SYSTEM KAN-therm PORADNIK PROJEKTANTA I WYKONAWCY

SYSTEM KAN-therm PORADNIK PROJEKTANTA I WYKONAWCY

Opracowanie: mgr in. Krzysztof Sêkowski mgr in. Jacek Juchnicki Opiniodawca: doc. dr in. Eugeniusz Kuno Warszawa kwiecieñ 2004 KAN Sp. z o.o. Przedruk i kopiowanie bez zgody KAN Sp. z o.o. ZABRONIONE!

Spis treœci poradnika projektanta i wykonawcy. Wstêp............................................................................. 5 Czêœæ I - Rury PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD 1. Dane Techniczne rur PE-RT i PE-Xc................................................... 8 1.1. Materia³ rur i zakres stosowania........................................................ 8 1.1.1. Rury PE-RT....................................................................... 8 1.1.2. Rury PE-Xc....................................................................... 8 1.1.3. Parametry pracy rur PE-RT i PE-Xc..................................................... 9 1.2. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-Xc i PE-RT.................................................. 11 1.3. Transport i sk³adowanie............................................................... 11 2. Z³¹cza do rur PE-RT, PE-Xc......................................................... 12 2.1. Po³¹czenia skrêcane z pierœcieniem przeciêtym do rur PE-RT i PE-Xc........................... 12 2.2. Po³¹czenia œrubunkowe do rur PE-RT i PE-Xc............................................. 14 2.3. Po³¹czenia zaciskowe z pierœcieniem pe³nym do rur PE-RT i PE-Xc............................. 15 2.3.1. Z³¹czki PPSU z pierœcieniem nasuwanym prask¹......................................... 18 3. Dane techniczne rur PE-RT/Al/PE-HD................................................. 21 3.1. Materia³ i asortyment rur PE-RT/Al/PE-HD................................................. 21 3.2. Parametry pracy rur PE-RT/Al/PE-HD.................................................... 21 3.3. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT/Al/PE-HD................................................. 22 3.4. Transport i sk³adowanie............................................................... 22 4. Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD....................................................... 23 4.1. Po³¹czenia skrêcane do rur PE-RT/Al/PE-HD.............................................. 23 4.2. Po³¹czenia zaprasowywane press do rur PE-RT/Al/PE-HD.................................. 24 5. Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD....... 28 5.1. Prowadzenie natynkowe rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD.................................. 28 5.2. Prowadzenie w przegrodach rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD............................... 32 5.3. Izolowanie rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD............................................. 33 5.4. Sprawdzanie instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD................................... 34 5.5. Po³¹czenie instalacji z tworzyw sztucznych ze Ÿród³em ciep³a i zabezpieczenie przed zamarzaniem.................................................................. 34 6. Uk³ady rozprowadzeñ instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD........................ 35 6.1. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem rozdzielaczy................................ 35 6.2. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem podejœæ do baterii z odejœciem................. 36 6.3. Instalacje wody ciep³ej i zimnej w uk³adzie tradycyjnym...................................... 37 6.4. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z trójnikami w posadzkach................................... 37 6.5. Kszta³tki u ywane do rur PE-RT i PE-Xc w instalacjach wody.................................. 38 6.6. Kszta³tki u ywane do rur PE-RT/Al/PE-HD w instalacjach wody................................ 39 6.7. Instalacje c.o. z wykorzystaniem rozdzielaczy.............................................. 40 6.8. Instalacje c.o. w uk³adzie pêtli poziomej.................................................. 41 1

6.9. Instalacje c.o. w uk³adzie mieszanym z trójnikami w posadzkach.............................. 42 6.10. Instalacje c.o. w uk³adzie pêtli jednorurowej.............................................. 43 6.11. Kszta³tki u ywane do rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD w instalacjach c.o...................... 44 6.11.1. Uk³ad rozdzielaczowy i z trójnikami w posadzkach....................................... 44 6.11.2. Uk³ad w pêtli poziomej dwururowej................................................... 45 6.11.3. Uk³ad w pêtli poziomej jednorurowej.................................................. 46 6.11.4. Uk³ad w pêtli poziomej pod³ogowo - œciennej z wyjœciami ze œcian........................... 46 6.11.5. Kszta³tki specjalne do prób ciœnieniowych.............................................. 48 6.12. Uk³ad zalistwowy prowadzenia przewodów PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD..................... 49 6.12.1. Elementy sk³adowe uk³adu zalistwowego.............................................. 50 6.12.2. Monta listwy.................................................................... 53 6.12.3. Standardowe warianty pod³¹czeñ grzejników w uk³adzie zalistwowym........................ 54 6.12.4. Niestandardowe warianty pod³¹czeñ grzejników w uk³adzie zalistwowym...................... 55 6.12.5. Wymagane odleg³oœci monta u grzejnika od œciany i posadzki............................. 56 6.12.6. Prowadzenie rur w uk³adzie zalistwowym............................................... 58 7. Dane do projektowania instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD....................... 59 7.1. Straty ciep³a rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD........................................... 59 7.2. Minimalne ciœnienie wyp³ywu i obliczeniowe przep³ywy dla punktów czerpalnych.................. 60 7.3. Straty ciœnienia dla wody o temp. 10 C w rurach PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD.................. 61 7.4. Straty ciœnienia w instalacjach c.o. w rurach PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD...................... 62 7.5. Zalecenia do wymiarowania hydraulicznego instalacji c.o. z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD....... 67 8. Ogrzewanie pod³ogowe z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD.............................. 69 8.1. Warunki komfortu cieplnego........................................................... 69 8.2. Konstrukcja grzejnika pod³ogowego..................................................... 70 8.2.1. Izolacja cieplna pod grzejnikiem pod³ogowym........................................... 70 8.2.2. Izolacja przeciwwilgociowa........................................................... 71 8.2.3. Izolacja brzegowa.................................................................. 71 8.2.4. P³yta betonowa (jastrych)............................................................ 71 8.2.5. Wi¹zanie zaprawy i rozruch instalacji................................................... 72 8.2.6. Wyk³adziny pod³ogowe............................................................. 72 8.2.7. Wê ownice....................................................................... 75 8.3. Monta ogrzewania pod³ogowego...................................................... 76 8.4. Zasilanie ogrzewañ pod³ogowych....................................................... 77 8.4.1. Centralne uk³ady zmieszania......................................................... 77 8.4.2. Uk³ady zmieszania miejscowego zblokowane z rozdzielaczem ogrzewania pod³ogowego......... 79 8.5. Regulacja na rozdzielaczu do ogrzewania pod³ogowego..................................... 79 8.6. Wymiarowanie ogrzewania pod³ogowego................................................ 81 2

