Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI - Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie STACJONARNY SYSTEM OBSERWACJI TERENU (SSOT) WNIOSKI Z WDROŻENIA I EKSPLOATACJI W POLSKIM KONTYNGENCIE WOJSKOWYM Wstęp Udział polskich sił zbrojnych w misjach w Iraku i Afganistanie uwidocznił istotne braki w wyposażeniu w urządzenia i systemy służące ochronie baz lub miejsc stacjonowania wojsk. Podobne braki były zauważalne nie tylko w polskim PKW, ale również u pozostałych koalicjantów. Baza wojskowa zlokalizowana w kraju uznającym obce siły za okupantów jest obiektem szczególnie narażonym na ataki realizowane w różnej formie. Łatwość dostępu do uzbrojenia i materiałów wybuchowych połączona z dużą mobilnością atakujących i niedostatecznym systemem ochrony bazy stworzyły dogodne warunki do organizowania bezpośrednich ataków na bazy. W początkowej fazie działań w Iraku odnotowano kilka prób przedarcia się zamachowców na teren bazy samochodami wypełnionymi materiałem wybuchowym i wywołania detonacji wewnątrz. Znikome efekty tej taktyki spowodowały szybką zmianę sposobu działania atakujących i coraz powszechniejsze stosowanie moździerzy i pocisków rakietowych odpalanych z prymitywnych wyrzutni wykonanych domowym sposobem. Do dziś ataki moździerzowe i rakietowe są najczęstszą i najbardziej uciążliwą formą zagrożenia. Systemy wykorzystywane do ochrony bazy Już w trakcie operacji irackiej, w celu podniesienia bezpieczeństwa własnych wojsk, szereg państw podjęło prace nad stworzeniem systemów i urządzeń mogących wykrywać zagrożenia. Analiza dotychczasowych sposobów prowadzenia ataków na bazy pozwoliła na wytypowanie grupy urządzeń elektrooptycznych, które można wykorzystać do ochrony. Zdefiniowano również wstępne, bardzo ogólne wymagania, jakie powinny spełniać. Powinny one: Umożliwiać prowadzenie obserwacji w dzień i w nocy oraz w każdych warunkach pogodowych. Umożliwiać prowadzenie obserwacji w odległości do 10 km. Umożliwiać wykrycie i rozpoznanie zagrożeń (pojedyncza osoba, grupa osób, samochód terenowy) na stosownych odległościach. Umożliwiać określenie współrzędnych geograficznych wykrytych zagrożeń.
Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI Na bazie tych wymagań i ich kolejnych uszczegółowień, w okresie 2004-2008 opracowano kilkanaście systemów obserwacyjnych, które po okresie eksploatacji w Iraku są obecnie wykorzystywane w Afganistanie. - Balonowy system obserwacyjny 228 Fot. 1. Balonowy system obserwacyjny w Bazie Ghazni Balonowy system obserwacyjny był pierwszym systemem ochrony bazy wdrożonym do eksploatacji w Iraku przez siły USA. Pierwszy egzemplarz ochraniał lotnisko w Bagdadzie. W późniejszym okresie większość z dużych baz amerykańskich została wyposażona w takie rozwiązanie. Jako platformę nośną wykorzystano jednokomorowy balon wypełniony helem. Balon i mechanizmy wyciągarki są zabudowane w przyczepie ciągnionej, która stanowi jednocześnie obrotowe stanowisko dokujące. Do wypuszczania i ściągania balonu stosuje się pojedynczą linę nośną. Stabilizację balonu w osi wiatru zapewniają płetwy sterowe. Jako wyposażenie obserwacyjne wykorzystano głowicę obserwacyjną z rodziny Star SAFIRE II firmy FLIR. Głowica wyposażona jest w kamerę termalną, telewizyjną oraz dalmierz laserowy. Głowica sterowana jest z wynośnego stanowiska operatora umieszczonego najczęściej w TOC (Tactical Operation Centre). Balonowy system obserwacyjny umożliwia