Wewnętrzny system zapewnienia jakości kształcenia na Wydziale Matematyczno Przyrodniczym Uniwersytetu Rzeszowskiego opracowany przez Wydziałowy Zespół ds. Zapewnienia Jakości Kształcenia przy współudziale Instytutowych Zespołów przyjęty przez Radę Wydziału Matematyczno Przyrodniczego Uchwałą nr 21 z dnia 11.04.2013 1
I. Uwagi wstępne Działając zgodnie ze znowelizowaną Ustawą z dnia 27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie WyŜszym, Senat Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uchwałą nr 333/11/2011 z dnia 24 listopada 2011 r. w sprawie funkcjonowania Wewnętrznego Systemu Zapewnienia Jakości Kształcenia, określił cel oraz funkcjonowanie Wewnętrznego Systemu Zapewnienia Jakości Kształcenia w UR. Uchwała zawiera podstawowe rozwiązania formalno prawne i jest podstawą do funkcjonowania Wewnętrznego Systemu Zapewnienia Jakości Kształcenia na Wydziale Matematyczno Przyrodniczym, który jest integralną częścią systemu uczelnianego. Szczegóły dotyczące wdraŝania oraz prawidłowego funkcjonowania systemu zaleŝą od polityki projakościowej poszczególnych jednostek wchodzących w skład Wydziału. Wydział Matematyczno Przyrodniczy posiada strukturę instytutową, zatem system realizowany jest przez Zespoły ds. Zapewnienia jakości Kształcenia na poziomie instytutów a koordynowany przez Zespół Wydziałowy. Poszczególne zespoły dbają o jakość kształcenia w następujących jednostkach: Instytucie Fizyki, Instytucie Informatyki, Instytucie Matematyki, Instytucie Techniki, Centrum Dydaktyczno-Naukowe Mikroelektroniki i Nanotechnologii. W skład Wydziałowego Zespołu ds. Zapewnienia Jakości Kształcenia wchodzą: 1. dr hab. Piotr Gronkowski przewodniczący, 2. mgr Danuta Kozyra sekretarz, 3. prof. dr hab. Waldemar Furmanek członek, 4. dr Anna Szpila członek 5. mgr Marcin Zybert doktorant, 6. Wiktor Bielecki student. Zadania zespołów określa Zarządzenie nr 165/2012 z dnia 22 listopada 2012 roku Rektora Uniwersytetu Rzeszowskiego w sprawie szczegółowych zadań Wewnętrznego Systemu Zapewnienia Jakości Kształcenia oraz zasad publikowania i jawności informacji. 2
II. Cele i zadania Głównym celem funkcjonowania systemu jest podejmowanie wszelkich działań na rzecz stałego podnoszenia jakości kształcenia z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych jednostek organizacyjnych Wydziału Matematyczno Przyrodniczego Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz poszanowanie godności zatrudnionych pracowników i studentów. Na jakość kształcenia składają się następujące elementy: rozwijanie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych studentów, współdziałanie nauczycieli akademickich, władz Wydziału, władz Instytutów i Centrum oraz personelu administracyjnego ze studentami w celu stworzenia optymalnych warunków do osiągnięcia załoŝonych celów dydaktycznych, stan bazy materialnej Wydziału i warunki pracy związane z wypełnianiem zadań dydaktycznych, stopień zaangaŝowania studentów w zajęcia dydaktyczne i samokształcenie, zgodność zasad organizacji studiów, prowadzenia i oceniania zajęć z krajowymi i międzynarodowymi standardami akredytacyjnymi. Działania na rzecz zapewniania jakości procesu kształcenia obejmują: analizę zgodności kształcenia na określonym kierunku, poziomie i profilu studiów z misją uczelni oraz strategią jednostki, okresowy przegląd programów kształcenia w zakresie spójności zamierzonych efektów kształcenia oraz poprawności odniesienia efektów przedmiotowych do kierunkowych i odpowiednio obszarowych, analizę prawidłowości doboru metod kształcenia i metod oceniania do załoŝonych efektów kształcenia, analizę poprawności przypisania punktów ECTS do poszczególnych modułów/przedmiotów, analizę jakości prac dyplomowych oraz obowiązujących na Wydziale (w instytutach) procedur zatwierdzania tematów tych prac, 3