Wstêp System KAN-therm jest w pe³ni atestowanym, kompletnym systemem rurowym przeznaczonym do budowy wewnêtrznych instalacji wody ciep³ej, zimnej, centralnego ogrzewania i ogrzewania pod³ogowego. Elementami sk³adowymi systemu KAN-therm s¹: rury polietylenowe PE-RT (LPE) wraz ze z³¹czami mosiê nymi i wykonanymi z PPSU, rury polietylenowe PE-Xc wraz ze z³¹czami mosiê nymi i wykonanymi z PPSU, rury wielowarstwowe PE-RT/Al/PE-HD wraz ze z³¹czami mosiê nymi, rury z polichlorku winylu chlorowanego PVC-C i polichlorku winylu PVC-U ³¹czone poprzez klejenie polidyfuzyjne. Tak skonfigurowany asortyment systemu KAN-therm pozwala na optymalny dobór materia³u w zale noœci od przeznaczenia danej instalacji (ró nice we w³aœciwoœciach fizycznych rur). Rury PE-RT, PE-Xc mo na wykorzystywaæ w nowo projektowanych instalacjach, przy zastosowaniu poziomych uk³adów rozprowadzeñ typu rura w rurze (w rurze os³onowej np. peszel) krytych w przegrodach (posadzkach pod³óg). System KAN-therm do rur PE-RT i PE-Xc oferuje specjalny typ z³¹cz z pierœcieniem pe³nym nasuwanym prask¹ hydrauliczn¹, dopuszczony do bezpoœredniego krycia w posadzkach pod³óg. Dziêki temu mo na w pe³nym zakresie realizowaæ uk³ady poziome rozprowadzeñ przewodów typu: pêtlicowe (z po³¹czeniami w posadzkach), mieszane (z po³¹czeniami w posadzkach), dodatkowo: rozdzielaczowe (z³¹cza dostêpne lub w posadzkach ró ne warianty pod³¹czeñ grzejników), jednorurowe (z³¹cza dostêpne lub w posadzkach dziêki stosowaniu zaworów zespolonych przeznaczonych do tych uk³adów), ogrzewanie pod³ogowe i ogrzewanie powierzchni otwartych (p³yty boisk, ci¹gi komunikacyjne), uk³ady zalistwowe. Ze wzglêdu na du ¹ elastycznoœæ rury PE-RT i PE-Xc nie s¹ przeznaczone do prowadzeñ natynkowych (wymagana zabudowa listwami ochronnymi, du a iloœæ podpór ograniczaj¹ca strza³kê ugiêcia rur). Problem natynkowego prowadzenia rur czêsto spotykany w przypadkach uk³adów remontowych mo na rozwi¹zaæ dziêki zastosowaniu rur wielowarstwowych PE-RT/Al/PE-HD. Rury te, dziêki specjalnej konstrukcji (wewnêtrzna rura z czo³owo zgrzanej taœmy aluminiowej), charakteryzuj¹ siê zredukowanym wspó³czynnikiem wyd³u alnoœci termicznej, oraz brakiem pamiêci kszta³tu (mo na je dowolnie wyginaæ i zachowuj¹ nadany kszta³t). System KAN-therm oferuje do rur PE-RT/Al/PE-HD z³¹cza skrêcane tzw. przy³¹czki, które powinny wystêpowaæ w miejscach dostêpnych (mo na je kryæ w œcianach, ale nie w posadzkach pod³óg), jak równie z³¹cza specjalistyczne zaprasowywane. Na bazie rur PE-RT/Al/PE-HD mo na wykonywaæ nastêpuj¹ce uk³ady rozprowadzeñ przewodów: rozdzielaczowe (z³¹cza dostêpne), jednorurowe (z³¹cza dostêpne), ogrzewanie pod³ogowe (z³¹cza dostêpne), uk³ady zalistwowe (z³¹cza dostêpne), tradycyjne rozprowadzenia przewodów (analogia do instalacji stalowych), podobnie jak w przypadku rur PE-Xc i PE-RT uk³ady z po³¹czeniami typu zaprasowywanego press w posadzkach. Zarówno rury PE-RT, PE-Xc jak i PE-RT/Al/PE-HD wystêpuj¹ w ograniczonym zakresie œrednic (do œrednicy 32 dla rur PE-RT, PE-Xc i 26 dla rur PE-RT/Al/PE-HD) co jest podyktowane wzglêdami ekonomicznymi i funkcjonalnymi (du y koszt z³¹cz mosiê nych dla wiêkszych œrednic, utrata w³aœciwoœci elastycznych rur ze wzglêdu na gruboœæ œcianki itd.). Rury PVC-C i PVC-U stanowi¹ uzupe³nienie systemu KAN-therm w zakresie wiêkszych œrednic (œrednice od 16-110 mm PVC-C i od 16-315 mm PVC-U) i s¹ alternatyw¹ dla rur stalowych stosowanych na 5

piony i poziomy instalacji. Rury te charakteryzuje du y modu³ sprê ystoœci, przy ich zastosowaniu mo liwe jest odzwierciedlenie tradycyjnych uk³adów rozprowadzeñ przewodów. Na uwagê zas³uguje fakt, e system KAN-therm do rur PVC-C dysponuje kompensatorami mufowymi o zakresie œrednic 20 do 110 mm. Rury te ze wzglêdu na du ¹ odpornoœæ na media agresywne maj¹ równie zastosowanie w instalacjach przemys³owych. Nale y podkreœliæ, e rury PE-RT (LPE), PE-Xc (VPE-c), PE-RT/Al/PE-HD, oraz PVC-U i PVC-C stanowi¹ niezale - ne, kompletne systemy wzajemnie siê uzupe³niaj¹ce i mog¹ byæ stosowane ³¹cznie lub w dowolnych konfiguracjach np. ze stal¹ lub miedzi¹. Konfiguracja powinna byæ podyktowana aspektami funkcjonalnymi i ekonomicznymi, gdy ka da grupa materia³owa daje inne mo liwoœci instalacyjne. System instalacji KAN-therm jest optymalny, spe³nia wszystkie wymagania inwestorów, wykonawców i u ytkowników. Jest tani, trwa³y, ³atwy i szybki w monta u oraz niezawodny. Elementy wchodz¹ce w sk³ad systemu posiadaj¹ wymagane w Polsce atesty Pañstwowego Zak³adu Higieny i aprobaty techniczne Centralnego Oœrodka Badawczo-Rozwojowego Techniki Instalacyjnej Instal. System KAN-therm stosowany jest w: budownictwie mieszkaniowym jedno- i wielorodzinnym, budynkach u ytecznoœci publicznej, budownictwie wiejskim, instalacjach przemys³owych i technologicznych, szklarniach i namiotach foliowych s³u ¹cych do uprawy warzyw i kwiatów, ogrzewaniu powierzchni otwartych. Zalety instalacji wykonywanych w systemie KAN-therm: odpornoœæ na zarastanie kamieniem i korozjê, szczelne po³¹czenia, d³ugowiecznoœæ - trwa³oœæ materia³u oceniana na powy ej 50 lat, g³adkie powierzchnie (minimalne straty przep³ywu), t³umienie wibracji i ha³asu, mo liwoœæ dowolnej aran acji instalacji zgodnie z yczeniami inwestora, wysoka estetyka, nie zawieraj¹ substancji szkodliwych dla zdrowia, prosty i ³atwy monta, nie przewodz¹ pr¹du, bardzo lekkie, du a odpornoœæ na media agresywne, odporne na uderzenia hydrauliczne (gwa³towne zmiany ciœnienia). Poradnik zosta³ podzielony na trzy czêœci: Czêœæ I - poœwiêcona jest rurom PE-RT (LPE), PE-Xc (VPE-c), PE-RT/Al/PE-HD, w przypadkach istotnych ró nic ka dy z tych materia³ów jest omawiany oddzielnie. Czêœæ II - poœwiêcona jest rurom PVC-U i PVC-C, w przypadkach istotnych ró nic ka dy z tych materia³ów jest omawiany oddzielnie. Czêœæ III - materia³y uzupe³niaj¹ce (badania, dopuszczenia na rynek, przegl¹d rozwi¹zañ materia³owych wêz³ów instalacyjnych zdefiniowanych w oprogramowaniu wspomagaj¹cym projektowanie dostarczanym przez firmê KAN). Dostêpne s¹ programy wspomagaj¹ce projektowanie instalacji (równie na www.kan.com.pl): KAN ozc - do obliczania strat ciep³a pomieszczeñ i sezonowego zapotrzebowania na ciep³o dla budynków, KAN co- Graf - do obliczania instalacji centralnego ogrzewania, KAN H2O - do obliczania instalacji wody ciep³ej, zimnej i cyrkulacji, Ogrzewanie pod³ogowe w konstrukcjach pod³óg elastycznych (hale sportowe, stropy drewniane z pustk¹ powietrzn¹). 6

czêœæ I Rury PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD

1. Dane techniczne rur PE-RT i PE-Xc. 1.1. Materia³ rur i zakres stosowania. 1.1.1. Rury PE-RT. Rury LPE (PE-RT lub PE-MD-O) systemu KAN-therm produkowane s¹ z kopolimeru octanowego polietylenu Dowlex 2344 E odpornego na wysokie temperatury. Asortyment rur PE-RT: Rury PE-RT (Dowlex PE-MD) wg DIN 16776,16883 bez os³on antydyfuzyjnych EVOH typoszereg 18x2,5; 25x3,5; 32x4,4 do instalacji wody ciep³ej i zimnej. Rury PE-RT (Dowlex PE-MD) wg DIN 16776, 16883, 4726 z os³onami antydyfuzyjnymi EVOH typoszereg 12x2; 14x2; 18x2; 25x3,5 do instalacji centralnego ogrzewania. Tab.1. Wymiary rur PE-RT i ich zastosowanie oraz pojemnoœci wodne. L.p. Œrednica Gruboœæ œcianki [mm] Os³ona EVOH Rodzaj Pojemnoœæ zewnêtrzna instalacji wodna [mm] [dm 3 /m] 1 12 2 jest c.o. 0,050 2 14 2 jest c.o. 0,079 3 18 2 jest c.o. 0,154 4 25 3,5 jest c.o. 0,254 5 18 2,5 brak z.w. i c.w.u. 0,133 6 25 3,5 brak z.w. i c.w.u. 0,254 7 32 4,4 brak z.w. i c.w.u. 0,423 Pow³oka antydyfuzyjna EVOH (alkohol etylowinylowy) nak³adana jest bezpoœrednio na rurê bazow¹ i wi¹zana do niej warstw¹ kleju. 1.1.2. Rury PE-Xc. Rury PE-Xc systemu KAN-therm produkowane s¹ z polietylenu wysokiej gêstoœci i poddawane sieciowaniu strumieniem elektronów (metoda c ). Asortyment rur PE-Xc: Rury PE-Xc wg DIN 16892/93 bez os³on antydyfuzyjnych EVOH typoszereg 18x2,5; 25x3,5; 32x4,4 do instalacji wody ciep³ej i zimnej. Rury PE-Xc wg DIN 16892/93, 4726 /29 z os³onami antydyfuzyjnymi EVOH typoszereg 12x2; 14x2; 18x2; 18x2,5; 25x3,5; 32x4,4 do instalacji centralnego ogrzewania. 8