prowadzenie obserwacji z wysokości 200-300m co zapewnia wykrywanie potencjalnych zagrożeń na dużych odległościach. Eksploatacja systemu w ekstremalnie trudnych warunkach pogodowych ujawniła jego słabe strony, jakimi są: duża wrażliwość na wiatr oraz zbyt słaby układ linowy balonu. W latach 2009-2010 jedynie w prowincji Ghazni siły amerykańskie straciły dwa balony w wyniku zerwania się liny nośnej. Straty te spowodowały wydanie zalecenia opuszczania balonów w warunkach silnego wiatru i burzy piaskowej. W okresie jesiennym i zimowym systemy balonowe w Afganistanie nie spełniały właściwie swojej roli. W latach 2005 podjęto w Instytucie Technicznym Wojsk Lotniczych próbę opracowania krajowego systemu balonowego BUSKO. Demonstrator technologii prezentowany był podczas targów uzbrojenia w Kielcach. Zidentyfikowane problemy z dostawą
Stacjonarny system obserwacji terenu (SSOT) wnioski z wdrożenia i eksploatacji helu do Iraku spowodowały jednak zarzucenie tej koncepcji i podjęcie prac nad systemem masztowym SSOT. Późniejsze doświadczenia z eksploatacji amerykańskich balonowych systemów obserwacyjnych potwierdziły słuszność tej decyzji. - Masztowy system obserwacyjny RAID Masztowy system obserwacyjny RAID jest obecnie najczęściej spotykanym zarówno w bazach amerykańskich, jak i bazach kontyngentów innych państw. Platformę nośną stanowi lekki, kratownicowy maszt o wysokości 26 metrów. Maszt zabudowany jest na przyczepie, która stanowi jednocześnie platformę poziomującą. Podobnie jak w przypadku systemu balonowego sensorem jest głowica obserwacyjna z rodziny STAR SAFIRE II firmy FLIR. W głowicy zabudowano kamerę telewizyjną, termalną i dalmierz laserowy. Wszystkie sensory są stabilizowane giroskopowo. Sterowanie głowicą odbywa się z wynośnego stanowiska operatora. Stanowisko, wykonane w postaci modułów zabudowanych w kontenerach PELI CASES, umiejscawiane jest najczęściej w TOC. W trakcie eksploatacji systemu maszt wykazał się wystarczającą stabilnością i odpornością na warunki wiatrowe. Bardzo istotną niedogodnością eksploatacyjną systemu jest jednak system odciągów linowych stabilizujących maszt. W przypadku konieczności opuszczenia masztu np. w celu oczyszczenia głowicy z osadzającego się pyłu, proces ten jest wykonywany ręcznie, wymaga specjalnych warunków bezpieczeństwa i jest długotrwały. Fot. 2. Masztowy system obserwacyjny RAID 229
Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI - Masztowy system obserwacyjny CERBERUS CERBERUS jest najnowszym z rodziny amerykańskich systemów masztowych. Stanowi przykład systemu ochrony małej bazy lub umocnionego stanowiska ogniowego. Na niewielkiej przyczepce zabudowano elektrycznie podnoszony maszt teleskopowy o wysokości 6 metrów. Na szczycie masztu znajdują się niestabilizowane kamery: termalna (z detektorem niechłodzonym) oraz dzienna i dalmierz laserowy. Ponad segmentem kamer umieszczono radar dopplerowski MSTAR. Zasilanie elektryczne zapewnia własny agregat prądotwórczy zabudowany na przyczepce. Sterowanie sensorami może odbywać się z wykorzystaniem łącza kablowego lub łącza radiowego. Stanowisko operatora stanowi laptop o wzmocnionej konstrukcji. Istotne zalety systemu stanowi jego mobilność, autonomiczność, uniwersalność zastosowania i szybkość rozwinięcia. Integracja sensorów elektrooptycznych z radarem jest przykładem trendu konstrukcyjnego, który zaistniał dzięki doświadczeniom z eksploatacji wcześniejszych