Raport z badania realizacji priorytetu MEN Ocena jakości pracy szkoły w zakresie informatyzacji procesu edukacyjnego zastosowanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej w województwie łódzkim. Cel badania Ocena jakości pracy szkoły w zakresie informatyzacji procesu edukacyjnego zastosowanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Zakres badania (liczba szkół) Badaniem zostało objętych ponad 10% szkół w województwie łódzkim. Metody badawcze Badanie zostało wykonane metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem arkusza diagnostycznego wypełnianego przez szkoły za pośrednictwem strony internetowej. Termin badania Badanie zostało wykonane w II semestrze roku szkolnego 2007/2008. Wyniki badania I. Struktura badanych szkół. II. Organizacja szkół. Liczba nauczycieli, uczniów. III. Wykorzystanie zasobów komputerowych na zajęciach informatycznych podstawowych i dodatkowych, zajęciach pozalekcyjnych i innych formach (projekty interdyscyplinarne, innowacje pedagogiczne, doskonalenie nauczycieli, itp.). IV. Wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008. V. Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych w roku kalendarzowym 2007. VI. Udział w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TIK w roku kalendarzowym 2007. VII. Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych i profilaktyka. VIII. Współpraca z rodzicami, promocja szkoły, nadzór dyrektora.
IX. Podsumowanie i wnioski. I. Struktura badanych szkół. Szczegółową strukturę badanych szkół przedstawia tabela 1 oraz wykres. Badane szkoły funkcjonują jako szkoły samodzielne (62,20%) bądź w zespołach szkół (37,8%). Zdecydowanie częściej w zespołach funkcjonują zawodowe szkoły ponadgimnazjalne niż szkoły podstawowe, gimnazja czy licea ogólnokształcące.
W województwie łódzkim badaniem objęto 90.03% szkół publicznych oraz 9,97% szkół niepublicznych.
W większości badane szkoły były przeznaczone dla dzieci i młodzieży (93,47%) oraz były bez specyfiki (96,22%).
Biorąc pod uwagę typ obszaru gminy, to blisko ¾ badanych szkół funkcjonuje na obszarze miejskim. Natomiast analizując szkoły pod względem wielkości gminy to zdecydowana większość szkół działa na terenie gmin powyżej 5 tysięcy mieszkańców.
II. Organizacja szkół. Liczba nauczycieli, uczniów. Ogółem w badanych szkołach uczy się 71881 uczniów w 3019 oddziałach, co daje średnią bliską 24 uczniów na oddział. Tabela 8 przedstawia szczegółowe dane dotyczące liczby uczniów i oddziałów z podziałem na typy szkół. Największa liczba uczniów w oddziałach pojawia się w liceach ogólnokształcących (ponad 29 uczniów), najmniej uczniów w oddziałach odnotowują szkoły podstawowe (prawie 21).
Tabela 9 prezentuje liczbę nauczycieli zatrudnionych w badanych szkołach, w tym liczbę nauczycieli z umiejętnością wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Najlepiej w tym zakresie przygotowani są nauczyciele liceów profilowanych (88,67%), szkół podstawowych (84,06) i gimnazjów (82,03%). Najsłabiej wypadają nauczyciele zasadniczych szkół zawodowych (70,11% i szkół policealnych (74,55%).
Średnia uczniów przypadających na jeden komputer w badanych szkołach wyniosła 16,93. Najsłabiej pod tym względem wypadają zasadnicze szkoły zawodowe, gimnazja i szkoły podstawowe, najlepiej szkoły policealne oraz technika. Tylko te dwa typy szkół osiągają zakładany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej wskaźnik 10 uczniów na komputer.