Dane techniczne rur PE-RT i PE-Xc Tab. 2. Wymiary rur PE-Xc i ich zastosowanie oraz pojemnoœci wodne. L.p. Œrednica Gruboœæ Os³ona EVOH Rodzaj Pojemnoœæ zewnêtrzna œcianki [mm] instalacji wodna [mm] [dm 3 /m] 1 12 2 jest c.o. 0,050 2 14 2 jest c.o. 0,079 3 18 2 jest c.o. 0,154 4 18 2,5 jest c.o. 0,133 5 25 3,5 jest c.o. 0,254 6 32 4,4 jest c.o. 0,423 7 18 2,5 brak z.w. i c.w.u. 0,133 8 25 3,5 brak z.w. i c.w.u. 0,254 9 32 4,4 brak z.w. i c.w.u. 0,423 Pow³oka antydyfuzyjna EVOH (alkohol etylowinylowy) nak³adana jest bezpoœrednio na rurê bazow¹ i wi¹zana do niej warstw¹ kleju. 1.1.3. Parametry pracy rur PE-RT i PE-Xc. Zgodnie z pr EN 12318 z roku 1998 i zaleceniami do Aprobat Nr ZAT/99-02-013 wyró nia siê nastêpuj¹ce klasy zastosowañ: Tab.3. Klasy zastosowañ. Klasa Temp. Czas Czas Dopuszczalna Dop. Zakres zastosowañ rob [ O C] pracy T max pracy temp. awarii czas pracy zastosow temp [ O C] w temp. T mal w T mal wañ T rob [lata] T max [lata] [ O C] [h] 1 60 49 80 1 95 100 Ciep³a woda u ytkowa 60 C 2 70 49 80 1 95 100 Ciep³a woda u ytkowa 70 C 4 20 2,5 70 2,5 100 100 ogrzewanie plus pod³ogowe 40 20 niskotemp. plus ogrzewanie 60 25 grzejnikowe 60 C 5 20 14 90 1 100 100 Ogrzewanie plus grzejnikowe 60 25 80 C plus 80 10 Ciœnienie robocze dla poszczególnych klas zastosowañ zale ne jest od serii rur S (podaje siê najwiêksz¹ dopuszczaln¹ wartoœæ S max ). 9

Tab. 4. Dopuszczalna wartoœæ S max dla ró nych klas zastosowañ i ciœnieñ roboczych (rury PE-Xc). Klasa zastosowañ S max P rob. 4 bar P rob. 6 bar P rob. 8 bar P rob. 10 bar 1 7,6 6,4 4,8 3,8 2 7,6 5,9 4,4 3,5 4 7,6 6,6 5,0 4,0 5 7,6 5,4 4,0 3,2 Rury PE-RT i PE-Xc zgodnie z aprobatami AT/98-02-0573 (PE-RT) i AT/98-01-0480 (PE-Xc) spe³niaj¹ powy sze wymagania i mog¹ pracowaæ: Tab. 5. Rodzaj instalacji i klasa zastosowañ Œrednica zewnêtrzna dn rur PE-RT, PE-Xc [mm] Gruboœæ œcianki en [mm] Os³ona EVOH Seria rur S Parametry pracy P rob (2) [bar] T rob /T max [ C] Instalacje centralnego 12 2 jest 2,50 10 80/90 ogrzewania klasy 5 14 2 jest 3,00 10 80/90 (dla klasy 4 ogrzewanie 18 2 jest 4,00 8 80/90 pod³ogowe 18 1) 2,5 jest 3,10 10 80/90 T rob /T max - 60/70 C) 25 1) 3,5 jest 3,07 10 80/90 32 *1) 4,4 jest 3,14 10 80/90 Instalacja wody 18 2,5 brak 3,10 10 20 zimnej z.w. 25 3,5 brak 3,07 10 20 32 4,4 brak 3,14 10 20 Instalacja wody 18 2,5 brak 3,10 10 60,(70)/80 ciep³ej 1, (2) 25 3,5 brak 3,07 10 60,(70)/80 32 4,4 brak 3,14 10 60,(70)/80 * nie wystêpuje dla rur PE-RT. 1) rury PE-Xc uniwersalne mog¹ce mieæ zastosowanie w instalacji z.w. i c.w.u. (Pmax = 10 bar, T max = 80 C), c.o. (P max = 10 bar; T max = 90 C). 2) w klasie 4,5 ciœnienie robocze dla rur PE-RT wynosi 6 bar. Uwaga: Oddzielne przepisy okreœlaj¹ na terenie Polski max parametry pracy: instalacja centralnego ogrzewania 95 C i 6 bar, ogrzewanie pod³ogowe 60 C i 6 bar (w wymienionych aprobatach dla instalacji centralnego ogrzewania podaje siê max ciœnienie 6 bar), instalacja wody ciep³ej 60 C i 10 bar (przy punktach czerpalnych max 6 bar PN 92/B- 01706) S=(dn en)/2en Temperaturê robocz¹ T rob w poszczególnych klasach nale y traktowaæ jako temperaturê projektow¹, temperaturê maksymaln¹ T max jako temperaturê przed przekroczeniem której instalacje powinny byæ zabezpieczone. 10

Dane techniczne rur PE-RT i PE-Xc 1.2. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-Xc i PE-RT. Tab. 6. L.p. W³asnoœci Jedn. miary Wartoœæ 1 Wspó³czynnik przewodnoœci cieplnej [W/mK] 0,41 2 Wspó³czynnik rozszerzalnoœci liniowej: 20 C [K -1 ] 1,4x10-4 100 C [K -1 ] 2,0x10-4 3 Gêstoœæ tworzywa [g/cm 3 ] 0,94 4 Chropowatoœæ wewnêtrzna rury (bezwzglêdna) [mm] 0,005 5 Graniczne temperatury stosowania: PE-RT [ C] -40 90 PE-Xc [ C] -40 95 6 Modu³ E [N/mm 2 ] 600 1.3. Transport i sk³adowanie. Rury PE-RT i PE-Xc dostarczane s¹ w zwojach 25, 50, 120, 200 mb w opakowaniach tekturowych. Mog¹ byæ sk³adowane w ró nych temperaturach, równie niskich (poni ej 0 C). Ze wzglêdu na wra liwoœæ na dzia³anie promieni ultrafioletowych nale y chroniæ rury przed bezpoœrednim d³ugotrwa³ym dzia³aniem promieni s³onecznych. 11

2. Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc. 2.1. Po³¹czenia skrêcane z pierœcieniem przeciêtym do rur PE-RT i PE-Xc. Rys. 1 1. Kszta³tka typu trójnik. 2. Korpus z³¹czki. 3. Pierœcieñ zaciskowy przeciêty. 4. Nakrêtka dociskowa. 5. Rura PE-RT lub PE-Xc. 2.1. Po³¹czenia skrêcane z pierœcieniem przeciêtym do rur PE-RT i PE-Xc. Zasada wykonywania po³¹czenia. 1. Korpus z³¹czki wkrêciæ w kszta³tkê z uszczelnieniem gwintu. 2. Nakrêtkê i pierœcieñ osadziæ na rurze. 3. Rurê nasun¹æ na korpus z³¹czki i nakrêciæ nakrêtkê zaciskaj¹c¹ pierœcieñ. Pierœcieñ przeciêty zak³adamy na rurê, przy czym krawêdÿ pierœcienia powinna byæ odleg³a od krawêdzi rury 0,5 1 mm. Rura powinna zostaæ nasuniêta do koñca korpusu z³¹czki. Po³¹czenie to mo na traktowaæ jako rozbieralne pod warunkiem, e po wyjêciu korpusu z³¹czki z rury, odcinamy zu yty koniec rury i wykonujemy nowe po³¹czenie. Nie wolno obracaæ kszta³tki w stosunku do rury w trakcie i po monta u oraz stosowaæ jakichkolwiek past w celu ³atwiejszego wsuniêcia rury na korpus kszta³tki. Z³¹czki skrêcane wspó³pracuj¹ z: kszta³tkami z gwintami wewnêtrznymi typu kolana, trójniki, podejœcia pod bateriê, rozdzielacze nieuzbrojone, Rys 2. Z³¹czka mosiê na z pierœcieniem przeciêtym. Rys. 3. Kolanko z gwintem wewnêtrznym. Rys. 4. Trójnik z gwintem wewnêtrznym. 12

