Warszawa, 20-22 kwietnia 2012

Warszawa, 20-22 kwietnia 2012

Problemy młodzieży z wejściem na rynek pracy Urszula Sztanderska

Rzeczywistość rynku pracy młodych osób

Młodzi na rynku pracy (2011) 100% 90% 16,6% 13,4% 80% 70% 43,9% 7,7% 4,6% 5,6% 4,1% nieaktywni 60% 50% 40% 30% 92,6% 10,5% 4,8% 71,0% 76,9% bezrobotni pracujący w niepełnym wymiarze czasu pracujący w pełnym wymiarze czasu 20% 40,8% 10% 0% 1,7% 2,7% 2,9% 15-19 20-24 25-29 30-34

Sytuacja młodych a mity Wysokie bezrobocie po części wynikiem po prostu rozpoczynania aktywności zawodowej: młodzi wchodzą na rynek pracy i muszą ją znaleźć Żadna inna grupa nie jest w sytuacji, że wszyscy na raz muszą znaleźć pracę Poszukiwanie pracy zawsze trwa: Tym dłużej, im wyższe oczekiwania dotyczące wysokości zarobków Zróżnicowanie płac wśród młodych znaczne szukanie lepszej pracy może mieć sens (choć zależy od jednostkowej sytuacji np. kwalifikacji i charakterystyki lokalnego rynku pracy) Tym dłuższe, im mniejszy koszt poszukiwań Pozostawanie na utrzymaniu rodziców UWAGA: poszukiwanie lepszej pracy ma sens!

Aktywni i pracujący (2011) 100,0% 90,0% 91,2% 95,1% 89,2% 83,3% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 63,4% 52,1% 48,8% 39,1% 75,5% 67,9% 72,7% 78,1% 63,2% 58,4% 47,0% 43,1% mężczyźniaktywność kobietyaktywność mężczyźnipracujący kobiety pracujące 20,0% 10,0% 0,0% 8,5% 6,3% 6,2% 4,9% 15-19 20-24 25-29 30-34 ogółem

Stopa bezrobocia (2011) 30,0% 25,0% 25,0% 20,0% 21,1% 19,9% 15,0% 17,7% mężczyźni kobiety 10,0% 8,6% 10,0% 6,8% 8,4% 7,5% 5,0% 6,2% 0,0% 15-19 20-24 25-29 30-34 ogółem

Ale i smutna prawda czyli obiektywne trudności podjęcia pracy Czynnik koniunkturalny pierwsza reakcja na spowolnienie gospodarcze: zahamowanie przyjęć do pracy Stagnacyjne rynki pracy: struktura osiedleńcza nie przystaje do struktury popytu na pracę duże różnice w przekrojach: miasto wieś (dotyczy głównie młodych, dla starszych ochronna rola rolnictwa indywidualnego) aglomeracje małe miasta regiony tereny północno-zachodnie lokalne różnice: czas/koszty dojazdów do pracy

Ale i smutna prawda czyli obiektywne trudności podjęcia pracy Niedopasowanie kompetencyjne: różne wymiary Niewłaściwy poziom wykształcenia Nieadekwatna do popytu na pracę struktura kształcenia Finansowanie szkolnictwa zawodowego (algorytm jednakowy dla różnych rodzajów kształcenia zawodowego, ogólnie niski) Finansowanie szkolnictwa wyższego (niskie nakłady, preferencje rozwoju tanich kierunków kształceniaw szkolnictwie publicznym i prywatnym) Brak kompetencji zawodowych / fachowych Programy, podręczniki, nauczyciele Wyposażenie / nakłady Niski udział umiejętności praktycznych szkolnictwo zawodowe Mało praktyk Przestarzały ich charakter Brak doświadczenia zawodowego Raczej nie dyskryminacja!

Co z tym wyższym wykształceniem?