Tabela 11 przedstawia liczbę komputerowych programów edukacyjnych wykorzystywanych przez szkołę w dydaktyce wszystkich przedmiotów oraz rozkład procentowy we wszystkich badanych typach szkół. Najlepiej radzą sobie z tym szkoły podstawowe (ponad 38% ogólnej liczby programów) nieco słabiej gimnazja, licea ogólnokształcące i technika. W pozostałych typach szkół wykorzystanie komputerowych programów edukacyjnych nie przekracza 7% a w przypadku zasadniczych szkół zawodowych jest marginalne. W ramach realizowanych przez MEN projektów, szkoły zostały wyposażone w Multimedialne Centra Informacji (MCI) lub Internetowe Centra Informacji Multimedialnej
(ICIM). Założeniem było wykorzystywanie tych zasobów przez 30 godzin w tygodniu. Z tabeli 12 oraz wykresu możemy wyczytać, że warunek ten nie został spełniony praktycznie w żadnym typie szkoły. III. Wykorzystanie zasobów komputerowych na zajęciach informatycznych podstawowych i dodatkowych, zajęciach pozalekcyjnych i innych formach
(projekty interdyscyplinarne, innowacje pedagogiczne, doskonalenie nauczycieli, itp.) We wszystkich badanych szkołach pracownie komputerowe wykorzystywane są przede wszystkim na zajęciach przedmiotów informatycznych (informatyka, technologia informatyczna). Tabela 13 przedstawia szczegółowe dane na temat wykorzystania i obciążenia pracowni komputerowych w poszczególnych typach szkół. Wynika z niej, że tygodniowe obciążenie pracowni komputerowej jest największe w szkołach policealnych, liceach ogólnokształcących oraz gimnazjach i technikach. Najniższe jest w szkołach zasadniczych szkołach zawodowych podstawowych. Pod względem ilości uczniów korzystających z komputerów na obowiązkowych zajęciach informatycznych największe obciążenie dotyczy liceów ogólnokształcących i gimnazjów. Najlepiej pod tym względem wypadają szkoły policealne w których przy maksymalnym wykorzystaniu pracowni, korzysta z niej najmniejsza liczba uczniów. Przyjmując, że pracownia powinna być wykorzystywana przez co najmniej 6 godzin dziennie, to tygodniowe obciążenie powinno utrzymywać się na poziomie 30 godzin. Analiza tabeli pozwala na stwierdzenie, że poza szkołami policealnymi we wszystkich szkołach pozostają jeszcze wolne godziny pracy pracowni, które można przeznaczyć na realizację zajęć z wykorzystaniem technologii informacyjnej na innych zajęciach. Wykorzystanie pracowni komputerowych na dodatkowych zajęciach informatycznych ukazuje tabela 14.
Tutaj prym wiodą technika i licea profilowane. Dodatkowych zajęć informatycznych nie prowadzi się w szkołach policealnych. W znikomym stopniu zajęcia te prowadzone są w liceach ogólnokształcących oraz zasadniczych szkołach zawodowych. Oprócz obowiązkowych i dodatkowych zajęć informatycznych szkoły prowadzą pozalekcyjne zajęcia z wykorzystaniem zasobów komputerowych. Najczęściej z wykorzystaniem zasobów komputerowych szkoły realizowane są zajęcia pozalekcyjne: koło informatyczne; koło internetowe; koła przedmiotowe (matematyczne, biologiczne, przyrodnicze, historyczne, itp.); koła dziennikarskie (związane z redagowaniem gazetki szkolnej); koła zainteresowań (plastyczne, muzyczne, ekologiczne, itp.); koła redakcyjne (związane z tworzeniem i aktualizacją strony internetowej); koła językowe; koła multimedialne (filmowe, fotograficzne, grafiki komputerowej, itp.); zajęcia dydaktyczno wyrównawcze; zajęcia informatyczne w klasach I III szkoły podstawowej; zajęcia przygotowujące uczniów do zdobycia certyfikatu ECDL. Szczegółowe obciążenie sprzętu komputerowego na zajęciach pozalekcyjnych pokazuje tabela 15.
Dodatkowo szkoły wykorzystują zasoby do innych działań: szkolenia rady pedagogicznej oraz warsztaty w ramach WDN; posiedzenia rady pedagogicznej; zebrania z rodzicami; projekty realizowane przez szkołę (współfinansowane z EFS, inne); zajęcia dla uczniów w czasie przerw w zajęciach lekcyjnych (ferie zimowe); praca własna nauczycieli; prowadzenie elektronicznego dziennika lekcyjnego; przygotowania do udziału uczniów w konkursach zewnętrznych; doradztwo zawodowe; profilaktyka zdrowotna; apele i uroczystości szkolne; analiza wyników egzaminów wewnętrznych. Zestawienie dotyczące wykorzystania zasobów komputerowych na innych zajęciach i formach przedstawia tabela 16.
