MIEJSKI OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI w KONINIE ul. Sosnowa 6, 62-510 Konin tel/fax. 632433352 lub 632112756 sekretariat@modn.konin.pl www.modn.konin.pl
Od celów kształcenia do oceniania Cele operacyjne a kryteria sukcesu i ocenianie Opracowała: J. Fabisiak
3
Od celu lekcji do oceniania nad czym będziemy pracować? 1. Cel ogólny, cel operacyjny. 2. Taksonomia celów kształcenia. 3. Czasowniki operacyjne. 4. Cel lekcji czyli operacyjny cel kształcenia. 5. Schemat budowy celu operacyjnego. 6. Od celu operacyjnego do metody. 7. Od celu do programowania treści kształcenia. 8. Od poziomu wymagań programowych do oceniania. 4
Jeśli nie wiesz dokąd zmierzasz znajdziesz się gdzieś indziej i nawet się o tym nie dowiesz 5
Co to jest podstawa programowa kształcenia ogólnego? Art. 4 pkt 24 UPO ( )obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności, opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego, oraz zadania wychowawczoprofilaktyczne szkoły, uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego, programach nauczania i podczas realizacji zajęć z wychowawcą oraz umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych, a także warunki i sposób realizacji tych podstaw programowych; 6
Cel Cel- zamierzony, planowany, końcowy EFEKT, czyli rezultat podjętych działań. Cele kształcenia: pełnią kluczową rolę w planowaniu i organizacji procesu dydaktycznego, dostarczają wskazówek dotyczących doboru i układu treści, czasu kształcenia, stanowią o doborze środków i metod, które powinny być wykorzystywane w toczącym się procesie dydaktycznym. 7
Cel ogólny Cel ogólny - wskazuje kierunki dążenia, jest projekcją wizji przyszłości. Żeby cel/cele ogólne mogły być osiągnięte należy je sprecyzować, uszczegółowić i skonkretyzować. Te właśnie działania składają się na proces operacjonalizacji celów kształcenia. 8
Operacyjne cele kształcenia Opisują konkretne, wymierne efekty kształcenia, jakie nauczyciel pragnie uzyskać w wyniku zorganizowanego przez siebie procesu dydaktycznego opis powinien być na tyle dokładny, aby możliwe było sprawdzenie wyników są jednoznaczne (konkretne), odnoszą się wprost do uczącego się, mobilizują uczącego się i nauczyciela do działania 9
Cel operacyjny Cele operacyjne można formułować dla dowolnej jednostki dydaktycznej: dla 45-minutowej lekcji lub całego procesu kształcenia. Ich treść może dotyczyć pojedynczego pojęcia, umiejętności, systemu zasad bądź złożonej struktury wiedzy. 10
Taksonomiczne ujęcie celów kształcenia Taksonomia celów nauczania została skonstruowana przez zespół pedagogów i psychologów amerykańskich pod kierunkiem Beniamina Blooma w 1956r. Polską wersję taksonomii przedstawił po raz pierwszy Bolesław Niemierko (ABC testów osiągnięć szkolnych 1975, WSiP) i dlatego została nazwana taksonomią ABC. Jest to taksonomia ponadprzedmiotowa. Jej terminologia jest neutralna, niezwiązana z żadną grupą przedmiotów szkolnych. 11
Taksonomiczne ujęcie celów kształcenia Większość taksonomii budowana jest hierarchicznie, najniższy poziom jest podstawą bardziej złożonych operacji poziomu drugiego, ten z kolei dla trzeciego i tak dalej - aż do poziomu ostatniego, obejmującego czynności, sytuacje i zachowania najbardziej złożone. 12
Tabela : TAKSONOMIA CELÓW W DZIEDZINIE POZNAWCZEJ(wg B.Niemierko) Poziom Kategoria Czynności uczącego się POZNAWCZEJ WIADOMOŚCI A. Zapamiętywanie wiadomości Potrafi przypomnieć sobie terminy, fakty, prawa, teorie, zasady działania Przykłady czasowników operacyjnych - nazwać, zdefiniować, wskazać, wymienić, zidentyfikować, wyliczyć 13