rozwiązań. Niestety ze względu na konstrukcję system posiada również wady. Niewielka wysokość masztu powoduje istotne ograniczenie zasięgu obserwacji. Tym samym niemożliwe jest prowadzenia obserwacji dookólnej. Do ochrony większej bazy niezbędne jest zastosowanie kilku takich systemów prowadzących obserwację w wyznaczonych sektorach. Maszt i sensory nie są stabilizowane, co powoduje drgania obrazu przy wietrznej pogodzie. Ze względu na zastosowanie laptopa jako stanowiska operatora obraz jest wizualizowany na niewielkim monitorze, co wpływa na zmniejszenie jego czytelności. W trakcie eksploatacji systemu w bazie Aryan zauważono również powtarzające się problemy z radiowym systemem sterowania. Utrata łączności powodowała zawieszenie się systemu i konieczność ponownego uruchomienia systemu zasilania przez operatora. Cechy użytkowe systemu CERBERUS kwalifikują go do ochrony niewielkiej bazy lub wybranych obiektów infrastruktury krytycznej. Rozwiązanie to jednak (szczególnie w zakresie integracji sensorów elektrooptycznych i radaru dopplerowskiego) stanowi przykład dominującej obecnie koncepcji tworzenia wielosensorowych, zintegrowanych systemów zwiększających wydatnie świadomość sytuacyjną. Fot. 3. System CERBERUS w bazie Aryan. 230
Stacjonarny system obserwacji terenu (SSOT) wnioski z wdrożenia i eksploatacji - Stacjonarny System Obserwacji Terenu (SSOT) Fot. 4. Stacjonarny System Obserwacji Terenu w Bazie ECHO. Stacjonarny System Obserwacji Terenu został opracowany w Instytucie Technicznym Wojsk Lotniczych w 2006 roku z przeznaczeniem ochrony polskich baz PKW w Iraku. W skład systemu wchodzą trzy główne komponenty: - zmodernizowany maszt MM-36, - głowica obserwacyjna Sea FLIR III, - kontener KDSoc-03. Maszt mobilny MM 36 Maszt stanowi platformę dla głowicy obserwacyjnej, która została zabudowana na jego szczycie. Wybór masztu był podyktowany jego wysokością (38m), odpowiednią stabilnością oraz spełnieniem wymagań określonych w normach NO 06-A 101 108 stosowanych do urządzeń o zastosowaniach wojskowych. W konstrukcji podwozia masztu umieszczono urządzenia hydrauliczne, elektroenergetyczne, klimatyzacyjne oraz układy sterowania automatycznego rozwijaniem masztu. 231
Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI Fot. 5. Maszt MM-36 w położeniu transportowym Głowica obserwacyjna Sea FLIR III Do zastosowania w systemie wybrano głowicę obserwacyjną Sea FLIR III wyposażoną w następujące sensory i elementy: kamerę telewizyjną, kamerę termalną, układ LLLCCD, konwerter 1.8X, dalmierz laserowy, układ stabilizacji, układ śledzenia automatycznego, układ obserwacji dookólnej i sektorowej, interfejs komunikacyjny, układ ogrzewania. Bardzo istotnymi cechami głowicy, które miały istotny wpływ na jej wybór była możliwość nieprzerwanej pracy przez 24 godziny na dobę oraz niewielkie wymiary. 232
Stacjonarny system obserwacji terenu (SSOT) wnioski z wdrożenia i eksploatacji Fot. 6 Głowica obserwacyjna FLIR III Kontener KDSoc.03 W kontenerze zabudowane zostało stanowisko operatora systemu oraz zaplecze socjalne umożliwiające odpoczynek w klimatyzowanym i ogrzewanym wnętrzu. Kontener jest wyposażony w urządzenia elektro energetyczne zapewniające 24 godzinną, nieprzerwaną pracę systemu w całkowitym oderwaniu od struktur logistycznych. Istotną właściwością kontenera (która wpłynęła na jego wybór) jest hydrauliczny system samo rozładunku z układem poziomowania. Dzięki temu rozwiązaniu system może być rozwinięty bez konieczności stosowania ciężkiego sprzętu. Sposób zabudowy stanowiska operatora przedstawiono na fotografii 8. 233
Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI Fot. 7. Kontener w trakcie remontu w bazie Ghazni Wdrożenie i eksploatacja 234 Fot. 8. Stanowisko operatora w kontenerze Po przetransportowaniu do Bazy ECHO (Ad Divaniyah) w Iraku i rozwinięciu w grudniu 2006 roku, system został włączony do struktur Force Protection. Ze względu na nowatorstwo rozwiązania - zasady dowodzenia, kierowania i zadania, jakie system ma spełniać zostały zdefiniowane w bazie. W trakcie ich definiowania szczególną uwagę zwrócono na analizę dotychczasowych ataków na bazę. Obsady operatorów SSOT miały za zadanie:
Stacjonarny system obserwacji terenu (SSOT) wnioski z wdrożenia i eksploatacji Prowadzenie obserwacji zgodnie z poleceniami otrzymanymi z TOC; Okresowe monitorowanie rejonów szczególnego zainteresowania; Monitorowanie przemieszczania się osób i pojazdów; Wykrywanie skupisk ludzkich szczególnie w porach nocnych; Wykrywanie i monitorowanie ruchów pojazdów ciężarowo osobowych pojawiających się w rejonach szczególnego zainteresowania; Okresowe (rzadziej niż rejony szczególnego zainteresowania) monitorowanie całego otoczenia bazy w zakresie widzialności; Monitorowanie tras, po których poruszają się (będą się poruszać) patrole, konwoje itp.; Meldowanie do TOC o wykrytych obiektach lub zjawiskach; Wykrywanie miejsc upadku pocisków moździerzowych i rakietowych; Wsparcie sił zabezpieczających teren bazy po uderzeniu. Ze względu na rozległość monitorowanego terenu określono miejsca szczególnego zainteresowania, które musiały być dozorowane z większą częstotliwością niż pozostałe otoczenie bazy. Schemat rozmieszczenia miejsc szczególnego zainteresowania wokół bazy przedstawia fotografia 9. W 2009 roku System SSOT został przebazowany do Afganistanu i po wykonaniu niezbędnych napraw w lipcu został uruchomiony w bazie COP Quarabagh. Fot. 9. Schemat rozmieszczenia miejsc szczególnego zainteresowania bazy ECHO 235
Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI Fot. 10. Stacjonarny System Obserwacji terenu rozwinięty w COP Quarabagh Źródło: Archiwum SGP VIII Zmiany PKW Afganistan W trakcie eksploatacji w bazie Quarabagh obsady SSOT wykryły kilkanaście prób podkładania ładunków improwizowanych IED oraz współpracowały z Grupą Wsparcia Ogniowego w zakresie określania koordynat i korygowania ognia moździerzy własnych. Po przekazaniu bazy siłom afgańskim we wrześniu 2011 roku system został przebazowany i rozwinięty w bazie Aryan, gdzie realizował zadania ochrony. W połowie 2012 roku SSOT przebazowano na krótki okres do bazy Wagez i następnie do Ghazni, gdzie oczekuje na transport do kraju. Wnioski z wdrożenia i eksploatacji Stacjonarny System Obserwacji Terenu jest pierwszym i jak na razie jedynym urządzeniem tego typu w Wojskach Lądowych. Konstrukcja została opracowana na potrzeby ochrony baz polskiego PKW i infrastruktury krytycznej. Jego eksploatacja w pełni potwierdziła walory użytkowe systemu i jego skuteczność. W trakcie misji irackiej obsady SSOT wykryły 779 zagrożeń udokumentowanych w Dzienniku Obserwacji. W trakcie misji w Afganistanie dzięki SSOT wykryto 9 prób podłożenia ładunków IED na drodze Quarabagh Ghazni. Fakty te świadczą o dużej użyteczności systemu, jego efektywności i poprawności przyjętych założeń