Miejscowość Dorotowo Obszar AZP nr 26-60 Nr st. na obszarze 25 Nr st. w miejscowości V N 53 41 34 Położenie geograficzne E 20 24 54 DOROTOWO stan. V AZP 26-60/25 OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH Ratownicze badania archeologiczne w obrębie inwestycji:,, budowa drogi ekspresowej nr 51, odcinek Olsztyn Południe - Olsztynek od km 96+467,80 do km 109+815,36. Inwestor GDDKiA Oddział w Olsztynie red. Igor Maciszewski Warszawa 2016 r.
2 SPIS TRESCI 1. Wstęp R. Maciszewsk, E. Niedźwiedź.........2 2. Rys historyczny B. Pęśko............... 5 3. Charakterystyka geomorfologiczna B. Pęśko......12 4. Charakterystyka form, rozmiarów, funkcji i chronologii obiektów nieruchomych R. Maciszewski....18 5. Analiza zabytków ruchomych I. Maciszewski......57 6. Analiza przestrzenna i fazy zasiedlenia stanowiska I. Maciszewski......62 7. Podsumowanie i wnioski konserwatorskie I. Maciszewski......64 8. MAPY, TABLICE, KARTA AZP............65
Rafał Maciszewski, Ewa Niedźwiedź 1.WSTĘP 1.1. PODZIAŁ PRZESTRZENI BADAWCZEJ Podział przestrzeni badawczej został oparty na siatce arowej. Ary lokalizowane były w oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami. Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od 1 99 w pasach pionowych i poziomych, począwszy od lewego górnego rogu. W związku z tym poszczególny ar oznaczany został symbolem hektara oraz symbolem literowo cyfrowym np. A1. Wewnętrznie ar podzielony został na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a,b,c,d ryc. 1.1 ryc. 1.1 Podział wewnętrzny ara Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer hektara i ara. Poszczególne obiekty oraz warstwy pozaobiektowe oznaczane były w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi, przy czym humus oznaczony został zawsze jako warstwa nr 1 a calec jako warstwa nr 0. Warstwom obiektowym przyporządkowany został numer obiektu oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wystąpienia podobiektów, nadawany został im numer obiektu głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewnętrzny podział stratygraficzny podobiektów wyróżniony został przy pomocy oznaczeń literowych przyporządkowanych numerowi podobiektu (np. 1.1a) ryc. 1.2
obiekt nr 1 w. 1a w. 1b obiekt nr 1.1 w. 1.1a w. 1c w. 1.1b ryc. 1.2 Podział wewnętrzny stratygraficzny obiektu 1.2. PRZYJĘTE ZASADY DOKUMENTACJI. Podstawę dokumentacji stanowią rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali 1:20 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartością niwelacyjną stropu (przeliczoną). Uzupełnienie stanowił plan zbiorczy wykonywany w skali 1:200. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej. Profile obiektów fotografowane były bez obrysu. Poszczególne zdjęcia grupowane były w folderach tematycznych (np. ary, obiekty profile, obiekty plany). Poszczególne pliki opisywane były numerami odpowiadającymi numerom obiektów lub arów (np. obiekty profile_125). Dokumentacja opisowa opierała się na sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, KARTĘ ZABYTKU WYDZIELONEGO. 1.3. PRZYJĘTE ZASADY ODHUMUSOWANIA I EKSPLORACJI Przestrzeń badawcza odhumusowana była przy użyciu sprzętu mechanicznego, koparkami skarpówkami 1. Humus zdejmowano warstwami do poziomu stropowego przestrzeni reliktowej. Był on magazynowany poza lub w obrębie stanowiska w hałdach. Pole badań, po odhumusowaniu było doczyszczane ręcznie przy pomocy grac i łopat. Po zarejestrowaniu stropów obiektów archeologicznych były one eksplorowane połówkami lub 1 Użycie maszyn odbywało się wyłącznie na terenie nieodhumusowanym. 2