Tabela : TAKSONOMIA CELÓW W DZIEDZINIE POZNAWCZEJ(wg B.Niemierko) Poziom Kategoria Czynności uczącego się WIADOMOŚCI B. Zrozumienie wiadomości Potrafi przedstawić zapamiętane wiadomości, uporządkować streścić, wyciągać wnioski Przykłady czasowników operacyjnych - rozróżnić, scharakteryzować, streścić, wyjaśnić, zilustrować 14
Taksonomia celów Wiadomości/A - zapamiętanie Uczeń potrafi przypomnieć sobie pewne terminy, fakty, prawa i teorie naukowe; uczeń nie powinien ich ze sobą mylić ani zniekształcać. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości; Wiadomości/B zrozumienie Przedstawianie wiadomości w innej formie niż były zapamiętane, porządkowanie i streszczanie, czynienie podstawą prostego wnioskowania 15
Tabela : TAKSONOMIA CELÓW W DZIEDZINIE POZNAWCZEJ(wg B.Niemierko) UMIEJĘTNOŚCI C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych dokonać analizy D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych Potrafi posługiwać się wiadomościami według podanych wzorów Przykłady czasowników operacyjnych - zaplanować, sporządzić, ocenić, rozwiązać, skonstruować, porównać, sklasyfikować, wybrać sposób, określić, zaprojektować. Potrafi formułować problemy, analizować, syntezować, tworzyć plan działania, pomysły itp. Mogą wystąpić takie same czasowniki jak w C, ale odnoszące się do sytuacji nietypowych, rzeczywistych zdarzeń. (3rodzaje czynności analiza, synteza, ocena, np. dowieść, zanalizować, wykryć, ocenić, itp.) 16
Taksonomia celów Umiejętności/C stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych praktyczne posługiwanie się wiadomościami według podanych uprzednio wzorów. cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. Umiejętności/D stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i wartościowanie przedmiotów według pewnych kryteriów. 17
Tabela: TAKSONOMIA CELÓW W DZIEDZINIE EMOCJONAJNEJ (TAKSONOMIA CELÓW WYCHOWANIA) POZIOM KATEGORIA I. Działania A. Uczestnictwo w działaniu B. Podejmowanie działania II. Postawy C. Nastawienie na działanie D. System działań 18
Tabela: TAKSONOMIA CELÓW W DZIEDZINIE EMOCJONAJNEJ (TAKSONOMIA CELÓW WYCHOWANIA) A. Uczestnictwo w działaniu polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Wychowanek chętnie dostosowuje się do sytuacji. B. Podejmowanie działania polega na samorzutnym rozpoczynaniu danego rodzaju działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonywanie danego rodzaju czynności. Wychowanek nie tylko dostosowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale i organizuje ją w pewien sposób. C. Nastawienie na działanie polega na konsekwentnym wykonywaniu danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Wychowanek jest zwolennikiem tego działania i zachęca do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości. D. System działań polega na regulowaniu określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi wychowanek identyfikuje się do tego stopnia, że można je uważać za cechy jego osobowości. Wychowanek nie zawodzi nawet w bardzo trudnych sytuacjach, a jego działania odznaczają się skutecznością oraz swoistością stylu. 19
Praktyczne zastosowanie taksonomii celów podstawa programo wa ogólne wymagania szczegółowe wymagania warunki i sposób realizacji zadania profilaktycznowychowawcze program nauczania cele ogólne cele szczegółowe taksonomia celów nauczania ABCD A cele operacyjne B - cele operacyjne C cele operacyjne D cele operacyjne 20