analizę zgodności dostosowania efektów kształcenia do potrzeb rynku pracy oraz obowiązujących na Wydziale procedur dotyczących współpracy z otoczeniem gospodarczym, analizę wniosków z monitorowania karier zawodowych absolwentów, realizację ankiet funkcjonujących w ramach uczelnianego systemu zapewnienia jakości kształcenia, nadzór nad przebiegiem procesu hospitacji i stałe monitorowanie sygnałów zgłaszanych przez osoby hospitujące, monitorowanie osiągnięć oraz postępów studentów, opracowywanie sprawozdania z oceny własnej jednostki oraz analizę mocnych i słabych stron wraz z propozycjami działań na rzecz poprawy jakości kształcenia. Określonym działaniom słuŝy zestaw zasad i procedur zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia na Wydziale Matematyczno Przyrodniczym. Dotyczą one w szczególności: 1) monitorowania efektów kształcenia pod kątem misji i strategii jednostki, 2) okresowego przeglądu programów kształcenia, 3) zasad oceniania studentów, 4) zasad dyplomowania, 5) współpracy z interesariuszami zewnętrznymi, 6) zasad przeprowadzania hospitacji, 7) ocenę poziomu satysfakcji studentów z procesu kształcenia oraz jakości pracy dziekanatu i sekretariatów, 8) monitorowania i przeglądu stanu bazy dydaktycznej oraz zasobów i środków wsparcia dla studentów, 9) zapewniania dostępu do informacji na temat oferowanych programów i ich efektów. 4
III. Opis zasad i procedur 1) Monitorowanie efektów kształcenia pod kątem misji i strategii jednostki 1. Efekty kształcenia powinny być zgodne z misją i strategią Instytutu/Centrum, w którym realizowane jest kształcenie na danym kierunku i wpisywać się w misję i strategię Wydziału oraz całego UR. 2. Efekty kształcenia powinny podlegać monitorowaniu pod kątem wypełniania misji i strategii jednostki przez cały cykl kształcenia i modyfikowane po jego zakończeniu. 3. Następstwem ewolucji misji i strategii jednostki powinno być dostosowanie do niej efektów i programów kształcenia na danym kierunku. 4. Za monitorowanie efektów kształcenia odpowiedzialne są dyrekcje poszczególnych jednostek wraz z zespołami ds. programów kształcenia we współpracy z zespołami ds. zapewnienia jakości kształcenia. 2) Okresowy przegląd programów kształcenia 1. Zespoły ds. programów kształcenia dla danego kierunku wspólnie z zespołami ds. zapewnienia jakości kształcenia na poziomie Instytutów/Centrum raz w roku (po zakończeniu zajęć w danym roku akademickim) dokonują przeglądu programów kształcenia. 2. Na podstawie przeglądu ustalana jest zgodność efektów przypisanych poszczególnym przedmiotom z efektami kierunkowymi. 3. Narzędziem do weryfikacji efektów jest matryca efektów kształcenia. 4. Weryfikacji podlega równieŝ liczba punktów ECTS przypisanych poszczególnym przedmiotom. 5. Pomocą do weryfikacji mogą słuŝyć ankiety przeprowadzone wśród studentów, dotyczące pomiaru nakładu pracy potrzebnego do osiągnięcia efektów przewidzianych dla danego przedmiotu/modułu. 6. Przegląd obejmuje takŝe analizę prawidłowości doboru metod kształcenia i metod oceniania do załoŝonych efektów kształcenia, 5
7. Na podstawie okresowego przeglądu moŝe nastąpić modyfikacja programu kształcenia. 8. Zmodyfikowany program opiniuje Wydziałowa Komisja Dydaktyczna a zatwierdza Rada Wydziału. 3) Zasady oceniania studentów 1. Koordynator przedmiotu we współpracy z osobami przewidzianymi do prowadzenia zajęć określają zasady i kryteria oceny studentów, które następnie konsekwentnie stosują jako podstawę zaliczenia przedmiotu. 2. Zasady oceniania są integralną częścią programów kształcenia i zamieszczone są w sylabusach poszczególnych przedmiotów. 3. Nauczyciel prowadzący dany rodzaj zajęć dydaktycznych zobowiązany jest do zapoznania studentów z zasadami oceniania na pierwszych zajęciach. 4. Wykładowcy oceniający studentów zobowiązani są do: a) zachowania bezstronności wobec studentów, b) stosowania jasnych, zrozumiałych dla studentów i znanych od początku zajęć zasad i kryteriów oceny, c) poszanowania godności osobistej studentów. 