ZINTEGROWANE SYSTEMY ZARZDZANIA W STRATEGII ROZWOJU PRZEDSIBIORSTW

23/21 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2006, Rocznik 6, Nr 21(1/2) ARCHIVES OF FOUNDARY Year 2006, Volume 6, Nº 21 (1/2) PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 ZINTEGROWANE SYSTEMY ZARZDZANIA W STRATEGII ROZWOJU PRZEDSIBIORSTW STRESZCZENIE A. WOJCIECHOWSKA-STASIAK 1. Polska Izba Handlu Zagranicznego Certyfikacja Sp. z o.o. ul. Kołłtaja 1, 81-332 Gdynia. Przedsibiorstwo funkcjonuje w okrelonej mikro i makrostrukturze, zatem stanowi jeden z elementów najbliszego otoczenia, ma istotny wpływ na rodowisko, podlega równie obowizujcym wymaganiom, okrelanym przez jednostki nadrzdne. Zadowolenie z prowadzonej działalnoci dotyczy, zatem ju nie tylko klientów w rozumieniu handlowym. Przedsibiorstwo musi uzyska zadowolenie szerszego grona osób zainteresowanych jego działalnoci. Wdroenie efektywnego Systemu Zarzdzania moe nastpi wyłcznie przy zaangaowaniu wszystkich pracowników. Obecnie Systemy Zarzdzania staj si coraz bardziej rozpowszechnione, a wymagania zawarte w normach s spełniane przez coraz szersze grono przedsibiorstw. Pracownicy przedsibiorstw s specjalistami w obszarach realizowanych przez siebie zada, posiadaj jednak niewystarczajc wiedz na temat interpretacji wymaga norm i przebiegu procesów w Systemie Zarzdzania. Wiedza i dowiadczenie konsultantów w połczeniu z wiedz i dowiadczeniem pracowników organizacji gwarantuje wdroenie skutecznego Systemu Zarzdzania. Key Words: system integration, management, business strategy 1. WSTP Przedsibiorstwo funkcjonuje w okrelonej mikro i makrostrukturze, zatem stanowi jeden z elementów najbliszego otoczenia, ma istotny wpływ na rodowisko, podlega równie obowizujcym wymaganiom, okrelanym przez jednostki nadrzdne. 1 mgr, alastasiak@poczta.onet.pl

Wszystkie osoby lub grupy zainteresowane funkcjonowaniem przedsibiorstwie s włanie okrelane mianem zainteresowanych stron. Zadowolenie z prowadzonej działalnoci dotyczy, zatem ju nie tylko klientów w rozumieniu handlowym. Przedsibiorstwo musi uzyska zadowolenie szerszego grona osób zainteresowanych jego działalnoci. Wdroenie efektywnego Systemu Zarzdzania moe nastpi wyłcznie przy zaangaowaniu wszystkich pracowników. Znaczna cz zada zwizanych z projektowaniem, opracowywaniem i wdroeniem rozwiza systemowych musi by realizowana przez osoby na rónych szczeblach organizacyjnych przedsibiorstwa. Obecnie Systemy Zarzdzania staj si coraz bardziej rozpowszechnione, a wymagania zawarte w normach s spełniane przez coraz szersze grono przedsibiorstw. Pracownicy przedsibiorstw s specjalistami w obszarach realizowanych przez siebie zada, posiadaj jednak niewystarczajc wiedz na temat interpretacji wymaga norm i przebiegu procesów w Systemie Zarzdzania. Kierownictwo organizacji podejmuje słuszn decyzj dotyczc współpracy z zewntrznymi doradcami. Wiedza i dowiadczenie konsultantów w połczeniu z wiedz i dowiadczeniem pracowników organizacji gwarantuje wdroenie skutecznego Systemu Zarzdzania 1.1. Cel Celem kadej organizacji jest zaspokojenie potrzeb klientów poprzez oferowanie im wyrobów i usług na poziomie jakociowym zgodnym z wymaganiami okrelonymi w umowach/ zamówieniach. Tylko taka orientacja na klienta moe zagwarantowa przedsibiorstwu pozycj siln ekonomicznie. Decyzja o wdroeniu Systemu Zarzdzania jest zatem słuszn drog optymalnego zarzdzania przy jednoczesnym spełnieniu wymaga okrelonych w midzynarodowych