konstrukcyjnych. Pomimo tego oraz pomimo dynamicznego rozwijania przez pozostałe państwa systemów tego typu SSOT pozostaje jednostkowym egzemplarzem krajowym. Żadna również z prób rozwijania systemu lub wzbogacenia jego możliwości nie znalazła zrozumienia u gestorów sprzętu. Twórcy systemu, użytkownicy, siły Force Protection polskich baz zdobyli unikalne doświadczenia z zakresu wykorzystywania masztowych systemów obserwacyjnych. Pomimo zainteresowania tą tematyką na forum NATO przejawiającym się przygotowaniem do uruchomienia projektu Smart Defence Multinational Proposal for Persistent Surveillance Based Upon Mast-Mounted Multi-Spectral Cameras and a Central Analysis Capability zainteresowanie krajowe tą formą ochrony infrastruktury najprawdopodobniej zniknie wraz z zakończeniem działania PKW w Afganistanie. 236
Stacjonarny system obserwacji terenu (SSOT) wnioski z wdrożenia i eksploatacji Doświadczenia zdobyte w trakcie wdrażania i eksploatacji Systemu SSOT można podzielić na kilka grup tematycznych. Konfiguracja systemu Polski system został zbudowany z komponentów użytkowanych już w wojsku. Jedynym wyjątkiem jest głowica obserwacyjna produkcji amerykańskiej. System w swoich założeniach miał być przystosowany do autonomicznej pracy. W związku z czym został wyposażony w urządzenia i systemy umożliwiające działanie w oderwaniu od stałych struktur logistycznych. W trakcie misji irackiej urządzenia te nie były wykorzystywane, ponieważ działanie systemu zabezpieczała infrastruktura bazy ECHO. W Afganistanie w warunkach znacznie prymitywniejszych (baza Quarabagh, Aryan) możliwości te okazały się nieocenione. Ze względu na awarie agregatów w bazach lub brak przyłączy elektrycznych SSOT bardzo często pracował wykorzystując własne agregaty. Równie istotne okazało się wyposażenie w zestaw narzędzi i środków technicznych. Bardzo często były one wykorzystywane do wykonywania napraw doraźnych innego wyposażenia bazy. W trakcie pobytu w bazie Aryan grupa serwisowa ITWL współpracowała z amerykańskim serwisem systemów RAID i CERBERUS. Po zapoznaniu z ukompletowaniem systemu SSOT i jego możliwościami Amerykanie bardzo wysoko ocenili konfigurację systemu oraz zastosowane rozwiązania. W rodzinie masztowych systemów obserwacyjnych nie ma dotychczas tak kompleksowego i autonomicznego rozwiązania. Maszt Podstawową zaletą masztu jest jego wysokość i stabilność. Maszt MM-36 jest obecnie najwyższym wykorzystywanym w systemach obserwacyjnych. Dzięki stabilności możliwe było prowadzenie obserwacji nawet w warunkach, w których amerykańskie systemy balonowe musiały być opuszczane i dokowane na ziemi. Znamienne jest również, że w trakcie opuszczania bazy Aryan obsada SSOT była proszona przez stronę amerykańską o prowadzenie obserwacji do ostatniej chwili pomimo działania na terenie bazy systemu balonowego i masztowego CERBERUS. Świadczy to o docenieniu możliwości systemu przez koalicjanta. W trakcie misji irackiej i afgańskiej zanotowano kilkanaście usterek i uszkodzeń wynikających z warunków pracy lub ostrzału moździerzowego. Jednak żadna z nich (poza zerwaniem liny nośnej przez odłamek i zakleszczeniu segmentów) nie wyłączyła masztu z eksploatacji. Wszystkie prace realizowane na miejscu przez serwis pozwalały na odzyskanie sprawności technicznej pomimo wykonywania napraw w skrajnie prymitywnych warunkach. Świadczy to o dobrej podatności eksploatacyjnej i serwisowej masztu. Jedynym problemem