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc Rys. 5. Podejœcie do baterii z gwintem wewnêtrznym. Rys. 6. Podejœcie do baterii z gwintem wewnêtrznym, z uszami. Rys. 7. Podejœcie do baterii z odejœciem z gwintem wewnêtrznym. Rys. 8. Rozdzielacz nieuzbrojony serii 81 z gwintami wewnêtrznymi. armatur¹ posiadaj¹c¹ gwinty wewnêtrzne. Po³¹czenia tego typu: nale y uszczelniaæ konopiami (gwinty) z dodatkiem past, zwracaj¹c uwagê aby w przypadku gwintów wewnêtrznych mosiê nych nie stosowaæ zbyt du ej iloœci paku³, nie mog¹ byæ ³¹czone z gwintami zewnêtrznymi rurowymi (zarys sto kowy) z³¹cz mosiê nych z gwintem wewnêtrznym (zarys cylindryczny) ze wzglêdu na niebezpieczeñstwo pêkniêcia mosi¹dzu, nale y przyj¹æ zasadê, e z³¹czki i kszta³tki z gwintami wewnêtrznymi nie powinny byæ ³¹czone z elementami spoza systemu KAN-therm, nie mog¹ byæ zalewane w posadzkach pod³óg. 13

2.2. Po³¹czenia œrubunkowe do rur PE-RT i PE-Xc. Po³¹czenia œrubunkowe charakteryzuj¹ siê uszczelnieniem na oringu miêdzy z³¹czk¹ a kszta³tk¹. Œrubunki wspó³pracuj¹ z: seri¹ kszta³tek z gwintami zewnêtrznymi 9012, Rys. 10. Œrubunek mosiê ny z pierœcieniem przeciêtym (z niklowan¹ nakrêtk¹). Rys. 11. Kolana i trójniki serii 9012 przystosowane do wspó³pracy z po³¹czeniami œrubunkowymi gwint zew. seri¹ rozdzielaczy uzbrojonych w specjalne nyple, Rys. 12. Nyple umo liwiaj¹ce przejœcie na gwinty zewnêtrzne. zaworami grzejnikowymi zespolonymi HERZ i Danfoss. Po³¹czeñ œrubunkowych nie nale y umieszczaæ w miejscach niedostêpnych (zalewaæ w posadzkach lub œcianach). Rys. 13. Zawór grzejnikowy zespolony. 14

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc 2.3. Po³¹czenia zaciskowe z pierœcieniem pe³nym do rur PE-RT i PE-Xc. Po³¹czenia tego typu charakteryzuj¹ siê korpusem w postaci z³¹czki mosiê nej lub z PPSU, w postaci kolanka, trójnika podejœcia pod bateriê osadzanego w rurze i pierœcienia pe³nego nasuwanego na rurê. 1. Trójnik zaciskowy lub inne z³¹czki z pierœcieniem pe³nym. 2. Pierœcieñ zaciskowy pe³ny. 3. Rura PE-RT lub PE-Xc. Rys. 14. Schemat po³¹czeñ z pierœcieniem pe³nym nasuwanym prask¹. System KAN-therm dostarcza ca³¹ gamê specjalistycznych kszta³tek tego typu: z³¹czki gz i gw oraz œrubunki zaciskowe i ³¹czniki, Rys. 15. ¹cznik zaciskowy. Rys. 16. Z³¹czka zaciskowa z gwintem wewnêtrznym z ko³nierzem. Rys. 17. Z³¹czka zaciskowa z ko³nierzem z gwintem zewnêtrznym. Rys. 18. Œrubunek zaciskowy. Œrubunek zaciskowy umo liwia po³¹czenie rur 18x2,5 i 18x2 z kszta³tkami serii 9012 z gwintem zewnêtrznym oraz rozdzielaczami z wyjœciem gwint zewnêtrzny 1/2. 15

Kolana i trójniki, Rys. 19. Kolanko zaciskowe. Rys. 20. Kolanko zaciskowe z gwintem zewnêtrznym. Rys. 21. Trójnik zaciskowy. kszta³tki z rurkami przy³¹czeniowymi, Rys. 22. Trójnik zaciskowy z gwintem zewnêtrznym. Rys. 23. Kolanko zaciskowe z rur¹ 15 (L=300 mm i L=750 mm). Rys. 24. Trójnik zaciskowy z rurk¹ 15 (L=300 mm i L=750 mm). podejœcia do baterii, Rys. 25. Podejœcie do baterii zaciskowe. Rys. 26. Podejœcie do baterii zaciskowe k¹towe z odejœciem. 16

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc pierœcienie pe³ne. Uwaga: Ze wzglêdu na szczelnoœæ po³¹czeñ istotne jest rozró nianie pierœcieni przeznaczonych do rur z os³on¹ antydyfuizyjn¹ litera A w nazwie (wymiar) i do rur bez os³on antydyfuzyjnych (brak oznaczenia liter¹ A). Rys. 27. Pierœcieñ pe³ny do z³¹cz zaciskowych. Do wykonywania po³¹czeñ z pierœcieniem pe³nym stosowane s¹ specjalistyczne narzêdzia. Nale y zwróciæ uwagê na odmiennoœæ monta u zl¹cz w wykonaniu mosiêznym i z PPSU. 1 2 3 4 5 6 1. Rurê PE-RT lub PE-Xc o wymaganej d³ugoœci uci¹æ za pomoc¹ no yc. 2. Na³o yæ pierœcieñ na rurê wewnêtrznie sfazowanym koñcem od strony kszta³tki. 3. Rozparcie rury rozpierakiem wykonaæ w trzech fazach. Pierwsze dwa rozparcia niepe³ne, przy czym obracamy rozpierak w stosunku do rury o 30 i 15. Trzecie rozparcie rury pe³ne. 4. Wsun¹æ z³¹czkê w rurê do ostatniego zgrubienia. 5. U ywaj¹c narzêdzia do zaciskania (praska hydrauliczna lub praska rêczna) nasun¹æ pierœcieñ na rurê. 6. Po³¹czenie przygotowane jest do próby ciœnieniowej. Po³¹czenia tego typu: s¹ samouszczelniaj¹ce siê i mog¹ byæ chowane w przegrodach bez ograniczeñ, je eli s¹ wykonywane w temp. poni ej 5 C zaleca siê miejscowe ogrzanie rozpieranej koñcówki rury ciep³ym powietrzem lub wod¹, posiadaj¹ ró ne pierœcienie do rur z os³onami antydyfuzyjnymi (oznaczenie literk¹ A) i bez os³on antydyfuzyjnych (brak oznaczenia literk¹ A), wykonuje siê przy u yciu odpowiednich do danej œrednicy rury wk³adów prostych chwytaj¹c za ko³nierz ksztatki i pierœcieñ, wymagaj¹ stosowania wk³adów kszta³towych tylko do z³¹cz mosiê nych nie posiadaj¹cych odsadzonych ko³nierzy (nasuwanie pierœcienia na odnogê trójnika mosiê nego, oraz podejœæ do baterii z odejœciem), wystêpuj¹ w zakresie œrednic 14-32 mm. 17

a b c Rys. 28. Wk³ady do prasek: a) kszta³towy do trójników mosiê nych, b) prosty niklowany do pierœcieni i mosiê nych kszta³tek z odsadzonymi ko³nierzami, c) kszta³towy do podejœcia do baterii z odejœciem. Uwaga: do z³¹cz PPSU stosuje siê wy³¹cznie wk³ady proste przeznaczone do tych z³¹cz - patrz punkt 2.3.1. 2.3.1. Z³¹czki PPSU z pierœcieniem nasuwanym prask¹. Z ³¹cza tworzywowe PPSU z pierœcieniem mosiê nym nasuwanym prask¹ przeznaczone s¹ do rur PE-RT i PE-Xc, mog¹ pracowaæ w instalacjach: wody zimnej o temperaturze 20 C i ciœnieniu 10 bar, wody ciep³ej o temperaturze 60 C i ciœnieniu 10 bar, centralnego ogrzewania o temperaturze 95 C i ciœnieniu 6 bar i ogrzewania pod³ogowego. Z³¹cza tworzywowe PPSU posiadaj¹ nastêpuj¹ce dopuszczenia na rynek polski: Aprobatê AT/2000-02-0914 wraz z rozszerzeniem dotycz¹cym œrednicy 32x4,4, Opiniê PZH HK/W/0807/01/1999. Z³¹czki tworzywowe PPSU wystêpuj¹ w pe³nej gamie kolan i trójników w zakresie œrednic 14-32 mm. Rys. 29. Z³¹czki tworzywowe PPSU. Zasady monta u z³¹cz wykonanych z PPSU: 1. Przy monta u kolan i trójników zaciskowych wykonanych z PPSU od strony kszta³tki tworzywowej nale y u ywaæ wy³¹cznie wk³adów prostych o kodach: PT 8469 do po³¹czeñ o œrednicy 14 mm (wk³ad czarny), PT 8468 do po³¹czeñ o œrednicy 18 mm (wk³ad czarny), PT 8467 do po³¹czeñ o œrednicy 25 mm (wk³ad czarny), P 8467 do po³¹czeñ o œrednicy 32 mm (wk³ad niklowany). Kszta³tki tworzywowe nale y podpieraæ chwytaj¹c za ko³nierz bezpoœrednio przylegaj¹cy do króæca na który nasuwany jest pierœcieñ, w adnym wypadku nie nale y u ywaæ wk³adów kszta³towych do kszta³tek mosiê - nych P 8465, P 8464, P 8463 oraz P 8470. 18