normach. Naley jednak pamita, e najwikszym majtkiem przedsibiorstwa jest człowiek i jego potencjał intelektualny. Std nacisk na potrzeb stworzenia warunków gwarantujcych bezpieczn prac, odpowiednie rodowisko tej pracy i właciw infrastruktur, obejmujc urzdzenia niezbdne do realizacji zada postawionych na danym stanowisku. Obserwuje si obecnie due zainteresowanie wielu organizacji do podejmowania działa na rzecz poprawy bezpieczestwa i higieny pracy. Skuteczno tych działa jest tym wiksza im podejcie do tego zagadnienia jest bardziej przemylane i systematyczne. Polskie przedsibiorstwa podejmuj decyzj dotyczc zarzdzania uwzgldniajcego zagadnienia bezpieczestwa i higieny pracy, rozumiejc jak due ma to znaczenie. Szeroko rozumiane potrzeby w tym zakresie id w parze ze wzrostem wiadomoci zarówno kierownictwa przedsibiorstwa jak i wszystkich pracowników. Niewtpliwie wzrost tej wiadomoci jest konsekwencj pracy prowadzonej w warunkach systematycznej działalnoci. Zarzdzanie bezpieczestwem i higien pracy jest zatem najczciej kolejnym krokiem w integracji istniejcego Systemu Zarzdzania Jakoci i Zarzdzania rodowiskowego. 222

W przedsibiorstwach, w których funkcjonuje System Zarzdzania Jakoci zgodny z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001 wiadomo pracowników zwizana z ich wpływem na jako ronie. Kierownictwo organizacji dbajce o bezpieczestwo swoich pracowników zapewnia efektywno ich pracy i oczekiwan jako. Najczciej w organizacjach wdraany jest w pierwszej kolejnoci System Zarzdzania Jakoci zgodny z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001, w wielu przypadkach kolejnym działaniem jest System Zarzdzania rodowiskowego zgodny z PN-EN ISO 14001, a nastpnie System Zarzdzania Bezpieczestwem i Higien Pracy wg wymaga PN-N 18001. Razem tworz one Zintegrowany System Zarzdzania organizacj. 1.2. Analiza przedsiwzicia Decyzja o wdroeniu Systemu Zarzdzania w przedsibiorstwie powinna by poprzedzona analiz przedsiwzicia, dotyczc zarówno moliwoci finansowych organizacji jak i potrzeby opracowania właciwej struktury organizacyjnej. Prawidłowo przeprowadzona analiza powinna dostarczy informacji, czy jest to korzystny moment na rozpoczcie realizacji projektu jakim jest opracowanie i wdroenie Systemu Zarzdzania zgodnego z wymaganiami midzynarodowych norm. Nieprzemylana decyzja podjta bez przygotowania moe przynie organizacji negatywne skutki i zaway na dalszej egzystencji organizacji. W najlepszym przypadku zostan stracone rodki finansowe i wysiłek zaangaowanych w przedsiwzicie pracowników. Kade przedsibiorstwo analizujc wstpnie moliwoci realizacji przedsiwzicia powinno wzi pod uwag wszystkie czynniki moliwe do przeanalizowania, które maj lub mog mie wpływ na efekt działa, w tym czynniki wewntrzne i zewntrzne dotyczce organizacji. Skuteczn okazuje si metoda SWOT - silnych i słabych stron organizacji (czynniki wewntrzne) oraz moliwoci i zagroe (czynniki zewntrzne). Te same czynniki wewntrzne i zewntrzne dla jednej organizacji mog okaza si moliwoci a dla innej zagroeniem. W jednym przedsibiorstwie zaangaowanie pracowników bdzie mocn stron, a w drugim całkowity brak zaangaowania bdzie zagroeniem dla realizacji przedsiwzicia. Te same czynniki w zalenoci od organizacji mog wpływa na korzy przedsiwzicia, jak i decydowa o odrzuceniu projektu. 1.3. Etapy wdraania Wdraanie Systemu Zarzdzania zgodnego z wymaganiami midzynarodowych norm jest dobrowolnym wyborem kadej organizacji. Równie sposób wdroenia zarzdzania systemowego powinien by optymalnie dostosowany do uwarunkowa organizacji. W chwili gdy zostanie jednak podjta decyzja o wdroeniu kady pracownik musi by zaangaowany w jej realizacj. Jedynie zaangaowanie wszystkich osób warunkuje powodzenie całego przedsiwzicia. Zgodnie z wczeniejsz sugesti organizacje rozpoczynaj działania od opracowania i nastpnie wdroenia systemu 223

