Relacje Unii Europejskiej z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Historia i perspektywy. Grzegorz Mazur Książka jest monografią przedstawiającą historię i perspektywy współpracy między Unią Europejską i krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Celem książki jest przedstawienie kilku dekad relacji UE z tą grupą państw, będącą pierwowzorem relacji Unii z krajami trzecimi. Książka opisuje historyczny model współpracy oraz dokonuje oceny jego funkcjonowania. Przedstawia także obecną sytuację społeczno-gospodarczą w krajach AKP, analizę stanu wzajemnych relacji gospodarczo-handlowych (negocjowanie umów o partnerstwie gospodarczym) i perspektywy ich rozwoju na najbliższe lata. Spis treści: Spis skrótów Wstęp Rozdział I. Teoria i praktyka współpracy z krajami rozwijającymi się 1. Teoretyczne postawy wsparcia rozwojowego narodziny ekonomii rozwoju 1.1. Wprowadzenie do ekonomii rozwoju 1.2. Rozwoj społeczno-gospodarczy w koncepcjach ekonomii rozwoju 1.3. Teorie pierwszej generacji 1.4. Nurt heterodoksyjny 1.5. Nowe kierunki ekonomii rozwoju 1.6. Neoliberalne odrodzenie ekonomii rozwoju 1.6.1. Konsensus waszyngtoński neoliberalny przepis na rozwoj 1.6.2. W kierunku konsensusu postwaszyngtońskiego 1.7. Podsumowanie wspołczesne tendencje w ekonomii rozwoju 2. Wspolnotowa polityka wspołpracy na rzecz rozwoju jako wyraz wsparcia dla krajow rozwijających się 2.1. Założenia wspolnotowej polityki wspołpracy na rzecz rozwoju 2.2. Unia Europejska jako dostarczyciel pomocy 2.2.1. Wielkość i kierunki europejskiego wsparcia 2.2.2. Formy dostarczania pomocy rozwojowej 2.2.2.1. Podejście projektowe 2.2.2.2. Wsparcie sektorowe 2.2.2.3. Wsparcie budżetowe 2.2.3. Źrodła fi nansowania pomocy rozwojowej 2.2.4. Podsumowanie zmienne koncepcje działania 3. Handel jako dźwignia rozwoju konsekwencje rozwoju wymiany handlowej dla krajow rozwijających się 3.1. Korzyści z handlu dla krajow rozwijających się 3.2. Zagrożenia wynikające z liberalizacji i wolnego handlu dla krajow rozwijających się 4. Polityka handlowa Unii Europejskiej jako narzędzie wsparcia dla rozwoju 4.1. Hierarchia preferencji handlowych UE 4.2. Powszechny system preferencji celnych (GSP) jako wyraz polityki handlowej w służbie
rozwoju 4.3. Instrument wsparcia dla rozwoju handlu Aid for Trade Rozdział II. Historyczny wymiar relacji Unii Europejskiej z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku od traktatu rzymskiego do konwencji generacji Lomé 1. Wprowadzenie 2. Stowarzyszenie z krajami rozwijającymi się w świetle traktatu rzymskiego 3. Konwencje Yaounde I i II 4. Konwencje generacji Lome 4.1. W kierunku nowej koncepcji stowarzyszenia 4.2. Trudna droga do Lome I negocjacje nad nowym porozumieniem 4.3. Nowy kształt stowarzyszenia konwencja z Lome 4.3.1. Nowy kształt stosunkow handlowych 4.3.2. Wsparcie na rzecz rozwoju 4.3.2.1. Pomoc rozwojowa 4.3.2.2. STABEX system stabilizacji dochodow z eksportu 4.3.2.3. Wspołpraca przemysłowa 4.3.3. Przełomowy charakter konwencji Lome I 4.4. Konwencja Lome II 4.5. Konwencja Lome III 4.6. Konwencja Lome IV 4.7. Lome IV bis 5. Ewolucja zasad wspołpracy w latach 1957 2000 podsumowanie Rozdział III. Porozumienie o Partnerstwie z Cotonou nowy wymiar relacji UE-AKP w XXI wieku 1. Globalizacja i regionalizacja jako płaszczyzna wspołpracy w XXI w. ujęcie teoretyczne 1.1. Istota procesu globalizacji 1.2. Globalizacja z perspektywy krajow rozwijających się 1.2.1. Wymiana handlowa i przepływy fi nansowe 1.2.2. Globalizacja jako czynnik rozwoju 1.3. Regionalizacja światowej gospodarki sprzeczność czy uzupełnienie procesu globalizacji? 2. Porozumienie o Partnerstwie z Cotonou wspołpraca Unii Europejskiej z krajami AKP w dobie globalizacji światowej gospodarki 2.1. Uwarunkowania nowego porozumienia 2.1.1. Uwarunkowania globalne 2.1.2. Ewolucja procesow integracyjnych w ramach EWG/UE 2.1.3. Sytuacja w krajach AKP 2.1.4. Niepowodzenia wcześniejszej wspołpracy 2.2. W kierunku nowego modelu wspołpracy negocjacje Porozumienia o Partnerstwie z Cotonou 2.2.1. Stanowisko Wspolnoty 2.2.1.1. Wspołpraca polityczna 2.2.1.2. Pomoc rozwojowa 2.2.1.3. Wspołpraca gospodarcza i handlowa 2.2.2. Stanowisko państw AKP 2.2.2.1. Wspołpraca polityczna