ćwiartkami, warstwami mechanicznymi 5 10 cm w obrębie warstw obiektowych, a następnie, po ustaleniu stratygrafii obiektu, warstwami naturalnymi. Wypełniska obiektów składowano w obrębie wykopów. Wynikało to z zalecenia, aby wyrobiska zasypywane były gruntem rodzimym. 1.4 CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA Stanowisko położone jest na stoku niewielkiego wyniesienia w pobliżu bezimiennego oczka wodnego, SE od drogi krajowej nr 51 i na SW od drogi Dorotowo Gągławki. Podłoże stanowiły przemieszane gleby piaszczysto ilaste, miejscami silnie nasycone żwirem. ryc. 1.3 Dorotowo V model numeryczny terenu wg. geomelioportal.pl 1.5 HISTORIA BADAŃ Stanowisko odkryte zostało podczas nadzoru archeologicznego prowadzonego przez mgr Michalinę Karpus w ramach inwestycji pn. Budowa drogi ekspresowej S51. W jego 3
trakcie stwierdzono występowanie 1 fragmentu ceramiki oraz 10 obiektów nieruchomych. Do badań przeznaczono powierzchnię 46,29 ara. Badania wykopaliskowe przeprowadzone zostały przez konsorcjum firm ASINUS Igor Maciszewski oraz USUI Sp. z o. o. na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Olsztynie w dniach 19.09.2015 12.10.2015 pod kierunkiem mgr Ewy Niedźwiedź. 1.6 WYNIKI BADAŃ W toku prac badawczych natrafiono na sumarycznie na 117 obiektów wziemnych (w tym obiekty wydzielone w wyniku analizy przekrojów pionowych oraz 2 szałasy, pierwotnie liczba obiektów wyniosła 83), w tym 47 dołków posłupowych, 5 grup dołków posłupowych, 46 jam, 8 ognisk oraz 9 palenisk. Zarejestrowano trzy fazy okupacji stanowiska; osadnictwo kultury łużyckiej, manifestujące się w postaci 4 jam, 1 paleniska i 1 ogniska oraz 20 fragmentów ceramiki naczyniowej; osadnictwo późnośredniowieczne, z którym związane były 1 jama i palenisko oraz 3 fragmenty ceramiki; osadnictwo nowożytne w postaci 2 jam i 5 fragmentów ceramiki. 4
Beata Pęśko 2. RYS HISTORYCZNY 2.1 Informacje ogólne Budowana droga ekspresowa nr 51 na odcinku Olsztyn Południe Olsztynek od km 96+467,80 do km 109+815,36, poprowadzona jest przez teren gmin Stawiguda i Olsztynek. Leżą one w południowej części powiatu olsztyńskiego i wchodzą w obszar AZP nr 25-61, 26-60 oraz 27-60. Od okresu średniowiecza możemy opierać się na danych historycznych dotyczących omawianego obszaru. Geograf Bawarski spisany około roku 845 wymienia nazwę ludu Prusowie (Bruzi) którzy przybyli na ten obszar zapewne około VI-V w p.n.e. z terenów środkowej Rusi. W XIII wieku ich terytorium zajmowało około 42 000 km 2 przy 170 000 mieszkańców. Oprócz Prusów jako odrębny lud wymieniani są Jaćwingowie. Mapa 2.1 Ludy bałtyjskie w XII w. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/prusowie Jako lud Prusowie pozostawali na etapie związków plemiennych - nie stworzyli organizacji państwowej będąc łatwym celem dla sąsiadów. Najeżdżani byli już w IX wieku - 5
przez Duńczyków, w X w. przez Rusinów a od przełomu X i XI w rozpoczyna się intensywny podbój plemion pruskich związany z postępującym procesem chrystianizacji. Początkiem jest misja św. Wojciecha po którego śmierci w 997 r. mamy do czynienia z coraz silniejszą ekspansją Państwa Polskiego na teren osadnictwa pruskiego. W efekcie tych działań dochodzi do podbicia części ziem pruskich, destabilizacji w obrębie plemion i częściowego wyludnienia wspomnianego terenu. W XIII wieku, na skutek papieskiej bulli, misja chrystianizacji Prusów nabiera rangi krucjaty. Liczne wyprawy podejmują opat łeknieński Godfryd, Leszek Biały, Henryk Brodaty i Świętopełk pomorski. W odwecie w 1222 następują najazdy pruskie na ich ziemie. Dla ochrony szlaku wiślanego przed Prusami na pogranicze polsko-pruskie zostają sprowadzone zakony rycerskie. Ziemię chełmińską Konrad Mazowiecki nadaje Zakonowi Krzyżackiemu który kontynuuje ekspansję chrześcijaństwa i ostatecznie podbija plemiona Sasinów i Galindów w 1283 r. Mapa 2.2 Hipotetyczne rozmieszczenie plemion pruskich w XIII wieku Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/warmia Na mocy decyzji papieża Innocentego IV z 1243 r. na podbitym terytorium powstają cztery diecezje: chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska. W każdej diecezji 1/3 ziemi należeć ma do odnośnego biskupa jako jego dominium. Pierwszy biskup warmiński Anzelm wydziela z dominium część na utrzymanie utworzonej w 1260 r.,kapituły katedralnej, nazywanej też kapitułą warmińską. Początkowo ma ona siedzibę w Braniewie, a później we Fromborku. 6