zarzdzania jakoci jako podstaw do dalszego integrowania z systemami zarzdzania rodowiskowego i zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Do głównych etapów procesu opracowania i wdroenia Systemu Zarzdzania Jakoci nale: 1. Podjcie decyzji przez kierownictwo organizacji. 2. Wstpny przegld pod ktem zgodnoci z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001:2001. 3. Szkolenia prowadzone przez czas realizacji projektu. 4. Okrelenie celów jakociowych i polityki jakoci. 5. Identyfikacja procesów operacyjnych i pomocniczych. 6. Okrelenie zasad zarzdzania dokumentacj systemow. 7. Przyporzdkowanie procedur i instrukcji do procesów. 8. Opracowanie dokumentacji systemowej. 9. Okrelenie statusu dokumentów systemowych, weryfikacja, wydanie. 10. Rozpowszechnienie procedur, instrukcji, Ksigi Jakoci. 11. Zatwierdzenie i wdroenie dokumentacji systemowej. 12. Wytypowanie i przeszkolenie auditorów wewntrznych. 13. Przeprowadzanie auditów wewntrznych i działania korygujce. 14. Przegldy Systemu Zarzdzania Jakoci. 15. Certyfikacja Systemu Zarzdzania Jakoci. 1.4. Zaangaowanie personelu Aby zaangaowanie pracowników było efektywne, musi obejmowa wszystkie procesy realizowane w przedsibiorstwie. Powinien zaistnie system motywowania do efektywniejszej pracy. Pracownicy powinni by zachcani poprzez opracowanie wewntrznych regulaminów wynagradzania, kultur i odpowiedni, twórcz rywalizacj. Aby zaangaowanie pracowników było efektywne potrzebne s odpowiednie informacje, uprawnienia, wiedza zwizana z kwalifikacjami. Tylko w takich warunkach bd oni zdolni do podjcia działa, które wpłyn na zwikszenie wydajnoci ich pracy. Organizacja, która prawidłowo podeszła do zainteresowania pracowników efektami swojej pracy, przekazuje im informacje dotyczce wyników prowadzonej działalnoci, w tym równie wyników finansowych po to, aby posiadali pełn wiadomo wpływu ich działa na jako wykonywanej pracy i jej zwizku z efektami ekonomicznymi przedsibiorstwa. Kierownictwo wykazujc własne zaangaowanie w budowaniu i wdraaniu systemu zarzdzania jakoci powinno powierzy odpowiedzialno i okreli kompetencje pracownikom niszych szczebli, gdy brak takich odpowiedzialnoci i kompetencji spowoduje brak jakiegokolwiek ich wpływu na jako i jej doskonalenie. Wskazanym jest wzmocnienie zaangaowania pracowników poprzez system wynagrodze. Jedn z form wynagradzania pracowników za inicjowanie zmian prowadzcych do doskonalenia systemu i poprawy jakoci wyrobów lub usług jest 224

finansowanie szkole podnoszcych kwalifikacje zawodowe. Poszerzanie wiedzy pracownika oraz zdobywanie przez niego nowych umiejtnoci sprawia, e czuje si on silniej zwizany z organizacj, bardziej przydatny. Dodatkowo umiejtnoci przez niego zdobyte mog by wykorzystane do rozwoju przedsibiorstwa, do rozwizywania wielu rónorodnych problemów. Za podwyszonymi kwalifikacjami id wysze wynagrodzenia, a praca jest wykonana lepiej i wydajniej. W efekcie kocowym zadowolenie jest zarówno po stronie pracodawcy, pracownika jak i klientów. Zaangaowanie pracowników w