IV. Wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008. Przeprowadzone badania ankietowe miały także na celu sprawdzenie w jakim stopniu technologia informacyjna i komunikacyjna wykorzystywana jest na zajęciach edukacyjnych innych niż informatyczne. Tabela 17 wskazuje na stopień wykorzystania pracowni komputowych oraz mobilnego zestawu multimedialnego (laptop i projektor) do prowadzenia poszczególnych zajęć edukacyjnych. Z przedstawionych danych wynika, że 2,94 % zajęć odbywa się z wykorzystaniem sprzętu komputerowego, a 2,71 % z wykorzystaniem MZM. Przy ocenie wymienionych wskaźników zasadnym jest wskazanie na specyfikę poszczególnych typów szkół.
Najwięcej zajęć z wykorzystaniem pracowni komputerowych odbywa się w szkołach policealnych 20,64 %, natomiast wykorzystanie MZM kształtuje się na poziomie 16,19 %. Jest to zrozumiałe ze względu na specyfikę prowadzonego tam kształcenia. Młodzież i dorośli zdobywają wykształcenie techniczne, a nabycie uprawnień w większości zawodów na poziomie technika wiąże się z koniecznością pracy z komputerem. Powyżej 5% wszystkich zajęć realizowanych jest w pracowniach komputerowych w liceach profilowanych i technikach. W tych typach wykorzystanie MZM przekracza również 4%. Zbliżone wykorzystanie odnotować należy także w zasadniczych szkołach zawodowych. W tego typu szkołach uczniowie i nauczyciele realizują zajęcia ogólnozawodowe, podczas których mają dużo zadań opartych na pracy z programami komputerowymi, chętnie korzystają z tych możliwości także na innych przedmiotach. W pozostałych typach szkół wykorzystanie pracowni komputerowych i MZM pozostaje na niższym poziomie, dotyczy to zwłaszcza liceów ogólnokształcących, w których zajęcia realizowane z wykorzystaniem zasobów pracowni komputerowych wynoszą tylko 1,87% wszystkich zajęć edukacyjnych. W pozostałych szkołach wskaźnik wykorzystania sprzętu nieznacznie przekracza 2%. Na porównywalnym poziomie nauczyciele wykorzystują także MZM. Tutaj z wyjątkiem liceów ogólnokształcących, wskaźniki % są nieco niższe od poprzednich. Bardzo ciekawym zagadnieniem jest także zróżnicowanie wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej na poszczególnych zajęciach edukacyjnych w podziale na typy szkół. Tabele od 18 do 24 prezentują szczegółowe dane wykorzystania zasobów komputerowych szkołach na zajęciach przedmiotów innych niż informatyczne. W gimnazjach zdecydowanie częściej nauczyciele wykorzystują podczas zajęć MZM niż prowadzą lekcje w pracowni komputerowej. Wśród przedmiotów prym wiedzie technika, muzyka, historia.