Granice diecezji warmińskiej oraz wydzielonego z niej dominium rozszerzają się w miarę zdobywania kolejnych terenów zamieszkanych przez Prusów. Warmia w ramach państwa krzyżackiego posiada samodzielność gospodarczą i korzysta z ochrony militarnej Zakonu. Dochodzi jednak często do zatargów o granice dominium między biskupami warmińskimi a wielkimi mistrzami krzyżackimi. W 1375 r. konflikt rozstrzyga dopiero sąd rozjemczy, którego wyrok zatwierdza papież Grzegorz IX. Po okresie wojen polsko-krzyżackich Warmia znajduje się w granicach I Rzeczypospolitej (1466 1772). Zachowuje jednak pewną autonomię, biskupi warmińscy z kapitułą katedralną są także władzami świeckimi. Mapa 2.3 Krainy historyczne dawnych Prus Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/warmia I rozbiór Polski włącza Warmię do prowincji Prusy Wschodnie Królestwa Pruskiego. Następuje sekularyzacja a terytorium Warmii dzieli się na dwa powiaty - braniewski i lidzbarski. 7
Mapa 2.4 Warmia (Ermland) na mapie Prus Wschodnich. Strzałką zaznaczono Olsztyn Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/warmia#/media/file:ostpreussen_karte.png Warmia ze względu na swoją odrębność wyznaniową odróżnia się od pozostałej części Prus. Po II Wojnie Światowej w 1945 r. cała Warmia zostaje ponownie włączona do państwa polskiego 2.2 Historia Dorotowa i okolic Mapa 2.5 Dorotowo - położenie względem inwestycji Źródło: https://www.google.pl/maps/place/dorotowo/@53.4151791,20.5465654,8.58z/data=!4m5!3m4!1s0x471d80d44a656109:0x40c4492047ebf2 3b!8m2!3d53.6932063!4d20.4098725 Wieś lokowano na prawie pruskim 29 grudnia 1348 roku. Kapituła warmińska we Fromborku nadała pięciowłókowe majątki, z 8 latami wolnizny pięciu Prusom: Heinrichowi, 8
Mikołajowi, Dorothowi, Santeynowi i Janowi.. W 1349 r. kolejne nadanie 5 włók z obowiązkiem dwóch służb zbrojnych konno otrzymał Prus Tustis. Od imienia wyznaczonego na zasadźcę Dorotha nazwano miejscowość. Nazwa zmieniała się kilkakrotnie Wieś początkowo nazywała się Darath lub Dorath 1404 rok, 1564 Dareth, 1656-Darethen, 1867- Dorotowo. Wieś nie posiadała sołtysa, ale są wzmianki, że na wyspie Herta na Jeziorze Wulpińskim znajdowała się karczma. Mieszkańcy byli dzierżawcami wyspy. Wojna pomiędzy Państwem Polskim a Zakonem Krzyżackim, nie ominęła także Dorotowa, o czym świadczy informacja z dnia 4 listopada 1438 roku. Wówczas to Prus Georg, zwrócił się do Kapituły o ponowne odnowienie lokacji pięciowłókowego folwarku spalonego w czasie wojny. Sprawy nie udało się załatwić pomyślnie i ponowne odnowienie można było zrealizować dopiero 6 maja 1638 roku. Gospodarzami poszczególnych majątków byli: Simon Sander, Fryderyk Zleba, Jan Tonta, Łukasz Turkowski, Jerzy Mały Janek, Augustyn Kłobuk, Stanisław Kołaczek, Stanisław Kowal i Jakub Materna. Fot. 2.1 Zabytkowa kapliczka warmińska w Dorotowie Źródło: http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=plik:doro1.jpg&filetimestamp=20150125123302& W 1874 roku w miejscowości doszło do niezwykłego odkrycia. Odkopano skarb składający się z 1750 srebrnych i złotych monet rzymskich. 9
W historii wieś zapisała się ponownie 40 lat później, kiedy 28 sierpnia 1914 roku pod Dorotowem rozegrała się jedna z bitew miedzy oddziałami gen. Samsonowa, a rezerwowym pułkiem warmińskiej piechoty. Bilans bitwy był następujący: 400 Rosjan dostało się do niewoli, 87 zginęło, 148 żołnierzy niemieckich zginęło. Sama miejscowość nie ucierpiała. By uczcić zwycięstwo armii pruskiej wzniesiono krzyż i pamiątkowy głaz na wzgórzu należącym do okolicznego gospodarza Aleksandra Blexa, a nad brzegiem Jeziora Wulpińskiego wzniesiono cmentarz wojenny. Właściciel karczmy na wyspie Herta, Rogalla, stworzył tam również niewielkie muzeum, w którym gromadzono pamiątki z okresu I wojny światowe Ryc. 2.1 Cmentarz wojenny w Dorotowie Źródło: https://www.google.pl/search?q=dorotowo&client=firefox-b&tbm=isch&tbo Dorotowo ucierpiało w 1945 roku, kiedy cofający się front dopuszczał się grabieży i gwałtów na miejscowej ludności. Po 1945 roku miejscowość wchodziła w obręb gmin: Bartąg, Gryźliny, Stawigudy (do chwili obecnej). 10