5. Zajęcia nie powinny być zaliczane wyłącznie na podstawie obecności. 6. Wykładowca ma obowiązek okazać studentowi na jego prośbę ocenioną pracę oraz ustnie uzasadnić ocenę. 4) Zasady dyplomowania 1. Prace dyplomowe (licencjackie, inŝynierskie i magisterskie) powstają w ramach seminariów dyplomowych oraz pracowni dyplomowych (o ile takie przewidziane są w programach kształcenia dla danego kierunku).. 2. Nauczyciel akademicki prowadzący seminarium dyplomowe jest jednocześnie promotorem prac uczestników tego seminarium. Za zgodą dyrekcji Instytutu/Centrum, w uzasadnionych przypadkach, dopuszcza się pisanie prac pod opieką pracowników nieprowadzących seminarium. W przypadku nauczycieli akademickich ze stopniem doktora, prowadzących prace magisterskie wymagana jest zgoda rady wydziału. 3. Zasady zapisów na seminaria magisterskie/licencjackie/inŝynierskie określa Uchwała Rady Wydziału Matematyczno Przyrodniczego nr 11 z dnia 14 lutego 2013 r., 6
w sprawie uszczegółowienia przepisów Regulaminu Studiów UR w zakresie kompetencji pozostawionych Radzie Wydziału. 4. Temat i treść pracy dyplomowej musi być zgodna z kierunkiem studiów. 5. Temat pracy i cele są formułowane przez promotora. Student moŝe samodzielnie zaproponować temat pracy, ale musi być on zaakceptowany przez opiekuna. 6. Jeśli promotorem jest osoba w stopniu doktora, wówczas tematy wymagają akceptacji bezpośredniego przełoŝonego (kierownika zakładu). Kolejnym etapem jest zatwierdzenie tematów przez Radę Instytutu/ Centrum i przekazanie ich do dziekanatu Wydziału. 7. Po zatwierdzeniu tematów dziekan w porozumieniu z dyrekcjami Instytutów/Centrum powołuje recenzentów do poszczególnych prac. 8. Minimalne wymagania, które powinny spełniać prace dyplomowe (licencjackie, inŝynierskie i magisterskich) określane są w poszczególnych jednostkach organizacyjnych Wydziału. 9. Realizacja i przyjęcie prac dyplomowych, warunki przystąpienia do egzaminu dyplomowego oraz ogólne zasady obowiązujące na egzaminie dyplomowym reguluje Regulamin Studiów UR oraz Uchwała Rady Wydziału Matematyczno Przyrodniczego nr 11 z dnia 14 lutego 2013 r., w sprawie uszczegółowienia przepisów Regulaminu Studiów UR w zakresie kompetencji pozostawionych Radzie Wydziału oraz systemy zapewnienia jakości kształcenia na poziomie jednostek Wydziału. 10. Wymagania do egzaminów dyplomowych (licencjackiego, inŝynierskiego i magisterskiego) opracowane są w poszczególnych jednostkach Wydziału i przedstawiane studentom na minimum 9 miesięcy przed planowanym egzaminem. 11. W poszczególnych jednostkach mogą być organizowane konkursy na najlepsze prace dyplomowe według regulaminów ustalonych w tych jednostkach. 5) Współpraca z interesariuszami zewnętrznymi 1. Poszczególne jednostki są zobowiązane do współdziałania z przedstawicielami pracodawców mogących zatrudnić absolwentów kierunków prowadzonych na Wydziale. 2. Współpraca powinna dotyczyć charakterystyki sylwetki absolwenta dostosowanej do potrzeb rynku pracy, a co za tym idzie do konstruowania i modyfikacji programów kształcenia na poszczególnych kierunkach oraz zasad odbywania praktyk i staŝy. 7
3. Współpraca moŝe polegać równieŝ na bezpośrednim udziale pracodawców w procesie kształcenia np. na wspólnym prowadzeniu zajęć specjalistycznych związanych z wiedzą praktyczną z zakresu nowoczesnych technologii, które objęte są planem studiów. 4. W tworzeniu programów studiów podyplomowych, jednostki prowadzące powinny uwzględniać ocenę pracodawców dotyczącą rynkowości tych studiów oraz stopnia przydatności w podnoszeniu kwalifikacji pracowników. 5. Współpraca moŝe być formalna na podstawie umów zawartych pomiędzy Uczelnią a pracodawcami, bądź nieformalna w postaci spotkań i seminariów. 6. Współpraca nieformalna powinna być udokumentowana protokołami ze spotkań i seminariów zawierającymi wnioski dotyczące procesu kształcenia. 