Tabela 19: Licea ogólnokształcące - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 Przedmiot Liczba godzin ogółem Liczba godzin w pracowni komputerowej % liczby godzin w pracowni komputerowej Liczba godzin z wykorzystaniem MZM % liczby godzin z wykorzystaniem MZM Biologia 17631 178 1,0% 1072 6,1% Cemia 14768 127 0,9% 286 1,9% Fizyka 16045 981 6,1% 795 5,0% Geografia 12743 139 1,1% 485 3,8% Godzina wych. 8831 139 1,6% 318 3,6% Historia 19091 169 0,9% 402 2,1% Język obcy inny 10604 519 4,9% 142 1,3% Język angielski 52721 1367 2,6% 742 1,4% Język niemiecki 30711 1086 3,5% 450 1,5% Język polski 45977 278 0,6% 968 2,1% Matematyka 34482 299 0,9% 502 1,5% Religia 16932 35 0,2% 233 1,4% Wiedza o kulturze 3302 82 2,5% 286 8,7% WOS 6655 169 2,5% 278 4,2% Wych. Fizyczne 40410 2 0,0% 35 0,1% Etyka 68 0 0,0% 0 0,0% Przysposobienie obronne 6432 321 5,0% 646 10,0% Podstawy przedsiębiorczości 6139 379 6,2% 386 6,3% W szkołach podstawowych średnio 3,5% zajęć edukacyjnych jest realizowanych w pracowniach komputerowych, i 2,8% z wykorzystaniem MZM. Najczęściej możliwości sprzętu komputerowego wykorzystywane są na zajęciach z techniki, plastyki, języków
obcych, historii, przyrody oraz podczas godzin z wychowawcą. Nieco rzadziej na języku polskim czy w nauczaniu zintegrowanym. Ważne jest to, że to właśnie w szkołach podstawowych nauczyciele coraz częściej sięgają w nauczaniu do nowoczesnych metod, wykorzystujących technologie informacyjne. W zasadniczych szkołach zawodowych tylko 0,5% zajęć edukacyjnych jest realizowanych w pracowniach komputowych, a 0,6% z wykorzystaniem MZM. Najczęściej możliwości sprzętu komputerowego wykorzystywane są na zajęciach z geografii, języków obcych a także podczas godzin z wychowawcą. Najrzadziej z takich możliwości korzystają nauczyciele przysposobienia obronnego i religii. Na pozostałych zajęciach odnotowuje się ok. 4 % lekcji realizowanych z wykorzystaniem możliwości sprzętu komputowego.
W technikach średnio 2,5 % zajęć edukacyjnych jest realizowanych w pracowniach komputowych, a 5,4 % z wykorzystaniem MZM. Najczęściej możliwości sprzętu komputerowego wykorzystywane są na zajęciach z podstaw przedsiębiorczości, wiedzy o kulturze fizyki i astronomii, przysposobienia obronnego oraz na godzinie wychowawczej. Znacznie rzadziej dotyczy to zajęć z zakresu przedmiotów humanistycznych, (w tym języków obcych), języka polskiego i geografii. Podobnie wygląda sytuacja z matematyką i chemią.
W szkołach policealnych średnio 10,3 % zajęć edukacyjnych jest realizowanych w pracowniach komputowych, a 14,8 % z wykorzystaniem MZM. Jak już wyjaśniano, tak wysokie wskaźniki związane są ze specyfiką kształcenia zawodowego w szkołach policealnych. Najczęściej możliwości te wykorzystywane są na zajęciach stricte zawodowych. Badania wykazały, że nauczyciele coraz częściej sięgają w nauczeniu innych przedmiotów niż informatyczne do wykorzystania TIK. Podsumowując, należy stwierdzić na niższych etapach edukacji (szkoła podstawowa, gimnazjum) najczęściej technologie informacyjne wykorzystywane są w nauczaniu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i języków obcych. W większości szkół ponadgimnazjalnych daje się zauważyć, ze w wykorzystaniu TIK dominują przedmioty specjalistyczne i zawodowe. Istotnym jest również fakt częstego wykorzystywania TIK na zajęciach z wychowawcą. Odnotować należy także zainteresowanie wykorzystaniem MZM przez nauczycieli przedmiotów nieinformatycznych. V. Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych w roku kalendarzowym 2007. Większość szkół organizuje konkursy związane z wykorzystaniem TIK. Największym zainteresowaniem uczniów cieszą się one w szkołach podstawowych. Ten etap edukacyjny pozwala w szczególności na sprawdzenie swoich umiejętności w porównaniu z rówieśnikami ze szkoły. W gimnazjach i liceach ogólnokształcących dostępna jest większa oferta konkursów zewnętrznych i olimpiad. Udział uczniów w konkursach i olimpiadach uzależniony jest od ich indywidualnych zainteresowań. Działalność pozalekcyjna szkoły może znacząco wspierać te zainteresowania, ale ograniczenia wynikają często z kwalifikacji nauczycieli. Przygotowanie do udziału w olimpiadach informatycznych to zadanie dla zawodowych informatyków programistów. Wskazane jest zwiększenie oferty doskonalenia nauczycieli w zakresie umiejętności nauczania algorytmiki i programowania. Oferta konkursów zewnętrznych powinna obejmować formy pisania programów edukacyjnych przez uczniów.