Czasowniki operacyjne (na podstawie : Materiały pomocnicze MEN z 2009r., Podstawa programowa z komentarzami, tom 6, str.151 Czasownik operacyjny wymienia, wylicza, podaje przykłady Oczekujemy od ucznia zwięzła odpowiedź, niekoniecznie poparta uzasadnieniem opisuje oblicza, przeprowadza obliczenia wyjaśnia, uzasadnia definiuje słowne przedstawienie danego zagadnienia odpowiedź w formie liczbowej, zwykle oczekuje się wyjaśnienia sposobu obliczenia wytłumaczenie, przeważnie w odniesieniu do teorii (naukowej) podanie lub sformułowanie definicji 21
Czasownik operacyjny wnioskuje Oczekujemy od ucznia odpowiedź jest wynikiem zauważenia logicznego związku pomiędzy różnymi fragmentami informacji (nie jest wnioskowaniem odpowiedź na podstawie zapamiętanych wiadomości) przeprowadza, wykonuje doświadczenie planuje doświadczenie/obserwację projektuje doświadczenie/ stawia hipotezy, weryfikuje hipotezy samodzielne wykonanie doświadczenia zgodnie z instrukcją i bhp zapisanie w punktach wszystkich kolejnych czynności do wykonania szerzej niż planuje - zapisanie wszystkich czynności oraz przewidywanych obserwacji 22
Czasownik operacyjny proponuje Oczekujemy od ucznia zastosowanie nabytej wiedzy w nowej sytuacji szkicuje sporządzanie wykresów i schematów 23
Dlaczego uczeń potrafi a nie rozumie *( )WSZELKIE PRÓBY USTALENIA, CZY UCZEŃ ROZUMIE DANE POJĘCIE, JEŚLI NIE PROWADZI TEGO PROFESJONALNIE PRZYGOTOWANY PSYCHOLOG, GROŻĄ SPRAWDZANIEM JEDYNIE WERBALNEJ WIEDZY, WYMAGANIEM OD UCZNIA TEORETYCZNYCH SFORMUŁOWAŃ, DEFINICJI, WYUCZONYCH FORMUŁEK. * Komentarz do podstawy programowej przedmiotu matematyka, tom 6 ( stara podstawa programowa kształcenia ogólnego z dnia 23 grudnia 2008r.) 24
Czasowniki operacyjne wieloznaczne Określenia wieloznaczne potrafi osiągnąć cel potrafi właściwie robi poprawnie rozumie stosuje właściwe narzędzia wie zna 25
Czasowniki operacyjne i co dalej? analizuje, argumentuje, cytuje, definiuje, dobiera, identyfikuje, ilustruje, informuje, instruuje, kieruje, klasyfikuje, konstruuje, kopiuje, miesza, monitoruje, ocenia, określa, omawia, oznakowuje, planuje, porównuje, projektuje, redaguje, rozpoznaje, rozróżnia, rozwiązuje, rysuje, selekcjonuje, streszcza, szkicuje, uzasadnia, wybiera, wyjaśnia, wylicza, wymienia 26
Hierarchia celów dydaktycznych w obrębie domeny poznawczej według taksonomii B. Blooma wraz z przykładowymi czasownikami Wiedza (definiować, identyfikować, relacjonować, rozpoznawać, wskazywać, wymieniać, zapamiętywać) Zrozumienie (dyskutować, opisywać, przedstawiać, szacować, tłumaczyć, wyjaśniać, dawać przykłady) Zastosowanie (ilustrować, obliczać, oceniać, organizować, przygotowywać, stosować, używać, demonstrować, przyprowadzać) Analiza (analizować, dzielić, eksperymentować, kategoryzować, kwestionować, porządkować, testować, porównywać, zarysowywać, rozróżniać) Synteza (integrować, kompilować, łączyć, organizować, reorganizować, zarządzać, zestawiać, planować, proponować, generować, rozwijać) Ocena (decydować, interpretować, krytykować, oszacować, rangować, rekomendować, uzasadniać) 27
Ćwiczenie Wypisz z podstawy programowej przykłady czasowników operacyjnych użytych w wymaganiach szczegółowych (np. z jednego działu, bloku, itp.) Uporządkuj je wg taksonomii celów poznawczych (wiadomości zapamiętanie (A), rozumienie (B), umiejętności stosowania wiadomości w sytuacjach typowych(c) i problemowych (D) Praca indywidualna 10 min. 28
Cel lekcji czyli operacyjny cel kształcenia Cele zapobiegają rozproszeniu, odbieganiu od tematu, zmuszają do skupienia uwagi na określonych celach, zagadnieniach i czynnościach, są podstawą nauczycielskiej samokontroli. Cel lekcji jest poprawnie sformułowany, gdy można w nim wyróżnić : Działanie, które ma być wykonane przez ucznia czasownik operacyjny Treść która wyraża przedmiot, materiał, w stosunku do których działanie jest podjęte Warunki czyli okoliczność w jakich działanie ma miejsce Standard czyli określenie oczekiwanego poziomu reakcji zachowania 29