Z³¹cza do rur PE-RT i PE-Xc 2. Kszta³tka tworzywowa powinna byæ podparta za ko³nierz bezpoœrednio przyleg³y do króæca, na który nasuwany jest pierœcieñ. Rys. 30. Do z³¹cz PPSU u ywa siê tylko wk³adów prostych chwytaj¹cych za ko³nierz kszta³tki. Do chwytania pierœcienia nale y u ywaæ wk³adów prostych do ³¹czników o kodach: P 8469 do œrednicy rury 14 mm (wk³ad niklowany), P 8468 do œrednicy rury 18 mm (wk³ad niklowany), P 8467 do œrednicy rury 25 mm (wk³ad niklowany), dla rury œrednicy 32 mm do podparcia pierœcienia nale y u yæ szczêki praski. 3. Kolanka i trójniki PPSU z rurkami niklowanymi nale y montowaæ jako punkty sta³e poprzez utwierdzenie w przegrodzie budowlanej polegaj¹ce na zalaniu betonem lub zapraw¹ czêœci tworzywowej kszta³tki wraz z tulejk¹ rurki. Taki monta zabezpiecza kszta³tki przed powstawaniem nadmiernych obci¹ eñ w wyniku: si³ pochodz¹cych od ciê aru grzejników i armatury, nie przestrzegania zasad kompensacji wyd³u eñ ruroci¹gów, Sposób monta u z³¹cz PPSU: eliminuje stosowanie wk³adów kszta³towych do z³¹cz tworzywowych - stosowanie wk³adów kszta³towych jest niedozwolone, minimalizuje iloœæ przezbrojeñ praski (zmian wk³adów) z uwagi na to, e trójniki redukcyjne o jedn¹ dymensjê zbudowane s¹ na tym samym korpusie co trójniki równoprzelotowe o analogicznych œrednicach - ten sam wk³ad do z³¹cz tworzywowych zak³adany jest zarówno na koñcówki równoprzelotowe trójnika jak i koñcówkê redukcyjn¹, pozwala na pracê praski przy zaciskaniu kszta³tek tworzywowych w pierwszym zakresie przesuwu. Kszta³tki tworzywowe PPSU cechuje: trwa³oœæ w instalacji wy sza od samych rur PEX (z³¹cze jest bardziej odporne na dzia³anie ciœnienia i temperatury ni sama rura), wysoka odpornoœæ na uderzenia i obci¹ enia mechaniczne, absolutny brak zjawiska korozji, ma³y ciê ar w stosunku do kszta³tek mosiê nych, 100% powtarzalnoœæ wyrobów (wynikaj¹ca z procesu produkcji) co praktycznie wyklucza powstawanie ukrytych wad materia³owych. 19

Dopuszczalne naprê enia obwodowe [LCL] dla temperatury 70 C. PPSU (polisulfon fenylenu) jest wysokoprzetworzonym amorficznym tworzywem konstrukcyjnym. Podstawowymi w³asnoœciami PPSU decyduj¹cymi o mo liwoœci stosowania tego tworzywa jako surowca do produkcji kszta³tek i z³¹cz do instalacji z.w., c.w.u., i c.o. s¹: neutralnoœæ w kontakcie z wod¹ i ywnoœci¹ potwierdzona badaniami National Sanitation Fundation USA (zgodnoœæ ze standardami NSF/ANSI Standard 61 kontakt z ywnoœci¹), WRc Anglia (pozytywne testy BS 6920 kontakt z wod¹ pitn¹), German Federal Healf Office (zgodnoœæ z wymaganiami KTW), odpowiednia odpornoœæ na procesy starzenia w wyniku dzia³ania temperatury i ciœnienia przeprowadzone badania LTHS polegaj¹ce na badaniu czasu po jakim pêknie próbka materia³u bêd¹ca pod wp³ywem ciœnienia i temperatury, wyniki których zosta³y ekstrapolowane metod¹ SEM wg ISO/TR 9080, potwierdzi³y mo liwoœæ stosowania tego materia³u w instalacjach c.w.u. i c.o. i uzyskania ponad 50 letniej trwa³oœci kszta³tek, odpowiednia odpornoœæ na dzia³anie wody z du ¹ zawartoœci¹ chloru w wysokich temperaturach, brak trwa³ych odkszta³ceñ materia³u poddanego obci¹ eniom mechanicznym w wysokiej temperaturze, co decyduje o stabilnoœci wymiarów kszta³tek w czasie (odpornoœæ na pe³zanie materia³u), a zatem szczelnoœci po³¹czeñ zaciskowych. Polisulfony s¹ sprawdzonymi materia³ami i stosowanymi w instalacjach od wielu lat jako surowiec do produkcji z³¹czek i kszta³tek, korpusów pomp, elementów wymienników, czêœci i wk³adów do baterii czerpalnych. 20

3. Dane techniczne rur PE-RT/Al/PE-HD. 3.1. Materia³ i asortyment rur PE-RT/Al/PE-HD. Rury PE-RT/Al/PE-HD Multi Universal i Multi Basic s¹ rurami wielowarstwowymi z wewnêtrzn¹ rur¹ aluminiow¹ w postaci zwiniêtej taœmy zgrzanej doczo³owo ultradÿwiêkami do której klejone s¹ wewnêtrzna warstwa polietylenu PE-RT, oraz zewnêtrzna warstwa polietylenu PE-HD. Dziêki takiej konstrukcji rury PE-Xc/Al/PE-Xc cechuje: naturalna odpornoœæ na dyfuzjê tlenu, elastycznoœæ rur i brak pamiêci kszta³tu mo na gi¹æ i zachowuj¹ nadany kszta³t, redukcja wspó³czynnika wyd³u enia termicznego rur do wartoœci wyd³u enia aluminium, temperatura awaryjna pracy 100 C (T max 95 C). Produkowane s¹ dwa typy rur PE-RT/Al/PE-HD ró ni¹ce siê gruboœci¹ aluminium przeznaczone zarówno do instalacji z. w., c. w. u. i c. o.: Multi Basic (szereg PN 10) o gruboœci warstwy aluminium 0,2 mm i œrednicach 14x2 i 16x2 mm, Multi Universal (szereg PN 12) o minimalnej gruboœci warstwy aluminium 0,4 mm i œrednicach 14x2,16x2, 20x2, 26x3 mm. L.p. Tab. 7. Wymiary rur PE-RT/Al/PE-HD, ich zastosowanie i pojemnoœci wodne. Œrednica Gruboœæ œcianki Rodzaj Pojemnoœæ wodna zewnêtrzna [mm] [mm] instalacji [dm 3 /m] 1 14 2 c.o. z.w. i c.w.u 0,079 2 16 2 c.o. z.w. i c.w.u 0,113 3 20 2 c.o. z.w. i c.w.u 0,201 4 26 3 c.o. z.w. i c.w.u 0,314 3.2. Parametry pracy rur PE-RT/Al/PE-HD. Zgodnie z zaleceniami do Aprobat Nr ZAT/99-02-013 wyró nia siê nastêuj¹ce zakresy zastosowañ: Tab. 8. T rob [ o C] Czas pracy w T rob [lata] T max [ o C] Czas pracy w T max [lata] Dopuszczalna Temp. awarii T mal [ o C] Dop. czas pracy w Temp. T mal [h] Zakres zastosowañ 60 49 80 1 95 100 20 2,5 plus 40 20 plus 70 2,5 100 100 60 25 plus 20 14 plus 60 25 plus 95 1 100 100 90 10 ciep³a woda u ytkowa 60 C ogrzewanie pod³ogowe niskotemp. ogrzewanie grzejnikowe 60 C ogrzewanie grzejnikowe 90 C 21