utrudniającym bieżącą eksploatację był pył osadzający się na rolkach prowadzących segmentów. Przy dłuższym pozostawianiu masztu w pozycji rozłożonej uniemożliwiał on złożenie masztu. Wprowadzone zalecenia eksploatacyjne pozwoliły na wyeliminowanie tej niedogodności. Analizując eksploatację masztu w bardzo trudnych warunkach należy stwierdzić, że obsady systemu przeszkolone przez producenta systemu były w stanie właściwie go eksploatować i realizować drobne naprawy bieżące. Ciągły kontakt telefoniczny z producentem pozwalał również na lokalizowanie i usuwanie poważniejszych uszkodzeń. Biorąc pod uwagę długotrwałość eksploatacji w bardzo trudnych warunkach, uszkodze- 237
Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI nia zaistniałe w wyniku ostrzału, kilkakrotne przebazowanie systemu oraz problemy z dostawą części zamiennych i materiałów eksploatacyjnych należy ocenić maszt jako bardzo dobrą platformę z dużymi możliwościami modernizowania szczególnie w zakresie zabudowy innych, nowych sensorów. Kontener Kontener jest elementem systemu, który był bardzo intensywnie eksploatowany. W kontenerze zlokalizowano stanowisko Operatora, pomieszczenie socjalne oraz urządzenia techniczne zapewniające funkcjonowanie Systemu. Kontener pełni również funkcje podręcznego magazynu części i warsztatu. W związku z tym większość urządzeń kontenera była użytkowana 24 godziny na dobę. W trakcie eksploatacji występowały uszkodzenia spowodowane transportem (przelot z Iraku do Afganistanu, przebazowanie z bazy Quarabagh do Aryan) oraz naturalnym zużyciem. W trakcie prowadzonych prac serwisowych uszkodzone urządzenia naprawiano lub stosowano rozwiązania zastępcze. Dotyczy to głównie układów: ogrzewania i klimatyzacji. Zastosowane oryginalnie urządzenia ogrzewania i klimatyzacji nie spełniały swojej roli, jeżeli chodzi o parametry pracy w ekstremalnie ciężkich warunkach. Ze względu na ich wykonanie w formie monobloku nie umożliwiały również wykonywania drobnych napraw. W związku z powyższym podjęto decyzję o doposażeniu w urządzenia przenośne, komercyjne. Zastosowany klimatyzator zewnętrzny, jak i nagrzewnica elektryczna okazały się bardziej wydajne i mniej awaryjne niż urządzenia oryginalne. Mało przydatny okazał się również układ samo rozładowczy kontenera. Każda z baz była wyposażona w dźwig lub podnośnik widłowy obsługiwane przez polskich operatorów. Ich wykorzystanie było mniej ryzykowne, niż wykorzystanie lokalnych kierowców, którzy w trudnych warunkach terenowych mieliby wjechać lawetą pod kontener uniesiony na wysokość 3 metrów przez układ samorozładowczy. W przypadku kontenera potwierdziła się koncepcja konstrukcyjna obowiązująca dla urządzeń eksploatowanych w ekstremalnych warunkach: im prościej tym lepiej. Większość jednak zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych kontenera należy ocenić pozytywnie. Nawet w bardzo trudnych warunkach eksploatacji oferował operatorom dobre warunki pracy. Głowica obserwacyjna Głowica obserwacyjna jest elementem krytycznym systemu. W celu uzyskania dobrych parametrów obserwacji wykorzystano głowicę stabilizowaną giroskopowo z sensorem termalnym o detektorze chłodzonym. Jest to rozwiązanie kosztowne i niosące ze sobą konieczność serwisowania głowicy w celu wymiany układu chłodzenia. Realizacja kontraktu na dostawę SSOT (pomimo sugestii producenta systemu) przewidywała w ukompletowaniu jedynie jedną głowicę. Skutkowało