Bibliografia Fot. 2.2 Widok na Dorotowo współcześnie Źródło: http://www.urlopwpolsce.pl/media/place/k/karinam/16050.jpg M. Biolik - Toponimia byłego powiatu ostródzkiego: nazwy miejscowe Wydawnictwo Gdańskie, 1992 str 137 J. Chłosta Gryźliny, wieś u źródeł Pasłęki, Olsztyn, 2008. J. Chłosta Tomaszkowo 660 lat, Olsztyn, 2009. B. Kuźniewski -, Olsztynek. Miasto i gmina, Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka, Olsztynek 2007. A. Mackiewicz Sprawozdanie z badań przeprowadzonych na obszarze 27-60 AZP w województwie olsztyńskim, Maszynopis w archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 1990. J. Okulicz Osadnictwo ziem pruskich do XIII wieku [w:] Warmia i Mazury. Zarys Dziejów, Bohdan Łukaszewicz (red.) Olsztyn, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kostrzewskiego, Monografie dziejów społeczno-politycznych Warmii i Mazur nr VI, 9-67 K. Rymut, - Nazwy miejscowe Polski: Mą-N Instytut Języka Polskiego PAN, 2007-547 str 14 J. Sikorski - Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor Wers, 2003, s. 219 J. Sygut-Wierzbicka, P. Wierzbicki - Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek, maszynopis przekazany do archiwum W- MWUOZ w Olsztynie, 2015. M. Wielgus, J. Wysocki Obszar 26-60, woj. olsztyńskie. Sprawozdanie z badań powierzchniowych, Maszynopis w archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 1992. P. Wierzbicki, T. Sajeckie - Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań powierzchniowych na trasie projektowanej rozbudowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek (od km ok. 96+000 do km ok. 111+000), maszynopis przekazany do archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 2013. P. Wierzbicki Sprawozdanie z archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku Olsztyn-Olsztynek, maszynopis przekazany do archiwum W-MWUOZ w Olsztynie, 2015. 11
Beata Pęśko 3. CHARAKTERYSTYKA GEOMORFOLOGICZNA Obszar na którym przeprowadzono badania, obejmujący odcinek drogi krajowej nr 51 pomiędzy Olsztynem a Olsztynkiem pod względem administracyjnym należy do województwa warmińsko-mazurskiego, powiatu olsztyńskiego w obrębie gmin Olsztyn, Stawiguda i Olsztynek. Mapa 3.1 Olsztyn Olsztynek. Trasa inwestycji Źródło: https://www.google.pl/maps/place/stawiguda/@53.6546648,20.2976133,11z/data Według Geografii Regionalnej Polski (Kondracki, 2009) pod względem geomorfologicznym obszar ten stanowi południową część mezoregionu Pojezierza Olsztyńskiego (842.81) stanowiącego część makroregionu Pojezierza Mazurskiego (842.8). Jednostki fizycznogeograficzne wyższego rzędu to podprowincja Pojezierza 12
Wschodniobałtyckie (842) prowincji Niż Wschodniobałtycko-Białoruski (84) w obrębie megaregionu Niż Wschodnioeuropejski (8). Mapa 3.2 Pojezierze Olsztyńskie zasięg terytorialny Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/pojezierze_olsztyńskie Obszar Pojezierza Olsztyńskiego rozciąga się po obu brzegach górnego biegu Łyny, sięgając na zachodzie po Pasłękę. Rzeka Łyna (długość 289 km, dorzecze 7126 km2) należy do dorzecza Pregoły (zlewisko morza bałtyckiego) wypływa z piasków sandrowych na północ od Nidzicy, jej źródła znajdują się w okolicy wsi Łyna. Rzeka na całym swym biegu kilkakrotnie zmienia kierunek, liczne meandry przecinają kilka ciągów moren czołowych.. Koryto Łyny znajduje się od kilku do kilkunastu kilometrów na wschód od inwestycji, równolegle do niej w odcinku północnym. Fot. 3.1 Meandry rzeki Łyny Źródło: http://opennet-opennet.blogspot.com/2011/09/document.html 13