Ciœnienie robocze dla rur PE-RT/Al/PE-HD w poszczególnych zakresach zastosowañ: Tab. 9. Zakres zastosowañ Multi Basic szereg PN 10 Multi Universal szereg PN 12 Ciep³a woda u ytkowa 60 C 6 bar 10 bar Ogrzewanie pod³ogowe. Niskotemp. Ogrzewanie grzejnikowe 60 6 bar 10 bar Ogrzewanie grzejnikowe 90 C 6 bar 10 bar Uwaga: Oddzielne przepisy okreœlaj¹ na terenie Polski max parametry pracy: instalacja centralnego ogrzewania 95 C i 6 bar, ogrzewanie pod³ogowe 60 C i 6 bar, instalacja wody ciep³ej 60 C i 10 bar (przy punktach czerpalnych max 6 bar PN 92/B-01706). Na terenie Polski rury PE-RT/Al/PE-HD zgodnie z aprobat¹ AT/2003-02-1318 mog¹ pracowaæ: Tab. 10. Rodzaj Ciœnienie pracy Temperatura Czas pracy T max Czas pracy Temperatura instalacji [bar] pracy T oper w T oper [ C] w T max awaryjna dla typu rur [ C] [lata] [lata] T mal Univerasal / Basic [ C] Woda zimna u ytkowa 10 / 6 20 49 95 1 100 Ciep³a woda u ytkowa 10 / 6 60 Ogrzewanie pod³ogowe 6 60 Ogrzewanie grzejnikowe 6 90 * Dotyczy 100 h pracy w okresie eksploatacji 50 lat. Uwaga : Dla rur PE-RT/Al/PE-HD systemu KAN-therm obowi¹zuj¹ identyczne parametry pracy jak rury PE-RT/Al/PE-HD Multi Universal, jak równie te same zasady monta u i wykonawstwa instalacji. 3.3. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT/Al/PE-HD. Tab. 11. W³aœciwoœci fizyczne rur PE-RT/Al/PE-HD. L.p. W³asnoœci Jedn. miary Wartoœæ 1 Wspó³czynnik przewodnoœci cieplnej [W/mK] 0,43 2 Wspó³czynnik rozszerzalnoœci liniowej [K-1] 0,25x10-4 3 Gêstoœæ tworzywa [g/cm 3 ] 0,945 4 Chropowatoœæ wewnêtrzna rury (bezwzglêdna) [mm] 0,005 5 Graniczne temperatury stosowania [ C] -40 95 6 Brak pamiêci kszta³tu - 3.4. Transport i sk³adowanie. Rury PE-RT/Al/PE-HD dostarczane s¹ w zwojach lub w odcinkach prostych w opakowaniach kartonowych. Sk³adowanie powinno odbywaæ siê w pomieszczeniach zadaszonych. Nale y chroniæ rury przed bezpoœrednim dzia³aniem promieni s³onecznych (ultrafioletowych) w czasie magazynowania. 22

4. Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD. 4.1. Po³¹czenia skrêcane do rur PE-RT/Al/PE-HD. Rury PE-RT/Al/PE-HD ³¹czy siê za pom¹c¹ przy³¹czek mosiê nych skrêcanych. 1 2 3 1. Kszta³tka typu podejœcie do baterii. 2. Korpus przy³¹czki lub œrubunku. 3. Nakrêtka dociskowa. Rys. 31. Elementy sk³adowe po³¹czeñ wykonywanych przy u yciu przy³¹czek. Przy³¹czki skrêcane wspó³pracuj¹ z: kszta³tkami z gwintami zewnêtrznymi serii 9012 typu kolana, trójniki, podejœcia do baterii posiadaj¹cymi specjalnie uformowane gniazda oraz z rozdzielaczami wyposa onymi w nyple. Rys. 32. Kolanko wkrêtne. Rys. 33. Trójnik wkrêtny. Rys. 34. Kolanko wkrêtno-nakrêtne. Rys. 35. Podejœcie do baterii. Rys. 36. Rozdzielacz do centralnego ogrzewania z nyplami do œrubunków (seria 61). Rys. 36a. Przy³¹czka i œrubunek. 23

Rozdzielacze serii 61 wspó³pracuj¹ ze œrubunkami przy³¹cznymi G 3/4" w przypadku u ycia rury PE-RT b¹dÿ PE-Xc, lub przy³¹czkami do rury wielowarstwowej z gwintem G 3/4". Wejœcie i wyjœcie z rozdzielacza G 1" gwint wewnêtrzny. Po³¹czenia tego typu: s¹ samouszczelniaj¹ce, mog¹ byæ chowane w œcianach, nie zaleca siê chowania tego typu po³¹czeñ w szlichtach posadzek, nie nale y ³¹czyæ z gwintami zewnêtrznymi rurowymi (zarys sto kowy) z³¹cz mosiê nych z gwintem wewnêtrznym, w przypadku wyst¹pienia gwintów wewnêtrznych mosiê nych obowi¹zuj¹ zasady podane w punkcie 2.1. Monta przy³¹czek. 1 2 3 4 5 6 1. Rurê przeci¹æ prostopadle do osi za pomoc¹ specjalnych no yc. 2. Nadaæ rurze ¹dany kszta³t. Gi¹æ przy u yciu sprê yny zewnêtrznej lub wewnêtrznej. Przestrzegaæ minimalnego promienia giêcia Rg 5 Dz. 3. Wykalibrowaæ rurê i sfazowaæ jej krawêdzie wewnêtrzne kalibratorem nie g³êbiej ni do warstwy aluminium. Za³o yæ na rurê nakrêtkê œrubunka z pierœcieniem przeciêtym (lub nakrêtkê przy³¹czki). 4. Korpus œrubunka (przy³¹czki) wsun¹æ do wnêtrza rury do wyraÿnie wyczuwalnego oporu. G³êbokoœæ wsuniêcia przy³¹czki wynosi ok. 9 mm dla rur 14, 16, 20 oraz 12 mm dla rur 26. 5. Korpus œrubunka (przy³¹czki) wsun¹æ wraz z rur¹ w gniazdo kszta³tki do wyraÿnego oporu. Pierœcieñ przeciêty dosun¹æ w kierunku kszta³tki. 6. Nakrêtkê œrubunka (przy³¹czki) nakrêciæ na kszta³tkê przy pomocy klucza p³askiego nie dalej ni do koñca gwintu w celu uzyskania gotowego po³¹czenia. 4.2. Po³¹czenia zaprasowywane press do rur PE-RT/Al/PE-HD. Po³¹czenia zaprasowywane press do rur PE-RT/Al/PE-HD charakteryzuj¹ siê specjalnie uformowanymi korpusami typu kolana, trójniki, podejœcia do baterii wyposa onymi w koñcówki z oringami, które s¹ osadzane w rurze. Zewnêtrzny pierœcieñ stalowy po zaprasowaniu prask¹ powoduje docisk rury do koñcówki korpusu. 24

Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD 1. Korpus ³¹cznika. 2. Pierœcieñ stalowy. 3. Uszczelka typu O-Ring. Rys. 37. Elementy sk³adowe po³¹czeñ zaprasowywanych press. System KAN-therm dostarcza ca³¹ gamê specjalistycznych kszta³tek tego typu: z³¹czki gz i ³¹czniki zaciskowe, Rys. 38. Z³¹czka gz. Rys. 39. ¹cznik zaciskowy. kolano i trójnik, Rys. 40. Kolano. Rys. 41. Trójnik. 25