Uczniowie liceów profilowanych odnoszą największe sukcesy w wewnątrzszkolnych olimpiadach i konkursach informatycznych. Żadnego zainteresowania organizacją wewnętrznych i udziałem uczniów w zewnętrznych konkursach i olimpiadach informatycznych nie przejawiają zasadnicze szkoły zawodowe i szkoły policealne. Świadczyć to może o niskim przygotowaniu informatycznymi uczniów lub o słabym zaangażowaniu kadry pedagogicznej w upowszechnianiu tego typu działań.
Największą liczbę finalistów olimpiad i konkursów zewnętrznych mają licea ogólnokształcące szkoły podstawowe i gimnazja. VI. Udział w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TiK w roku kalendarzowym 2007. Zwiększenie liczby komputerów w szkołach i rozwój nowych technologii powoduje konieczność stałego doskonalenia umiejętności nauczycieli. Najwięcej form dokształcania prowadzi się w szkołach podstawowych, co wynika m.in. z faktu, że dopiero w ostatnich trzech latach w ramach centralnych zakupów przekazano tam znaczące ilości pracowni komputerowych i wyposażenia informatycznego bibliotek szkolnych. Doskonalenie organizowane w szkołach prowadzi się najczęściej w krótkich formach obejmujących od 2 do 4 godzin zajęć.
Podstawowe zagadnienia będące przedmiotem tych szkoleń obejmują: tworzenie i administrowanie strony internetowej; tworzenie prezentacji multimedialnych; analiza i wykorzystanie wyników egzaminów zewnętrznych w doskonaleniu efektów kształcenia z użyciem technologii informacyjnej; sposoby zastosowania mobilnego zestawu multimedialnego (MZM) w nauczaniu; przedstawienie zasobów szkoły i możliwości ich wykorzystania w pracy (wyposażenie bibliotek, strona internetowa szkoły, stanowiska w pokoju nauczycielskim); umiejętność obsługi oprogramowania wspomagającego zarządzanie szkołą; wprowadzenie w możliwości wykorzystania pracowni komputerowych w nauczaniu wszystkich przedmiotów; wykorzystanie technik komputerowych w procesie oceniania uczniów; systemy elektronicznej ewidencji ocen i frekwencji oraz współpracy internetowej z rodzicami; elektroniczny nabór do szkół; zastosowanie systemu kontroli frekwencji i postępów w nauce w pracy wychowawcy.
Udział nauczycieli w zewnętrznych formach doskonalenia można scharakteryzować w dwóch grupach: formy odpłatne, które obejmują różnego rodzaju studia podyplomowe oraz kursy doskonalące realizowane z uwagi na udział szkół w centralnych projektach wyposażania w pracownie komputerowe i internetowe centra informacji multimedialnej oraz wymagania związane z awansem zawodowym nauczycieli przedmiotów nieinformatycznych, formy bezpłatne, to najczęściej udział w konferencjach, warsztatach i pokazach. Cenne jest wybieranie przez nauczycieli takich form, gdzie zwraca się uwagę na doskonalenie umiejętności wykorzystania technologii informacyjnej w procesie dydaktycznym oraz konieczność zapewnienia uczniom bezpieczeństwa w Internecie, omawia się uzależnienia związane z TIK, możliwości rozwijania współpracy międzynarodowej szkół, poszukiwanie bezpłatnego oprogramowania wspierającego niektóre elementy procesu nauczania. Coraz powszechniejszym staje się udział w kursach dofinansowywanych przez EFS. Na zewnętrzne formy doskonalenia nauczyciele poświęcali średnio 44 godziny. Największe zainteresowanie udziałem w doskonaleniu przejawiali nauczyciele techników i gimnazjów. Najgorzej pod tym względem jawi się kadra pedagogiczna szkół policealnych i zasadniczych szkół zawodowych. VII. Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych i profilaktyka. Badaniem objęto również wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej w pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Najwięcej uczniów z takimi
potrzebami uczęszcza do szkół podstawowych i gimnazjów. W szkołach tego typu wskaźnik wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej wynosi ponad 93%. Jak wynika z tabeli 29, najmniej uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych uczęszcza do szkół policealnych oraz techników i zasadniczych szkół zawodowych. Wszystkie szkoły policealne zasadnicze szkoły zawodowe, do których uczęszczają uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych wykorzystują technologię informacyjną i komunikacyjną w procesie dydaktycznym. Zakres wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych ilustruje poniższy wykres.