Cel lekcji czyli operacyjny cel kształcenia Od precyzji w określaniu celów lekcji zależny jest dobór metody i temat lekcji. 30
Zasady formułowania celów kształcenia Cele powinny być konkretne i zorientowane na działanie. Gdy używa się niejasnych terminów, powstają problemy uczący się np. nie rozumie intencji nauczyciela. Cel kształcenia powinien być czynnością, którą można zaobserwować lub zmierzyć. Operacjonalizacji celów powinni dokonywać nauczyciele - choć jest to trudne, ponieważ wymaga dobrej znajomości zewnętrznych i wewnętrznych warunków kształcenia. Potrzebna do tego jest także precyzja językowa i wyobraźnia. 31
Elementy operacyjnego celu kształcenia 1. Działanie - jest opisem zadania, które ma być wykonane i wyrażone za pomocą czasownika w stronie czynnej (czasownik operacyjny) 2. Treść - wyraża przedmiot, temat lub materiał, w stosunku do którego działanie ma być wykonane; 3. Warunek - jest opisem okoliczności, w jakich działanie ma mieć miejsce. 32
OPERACYJNY CEL KSZTAŁCENIA DTWK D (działanie) czasownik operacyjny T (treść)- przedmiot, temat,materiał W (warunek) opis okoliczności K (kryterium)- akceptowany/ oczekiwany poziom wykonania zadania 33
Schemat budowy celu operacyjnego Robert Mager w opublikowanej w 1962 roku pracy Przygotowywanie celów dydaktycznych (ang. Preparing instructional objectives) zaproponował następujący schemat budowy celu operacyjnego: 34
Jak skonstruować cel kształcenia? Cele kształcenia składają się z następujących części: 1. Opis zachowania uczącego się (co wykona lub jakie działanie nauczyciel uzna za dowód osiągnięcia celu)/działanie+treść 2. Sytuacja sprawdzania określa warunki, w których należy spodziewać się działania uczącego się lub w których będzie ono obserwowane/warunki 3. Kryterium osiągnięcia czyli standard lub poziom wykonania uznany za wystarczający. 35
Schemat budowy celu operacyjnego OPIS ZACHOWANIA UCZNIA (działanie+treść) + SYTUACJA SPRAWDZANIA (warunki) + KRYTERIA OSIĄGNIĘĆ 36
ćwiczenie Ćwiczenie w parach (10 minut) Posługując się kolorami niebieskim(opis zachowania ucznia), czerwonym (sytuacja sprawdzania) i zielonym (kryteria osiągnięć) zaznacz w poniżej zapisanym celu operacyjnym jego poszczególne elementy budowy: Posługując się mikroskopem optycznym, uczeń rozpozna komórki tkanki nabłonkowej na szkiełku podstawowym w ciągu 5 minut, wskazując na co najmniej 3 elementy rozpoznawcze w preparacie. 37
Ćwiczenie - efekt OPIS ZACHOWANIA UCZNIA Posługując się mikroskopem optycznym, uczeń rozpozna komórki tkanki nabłonkowej na szkiełku podstawowym w ciągu 5 minut, wskazując na co najmniej 3 elementy rozpoznawcze w preparacie + SYTUACJA SPRAWDZANIA Posługując się mikroskopem optycznym, uczeń rozpozna komórki tkanki nabłonkowej na szkiełku podstawowym w ciągu 5 minut, wskazując na co najmniej 3 elementy rozpoznawcze w preparacie + KRYTERIA OSIĄGNIĘĆ Posługując się mikroskopem optycznym, uczeń rozpozna komórki tkanki nabłonkowej na szkiełku podstawowym w ciągu 5 minut, wskazując na co najmniej 3 elementy rozpoznawcze w preparacie 38
Zapamiętaj! Droga zamieniania podanego w dokumentach celu ogólnego na listę celów operacyjnych nazywa się operacjonalizacją celów kształcenia. Tworzenie celów operacyjnych jest czasochłonne i pracochłonne, ale wysiłek się opłaca ze wszech miar. Opisane zamierzenia umożliwiają dokładne sprawdzenie, czy cel został osiągnięty. Każdy cel operacyjny składa się z trzech elementów: opisu zachowania końcowego, sytuacji sprawdzania oraz standardu kryterium osiągnięć. Budując cel operacyjny, należy używać tylko czasowników operacyjnych. Czasowniki umie, wie, rozumie takimi nie są. 39