prac na rzecz jakoci wymaga take podziału kompetencji w całej strukturze organizacyjnej, z uwzgldnieniem pracy zespołowej. Jeli przedsibiorstwo właciwie angauje swoich pracowników w popraw jakoci pracy, a ty samym w jako wyrobów i usług to dzieli si z pracownikami informacjami, które mog pomóc w realizacji zada. Metody zwizane z zarzdzaniem zasobami ludzkimi s w doskonaleniu jakoci najbardziej efektywne. Włanie do nich nale: motywacja, podnoszenie kwalifikacji, tworzenie ram pracy zbiorowej, stworzenie warunków, które pozwol na osiganie zadowolenia z pracy, wprowadzanie programów samodoskonalenia. 1.5. Struktury organizacyjne Przy projektowaniu struktur organizacyjnych kierownictwo powinno bra pod uwag wiele aspektów, które mog usprawni prac w Systemie Zarzdzania. S nimi właciwe komunikowanie si midzy poszczególnymi komórkami organizacyjnymi, potrzeba pracy zespołowej, współzawodnictwo, właciwe wykorzystanie potencjału ludzkiego z uwzgldnieniem posiadanych oraz moliwych do osignicia kwalifikacji. Praca w zespole uwzgldnia indywidualne moliwoci uczestników oraz wyniki rozwiza grupowych. Jej cel jest jednak taki sam jak misja organizacji. Zespoły odnoszce sukcesy uzyskuj od kierownictwa przywileje, które motywuj do jeszcze bardziej efektywnej pracy, dostarczaj nowych wyzwa przy jednoczesnym rozwoju indywidualnym. W kadym zespole jakociowym zachowane by musz indywidualne odpowiedzialnoci za poszczególne zadania, a w efekcie kocowym nastpuje koordynacja jednostkowych przemyle we wspólne rozwizanie. W komunikowaniu si członków zespołu istotnym jest przekazywanie sobie opinii tak pozytywnych jak i negatywnych na temat własnej pracy. To sprzenie zwrotne informacji jest najsilniejszym atutem pracy zespołowej i prowadzi do osignicia załoonego celu. Przedsibiorstwa, w których komórki organizacyjne s zbyt funkcjonalne trudno jest zintegrowa do pracy powizanej procesowo i zgodnej z wymaganiami norm. Komórki takie s zbyt indywidualne, niezdolne do integracji i koordynacji poszczególnych funkcji. System taki nie uwzgldnia prawidłowego przepływu informacji, a zatem uniemoliwia korzystanie z tych informacji. Wród wielu wskazówek pracy zespołowej na przytoczenie zasługuj te, które odniosły sukces: Ustalenie standardów i kierunków wykonania oraz pilnoci zada. 225

Selekcja członków na podstawie posiadanych i potencjalnych umiejtnoci, a nie osobowoci. Zwracanie szczególnej uwagi na pierwsze spotkania i działania. Ustalenie jasnych reguł i oczekiwa wobec zachowa. Ustalenie i sparametryzowanie kilku pilnych zada, ukierunkowanych na szybkie osignicie celów. Systematyczne stawianie grupie nowych wyzwa przy zapewnieniu aktualnych informacji. Wspólne spdzanie czasu w pracy i poza prac. Wykorzystywanie siły pozytywnego sprzenia zwrotnego, uznania i nagród. Istotnym elementem pracy zespołowej, wartym podkrelenia jest właciwy wybór lidera grupy. Prawidłowo wytypowany lider jest w stanie podnie efektywno pracy całego zespołu. Zespoły jakociowe musz mie zapewnione odpowiednie rodki, ludzi, materiały i sprzt pomocny przy realizacji postawionych im zada. Osob zapewniajc takie rodki jest kierownik zespołu. 