to okresowym wyłączeniem z eksploatacji systemu w wyniku konieczności wykonania prac serwisowych w Stanach Zjednoczonych. Stan taki trwał do 2010 roku, kiedy dokupiono dwie dodatkowe głowice obserwacyjne. Ale nawet wtedy wymiana głowic nie przebiegała bezproblemowo, ponieważ głowice zamienne były przechowywane w kraju. W celu zapewnienia ciągłości funkcjonowania systemu głowica zapasowa musi być dostępna dla obsady w trybie natychmiastowym. Jedynie takie rozwiązanie zapewni możliwość szybkiej rotacji uszkodzonego elementu i zapewnienie ciągłości ochrony bazy. 238
Stacjonarny system obserwacji terenu (SSOT) wnioski z wdrożenia i eksploatacji Uzyskane parametry zasięgu i dokładności obserwacji potwierdziły przydatność wybranego sensora do zastosowania w systemie ochrony bazy. Dodatkową zaletą jest możliwość integracji w celu tworzenia wielosensorowego systemu ochrony. Dobór operatorów i szkolenie Stacjonarny System Obserwacji Terenu ze względu na swoją złożoność wymaga operatorów o określonych umiejętnościach oraz stosownym przeszkoleniu. W chwili wdrożenia w 2006 roku zarówno dla operatorów, jak i dowódców był to pierwszy kontakt ze zobrazowaniem termalnym oraz zaawansowanym systemem obserwacyjnym. Dwie pierwsze zmiany operatorów, zgodnie z kontraktem były szkolone przez ITWL. Oficerowie TOC oraz dowódcy wyższego szczebla zapoznawali się z możliwościami i specyfiką systemu dopiero w trakcie eksploatacji. Jednym z głównych wniosków wdrożeniowych Dowództwa Międzynarodowej Dywizji w bazie ECHO było uruchomienie szkoleń zarówno dla operatorów, jak i dla kadry dowódczej. Jak wiele innych wniosków dotyczących SSOT - nie został zrealizowany. Dobór ludzi do obsady SSOT odbywał się na zasadzie całkowitej przypadkowości. Poza nielicznymi przypadkami przeszkolenia obsad w kraju (2 zmiany) większość użytkowników była szkolona na miejscu w trakcie wykonywania prac serwisowych lub eksploatowała system w ogóle bez przeszkolenia. W jednym z przypadków nieprzeszkolona obsada, która zetknęła się z systemem dopiero na miejscu odmówiła operowania masztem. Sytuacja ta świadczy o większej świadomości i zrozumieniu złożoności systemu przez operatorów, niż przez dowódców. Brak przeszkolenia był widoczny natychmiast w kontekście ilości zgłaszanych niesprawności. Obsady przeszkolone, z większością usterek, radziły sobie we własnym zakresie lub diagnozowały uszkodzenie korzystając z łączności telefonicznej z producentem. Obsady nieprzeszkolone zazwyczaj zgłaszały usterki, które okazywały się w większości nieprawidłowościami w eksploatacji. System obserwacyjny o takim znaczeniu i złożoności musi być obsługiwany przez operatorów wyselekcjonowanych i dobrze przeszkolonych. Jedynie taka forma doboru użytkowników gwarantuje jego efektywne wykorzystanie i właściwy poziom ochrony. Serwis Wszystkie prace serwisowe były wykonywane przez grupę serwisową ITWL. Początkowo prace były realizowane w ramach gwarancji. Po jej zakończeniu w ramach umów podpisywanych z przedstawicielstwem MON. Umowy były podpisywane na wykonanie określonych prac, po zaistnieniu niesprawności. Tryb zawierania umów, negocjacji warunków, kompletacja części zapasowych, etc. powodowały duże opóźnienia w wyjeździe grupy serwisowej. Dużo czasu tracono również na dotarcie do miejsca stacjonowania systemu. Doświadczenia serwisu amerykańskich systemów obserwacyjnych wskazują jednoznacznie na konieczność funkcjonowania grupy