Rzeka Pasłęka (długość 211 km, dorzecze 2330 km2.) należąca do zlewiska morza bałtyckiego ma źródła w okolicach Olsztynka, na torfowiskach pomiędzy miejscowościami Stawiguda i Gryźliny na wysokości 156,6 m n.p.m. Rzeka na całej swojej długości licznie meandruje, obszar inwestycji jest przez nią przecinany trzykrotnie (w okolicach wsi Gryźliny, Zezuj i Miodówko) Fot. 3.2 Rzeka Pasłęka w okolicach Olsztyna Źródło:http://www.kudypy.olsztyn.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody#.Vzl-jORFd_k Pod względem hydrologicznym oprócz dwóch głównych rzek istotne dla omawianego obszaru są także występujące mniejsze rzeki strumienie i strugi wypływające z jezior i bagien. Dwa takie niewielkie cieki wodne znajdują się na terenie inwestycji - w okolicy wsi Dorotowo i wsi Stawiguda oba wpadają do Jez.Wulpińskiego. Wśród jezior Pojezierza Olsztyńskiego wyróżniamy dwa zasadnicze typy - jeziora rynnowe, powstałe na skutek erozji lodowcowej, odznaczające się dużym wydłużeniem, znaczną głębokością i stromymi brzegami oraz jeziora morenowe, mające kształty nieckowate, o urozmaiconej linii brzegowej. Ich zbiorniki wypełniły się wodą po wycofaniu się lodowca. Oprócz nich na obszarze występują licznie niewielkie misy jeziorne - wytopiska wypełnione oczkami wodnymi. W pobliżu inwestycji usytuowanych jest kilka dużych jezior - Wulpińskie, Kepijko, Miodówko, Pasłęckie oraz wiele innych mniejszych, bezimiennych. Pod względem budowy geologicznej, makroregion znajduje się na styku obniżenia(syneklizy) pery bałtyckiej i wyniesienia mazursko-suwalskiego platformy prekambryjskiej tworzonej utworzonej przez skały cokołu krystalicznego jednej z najstarszych struktur geologicznych Ziemi. Na zachodzie obszar przylega do granicy z platformą paleozoiczną środkowej i zachodniej Europy którą tworzy szew transeuropejski 14
(TESZ) przykryty skałami pokrywy osadowej (płytowo zalegające utwory permskomezozoiczne) o różnej miąższości. Mapa 3.3 Budowa geologiczna Polski północno-wschodniej Źródło: http://www.geografia24.eu/geo_prezentacje_rozsz_3/383_1_srodowisko_przyrodnicze/r3_1_02a.pdf W budowie platformy wyróżnia się dwa piętra strukturalne: dolne (fundament krystaliczny znajdujący się na różnych głębokościach: od 250m (północny-wschód) do 6km (południowy-zachód; budują go skały metamorficzne i magmowe) i górne (platformowe - zbudowane ze skał osadowych leżących niezgodnie na fundamencie). Stanowią go epikontynentalne osady morskie paleo- i mezozoiczne o nierównej powierzchni. Na obszarze Wyniesienia mazursko-suwalskiego pokrywę tworzą osady jury, kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu, na skłonach wyniesienia także osady triasu; na dźwigniętych partiach podłoża grubość pokrywy osadowej wynosi ok. 350 m, w miarę zanurzania się podłoża jej grubość wzrasta do 2000 m i więcej. Geomorfologia omawianego obszaru związana jest bezpośrednio z oddziaływaniem trzech głównych faz zlodowacenia bałtyckiego (jęzor mazurski) i cechuje się urozmaiconą rzeźbą młodoglacjalną, związaną z lobem Łyny (lob lądolodu) ostatniego zlodowacenia. Występuje tu siedem, równoległych do siebie, koncentrycznych łuków wałów morenowych odpowiadających etapom recesji lądolodu; o wysokościach dochodzących maksymalnie do 200 m n.p.m. Rzeźba terenu została ukształtowana w wyniku deglacjacji lądolodu zlodowacenia Wisły, działalności wód roztopowych, procesów denudacyjnych, erozyjnych, solizji i soliflukcji, procesów wietrzeniowych a także akumulacji rzek i jezior. 15