Do wykonywania po³¹czeñ z pierœcieniem pe³nym stosowane s¹ specjalistyczne narzêdzia. 1 2 3 4 5 6 1. Rurê przeci¹æ prostopadle do osi za pomoc¹ specjalnych no yc. 2. Nadaæ rurze ¹dany kszta³t. Gi¹æ przy u yciu sprê yny zewnêtrznej lub wewnêtrznej. Przestrzegaæ minimalnego promienia giêcia Rg 5 Dz. 3. Wykalibrowaæ rurê i sfazowaæ jej krawêdzie wewnêtrzne kalibratorem nie g³êbiej ni do warstwy aluminium. 4. Nasun¹æ na rurê pierœcieñ, nastêpnie rurê z pierœcieniem nasun¹æ na z³¹cze do koñca korpusu, kontrolowaæ zachowanie oringów poprzez obserwacjê z³¹cza w fazie nasuwania rury z pierœcieniem. Pierœcieñ dosun¹æ do ko³nierza kszta³tki. 5. G³owicê praski umieœciæ na pierœcieniu tak, aby styka³a siê z ko³nierzem z³¹czki. KrawêdŸ zewnêtrzna g³owicy powinna byæ dosuniêta do ko³nierza z³¹czki, ale nie obejmowaæ go. 6. Uruchomiæ napêd praski i wykonaæ po³¹czenie. Po³¹czenia tego typu: s¹ samouszczelniaj¹ce, mog¹ byæ chowane w przegrodach, równie w posadzkach, pod warunkiem nieuszkodzenia oringów w czasie monta u, wykonuje siê przy u yciu g³owicy odpowiedniej do danej œrednicy rury, zaleca siê wykonanie ich przy u yciu oryginalnych narzêdzi systemu KAN-therm (dla œrednic 16 i 20 dopuszcza siê stosowanie narzêdzi o zarysie zgodnym ze standardem "U"), wystêpuj¹ w zakresie œrednic 16-26 mm. powinny byæ wykonywane w temperaturze powy ej 0 C. Uwaga : W konstrukcji kszta³tek zastosowano technikê luÿnego pierœcienia - nasuwanego wraz z rur¹. Taka konstrukcja wymusza w fazie koñcowej dosuniêcie samego pierœcienia do ko³nierza korpusu ju po ustabilizowaniu rury w stosunku do kszta³tki (kontrola poprawnoœci monta u). Pozwala to na pe³n¹ kontrolê uszczelnieñ o-ringowych w czasie monta u, oraz daje mo liwoœæ ³atwego oczyszczenia korpusu z³¹czki w przypadku zabrudzenia w warunkach budowy. 26

Z³¹cza do rur PE-RT/Al/PE-HD Koñcowa faza wykonywania po³¹czenia: Rys. 42. Po osadzeniu rury z pierœcieniem na korpusie z³¹czki nale y dosun¹æ pierœcieñ do ko³nierza korpusu. Rys. 43. Po dosuniêciu pierœcienia do ko³nierza korpusu na z³¹czce umieœciæ szczêkê praski tak aby styka³a siê z konierzem korpusu, ale go nie obejmowa³a. 27

5. Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. 5.1. Prowadzenie natynkowe rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. Zawsze rozwa yæ mo liwoœæ os³oniêcia rur - zabezpieczenie przed mechanicznymi uszkodzeniami. Rury mocowaæ do œcian za pomoc¹ obejm stalowych z gumowymi podk³adkami lub z tworzyw sztucznych. Rys. 47. Zamocowanie rury polietylenowej przy prowadzeniu natynkowym za pomoc¹ obejmy stalowej z gumow¹ podk³adk¹. Rys. 48. Natynkowe prowadzenie rur za p³ytami kartonowo-gipsowymi. 28

Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji Mocowania rozmieszczaæ w zalecanych odleg³oœciach. Tab. 12. Sposób Odleg³oœæ miêdzy podporami ruroci¹gów [m] u³o enia przewodu Œrednica rury PE-Xc i PE-RT Œrednica rury PE-RT/Al/PE-HD 12x2 14x2 18x2 (2,5) 25x3,5 32x4,4 14x2 16x2 20x2 26x3 Przewody poziome 0,5 0,5 0,5 0,8 0,8 1,0 1,0 1,0 1,5 Przewody pionowe 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,5 1,5 Rury PE-RT, PE-Xc zawsze ulegaj¹ ugiêciu pod wp³ywem ciê aru wody i temperatury. Rury PE-RT/Al/PE-HD nie ulegaj¹ ugiêciu pod wp³ywem ciê aru wody i temperatury. Stosowaæ zasady kompensacji naturalnej wyd³u enia termicznego rur. Wyd³u enia termiczne mo na okreœliæ ze wzoru: L = α L t α - wspó³czynnik rozszerzalnoœci liniowej [k -1 ] L - pocz¹tkowa d³ugoœæ przewodu mog¹cego ulec wyd³u eniu t - ró nica temperatury pracy i temperatury monta u przewodu Wyd³u enie termiczne odcinka L o d³ugoœæ L spowoduje odkszta³cenie tzw. ramienia sprê ystego a. D³ugoœæ ramienia sprê ystego mo emy dowolnie regulowaæ poprzez zmianê miejsca usytuowania podpory przesuwnej PP. Samokompensacja bêdzie w tym przypadku polega³a na takim dobraniu d³ugoœci ramienia a, aby na odcinku PS-PP nie przekroczyæ dopuszczalnych naprê eñ. Rys. 49. Samokompensacja rury PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. 29

Wyd³u enie L i ramiê sprê yste a okreœlaæ wg poni szych danych. D³ugoœæ odcinka L [m] Tab. 13. Wyd³u enie odcinka L w funkcji d³ugoœci L i ró nicy temperatur t dla rur PE-RT i PE-Xc. Ró nica temperatur t [ C] Wyd³u enie odcinka L [mm] 10 20 30 40 50 60 70 80 90 0,5 0,9 1,8 2,7 3,6 4,5 5,4 6,3 7,2 8,1 1,0 1,8 3,6 5,4 7,2 9,0 10,8 12,6 14,4 16,2 2,0 3,6 7,2 10,8 14,4 18,0 21,6 25,2 28,8 32,4 3,0 5,4 10,8 16,2 21,6 27,0 32,4 37,8 43,2 48,6 4,0 7,2 14,4 21,6 28,8 36,0 43,2 50,4 57,6 64,8 5,0 9,0 18,0 27,0 36,0 45,0 54,0 63,0 72,0 81,0 6,0 10,8 21,6 32,4 43,2 54,0 64,8 75,6 86,4 97,2 7,0 12,6 25,2 37,8 50,4 63,0 75,6 88,2 100,8 113,4 8,0 14,4 28,2 43,2 57,6 72,0 88,2 100,8 115,2 129,6 9,0 16,2 32,4 48,6 64,8 81,0 97,2 113,4 129,6 145,8 10,0 18,0 36,0 54,0 72,0 90,0 100,8 126,0 144,0 162,0 Tab. 14. Wyd³u enie odcinka L w funkcji d³ugoœci L i ró nicy temperatur t dla rur PE-RT/Al/PE-HD. D³ugoœæ odcinka L [m] Ró nica temperatur t [ C] Wyd³u enie odcinka L [mm] 10 20 30 40 50 60 70 80 90 0,5 0,13 0,25 0,38 0,50 0,63 0,75 0,88 1,00 1,13 1,0 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,0 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 3,0 0,75 1,50 2,25 3,00 3,75 4,50 5,25 6,00 6,75 4,0 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 9,00 5,0 1,25 2,50 3,75 5,00 6,25 7,50 8,75 10,00 11,25 6,0 1,50 3,00 4,50 6,00 7,50 9,00 10,50 12,00 13,50 7,0 1,75 3,50 5,25 7,00 8,75 10,50 12,25 14,00 15,75 8,0 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00 16,00 18,00 9,0 2,25 4,50 6,75 9,00 11,25 13,50 15,75 18,00 20,25 10,0 2,50 5,00 7,50 10,00 12,50 15,00 17,50 20,00 22,50 D³ugoœæ ramienia sprê ystego a okreœliæ wed³ug poni szych danych. Tab. 15. Wymagana d³ugoœæ ramienia sprzê ystego a w zale noœci od wyd³u enia termicznego rury L i jej œrednicy dla rur PE-Xc i PE-RT. D³ugoœæ ramienia sprê ystego a [m] Wyd³u enie Rura o œrednicy [mm] L [mm] 14x2 18x2 (18x2,5) 25x3,5 32x4,4 50 0,40 0,45 0,55 0,60 75 0,50 0,60 0,65 0,75 100 0,55 0,65 0,75 0,85 125 0,65 0,70 0,85 1,00 150 0,75 0,80 0,90 1,05 30

Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji Tab.16. Wymagana d³ugoœæ ramienia sprê ystego a w zale noœci od wyd³u enia termicznego rury L i jej œrednicy dla rur PE-RT/Al/PE-HD. D³ugoœæ ramienia sprê ystego a [m] Wyd³u enie Rura o œrednicy [mm] L [mm] 14x2 16x2 20x25 26x3 30 0,50 0,60 0,70 0,80 40 0,60 0,70 0,80 0,90 50 0,70 0,80 0,90 1,00 W przypadku stosowania kompensatorów U-kszta³towych przestrzegaæ regu³ minimalnego promienia giêcia rur. Dopuszczalny minimalny promieñ giêcia rur PE-Xc i PE-RT, PE-RT/Al/PE-HD nale y przyjmowaæ: R min = 5 D z [mm] gdzie: D z - œrednica zewnêtrzna rury [mm] Rys. 50. Praca kompensatora U kszta³towego. Punkty sta³e wykonywaæ przy kszta³tkach. Rys. 51. Punkty sta³e. Podpory przesuwne PP w postaci obejm nale y umieszczaæ w odleg³oœciach podanych w Tabeli 12. W przypadku odejœcia od trójnika (rysunek 52.) równie nale y zapewniæ ramiê sprê yste na tym odejœciu (a1). Przejœcia przez przegrody nale y wykonywaæ w rurze os³onowej o wiêkszej œrednicy z materia³u o zbli onej twardoœci do polietylenu z g³adkimi krawêdziami np. PCV, a nastêpnie mo na uszczelniæ materia³em trwale elastycznym. 31