serwisowej w minimalnym składzie w miejscu stacjonowania systemu. Trudno wymagać takiego rozwiązania dla pojedynczego egzemplarza SSOT, ale biorąc pod uwagę znaczenie tego systemu dla bezpieczeństwa bazy jest to kwestia do rozważenia w przyszłości. Minimalny zespół serwisowy wyposażony w zestaw podstawowych części zamiennych byłby w stanie zapewnić ciągłość funkcjonowania systemu i ochrony bazy. Rozwiązanie takie wymaga jednak zrozumienia istoty funkcji realizowanych przez SSOT oraz znaczenia tego systemu dla ochrony bazy. 239
Przemysław MĄDRZYCKI, Dariusz KARCZMARZ, Krzysztof BUTLEWSKI Możliwości rozwoju systemu W trakcie eksploatacji systemu, wielokrotnie sygnalizowano możliwości rozwoju systemu i zwiększenia jego parametrów użytkowych. Do najważniejszych z nich należą: możliwość zastosowanie radaru dopplerowskiego, integracja z systemem wykrywania strzału PILAR, wykorzystanie radiowego systemu transmisji obrazu do TOC, możliwość bezpośredniej współpracy z Grupą Wsparcia Ogniowego i przekazywania koordynat do otwarcia ognia. Żadna z tych propozycji nie została wzięta pod uwagę. System, po siedmiu latach eksploatacji i pozyskaniu wielu, bezcennych doświadczeń jest w tej samej konfiguracji technicznej i funkcjonalnej jak w chwili rozwinięcia w bazie ECHO w 2006 roku. W tym samym czasie konstrukcje innych krajów znacznie się rozwinęły. System CERBERUS oferuje już funkcjonalność którą producent systemu SSOT sugerował w 2007 roku. W obecnej chwili jedyną przewagą SSOT nad innymi konstrukcjami jest wysokość masztu oraz kompleksowość konfiguracji zapewniająca bardzo dobre właściwości użytkowe. Istnieje jednak obawa, iż pomimo bardzo dobrych efektów pracy systemu, po powrocie do kraju zamiast stać się jądrem krajowego, kompleksowego systemu ochrony bazy pozostanie jedynie zapomnianym weteranem misji irackiej i afgańskiej. Literatura 1. Loroch L, Mądrzycki P., The integrated airbase-security system, Międzynarodowa Konferencja Modern Safety Technologies in Transportation MOSSAT 2005, 27 28.09.05. 2. Mądrzycki P, Bodzek K., Stacjonarny System Obserwacji Terenu, Przegląd Wojsk Lądowych 04/2008. 3. Mądrzycki P, Szczepański C., Projekt i integracja systemu obserwacji terenu, X Konferencja Naukowo-Techniczna Automatyzacja nowości i perspektywy automatikon 2006 Warszawa 22-24.03.2006. 4. Szczepański C, Mądrzycki P, Karczmarz D., Ograniczenia możliwości obserwacji i identyfikacji układu system obserwacyjny operator wnioski z badań i wdrożenia, XI Konferencja Naukowo-Techniczna Automatyzacja nowości i perspektywy automatikon 2007 Warszawa 14-16.03.2007. 5. Mądrzycki P., Analiza stanu technicznego Stacjonarnego Systemu Obserwacji Terenu oraz prognozy dalszej eksploatacji w PKW Afganistan, Opracowanie ITWL, Warszawa 2012, BT ITWL 7085/50. A STATIONARY TERRAIN-SURVEILLANCE SYSTEM CONCLUSIONS DRAWN FROM THE IMPLEMENTATION AND OPERATIONAL USE WITH THE POLISH CONTINGENT Summary The paper has been intended to present experience in implementing and operating the Stationary Terrain-Surveillance System developed by ITWL. The system has been used as a component of the Force Protection system in military bases in Ad Diwaniyah (Iraq), Quarabagh, Aryan, and Wagez (Afghanistan). Application of this system has significantly increased the level of safety in the bases. It has also enabled detection of 9 trials to deploy Improvised Explosive Devices (IEDs) along the Quarabagh Ghazni road. 240