2.2.2.2. Pomoc rozwojowa 2.2.2.3. Wspołpraca gospodarcza i handlowa 2.2.3. Proces negocjacyjny 2.3. Porozumienie o Partnerstwie z Cotonou 2.3.1. Cele i zasady nowego partnerstwa 2.3.2. Wspołpraca polityczna 2.3.3. Pomoc rozwojowa 2.3.4. Wspołpraca gospodarcza i handlowa 2.3.5. Pierwsza rewizja Porozumienia o Partnerstwie z Cotonou (2005 r.) 2.3.6. Druga rewizja Porozumienia o Partnerstwie z Cotonou (2010 r.) 2.4. Podsumowanie Porozumienie o Partnerstwie z Cotonou w świetle globalizacji i regionalizacji światowej gospodarki Rozdział IV. Nowy wymiar relacji Unii Europejskiej z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku umowy o partnerstwie gospodarczym 1. Wprowadzenie 2. Umowy o partnerstwie gospodarczym istota i założenia 2.1. Istota umow o partnerstwie gospodarczym 2.2. Umowy o partnerstwie gospodarczym a integracja regionalna 2.3. Umowy o partnerstwie gospodarczym jako element wsparcia dla rozwoju 2.4. Umowy o partnerstwie gospodarczym w świetle zasad WTO 2.5. Prognozowane skutki umow o partnerstwie gospodarczym 3. Negocjacje umow o partnerstwie gospodarczym 3.1. Wprowadzenie 3.2. Kwestie sporne w procesie negocjacji UPG 3.3. Przejście do nowej rzeczywistości 3.4. Umowy o partnerstwie gospodarczym sytuacja w ujęciu regionalnym 3.4.1. Karaiby (CARIFORUM-UE UPG) 3.4.2. Afryka Zachodnia (ECOWAS-UE UPG) 3.4.3. Afryka Południowa (SADC-UE UPG 3.4.4. Afryka Południowo-Wschodnia 3.4.4.1. ESA-UE UPG 3.4.4.2. EAC-UE UPG 3.4.5. Afryka Środkowa (CEMAC-UE UPG) 3.4.6. Pacyfi k (Pacyfi k-ue UPG) 4. Umowy o partnerstwie gospodarczym w kontekście procesow globalnych podsumowanie Podsumowanie zmienność koncepcji współpracy UE-AKP 1. Ewolucja modelu wspołpracy UE-AKP 1.1. Ewolucja relacji UE-AKP na płaszczyźnie wsparcia rozwojowego 1.2. Ewolucja wspołpracy ekonomiczno-handlowej 2. Umowy o partnerstwie gospodarczym w kierunku nowego modelu wspołpracy handlowej 3. Perspektywy na przyszłość Spis tabel Spis rysunków Spis wykresów Bibliografia Aneks Aneks I. Lista najsłabiej rozwiniętych państw świata 2013 r
Aneks II. Wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego państw AKP Aneks III. Wymiana handlowa państw AKP (2011 r.) Aneks IV. Wymiana handlowa krajow UE z państwami AKP (mln EUR, 2010 r.) Zobacz także: Fragment Rozwój i kształt stosunków pomiędzy krajami założycielskimi Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) a krajami rozwijającymi się ma swoje głębokie korzenie w kolonialnej historii państw europejskich i postkolonialnej spuściźnie, w której owe stosunki musiały zostać ukształtowane w oparciu o nowe zasady. Powojenna sytuacja wymagała nie tylko określenia i zbudowania nowych relacji na kontynencie europejskim, ale także poza nim. Ówczesna sytuacja na świecie zwiększenie zainteresowania Stanów Zjednoczonych oraz ZSRR wpływami w krajach afrykańskich, zagrożenie rozprzestrzeniania się komunizmu czy w końcu pojawiające się coraz częściej i w coraz silniejszym stopniu tendencje niepodległościowe na terytoriach zależnych sprawiły, że europejskie metropolie musiały odpowiednio szybko i wyraźnie ukształtować na nowo powojenne relacje z krajami zamorskimi. Choć pewne deklaracje o nadaniu tym powiązaniom specjalnego charakteru pojawiły się