly adults attempt to compare different screening methods. Gerontol. Pol. 2008; 16(2): 111 118. [9] Shiffczyk C, Romero B, Jonas Ch i wsp Generic quality of life assessment in dementia patients: a prospective cohort study. BMC Neurology 2010; 10: 48. [10] Hoe J, Katona C, Orrell M, Livingston G Quality of life in dementia: care recipient and caregiver perceptions of quality of life in dementia: the LASER-AD study. Int. J. Geriatr. Psychiatry 2007; 22: 1031 1036. [11] Vogel A, Mortenstein E.L, Hasselbalch S.G, Andersen B.B, Waldemar G Patient versus informant reported quality of life in the earliest phases of Alzheimer s disease. Int. J. Geriatr. Psychiatry 2006; 21: 1132 1138. [12] Riepe M.W, Mittendorf T, Forstl H, Frolich L et al Quality of life as an outcome in Alzheimer s disease and other dementias-obstacles and goals. BMC Neurology 2009; 9: 47. [13] Bhattacharya S, Vogel A, Hansen M.L.H, Waldorff F.B, Waldemar G Generic and diseasespecific measures of quality of life in patiens with mild Alzheimer s disease. Dement. Geriatr. Cogn. Disord. 2010; 30: 327 333. [14] Kotapka-Minc S Znaczenie badania neuropsychologicznego w diagnostyce otępienia. Polski Przegląd Neurologiczny 2007; 3(2): 61 68. [15] Opala G, Ochudło S Obraz kliniczny i różnicowanie otępienia naczyniowego. Udar Mózgu 2004; 6(1): 7 16. [16] Benson A.D, Slavin M.J, Tran T.T, Petrell J.R, Doraiswamy P.M Screening for early Alzheimer s disease: is there still a role for mini-mental state examination?. Prim. Care Companion J. Clin. Psychiatry 2005; 7: 62 69. [17] Tang-Wai D.F, Knopman D.S, Geda Y.E I wsp Comparison od the short test of mental status and mini-mental state examination in mild cognitive impairment. Arch Neurol. 2003; 60: 1777 1781. [18] Krakowska D, Milewska A, Suwalska A Selected simple methods of dementia diagnosis application for medical practice. Nowiny Lekarskie 2003, 72(1): 67 71. [19] Shulman K.I, Gold P.D, Cohen C.A, Zucchero C.A Clock-drawing and dementia the community: a longitudinal study. Int J Ger Psych. 1993, 8(6): 487 496. Revieved/Zrecenzowano 16.07.2012 Accepted/Zatwierdzono do druku 18.12.2012

KOMUNIKAT REDAKCJI Call for Manuscripts The editors welcome original full-length research articles or short communications within the scope of the journal, not previously published or submitted to another publisher, for consideration for publication in the Psychogeriatria Polska (Polish Journal of Geriatric Psychiatry) All submissions will be independently refereed. Editorial office Psychogeriatria Polska Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego 50-119 Wrocław, ul. Nożownicza 4/8 http://www.fozp.org.pl e-mail: fozp@fozp.org.pl