Ćwiczenie 15 minut Wybierz cel ogólny z podstawy programowej (np. orientacja na mapie, określanie kierunków świata ) Dobierz sytuacje odniesienia (dobierz konkretne sytuacje dydaktyczne i pozadydaktyczne, w których zachowanie ucznia ma nastąpić (np. podczas lekcji przy mapie Półkuli Północnej, podczas pobytu w lesie, etc.) Opisz zachowania ucznia w sytuacji odniesienia (np. na lekcji na mapie uczeń ma wskazać zadane miasto i wyznaczyć trafnie (poprawnie) jego szerokość i długość geograficzną. W terenie naturalnym uczeń ma wskazać przynajmniej dwa sposoby określania kierunku północnego) Opisz konkretne zachowania, jakie ma przejawiać uczeń, zastanów się nad warunkami przejawiania owego zachowania oraz nad standardem określającym minimalny poziom realizacji celu. Napisz cel operacyjny, (zapisz cel operacyjny tak, by najlepiej odzwierciedlał warunki i standardy pomiaru, np. : Podczas samodzielnej pracy na karcie pracy zawierającej schemat mapy Półkuli Północnej uczeń wskaże co najmniej 6 z 10 zadanych przez nauczyciela stolic państw i poprawnie określi ich położenie geograficzne) 40
Od celu operacyjnego do metody KIEDY WĘDKARZ IDZIE NA RYBY, ZABIERA TAKĄ PRZYNĘTE, KTÓRA SMAKUJE RYBIE, NIE WĘDKARZOWI" A. Kamiński Jakie metody dobrać do pracy, jakie rodzaje aktywności (jakie procedury) zaplanować w pracy z uczniami, aby osiągnąć cele edukacyjne? (uczniów złapać na wędkę ) Każda metoda przynosi określone korzyści edukacyjne, jeśli jest dopasowana do problemu. 41
Ćwiczenie 10 minut Wybierz metody, które najczęściej stosujesz na lekcjach Zastanów się, w jakim celu dobierasz daną metodę. (np. wykład - żeby uczeń poznał określony kontekst/treści, dla wprowadzenia większej partii materiału, dla podsumowania materiału, itp.) 42
Ćwiczenie podsumowanie ( na podstawie: Skuteczne metody pracy w szkole podstawowej i gimnazjum pod red. M. Taraszkiewicz) Metoda/procedury osiągania celu wykład czytanie pisanie dyskusja pytania i odpowiedzi pokaz, demonstracje gry dydaktyczne symulacje Po co? żeby uczeń poznał określony kontekst, dla wprowadzenia i podsumowania większych partii materiału ( ) żeby czytał ze zrozumieniem i rozumiał cudze myśli, różne konteksty ( ) żeby umiał właściwie/poprawnie i w różny sposób wyrażać swoje myśli ( ) żeby nauczył się rozmaitości poglądów i ocen oraz umiał stosować i ważyć argumenty ( ) żeby umiał się dziwić i dociekać ( ) żeby zobaczył na własne oczy pewien wycinek opowiadanej rzeczywistości( ) żeby poznawał różne strategie ( ) żeby trenował określone umiejętności w bezpiecznym kontekście ( ) 43
metoda/procedury osiągania celu) drama ćwiczenia analiza przypadku karta pracy wizualizacja mapy mentalne metody kreatywne (twórczego rozwiązywania problemów ) Po co? żeby poczuł, przeżył i doświadczył emocji na własnej skórze ( ) żeby dochodził do sprawności w określonej dziedzinie ( ) żeby uczył się na doświadczeniach innych( ) żeby wiedział co/ jak/ kiedy ma robić( ) żeby nauczył się korzystać ze swojej wyobraźni( ) żeby nauczył się obrazów myśli ( ) żeby poszerzać pole możliwości i horyzonty wyobraźni( ) 44
Jak sprawić, żeby uczący się "zapomniał o Bożym świecie"? Zaprojektować poprawnie zadania w procesie nauczania: selekcja materiału dydaktycznego właściwy przydział czasu na poszczególne zadania i odpowiednie zaplanowanie przerw zainteresowanie uczących się i ich zaangażowanie w prowadzone zajęcia 45