W ponad 70 % szkół podejmowane są działania profilaktyczne zapobiegające uzależnieniu od komputera. Prym w tej dziedzinie wiodą gimnazja, szkoły podstawowe i licea ogólnokształcące. Zdecydowanie za mało działań w tym zakresie podejmują szkoły zawodowe technika, zasadnicze szkoły zawodowe i szkoły policealne. Najgorzej pod tym względem wypadają licea profilowane. Zagadnienia z zakresu zapobiegania uzależnieniu od komputera realizowane są najczęściej w ramach zajęć z technologii informacyjnej i informatyki oraz podczas godzin z wychowawcami. Często angażują się także pedagodzy szkolni, koordynatorzy ds. bezpieczeństwa oraz nauczyciele innych przedmiotów w ramach zajęć na których wykorzystują tę technologię. Powszechną formą realizacji tych działań są pogadanki oraz zajęcia warsztatowe poświęcone tematyce uzależnienia od mediów, w tym komputera.
Jako niezwykle cenną inicjatywę szkół uznać należy tworzenie autorskich programów uwzględniających działania profilaktyczne w tym zakresie. Coraz częściej szkoły problematyką uzależnienia od komputera starają się zainteresować rodziców. VIII. Współpraca z rodzicami, promocja szkoły, nadzór dyrektora. Prawie 85% szkół wykorzystuje technologię informacyjną i komunikacyjną do współpracy z rodzicami i środowiskiem. Najwięcej działań w tym zakresie podejmują licea profilowane i ogólnokształcące. Coraz więcej szkół wdraża dzienniki elektroniczne. Wpływa to znacząco na poprawę szybkości przepływu informacji o postępach w nauce i frekwencji uczniów. Podstawową przeszkodą w korzystaniu z tej technologii jest zbyt mały dostęp rodziców do Internetu oraz niskie umiejętności obsługi komputera. Zintensyfikowania działań mających na celu zwiększenie wskaźnika wykorzystania tej technologii wymagają głównie szkoły policealne oraz zasadnicze szkoły zawodowe.
Znaczący wpływ na poprawę przepływu informacji między rodzicami i szkołą mają szkolne strony internetowe. Stanowią one istotny element promocji szkoły w środowisku lokalnym. Duży udział w tworzeniu i aktualizacji szkolnych stron www mają uczniowie liceów ogólnokształcących, techników i gimnazjów. Świadczy to o dobrym przygotowani i dobrze wykształconych umiejętnościach uczniów tego typu szkół. Skalę udziału uczniów w tworzeniu i aktualizacji szkolnych stron www przedstawia tabela 32.
W ramach nadzoru dyrektorzy coraz częściej dostrzegają potrzebę stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w procesie dydaktycznym. Wśród najczęściej wymienianych ograniczeń w tym zakresie wskazywano utrudniony dostęp nauczycieli poszczególnych przedmiotów do pracowni komputerowej. Spowodowane jest to często niewystarczającą liczba pracowni. W wielu szkołach stanowiska komputerowe cechują się niskimi parametrami technicznymi oraz przestarzałym oprogramowaniem. Standardowo pracownie komputerowe przystosowane są do pracy w grupach. Uniemożliwia to często wykorzystywanie TIK na zajęciach przedmiotów na których nie przewidziano podziału na grupy. Dotyczy to głównie 10 stanowiskowych pracowni komputerowych w szkołach podstawowych i gimnazjach. Średnio 86% dyrektorów szkół poddanych badaniu, ujmuje w planie nadzoru wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej przez nauczycieli.