2. SYSTEM ZARZDZANIA JAKOCI Zastosowanie systemu zarzdzania jakoci w organizacji powinno by jej decyzj strategiczn. Na projektowanie, opracowanie i wdroenie systemu maj wpływ róne potrzeby, szczególne cele, rodzaj dostarczanych wyrobów, stosowane procesy i technologie oraz struktura organizacyjna przedsibiorstwa. Jedn z zasadniczych korzyci podejcia procesowego wskazywanego przez norm jest zapewnienie stałego nadzoru nad pojedynczymi procesami i powizaniami midzy nimi, a tym samym zrozumienie i spełnienie wymaga, osiganie wyników realizacji i skutecznoci procesów, prowadzenie działa w znaczeniu wartoci dodanej, cigłe doskonalenie oparte na monitorowaniu obiektywnych pomiarów i bada. Norma podkrela równie jak wane dla efektywnego funkcjonowania systemu zarzdzania jakoci s informacje jako podstawowy rodek słucy do zarzdzania i odpowiedniego podejmowania decyzji. Wskazanym jest wic, aby kierownictwo przewidziało w swoim systemie proces identyfikacji wewntrznych i zewntrznych ródeł informacji. System ten powinien zapewnia ich przechowywanie, zabezpieczanie, odzyskiwanie i likwidowanie. Nie naley zapomina o zabezpieczeniu poufnoci uzyskanych informacji, std wskazanym jest okrelenie osób, którzy posiadaj dostp do danych informacji i zarzdzania nimi. Norma ISO 9001:2000 odnosi si równie do wymogu okrelenia infrastruktury niezbdnej do spełnienia wymaga przy realizacji wyrobu lub usługi oraz rodowiska pracy. Kada organizacja powinna okreli i zapewni infrastruktur biorc pod uwag takie kryteria jak cele jakociowe, funkcjonalno, rodzaj prowadzonej działalnoci, dostpno, moliwe dla organizacji koszty, bezpieczestwo i ochron ludzi. Wymagania te pozostaj w cisłym zwizku z wymaganiami normy ISO 14001 czy normy PN-N 18001. Wanym staje si dla organizacji uwzgldnienie tych czynników, 226

które porednio dla wyrobu lub usługi i bezporednio dla personelu wpływaj na otoczenie pracy poprzez rodowisko i bezpieczestwo. 3. SYSTEM ZARZDZANIA RODOWISKOWEGO Znaczca ilo przedsibiorstw podejmuje decyzj zintegrowania systemu zarzdzania jakoci z systemem zarzdzania rodowiskowego i/lub zarzdzania bhp. Bardzo wanym motywem podjcia decyzji o wdroeniu systemu zarzdzania rodowiskowego wg normy ISO 14001:2004 s plany zwizane z chci zwikszenia udziału w rynku, naciski dostawców, konkurencja, wzrastajce wymagania w zakresie ochrony rodowiska, zwikszenie wiadomoci proekologicznej zainteresowanych stron czy chociaby poprawienie wizerunku firmy. Podstawowym wskanikiem czy te elementem odniesienia dla identyfikacji aspektów rodowiskowych w polskich przedsibiorstwach s wymagania polskiego ustawodawstwa dotyczce ochrony rodowiska. Wymagania te zobowizuj polskie przedsibiorstwa do monitorowania stopnia jego oddziaływania na rodowisko, przy realizacji poszczególnych jej działa takich jak realizacja wyrobu lub usługi oraz wszystkie inne działania wspomagajce jak np. remonty maszyn i urzdze, magazynowanie czy transport do klienta. Najlepsz metod identyfikacji aspektów rodowiskowych jest rozpatrywanie elementów wynikajcych z prowadzonych procesów, przy współudziale wszystkich pracowników uczestniczcych w tych procesach. Tak rozumiane i realizowane działanie powoduje zaangaowanie i odpowiedni wiadomo pracowników w zakresie ich udziału w oddziaływaniu na rodowisko. Ocena aspektów rodowiskowych zgodnie z okrelonymi kryteriami pozwoli organizacji wybra wszystkie te aspekty, którymi dane przedsibiorstwo zobowizuje si zarzdza w ramach systemowego zarzdzania rodowiskowego, zgodnego z wymaganiami normy ISO 14001. Du trudno dla przedsibiorstw stanowi interpretacja terminu sterowanie operacyjne i wymaga z niego wynikajcych. Termin ten zwizany jest z potrzeb uwzgldnienia wszystkich operacji i działa zwizanych ze zidentyfikowaniem