Selekcja materiału dydaktycznego "less is more" (od. ang.: "mniej znaczy więcej"). Zbyt dużo treści w zbyt krótkim czasie (uczenie się skomasowane) jest mało skuteczne (znużenie, trudności w utrzymaniu skupienia, działanie specyficznego enzymu (fosfataza białkowa1)w wyniku którego pogorszeniu ulegają procesy związane z zapamiętywaniem. Przy selekcji materiału stosujemy zasadę Pareto mówiącą o tym, że 80% rezultatów pochodzi z 20% wykonanych czynności. Zasadę Pareto możemy odnieść także do materiału, którzy uczący powinni przyswoić w procesie uczenia się ważne, aby dobrać kluczowe 20% informacji 46
Planowanie wg taksonomii celów Przy planowaniu rozważamy, jaki stopień taksonomiczny mają osiągnąć uczący się z punktu widzenia ustalonego celu zajęć i nie przewidujemy elementów związanych ze stopniami wyższymi Czy uczniowie mają (np. wg taksonomii Blooma): odtworzyć poruszane na lekcji treści? rozumieć je? zastosować w praktyce? analizować? dokonać syntezy, czyli formułować wnioski? krytycznie ocenić treści nauczania? 47
Ułożenie materiału nauczania w czasie interferencja (inaczej hamowanie), wiąże się z innymi pojęciami: - proakcja (wpływ tego, czego uczymy się wcześniej, na uczenie sie rzeczy kolejnych) - i retroakcja (wpływ tego, czego dowiedzieliśmy się później na to, co zapamiętaliśmy wcześniej) Interferencja to negatywny wpływ proakcji i retroakcji na pamięć (a zatem i uczenie się). Aby zminimalizować skutki interferencji unikamy: umieszczania, jednego po drugim, tematów bardzo podobnych do siebie, stosowania dla tematów bezpośrednio po sobie następujących (nawet sporo różniących się) podobnych metod nauczania (ćwiczeń, przykładów) 48
Po co operacjonalizacja i hierarchizacja celów kształcenia? Użyteczność w pracy nauczyciela, ponieważ jest niezbędna do: formułowania celów zajęć edukacyjnych, ustalania wymagań programowych, dobierania metod kształcenia, monitorowania bieżących osiągnięć uczących się, konstruowania sprawdzianów i testów, interpretacji osiągnięć uczących się, oceny jakości kształcenia, ograniczenia encyklopedyzmu w kształceniu, motywowania i aktywizowania uczących się do podejmowania działań dydaktycznych. 49
Wymagania programowe Taksonomiczne ujęcie operacyjnych celów kształcenia stanowi punkt wyjścia do programowania treści kształcenia. Wg B. Niemierko treść kształcenia tworzy system nauczanych czynności określonych w trzech wymiarach: 1. Celów kształcenia, sklasyfikowanych według wybranej taksonomii celów, opisujących zamierzone właściwości uczniów; 2. Materiału kształcenia, sklasyfikowanego według działów, bloków tematycznych lub modułów, stanowiącego uporządkowaną informację rzeczową; 3. Wymagań programowych, będących wykazem niezbędnych osiągnięć uczących się. Sformułowanie wymagań polega na określeniu czynności uczących się w taki sposób, żeby ocena ich osiągnięć była możliwa. B. Niemierko za główną przyczynę wyodrębnienia wymagań programowych jako jednego z wymiaru treści kształcenia uznaje potrzebę ich zróżnicowania. Wyselekcjonowane elementy treści kształcenia (cele kształcenia i materiał kształcenia) powinny być posegregowane według poziomów wymagań. 50
Poziomy wymagań programowych są zwykle dostosowane do przyjętej skali stopni szkolnych i możliwości rozróżniania poziomów przez nauczycieli, należy wyróżnić wymagania dla wszystkich pozytywnych stopni. 51
Poziomy wymagań programowych K - konieczne na ocenę dopuszczającą (2), P - podstawowe na ocenę dostateczną (3), R - rozszerzające na ocenę dobrą (4), D - dopełniające na ocenę bardzo dobrą (5), W - wykraczające (ponadprogramowe) na ocenę celującą (6). 52