Wśród problemów związanych z wykorzystaniem technologii informacyjnej i komunikacyjnej najczęściej wskazywano: 1. brak funduszy na zakup edukacyjnych programów multimedialnych do nauczania poszczególnych przedmiotów, 2. brak środków na doskonalenie i w konsekwencji niewystarczająca liczba przygotowanych do korzystania z tej technologii nauczycieli, 3. mała liczba mobilnych zestawów multimedialnych umożliwiających wykorzystanie tik w dowolnym miejscu i czasie, 4. brak stanowiska osoby koordynującej i wspierającej wdrażanie TIK, 5. trudności w motywowaniu części kadry do wykorzystywania TIK w nauczanych przedmiotach, 6. brak stanowiska dla osoby serwisującej oprogramowanie i sprzęt komputerowy. W ocenie dyrektorów szkół najwyższy wskaźnik wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w nauczaniu przypada na ponadgimnazjalne szkoły zawodowe.
Średnia ocena szkół w zakresie stopnia wykorzystania TIK w nauczaniu dokonana przez dyrektorów wynosi 4,03 w sześciostopniowej skali. IX. Podsumowanie i wnioski I. W obszarze organizacji pracy szkół: W badanych szkołach średnia uczniów w oddziale wyniosła prawie 24. Najwięcej, bo ponad 29 uczniów, liczą oddziały liceów ogólnokształcących oraz liceów profilowanych (ponad 26 uczniów). Świadczy to o braku konieczności podziału klasy na zajęciach z przedmiotów informatycznych w większości badanych szkół pozostałych typów. Jednocześnie średnia uczniów przypadających na jeden komputer w badanych szkołach wyniosła 16,93. Zakładany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej wskaźnik 10 uczniów na komputer osiągnęły tylko szkoły policealne oraz technika. Ponad 80 % nauczycieli badanych szkół deklarowało umiejętność korzystania z technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Jednak średnio na badaną szkołę przypada tylko 20 komputerowych programów edukacyjnych. Taka ilość oprogramowania znacząco ogranicza możliwość wykorzystywania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w procesie dydaktycznym. Z Internetowych Centrów Informacji Multimedialnej (ICIM) oraz Multimedialnych Centrów Informacji (MCI) uczniowie korzystają średnio niewiele ponad 25 godzin w tygodniu. Zakładane przez MEN obciążenie tych centrów na poziomie 30 godzin, na terenie województwa łódzkiego nie jest spełnione praktycznie w żadnym typie szkoły
Dyrektorzy najczęściej zgłaszali problemy związane z: 1. małą liczbą mobilnych zestawów multimedialnych, 2. kłopotami organizacyjnymi duża liczba uczniów korzystających z jednego komputera, brakiem funduszy na zakup komputerowych programów edukacyjnych, 3. brakiem środków na doskonalenie nauczycieli, 4. szybko starzejącym się sprzętem komputerowym. II. W obszarze wykorzystania zasobów komputerowych na zajęciach informatycznych podstawowych i dodatkowych, zajęciach pozalekcyjnych i innych formach oraz na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008. Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych. We wszystkich badanych szkołach pracownie komputerowe wykorzystywane są przede wszystkim na zajęciach przedmiotów informatycznych (informatyka, technologia informatyczna), średnio przez 16 godzin w tygodniu. Taki wynik świadczy dużych możliwościach korzystania z pracowni przez nauczycieli innych przedmiotów. Największe obciążenie pracowni komputerowej jest w szkołach policealnych, liceach ogólnokształcących oraz gimnazjach i technikach. Wykorzystanie pracowni komputerowych na zajęciach nieinformatycznych wynosi średnio tylko 1,38 godz. tygodniowo. Oprócz obowiązkowych i dodatkowych zajęć informatycznych szkoły prowadzą pozalekcyjne zajęcia z wykorzystaniem zasobów komputerowych. Najczęściej są to: koła informatyczne i internetowe, koła przedmiotowe (matematyczne, biologiczne, przyrodnicze, historyczne, itp.) oraz koła zainteresowań (plastyczne, muzyczne, ekologiczne, itp.). Badane szkoły wykorzystują posiadane zasoby komputerowe także do innych działań wspomagających pracę szkoły, pozwalających podnosić kwalifikacje zawodowe nauczycieli, prowadzić prace na rzecz środowiska. Problemy zgłaszane przez dyrektorów w obszarze wykorzystywania zasobów komputerowych to: 1. brak funduszy na zakup edukacyjnych programów multimedialnych do nauczania poszczególnych przedmiotów, 2. brak środków na doskonalenie, 3. mała liczba zestawów mobilnych.