Fot 3.3 Jezioro Wulpińskie, okolice wsi Dorotowo Źródło: https://www.google.pl/maps/@53.702093,20.403242,3a,75y,90t Teren charakteryzuje się występowaniem wzgórz moren czołowych, moren spiętrzonych a także wysoczyzn morenowych falistych i płaskich oraz równin sandrowych. Pod względem typu krajobrazu naturalnego jest to obszar nizin glacjalnych, pagórkowatych, o urozmaiconej rzeźbie i z obfitością rynien subglacjalnych oraz zagłębień wytopiskowych - wypełnionych przez jeziora i małe oczek wodne - porozdzielanych wzniesieniami. Charakterystyczne jest także występowanie obszarów równin akumulacji torfowiskoworzecznej oraz torfowiskowo-jeziornej. Mapa 3.4 Polska północno-wschodnia geomorfologia Źródło: Kondracki, 2009 16
Pod względem warunków glebowych obszar charakteryzuje się występowaniem w głównej mierze gleb brunatnych i rdzawych na podłożu zalegającej gliny zwałowej. W dolinach rynien lodowcowych i mis pojeziernych zalegają namuły ilasto-piaszczyste. Oprócz gliny zwałowej napotykamy piaski zwałowe, żwiry i piaski wodolodowcowe; osady czwartorzędowe torfy i aluwia rzeczne. Wykształciły się z nich gleby bielicowe, brunatne i bagienne. Północna część regionu w związku z lepszymi glebami gliniastymi stanowi krainę rolniczą, południowa część - zbudowana z piasków rzeczno-lodowcowych jest w większości pokryta borami sosnowymi, występuje tu więcej jezior stanowiących ok.7% powierzchni tej części mezoregionu. LITERATURA Geografia regionalna Polski, Jerzy Kondracki PWN 2009 http://geoinformatics.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/26/2014/03/ts_v49_043_marcinkowska.pdf http://geotyda.pl/jednostki/platforma_prekambryjska.php http://www.geografia24.eu/geo_prezentacje_rozsz_3/383_1_srodowisko_przyrodnicze 17
Rafał Maciszewski 4. CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, FUNKCJI I CHRONOLOGII OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH Obiekty archeologiczne są to naziemne lub wziemne konstrukcje, złożone bądź proste (jednoelementowe) lub też relikty takich konstrukcji manifestujące się w postaci widocznych na poziomie eksploracyjnym odcisków negatywowych. Zazwyczaj klasyfikuje się je pod względem funkcjonalnym. Zamiennie stosuje się także określenie archeologiczne zabytki nieruchome. Lista tego typu obiektów jest bardzo długa i trudno ją uznać za zamkniętą. W ramach stanowiska Stawiguda XV wśród odkrytych i zadokumentowanych obiektów archeologicznych wydzielono następujące typy funkcjonalne: 4.1. DOŁKI POSŁUPOWE Tzw. dołki posłupowe stanowią najczęściej spotykany, obok jam, typowy rodzaj obiektu archeologicznego. Są to różnego kształtu i rozmiarów pozostałości konstrukcji drewnianych stanowiących element stanowiska archeologicznego. Z punktu widzenia interpretacji funkcjonalnej nieruchomych zabytków archeologicznych podstawą zaklasyfikowania do kategorii dołków posłupowych są zazwyczaj ich niewielkie rozmiary zarówno w przekroju poziomym jak i pionowym. W przeważającej większości przypadków są pozbawione ruchomego materiału zabytkowego, co uniemożliwia bezpośrednie datowanie. Stanowisko Górka V w tym przypadku nie stanowi wyjątku. Aż 100% odkrytych tu dołków posłupowych pozbawionych było materiału datujący. Generalnie, słup, jako forma konstrukcji występuje w dwóch wariantach, jako jeden z elementów konstrukcyjnych złożonej struktury przestrzennej (budowle słupowe, palisady itd.) lub jako forma samodzielna (słupy graniczne, totemiczne itp.). Pod względem form związania z podłożem można wydzielić słupy wkopywane, wbijane oraz wstawiane. W pierwszym wariancie słup lokowany jest w uprzednio wykopanym dole. Zazwyczaj w takim przypadku jest on tępo zakończony w celu zapobieżenia osiadania konstrukcji. Słupy wbijane tworzą ostro zakończony, zbliżony do trójkąta profil natomiast stawiane manifestują się w postaci płytkich, w przekroju nieckowatych lub prostokątnych zagłębień w podłożu o odmiennym od otoczenia wypełnisku. Na stanowisku Dorotowo V grupa dołków posłupowych obejmuje 47 obiektów, wliczając w to również obiekty wydzielone z przekrojów pionowych podczas analizy na etapie opracowania wyników badań. Nie wchodzą przy tym w zasadzie w skład większych zespołów konstrukcyjnych z wyjątkiem obiektu nr 62 i 68. Na podstawie kryterium kształtu przekroju pionowego wydzielono w tej grupie funkcjonalnej 5 typów: 18