6) Zasady przeprowadzania hospitacji 1. Hospitacji mogą podlegać corocznie wszyscy nauczyciele w poszczególnych Instytutach/Centrum niezaleŝnie od stopnia (tytułu) naukowego, sprawowanej funkcji i zajmowanego stanowiska. Obowiązkowo hospitowane są osoby, które są oceniane w danym roku akademickim. 2. Hospitacje mogą być zapowiedziane albo niezapowiedziane. 3. Hospitacji dokonują: a) w przypadku nauczycieli niepełniących funkcji kierownicy zakładów lub dyrekcja Instytutu/Centrum b) w przypadku kierowników zakładów dyrekcja Instytutu/Centrum c) w przypadku dyrekcji Instytutu/Centrum dziekan lub osoba wyznaczona przez dziekana w stopniu doktora habilitowanego lub z tytułem profesora. 4. Po przeprowadzonej hospitacji następuje jej omówienie a osoba hospitująca wypełnia formularz hospitacyjny (jednolity na całej uczelni). 5. Na podstawie formularzy dyrekcja Instytutu/Centrum przy współpracy Zespołu ds. Zapewnienia Jakości Kształcenia formułuje wnioski i zalecenia pohospitacyjne, które następnie prezentowane są na zebraniach pracowników. 6. Dyrekcja Instytutu/Centrum we współpracy z dziekanem podejmuje działania naprawcze związane z wnioskami pohospitacyjnymi. 7. Arkusze pohospitacyjne przechowywane są przez zespoły ds. zapewnienia jakości kształcenia na poziomie Instytutów/Centrum przez 4 lata. 8
7) Ocena poziomu satysfakcji studentów z procesu kształcenia oraz jakości pracy dziekanatu i sekretariatów 1. Studenci mają prawo do oceniania pracy dydaktycznej i postawy nauczycielskiej wykładowców oraz jakości pracy dziekanatu i sekretariatów. 2. Ocenie tej słuŝą ujednolicone na całej uczelni ankiety: a) studencka ankieta oceny prowadzącego przedmiot, b) ankieta oceny pracy dziekanatu, c) ankieta oceny pracy sekretariatu, d) ankieta oceny studiów podyplomowych. 3. Badania opinii studentów na temat kształcenia mają na celu: a) systematyczną weryfikację opinii o efektywności przekazywania treści programowych oraz o sposobie prowadzenia zajęć i zasadach oceny, b) gromadzenie wskazówek dotyczących moŝliwych zmian w zajęciach, c) wykorzystywanie uwag i sugestii studenckich przy projektowaniu programów nauczania, obsady zajęć i przy prowadzeniu zajęć. 4. Badania dotyczące dziekanatów i sekretariatów maja na celu usprawnienie obsługi studentów. 5. Ankiety przeprowadzane są w formie elektronicznej. 6. Dane ankietowe powinny być uzyskiwane w ostatnim miesiącu zajęć dydaktycznych danego semestru, w którym kończy się przedmiot lub w ostatnim miesiącu toku studiów podyplomowych. 7. Ankietyzacji podlegają wszystkie formy zajęć dydaktycznych prowadzonych na wszystkich kierunkach tj. wykłady, ćwiczenia audytoryjne oraz laboratoryjne 8. Dane ankietowe podlegają opracowaniu przez członków Zespołów ds. Zapewnienia Jakości Kształcenia. 9. Przy interpretacji wyników ankiet naleŝy uwzględniać wpływ na wyniki oceny czynników niezaleŝnych od ocenianego, takich jak: a) liczebność grupy zajęciowej, b) frekwencję studentów na zajęciach, c) zaangaŝowanie studentów w zajęcia lub jego brak oraz ewentualne konflikty, 9
d) odsetek uzyskanych odpowiedzi od studentów, wskazujący na ewentualne ograniczenie trafności wyników. 10. Wyniki ankiet powinny w pierwszej kolejności stanowić informację zwrotną dla ocenianych wykładowców, umoŝliwiając im modyfikowanie sposobów prowadzenia zajęć i ich zawartości w celu poprawienia efektywności kształcenia. 11. Wyniki ankiet są uwzględniane przy ocenie okresowej wykładowcy. 12. Niska ocena wykładowcy w ankietach studenckich powinna skutkować rozmową wykładowcy z bezpośrednim przełoŝonym na temat moŝliwych działań naprawczych w zakresie dydaktyki. 13. W przypadku wymienionym w pkt. 12. zaleca się takŝe przeprowadzenie pozaplanowych hospitacji zajęć nisko ocenianego wykładowcy. 14. Konsekwencją powtórnej niskiej oceny wykładowcy dotyczącej tego samego przedmiotu, powinna być rozmowa wykładowcy z Dziekanem na temat działań mających na celu poprawę jakości prowadzonych zajęć. 