ale także opór części nauczycieli przed stosowaniem TIK w praktyce szkolnej i trudności w motywowaniu nauczycieli do wykorzystywania TIK. W ramach wykorzystania zasobów komputerowych wiele szkół organizuje konkursy związane z wykorzystaniem TIK. Ogółem uczniowie badanych szkół brali udział w 247 wewnętrznych oraz 238 zewnętrznych konkursach i olimpiadach informatycznych. Największą liczbę finalistów olimpiad i konkursów zewnętrznych mają licea ogólnokształcące. W szkołach podstawowych preferowany jest udział w imprezach wewnętrznych. III. W obszarze udziału nauczycieli w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TIK w roku kalendarzowym 2007. We wszystkich badanych szkołach miało miejsce wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli w zakresie wykorzystania TIK. W szkołach wszystkich typów przeprowadzono średnio jedno szkolenie trwające ok. 4 godziny. 1614 nauczycieli badanych uczestniczyło także w doskonaleniu się z zakresu wykorzystania TIK w formach zewnętrznych. Średnio miały miejsce 3 takie formy o czasie trwania ok. 44 godzin. W ramach zewnętrznych form doskonalenia nauczyciele podejmowali naukę na studiach podyplomowych oraz kursach doskonalących oraz uczestniczyli w konferencjach, warsztatach i pokazach. Organizowane przez szkoły szkolenia wewnętrzne i oferowane szkolenia zewnętrzne nie wyczerpały potrzeb szkół w zakresie doskonalenia przez nauczycieli wykorzystania TIK w praktyce szkolnej. IV. W obszarze pomocy uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych, współpracy z rodzicami, promocji szkoły oraz nadzoru dyrektora szkoły nad wykorzystaniem TIK przez nauczycieli. 93% szkół posiadających uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych deklaruje wykorzystanie TIK w ich edukacji. Działania profilaktyczne zapobiegające uzależnieniu od komputera podejmuje prawie 74% badanych szkół. Najczęściej ma to miejsce w gimnazjach, szkołach podstawowych i liceach ogólnokształcących. Zdecydowanie za mało działań w tym zakresie podejmują szkoły zawodowe. Pozytywnym zjawiskiem jest zaangażowanie w te działania pedagogów szkolnych oraz próby zainteresowania problematyką rodziców.
Niemal 85% szkół wykorzystuje technologię informacyjną i komunikacyjną do współpracy z rodzicami i środowiskiem. Znaczący wpływ na przepływ informacji między rodzicami i szkołą mają szkolne strony internetowe. W ponad ¾ badanych szkół uczniowie uczestniczą w tworzeniu i prowadzeniu szkolnej strony internetowej. Wykorzystanie TIK we współpracy z rodzicami i środowiskiem deklaruje 84,9% badanych szkół. Dyrektorzy ponad 86% badanych szkół w planie nadzoru uwzględnili wykorzystanie TIK przez nauczycieli. W ocenie dyrektorów szkół posiadane przez szkołę zasoby komputerowe wykorzystywane są dobrze. Wśród problemów związanych z wykorzystaniem technologii informacyjnej i komunikacyjnej dyrektorzy często wskazywali brak środków i regulacji prawnych w zakresie stworzenia stanowiska dla osoby serwisującej oprogramowanie i sprzęt komputerowy. Obecnie zadania koordynowania i wspierania nauczycieli w wykorzystaniu technologii informacyjnej i komunikacyjnej często cedowane są na nauczycieli informatyki. Forma zatrudnienia nauczycieli informatyki, dla których podstawowym obowiązkiem jest prowadzenie zajęć dydaktycznych w pełnym wymiarze sprawia, że nie mają oni możliwości wspierania innych nauczycieli w wykorzystaniu tej technologii na innych przedmiotach. Opracowanie: Koordynator Edukacji Informatycznej Kuratorium Oświaty w Łodzi starszy wizytator-informatyk Piotr Patora