znaczcych aspektów rodowiskowych, właciwym okreleniem polityki rodowiskowej oraz celów i zada rodowiskowych odpowiadajcych działalnoci danej organizacji. Prawidłowo okrelone i zdefiniowane kryteria operacyjne maj istotny wpływ na skuteczno i efektywno funkcjonowania systemu zarzdzania rodowiskowego w przedsibiorstwie. Wanym elementem wdraania systemu zarzdzania rodowiskowego jest właciwe sformułowanie celów i zada rodowiskowych a co za tym idzie sporzdzenie programów rodowiskowych. Programy takie powinny by odpowiednie do celów i zada rodowiskowych przedsibiorstwa. Błd wielu przedsibiorstw polega na tym, e cele i zadania rodowiskowe najczciej ograniczaj si do spełnienia wymaga prawnych dotyczcych ochrony rodowiska przez organizacj. 227

Norma wymaga równie gotowoci organizacji na wypadek awarii i reagowania na awarie. Punkt ten jest zwizany z wymaganiami prawnymi i dla wielu przedsibiorstw odbierany był jako zagroenie. Organizacje obawiały si, e identyfikacja zbyt wielu potencjalnych sytuacji awaryjnych moe narzuci im zbyt wiele wymaga. Generalnym niezrozumieniem organizacji jest to, e boj si identyfikacji zbyt wielu aspektów rodowiskowych i zbyt wielu sytuacji potencjalnie awaryjnych. 4. SYSTEM ZARZDZANIA BHP W dzisiejszych czasach wystpuje coraz wikszy postp w dziedzinie techniki, a wraz z nim musz si zmienia warunki pracy. Wszechobecna komputeryzacja zwikszyła moliwoci w zakresie projektowania, sterowania procesów technologicznych, monitoringu, jednoczenie przyniosła monotoni w pracy, obcienia narzdu wzroku, siedzcy tryb pracy. Jednak najwikszym naszym wrogiem jest stres, który towarzyszy pracownikom podczas wykonywania pracy zawodowej (strach przed utrat pracy, strach e nie podoła si stawianym wymaganiom, strach e nie bdzie si w stanie utrzyma rodziny). Skuteczne, systemowe zarzdzanie bezpieczestwem i higien pracy w przedsibiorstwie jest konieczne ze wzgldu na potrzeb spełnienia okrelonych wymogów w obowizujcych przepisach. Obowizkiem pracodawcy, zgodnie z przepisami jest prowadzenie kompleksowej działalnoci profilaktycznej, obejmujcej ocen ryzyka zawodowego, stosowanie rodków ochrony, szkolenie pracowników oraz konsultowanie z nimi działa dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy, które si składaj na system zarzdzania wg. normy 18001. Przedsibiorstwa, które wdraaj systemy zarzdzania bhp poprawiaj warunki pracy, co pozwala na zmniejszenie wypadkowoci, oraz podniesienie jakoci wyrobów. W przyszłoci moe to mie korzystny wpływ na rezultaty ekonomiczne i przyczyni si do stworzenia pozytywnego wizerunku przedsibiorstwa na rynku. Zgodnie z wymogami zawartymi w normie 18001 odpowiedzialno za bezpieczestwo i higien pracy musi by równie okrelona dla dostawców, podwykonawców, w specyfikacjach leasingowych, a take podczas oceny wyrobu podwykonawców. 5. INTEGRACJA SYSTEMÓW ZARZDZANIA Wielu polskich przedsibiorców rozumie ogrom wymaga i odpowiedzialnoci zwizanych z tak licznymi aspektami, które naley uwzgldni w prowadzonej działalnoci. Nowoczenie prowadzone przedsibiorstwa w swych strategiach rozwoju zawieraj systemowe podejcie, które najbardziej optymalnie wpływa na efekty ekonomiczne organizacji. Prawidłowo wytyczona strategia to rachunek kosztów, jako jako spełnienie wymaga klienta, ochrona rodowiska jako moralny obowizek kadego przedsibiorstwa, ochrona zdrowia i ycia jako obowizek kadego pracodawcy. Normy midzynarodowe staj si obecnie nieodłcznym elementem zarzdzania strategicznego przedsibiorstw. Obecnie wymaga si od przedsibiorców prowadzenia 228