15. W następstwie rozmowy, o której mowa w pkt. 14, wykładowca powinien przygotować na piśmie plan działań naprawczych, skonsultować jego zawartość z bezpośrednim przełoŝonym i przekazać kopię tego planu do odpowiedniego Zespołu ds. Zapewnienia Jakości Kształcenia. 16. Kolejna niska ocena wykładowcy w ankietach studenckich skutkuje odsunięciem wykładowcy od prowadzenia zajęć z danego przedmiotu. Powinna ona zostać takŝe uwzględniona przy okresowej ocenie nauczyciela akademickiego. 17. Wyniki ankiet kaŝdego wykładowcy, gromadzone są przez zespoły ds. zapewnienia jakości kształcenia na poziomie Instytutów/Centrum i przechowywane przez 4 lata. 18. Ogólne opracowania ankiet są omawiane na zebraniach pracowników poszczególnych instytutów i centrum w odniesieniu do działalności dydaktycznej jednostki. 19. Opracowania, o których mowa w punkcie 18, są publikowane na stronach internetowych Instytutów/Centrum. Publikacja udostępniana jest jedynie studentom i nauczycielom akademickim danego kierunku. 8) Monitorowanie i przegląd stanu bazy dydaktycznej oraz zasobów i środków wsparcia dla studentów 1. Przed rozpoczęciem roku akademickiego dyrekcje poszczególnych Instytutów/Centrum wraz z władzami Wydziału we współpracy z zespołami ds. zapewnienia jakości kształcenia dokonują przeglądu warunków prowadzenia zajęć dydaktycznych. 10
2. Ocena warunków prowadzenia zajęć dydaktycznych odbywa się na podstawie analizy danych pochodzących z dokumentacji procesu dydaktycznego i dotyczy: a) infrastruktury dydaktycznej, w szczególności sal wykładowych, seminaryjnych, ćwiczeniowych, laboratoriów, wyposaŝenia w środki audiowizualne, dostępu studentów do komputerów poza godzinami zajęć dydaktycznych itp., b) liczebności studentów w grupach wykładowych, ćwiczeniowych, laboratoryjnych i seminaryjnych, c) racjonalności harmonogramów zajęć, d) pomocy dydaktycznych (podręczniki, skrypty, notatki w Internecie i inne), moŝliwości kontaktu przez Internet (strony wydziału, instytutów, pracowników), e) wyposaŝenia bibliotek i czytelni, dostępu studentów do komputerowych baz danych i katalogów 9) Zapewnianie dostępu do informacji na temat oferowanych programów i ich efektów 1. Dyrekcje Instytutów i Centrum są odpowiedzialne za publikowanie na stronach internetowych swoich jednostek aktualnych informacji dotyczących prowadzonych kierunków w szczególności: a) programów kształcenia, w tym efektów, planów kształcenia i sylabusów, b) harmonogramów zajęć, c) harmonogramów konsultacji nauczycieli akademickich, d) kryteriów i zasad rekrutacji, e) stosowanych procedur w zakresie zapewnienia jakości kształcenia. 2. Odnośniki do informacji wymienionych w punkcie 1. powinny być dostępne na internetowej stronie Wydziału. 11
IV. Uwagi końcowe 1. Zespoły ds. zapewnienia jakości kształcenia na poziomie Instytutów/Centrum na początku roku akademickiego opracowują kalendarz prac wewnętrznego systemu zapewnienia kształcenia w swojej jednostce, który następnie przedkładają Zespołowi Wydziałowemu. 2. Zespół Wydziałowy oraz zespoły działające na poziomie Instytutów/Centrum działają w sposób ciągły i spotykają się na posiedzeniach, zwoływanych dowolnie, jednak nie rzadziej niŝ raz w semestrze. 3. Zespoły na poziomie Instytutów/Centrum zobowiązane są do przechowywania pełnej dokumentacji związanej z Systemem Zapewnienia Jakości Kształcenia w swojej jednostce. 4. Sekretarze Zespołów Instytutowych/Centrum raz w semestrze sporządzają protokoły z własnej działalności i przedkładają Zespołowi Wydziałowemu. 5. Rada Wydziału Matematyczno Przyrodniczego na jednym posiedzeniu w roku omawia zagadnienia doskonalenia jakości kształcenia, wykorzystując informacje zgromadzone w wyniku stosowania Wewnętrznego Systemu Zapewnienia Jakości Kształcenia. 6. Na posiedzeniu o którym mowa w punkcie 5, Rada Wydziału zatwierdza spójny dokument zawierający ocenę sposobu funkcjonowania systemu na Wydziale oraz propozycje działań na rzecz poprawy jakości. 12
13