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 445 509 529 546 582 621 640 660 659 633 580 1039 1197 1260 1301 1331 1319 1287 1262 1252 1247 1237 Upowszechnienie szkolnictwa wyższego Współczynnik skolaryzacji młodzieży w wieku 19-24 lata (w%) i liczba studentów (w tys.) szkół wyższych, publicznych i niepublicznych w latach 2000 2010 60,0 1400 50,0 49,4 53,7 1200 1000 40,0 39,4 800 30,0 600 20,0 400 200 10,0 współczynnik skolaryzacji 0 0,0 uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

Nasycenie wykształceniem Ludność w wieku 25-64 wg poziomu wykształcenia w latach 2000-2010 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 6815 6971 6982 6901 6878 6904 6799 6813 6879 6834 6653 5481 5448 5462 5397 5430 5509 5590 5608 5626 5655 5791 4905 4469 4082 4008 3902 3469 3668 3863 3803 3495 3190 2387 2551 2850 3263 3050 2909 2830 2265 2682 2542 2432 1356 1380 1468 1468 1544 1558 1536 1552 1595 1631 1673 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 wyższe średnie zawodowe i policealne średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe co najwyżej gimnazjalne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Czy wyższe wykształcenie znajduje miejsce na rynku pracy? Stopa zatrudnienia w populacji 25-64 lata w zależności od wykształcenia w 2010 r. (w %) 90,0 84,5 84,1 83,1 82,6 82,3 82,7 83,5 84,5 85,1 85,3 84,8 80,0 wyższe 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 71,9 70,4 68,6 67,0 66,4 67,1 67,9 70,1 70,8 70,1 69,9 65,3 64,0 64,4 61,4 62,5 62,9 58,4 58,2 58,3 58,8 60,0 58,8 59,3 59,3 59,9 61,4 61,4 61,2 58,2 57,0 57,4 55,8 42,8 41,5 41,0 43,0 41,6 39,1 39,9 38,2 37,5 37,7 38,6 średnie zawodowe i policealne średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe co najwyżej gimnazjalne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

Jak wykształcenie różnicuje sytuację na rynku pracy starszych i młodszych? Stopa zatrudnienia wg wykształcenia* i wieku w 2010 r. (w %) co najwyżej gimnazjalne 2,7 11,3 36,4 35-64 25-34 zasadnicze zawodowe 38,0 54,5 50,0 15-24 średnie ogólnokształcące 31,6 40,8 62,5 średnie zawodowe i policealne 56,6 52,2 66,1 inżynierskie lub licencjackie 1,5 58,3 82,4 wyższe magisterskie lub stopień 47,8 84,2 80,0 0,0 25,0 50,0 75,0 100,0 Uwaga: Dane dla osób w wieku 35-64 z wykształceniem licencjackim lub inżynierskim są mało liczne, obliczone na ich podstawie wskaźniki mogą być niereprezentatywne. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

Specyficzna, polska struktura kształcenia wyższego Liczba studentów szkół wyższych wg formy studiów i typu uczelni w latach 2000 2010 (w tys.) 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 343 102 453 364 116 486 380 117 388 412 443 494 524 539 523 482 127 139 148 146 137 121 110 98 492 492 493 469 490 467 455 432 402 586 644 703 746 779 797 797 795 797 815 836 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 stacjonarne, publiczne stacjonarne, niepubliczne niestacjonarne, publiczne niestacjonarne, niepubliczne Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych GUS

Studenci wg grup kierunków studiów w uczelniach publicznych i niepublicznych w 2010r. Kierunki kształcenia produkcja i przetwórstwo inżynieryjno-techniczne fizyczne biologiczne ekonomia i administracja ochrona i bezpieczeństwo usługi transportowe ochrona środowiska usługi dla ludności weterynaryjne architektura i budownictwo opieka społeczna informatyczne matematyczno-statystyczne dziennikarstwo i informacja rolnicze, leśne i rybactwa medyczne prawne społeczne artystyczne humanistyczne pedagogiczne uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne 0,0 50,0 100,0150,0200,0250,0300,0350,0400,0450,0 Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Nakłady: nauczyciele akademiccy Nauczyciele akademiccy w latach 2000 2010 (liczba lewy wykres, liczba studentów przypadających na 1 nauczyciela akademickiego prawy wykres). 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 92,9 86,0 51,6 53,1 76,4 41,1 19,2 19,9 17,9 profesorowie docenci adiunkci asystenci 1 profesora 1 dr lub doc. 1 nauczyciela ak. Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS

Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej w USD Niskie nakłady Nakłady na 1 studenta zestawione z PKB na 1 mieszkańca (w dolarach USA w ujęciu parytetu siły nabywczej) 27000 24000 USA R² = 0,6664 21000 SZWAJ 18000 15000 12000 9000 6000 BRA MEK CHI WĘG SŁO POR KOR CZE IZR SŁN HISZP NZEL WŁO WB DAN AUS JAP BEL AUT HOL FRAFINNIEM SZW ISL IRL NOR 3000 ROS POL EST 0 5 000 7 500 10 000 12 500 15 000 17 500 20 000 22 500 25 000 27 500 30 000 32 500 35 000 37 500 40 000 42 500 45 000 47 500 50 000 52 500 PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej USD Źródło: Education at a Glance 2009, OECD Indicators, tab. B1.1a,, B1.4 i Annex 2

Niedopasowania strukturalne

Przyczyny wykonywania innej pracy niż praca w wyuczonym zawodzie (2011) 45,0% 40,0% 38,9% 35,0% 30,0% nie znalazły takiej pracy 25,0% wybrały lepiej płatną pracę 20,0% 15,0% 10,0% 12,1% 10,2% 9,5% wybrały lepsze warunki pozapłacowe nie chciały pracować w zawodzie 5,0% 0,0% 4,6% 3,8% 2,4% 2,6% 1,6% 0,5% 0,7% 0,6% wyższe średnie zawodowe zasadnicze zawodowe

Różnice terytorialne Średnioroczne stopy bezrobocia osób w wieku 25-34 lata w 2010 r. w przekroju województw (w %) wykształcenie województwo wyższe wyższe licencjackie średnie średnie magisters kie lub inżynierskie policealne zawodowe ogólnokształcące zasadnicze zawodowe co najwyżej gimnazjal ne dolnośląskie 7,1 10,7 11,2 10,1 13,1 13,2 26,9 kujawsko-pomorskie 6,8 6,8 14,5 11,6 17,3 15,2 30,9 lubelskie 10,0 13,0 13,1 13,4 19,0 16,2 19,0 lubuskie 5,5 15,4 10,5 10,9 13,1 10,8 28,4 łódzkie 6,2 9,1 15,9 11,3 13,0 13,7 23,7 małopolskie 8,9 12,2 11,7 8,9 10,6 11,7 21,1 mazowieckie 4,7 4,7 8,2 8,0 12,7 13,5 22,2 opolskie 6,2 6,2 12,6 11,3 12,2 12,4 29,8 podkarpackie 10,6 19,0 10,8 16,7 21,7 17,3 23,2 podlaskie 9,4 12,5 16,1 14,0 19,8 13,0 14,6 pomorskie 6,9 6,1 16,6 7,1 13,4 10,7 23,0 śląskie 5,9 8,1 13,0 10,0 8,1 15,4 27,2 świętokrzyskie 8,9 16,5 20,1 13,2 22,7 15,2 28,3 warmińsko-mazurskie 5,5 8,7 16,9 7,8 10,0 13,5 24,3 wielkopolskie 5,2 8,7 15,5 10,0 10,7 10,9 24,1 zachodniopomorskie 7,3 8,0 7,7 7,4 11,7 17,2 29,9 ogółem 6,8 9,4 12,9 10,5 13,4 13,7 24,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL

Gdzie niskie wykształcenie szczególnie dyskryminuje Stopa bezrobocia w populacji w wieku 25-34 lata zamieszkałej w różnych typach miejscowości według poziomu wykształcenia w 2010 r. (w %) 40,0 35,0 30,0 27,5 35,6 miasto 100 tys. lub więcej miasto poniżej 100 tys. wieś 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 16,6 11,8 11,8 10,7 11,2 9,7 10,0 9,9 8,0 7,5 5,8 6,0 15,7 13,1 11,4 17,9 15,3 10,4 18,2 12,8 10,7 8,8 0,0

Wykształcenie i praca a kompetencje fachowe i społeczne

Struktura wykształcenia i terytorialna Jakość kompetencji fachowych Normy i umiejętność współpracy Zatrudnialność, wynagrodzenia, awans

Podstawą normy współpracy Normy współpracy z założenia traktujemy je jako daleko idącą gotowość dobrego, usilnego, opierającego się na staranności, zaangażowaniu, wykorzystaniu posiadanych zasobów wiedzy/umiejętności współdziałania w zakresie realizacji wspólnych celów Norma choć nieformalna pozostaje normą bo: Dominuje jako sposób działania Istnieją sankcje (np. wykluczenia z grupy/społeczności, ostracyzmu) za jej nieprzestrzeganie Jest wpojona / zinternalizowana

Co dają gospodarce wspólnie przestrzegane normy? Dostęp do zasobów ilościowych i jakościowych osób zaangażowanych w produkowanie Wysoką efektywność wykorzystania zasobów Przypadek rynku pracy Działanie / niedziałanie na szkodę pracodawcy/pracownika Bumelowanie/unikanie bumelowania w pracy Rozwój wewnętrznego rynku pracy kosztem zewnętrznego

Umiejętność działania zespołowego Ważne: Podejmowanie działań bez przymusu zewnętrznego, w miarę potrzeb, nadarzających się okazji Umiejętność organizacji działań zbiorowych lub włączania się w nie Rozumienie i identyfikowanie się z poglądem samoradzenia sobie w zespole, brak podstaw oczekiwania na rozwiązanie problemów przychodzące z zewnątrz Brak zahamowań w oferowaniu swoich zasobów (pracy, kapitału, intelektu )

Umiejętność działania zespołowego We współczesnych przedsiębiorstwach zasadnicze znaczenie ma działanie zbiorowe i pozioma (płaska) struktura zarządcza. Decyzje są podejmowane na szczeblu wykonawczym (na dole) i tam realizowane Koordynacja następuje w strukturach poziomych Przypadek rynku pracy Ewolucja firm pod wpływem zmiany struktury gospodarczej, postępu technologicznego i zarządczego wymusza oczekiwanie, by pracownicy umieli pracować zespołowo, samodzielnie, elastycznie reagować na zmiany w środowisku pracy

Kapitał społeczny na rynku pracy perspektywa pracodawcy Rekrutacja pracowników Korzystanie z polecania pracowników, gwarancja jakości kandydatów Wiarygodność dyplomów edukacyjnych i świadectw pracy Selekcja: możliwość uzyskania zaufania pracowników co do przyczyn zwolnień i co do kryteriów selekcji pracowników nie negatywne oddziaływanie na motywacje zatrudnionych Wykonywanie pracy Samodzielność (zmniejszenie kosztów zarządzania, efektywniejsze wykonywanie pracy, elastyczność) Współpraca (wąskie zespoły + koordynacja) Eliminacja bumelowania/samokontrola wysiłku, jakości Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Rozumienie reguł i warunków kształtujących wynagradzanie

Kapitał społeczny na rynku pracy perspektywa pracobiorcy Rekrutacja pracowników Poszukiwanie pracy poza instytucjami pośrednictwa; wiarygodność informacji o warunkach pracy Selekcja: zaufanie co do przyczyn zwolnień i do kryteriów selekcji pracowników zaufanie do skuteczności pomocy sieci społecznej i instytucji publicznych (aktywnej i pasywnej) Wykonywanie pracy Odpowiedniość uprawnień, kompetencji i odpowiedzialności za rezultat Nagradzanie za inicjatywność Nagradzanie za dzielenie się wiedzą Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Przekonanie o sprawiedliwym (normy!) podziale korzyści/ kosztów funkcjonowania firmy Istnienie skutecznej reprezentacji interesów