Tabela: USTALANIE WYMAGAŃ PROGRAMOWYCH (wg B.Niemierko) Wymagania P - podstawowe K - konieczne Elementy treści najbardziej przystępne, najprostsze i najbardziej uniwersalne, najpewniejsze naukowo, niezbędne na danym i wyższych etapach kształcenia, bezpośrednio użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia. najłatwiejsze, najczęściej stosowane, nie wymagające większych modyfikacji, niezbędne do opanowania podstawowych wiadomości i ukształtowania podstawowych umiejętności. 53
Wymagania Elementy treści R - rozszerzające D - dopełniające umiarkowanie przystępne, bardziej złożone i mniej typowe, przydatne, ale nie niezbędne na danym i na wyższym etapie kształcenia, pośrednio użyteczne w pozaszkolnej działalności uczniów. trudne do opanowania, złożone i nietypowe, wyspecjalizowane, o trudno przewidywalnym zastosowaniu, nie wykazujące bezpośredniej użyteczności w pozaszkolnej działalności uczniów. W - wykraczające wykraczające trudnością ponad dany poziom szkoły, szczególnie złożone i oryginalne, twórcze naukowo, pozbawione bezpośredniej użyteczności w pozaszkolnej działalności ucznia. 54
Wymagania programowe według skali dwustopniowej P podstawowe PP ponadpodstawowe. 55
Wymagania P - podstawowe Wymagania programowe według skali dwustopniowej Ocenianie Ocena dostateczna uczeń spełnia wymagania podstawowe Ocena dopuszczająca - uczeń spełnia nie wszystkie wymagania podstawowe, lub spełnia je przy pomocy nauczyciela PP - ponadpodstawowe Ocena bardzo dobra - uczeń spełnia wymagania podstawowe oraz ponadpodstawowe Ocena dobra - uczeń spełnia wymagania podstawowe oraz nie wszystkie ponadpodstawowe Ocena celująca - uczeń spełnia wymagania podstawowe i ponadpodstawowe oraz wykazuje zainteresowanie, aktywność i zaangażowanie 56
Wg B. Niemierko : ( ) ustalanie wymagań programowych jest najbardziej samodzielnym i najbardziej twórczym działaniem nauczyciela. 57
Od taksonomii celów kształcenia do oceniania Formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych sprzyja: przygotowaniu dokumentacji potrzebnej do ustalenia ocen cząstkowych i klasyfikacyjnych, ustalaniu poziomu uzyskanych przez uczniów osiągnięć w stosunku do wymagań programowych, uzasadnianiu wystawianych ocen, ich jawności, ustalaniu kryteriów szczegółowych, doprowadzających do zobiektywizowania wystawianych ocen, ocenie skuteczności stosowanych metod kształcenia, ocenie skuteczności stosowanych środków dydaktycznych, skutecznej organizacji pracy nauczyciela. 58
"Jeżeli nie znasz portu, do którego płyniesz i wiatry nie będą Ci sprzyjać" (Seneka) 59
Bibliografia: Netografia: 1. Krótkie ABC nauczyciela,helena Balejko, w: ostrozany.republika.pl/abc_nauczyciela.doc 2. Cele operacyjne w nauczaniu-uczeniu się, Grażyna Piskorska, w: www.pcdzn.edu.pl/publikacje/pedagogika/cele_operacyjne.pdf 3. Materiały szkoleniowe Dydaktyka. Cele kształcenia, Małgorzata Sienna. W ramach projektu EFS WSI w Łodzi, w: https://wyszukiwarka.efs.men.gov.pl/product/programstudiow...zawod.../22 4. Słownictwo wykorzystywane /zalecane w opisie efektów kształcenia (w tym tzw. czasowniki operacyjne,w: https://www.google.pl/webhp?sourceid=chromeinstant&ion=1&espv=2&ie=utf-8#q=czasowniki+operacyjne Bibliografia: 1. Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką, Warszawa 1991 2. LearnCoaching. Nauczanie wspierające - materiał szkoleniowy opracowany w ramach projektu Edukacja bez barier w programie Uczenie się przez całe życie, Stowarzyszenie ds. Badania Pracy i Organizacji Przedsiębiorstw REFA Wielkopolska, Poznań 2010. 3. Materiały pomocnicze MEN z 2009r., Podstawa programowa z komentarzami, tom 5, str.55; tom 6, str.151 60