już na początku lat 50. (Plan Strasburski 1952 r.), to jednak konkretne pomysły i zapisy zrealizowano dopiero przy opracowywaniu traktatu rzymskiego. Cztery spośród sześciu krajów, które dały początek Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (Belgia, Francja, Holandia i Włochy) były metropoliami dla rozległych obszarów kolonialnych. Niewątpliwie krajem, którego interesy w owym czasie w największym stopniu były powiązane z obszarami zamorskimi i który odegrał istotną rolę w wypracowaniu formuły powiązań EWG z byłymi terytoriami kolonialnymi, okazała się Francja. To właśnie ona podczas konferencji międzyrządowej państw szóstki w Wenecji w maju 1956 r. zaproponowała stowarzyszenie krajów afrykańskich wraz z powoływaną do życia EWG. Stanowisko, jakie zaprezentowała Francja, było rezultatem jej ścisłych powiązań gospodarczych z terytoriami zamorskimi i wynikającymi z tego interesami ekonomicznymi. Utworzona strefa franka francuskiego, zwolnienia z ceł produktów importowanych z terytoriów zamorskich oraz system zapewniający korzystne ceny dla eksporterów z tych obszarów (tzw. surprix system), jako elementy kształtujące relacje Francji z jej obszarami kolonialnymi, musiały być uregulowane i przystosowane do funkcjonowania w nowej sytuacji polityczno-gospodarczej. Z tego też powodu domagano się, aby właśnie już w traktacie rzymskim w specjalny sposób potraktować kolonie i obszary zamorskie, związane wcześniej ze swoją metropolią specjalnymi zasadami współpracy gospodarczej. Z jednej strony Francji zależało na tym, aby poprzez preferencyjny system handlowy oraz odpowiednie mechanizmy pomocowe, przyjęte przez wszystkie państwa założycielskie EWG, zapewnić tym obszarom odpowiedni dopływ kapitału, którego w owym czasie nie mogła zapewnić sama Francja. Zwiększenie dopływu kapitału, poprzez rozwój handlu i programy pomocowe, miało służyć rozwojowi stosunków
towarowo-pieniężnych, rozbudowie infrastruktury, pobudzaniu popytu oraz szeroko rozumianej modernizacji gospodarczej. Z drugiej strony, cierpiąca na niedostatek walut wymienialnych Francja chciała, poprzez włączenie do systemu handlowego swoich obszarów kolonialnych zrzeszonych w strefie franka francuskiego, zapewnić im szerszy dostęp do rynków pozostałych państw EWG i tym samym zwiększyć dopływ dewiz. Przygotowywane wówczas zapisy traktatu rzymskiego przewidywały w kolejnych latach utworzenie unii celnej. Gdyby w traktacie nie znalazły się odpowiednie odniesienia do tych obszarów, mogłoby to nieść zagrożenie gospodarczego oderwania metropolii od jej obszarów kolonialnych i zamorskich, między innymi poprzez wprowadzenie wysokich taryf celnych w ramach całej EWG. Powyższe propozycje nie spotkały się z pełnym uznaniem wszystkich państw założycielskich szczególnie RFN i Holandia wyrażały swoje obawy, że przyjęcie francuskich propozycji może doprowadzić do marginalizacji i zahamowania handlu z pozostałymi krajami niestowarzyszonymi, na czym mógł z kolei ucierpieć eksport wyżej wspomnianych państw. Jednakże kategoryczne francuskie żądania stowarzyszenia z krajami i terytoriami zamorskimi wysunięte podczas negocjacji brukselskich (luty 1957 r.), od spełnienia których uzależnione było nawet członkostwo Francji w EWG, sprawiły, że przedstawione propozycje stowarzyszenia zostały ostatecznie zapisane w traktacie rzymskim. Takie podejście miało zapewnić realizację strategicznego celu jaki przyświecał pomysłodawcom - utrzymanie specjalnych powiązań i wpływów między metropolią, a obszarami kolonialnymi. Miało to także zapobiec rozprzestrzenianiu się na tym terenie wpływów innych globalnych aktorów krajów socjalistycznych i USA, chętnych do zwiększania swojego zaangażowania w krajach rozwijających się.