Nadzór Przypadek 1.Poszukiwane kompetencje w budownictwie Robotnicy Współpraca w zespole specjalistów Znajomość swojej działki technicznej Znajomość prawa i ekonomii Umiejętność współpracy z innymi Uprawnienia pomożemy zdobyć Łączenie zadań ściśle zawodowych ze współpracą z klientem Znajomość poszczególnych narzędzi i surowców Uniwersalność (zdolność do wykonywani wielu różnych prac) Dzielenie się umiejętnościami i uczenie od innych Odpowiedzialność za powierzony odcinek prac Dokładność, umiejętność współpracy z innymi Żeby byli niepijący, ustabilizowani życiowo

Przypadek 2: Poszukiwane kompetencje w energetyce Biegłość w matematyce, Znajomość podstawowych praw fizyki Umiejętność przełożenia ich na praktykę zbudowanie obwodu, przeliczenie parametrów Znajomość aparatów Umiejętność odczytywania specyfikacji Rysunek techniczny Odpowiedzialność, dokładność, staranność Współpraca w zespole Samodzielność RESZTY nauczymy! 2-3 lata, praca na dublu, wewnętrzne szkolenia Certyfikaty pomożemy zdobyć

Sprzężenie zwrotne zawodzi PRACODAWCY PRACOWNICY Szkoły Uczelnie Instytucje kształcenia ustawicznego

Oczekiwania pracodawców w stosunku do szkolnictwa wyższej jakości kształcenia (przez co rozumie się także zawartość programów dostosowanych do realiów pracy w zawodzie), w tym również w zawodach nietechnicznych dla działów wsparcia tak, by absolwent znał techniki i narzędzia pracy odpowiednie do stanowisk, jakie mógłby zająć; wyjątkiem jest na ogół wysoka ocena kształcenia w politechnikach Większego nacisku na nauczanie praktyczne Rzetelnego oceniania uczniów tak, żeby świadectwo mówiło o rzeczywistej wiedzy i umiejętnościach absolwenta i generalnie, by wymagania stawiane absolwentom były wyższe niż są obecnie (świadectwa nie wzbudzają zaufania) Zainteresowania współpracą z firmami, zwłaszcza sugerowania, którzy kandydaci do pracy są obiecujący jako potencjalni pracownicy Nacisku na zrozumienie na czym polega praca, jakie są jej realia, żeby absolwent nie tylko miał znajomość zawodu ale i organizacji pracy, wymagań dotyczących własnego rozwoju, zasad pracy w zespole, pod presją rzeczywistych warunków, cechował się wysoką odpowiedzialnością.

Jedna z przyczyny niedopasowań edukacji do rynku pracy - praktyki Praktyka praktyk zawodowych. W założeniu praktyki mają dawać uczniom i studentom te umiejętności, których nie dostarcza im system edukacyjny. Chodzi tu o: umiejętność odnalezienia się w organizacji, zapoznania się z realiami pracy w branży z konkretnymi czynnościami zawodowymi. W szkołach są opracowywane programy praktyk, które w przypadku branży budowlanej zakładają m.in. to, że uczeń/student zapozna się ze wszystkimi etapami budowy, ale trudno znaleźć przedsiębiorstwo, które jest w stanie zapewnić tak różnorodne doświadczenia zechce przyjąć na praktyki Szkoły nie są w stanie zapewnić miejsca praktyk wszystkim uczniom, nie są też w stanie skontrolować jakości praktyk Nieprzygotowanie nauczycieli do praktykowania zawodu Aprobuje się fikcje praktyk

Dziękuję