działalnoci z uwzgldnieniem bezpieczestwa pracowników, realizowania wyrobów i usług w sposób bezpieczny dla rodowiska, ponoszenie odpowiedzialnoci za wyrzdzane krzywdy wynikajce z wypadków przy pracy i zanieczyszczenia rodowiska oraz ponoszenia kosztów złej jakoci. Zarzdzanie systemowe oparte na wymaganiach jakiejkolwiek normy ISO opiera si na tych samych zasadach, wród których kluczowymi s polityka i planowanie, organizacja i personel, transfer informacji, pomiary i analiza danych, zapewnienie rodków. Włanie te zasady stanowi podstaw systemu zarzdzania jakoci wg ISO 9001:2000, która została tak opracowana, aby umoliwiała integracj na rónych poziomach zarzdzania. Istotnym jest aby kierownictwo zakładajc wspólny odnonik organizacja i jej procesy okreliło cele jakociowe, cele rodowiskowe oraz cele zwizane z bhp i opracowało odpowiednie polityki. Czsto cel dotyczcy spełnienia wymaga jakociowych dla wyrobu pozostaje w sprzecznoci z uyciem surowców po recyklingu, a to z kolei jest w zgodzie z celami rodowiskowymi. LITERATURA [1] Das erfolgreiche Zertifizierungsverfahren nach ISO Forum Verlag Herkert GmbH, Polish edition by Forum Sp. z o.o., Wyd. 2003. [2] P. B. Jensen: ISO 9000 Przewodnik i komentarz, Wyd. Alfa Wero Sp. z o.o., Warszawa 1996. [3] B. Rothery: ISO 14000 i ISO 9000, Agencja Informacji Wydawniczych IPS, Wyd. Alfa Wero Sp. z o.o., 1995, [4] Matuszczak-Flejszman: Jak skutecznie wdroy System zarzdzania rodowiskowego wg normy ISO 14001, Wyd. Z-d Poligraficzny Mo Łuczak, Pozna 2001. [5] R. Saczkowski: ISO jako narzdzie zarzdzania, Wyd. Problemy Jakoci, marzec 2001. [6] Z. Chomczyk: Model oceny/ samooceny. Efektywno i skuteczno funkcjonowania zintegrowanego systemu zarzdzania jakoci, rodowiskiem oraz bhp w przedsibiorstwach produkcyjnych, wyd. Problemy Jakoci, kwiecie 2003. [7] Robert S. Kaplan, Dawid P. Norton: Strategiczna Karta Wyników. Praktyka, Centrum Informacji Menedera, Warszawa 2001. [8] W. Szwoch: Certyfikacja, wyd. Polska Jako, maj 2003. [9] T. Wawak: Zmieniajce si przedsibiorstwo w zmieniajcej si politycznie Europie, wyd. WIE Uniwersytet Jagielloski, Kraków 2001. 229

INTEGRATED MANAGEMENT SYSTEMS IN BUSSINES DEVELOPMENT STRATEGY SUMMARY Each enterprise is situated in a specific micro and macro structure and as such is a part of its closest surroundings. It has a significant impact on environment and is liable to standing needs defined by precedent entities. All individuals and groups interested in functioning within an enterprise are defined as an interested party. As a result satisfaction applies not only to clients in commercial meaning. A company has to induce satisfaction of a much wider group of people interested in its activities. Initiating an effective Management System can only happen in a company wide engagement situation. At present Management Systems are becoming more and more propagated and norm requirements are respected by a very large and ever growing group of companies. Employees are becoming specialists in their specific work areas, however their knowledge is not sufficient when it comes to interpretation of mentioned norms and Management System process flow. Knowledge and experience support of both outsourced consultants and employees guarantees an effective and succesful initiation of Management System. Recenzował: prof. Edward Guzik. 230