Rys. 52. Przyk³ad prawid³owej kompensacji pionu. 5.2. Prowadzenie w przegrodach rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. W przypadku prowadzenia w przegrodach rur nale y stosowaæ system rura w rurze (rura os³onowa peszel) lub prowadzenie w izolacji ze spienionego polietylenu. W przypadku bezpoœredniego zabetonowania (nie zalecane - wyj¹tek ogrzewanie pod³ogowe) przewodu zapewniæ odpowiedni¹ gruboœæ zaprawy kryj¹cej rurê (min. 3 cm). W przypadku bruzd zakrywanych siatkami tynkarskimi wyeliminowaæ mo - liwoœæ uszkodzenia rury o ostre krawêdzie bruzd. Rys. 53. Cementowanie rur na sta³e. 32

Wytyczne do projektowania i wykonywania instalacji 1 - Peszel. 2 - Uchwyt mocuj¹cy z podk³adk¹ gumow¹. 3 - Siatka tynkarska. 4 - Warstwa tynku. Rys. 54. Krycie bruzd przy u yciu siatek tynkarskich. W przypadku prowadzenia rur w posadzkach pod³óg systemem rura w rurze nie naci¹gaæ rur PE-Xc i PE-RT, nie prowadziæ po linii prostej lecz lekkimi ³ukami z uwagi na skurcz pocz¹tkowy i umo liwienie swobodnej pracy termicznej. 5.3. Izolowanie rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. Nale y stosowaæ izolacjê z pianki poliuretanowej lub spienionego polietylenu w nastêpuj¹cych sytuacjach: dla d³ugich ci¹gów przewodów, gdzie mo e wystêpowaæ du e sch³odzenie wody, w obszarach o du ym zagêszczeniu rur grzewczych z uwagi na mo liwoœæ wystêpowania podwy szonej temperatury posadzki, dla ruroci¹gów prowadzonych w stropach nad nieogrzewanymi pomieszczeniami, w celu nie dopuszczenia do ewentualnego zamarzniêcia wody w rurach, w celu nie dopuszczenia do kondensacji wilgoci z powietrza na powierzchni rur transportuj¹cych czynnik o temperaturze ni szej od temperatury punktu rosy powietrza otaczaj¹cego. Zalecane gruboœci g [mm] izolacji podaje tabela 17. Tab.17. Pianka poliuretanowa s=0,037 W/mK g[mm] Œrednica rury Œrednica rury Temperatura wody t w [ C] PE-RT/Al/PE-HD PE-Xc, PE-RT 55 70 95 Temperatura otoczenia t i [ C] 8 0 8 0 8 0 14x2 14x2 11 13 15 16 20 22 16x2 18x2 20x2 25x3,5 12 14 16 17 21 23 26x3 32x4,4 14 16 18 20 23 25 33

Pianka poliuretanowa s=0,041 W/mK g[m] Œrednica rury Œrednica rury Temperatura wody t w [ C] PE-RT/Al/PE-HD PE-Xc, PE-RT 55 70 95 Temperatura otoczenia t i [ C] 8 0 8 0 8 0 14x2 14x2 12 14 16 17 21 23 16x2 18x2 20x2 25x3,5 13 15 17 18 23 24 26x3 32x4,4 15 17 19 21 23 25 5.4. Sprawdzanie instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. Próbê ciœnieniow¹ przeprowadza siê przy ciœnieniu 1,5 raza wy szym od ciœnienia roboczego (ciœnienie nie wiêksze ni dopuszczalne dla najs³abszego punktu instalacji) przy odkrytych przewodach (nie zabetonowanych): wytworzyæ trzykrotnie w odstêpach co 10 minut ciœnienie próbne, po ostatnim osi¹gniêciu ciœnienia próbnego w przeci¹gu 30 minut ciœnienie nie powinno obni yæ siê o wiêcej ni 0,6 bara, po dalszych dwóch godzinach ciœnienie nie powinno obni yæ siê wiêcej ni o 0,2 bara od wartoœci odczytanej po 30 minutach, podczas próby szczelnoœci nale y wizualnie sprawdziæ szczelnoœæ z³¹cz. W fazie wylewania posadzek, na których roz³o ono rury nale y utrzymywaæ w rurach ciœnienie min 3 bary (zalecane 6 bar). W przypadku natynkowego prowadzenia rur sprawdziæ zachowanie siê podpór sta³ych i przesuwnych. 5.5. Po³¹czenie instalacji z tworzyw sztucznych ze Ÿród³em ciep³a i zabezpieczenie przed zamarzaniem. Unikaæ bezpoœredniego podgrzewania przewodów z rur z tworzyw sztucznych przez Ÿród³o ciep³a. W tym celu: pomiêdzy Ÿród³o ciep³a, a instalacjê z tworzywa sztucznego wstawiæ odcinek przewodu metalowego o d³ugoœci 0,6 m dla temperatury obliczeniowej poni ej 60 C, pomiêdzy Ÿród³o ciep³a, a instalacjê z tworzywa sztucznego wstawiæ odcinek przewodu metalowego o d³ugoœci 1,5 m dla temperatury obliczeniowej 95 C, dopuszcza siê poœrednie pod³¹czenie przep³ywowych podgrzewaczy wody przy u yciu wê yków elastycznych. Nale y zabezpieczæ Ÿród³o ciep³a, przed wzrostem temperatury powy ej: 95 C dla rur PE-RT/Al/PE-HD, 90 C dla rur PE-RT i PE-Xc. W ka dym przypadku instalacja powinna byæ zabezpieczona przed zamarzniêciem. W przypadku czynników o niskiej temperaturze (poni ej 5 C) nale y stosowaæ roztwory wodne glikolu propylenowego. Zalecany jest gotowy preparat oferowany przez KAN mog¹cy pracowaæ w temperaturze do - 20 C i dostarczany jako gotowy p³yn do nape³niania instalacji. Wersja programu KAN co-graf 3.2 posiada opcjê obliczania instalacji nape³nionej roztworami glikolu. 34

6. Uk³ady rozprowadzeñ instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD. 6.1. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem rozdzielaczy. Rys. 55. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w posadzkach i œcianach, ka dy punkt czerpalny posiada indywidualne zasilanie, Rys. 56. Rys. 57. mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ skrêcanych (przy rozdzielaczach i punktach czerpalnych), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przed rozdzielaczem, uk³ad materia³och³onny, rozdzielacze kryte w szafkach lub szachtach. 35

6.2. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z wykorzystaniem podejœæ do baterii z odejœciem. Rys. 58. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w œcianach, ka dy punkt czerpalny stanowi jednoczeœnie odejœcie do nastêpnego punktu czerpalnego, brak rozdzielaczy, mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ skrêcanych, zaciskowych (PE-Xc, PE-RT) i zaprasowywanych (PE-RT/Al/PE-HD), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przy pionie, uk³ad o zminimalizowanym zu yciu materia³ów. Rys. 59. 36

Uk³ady rozprowadzeñ instalacji z rur PE-RT, PE-Xc, PE-RT/Al/PE-HD 6.3. Instalacje wody ciep³ej i zimnej w uk³adzie tradycyjnym. Rys. 60. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w œcianach, do punktów czerpalnych rozga³êzienia w formie trójników, mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ skrêcanych, zaciskowych (PE-Xc, PE-RT) i zaprasowywanych (PE-RT/Al/PE-HD), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przy pionie, uk³ad pracoch³onny i materia³och³onny w przypadku stosowania po³¹czeñ skrêcanych. 6.4. Instalacje wody ciep³ej i zimnej z trójnikami w posadzkach. Rys. 61. Cechy uk³adu: system rozprowadzeñ przewodów typu rura w rurze (rura os³onowa peszel) w posadzkach, do punktów czerpalnych rozga³êzienia w formie trójników krytych w posadzkach, mo liwoœæ stosowania po³¹czeñ zaciskowych (PE-Xc, PE-RT), zaprasowywanych (PE-RT/Al/PE-HD), mo liwoœæ opomiarowania poprzez monta wodomierzy przy pionie, uk³ad o zminimalizowanym zu yciu materia³u i pracoch³onnoœci. 37