4.1.1. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU CZERPAKOWATYM Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA UWAGI plan profil ceramika kości metal inne 47 dołek posłupowy A/73 52x50x16 owalny czerpakowaty Nr inw. 47 funkcja dołek posłupowy 47 43 44 48 47 43 44 48 0 20 cm ryc. nr 4.1 Plan i profil obiektu 47 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 73 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 52 cm 50 cm 16 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne owalny czerpakowaty 19
wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szarobeżowy drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek 4.1.2. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU NIECKOWATYM Nr INW. 25.1 48 49 FUNKCJA dołek posłupow y dołek posłupow y dołek posłupow y LOKALIZACJ A (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚ Ć (w cm) A/34 34x?x14? A/73 30x28x9 A/73 30x25x14 KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGI A plan profil ceramik a kolist y kolist y nieckowat y nieckowat y nieckowat y kośc i meta l inn e UWAGI obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 25 Za reprezentatywny dla tej grupy można uznać obiekt nr 25.1. Nr inw. funkcja N 25 25.1 25 25.1 0 20 cm ryc. nr 4.2 Plan i profil obiektu 25.1 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 34 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome 34 cm? cm 14 cm plan? profil ceramika kości krzemienie metale inne nieckowaty 20
faza zasiedlenia chronologia wypełnisko jednorodne? różnorodne opis warstw: szarobrunatny drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek 4.1.3. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU NIEREGULARNYM Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA UWAGI plan profil ceramika kości metal inne 4 dołek posłupowy A/91 30x28x12 kolisty nieregularny Nr inw. 4 funkcja N dołek posłupowy 4 4 0 20 cm ryc. nr 4.3 Plan i profil obiektu 4 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 91 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 30 cm 28 cm 12 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty nieregularny wypełnisko jednorodne X różnorodne 21
opis warstw: szary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek 4.1.4. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU TRAPEZOWATYM Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA UWAGI plan profil ceramika kości metal inne 74 dołek posłupowy A/42 28x26x14 kolisty trapezowaty Nr inw. 74 funkcja dołek posłupowy N 74 74 0 20 cm ryc. nr 4.4 Plan i profil obiektu 74 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 42 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 28 cm 26 cm 14 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty trapezowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek 22
4.1.5. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU TRÓJKĄTNAWYM Nr INW. 10.1 17.1 26.1 26.2 75 FUNKCJA dołek posłupow y dołek posłupow y dołek posłupow y dołek posłupow y dołek posłupow y LOKALIZACJ A (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚ Ć (w cm) A/61 10x?x11? A/31 20x?x8? A/24 41x?x18? A/24 25x?x16? A/12 45x39x19 KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGI A plan profil ceramik a kolist y trójkątnaw y trójkątnaw y trójkątnaw y trójkątnaw y trójkątnaw y kośc i meta l inn e UWAGI obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 10, nieczytelny w planie obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 17 obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 26 obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 26 Dla tej grupy charakterystyczny jest obiekt nr 75. Nr inw. 75 funkcja N dołek posłupowy 75 75 a b 0 20 cm ryc. nr 4.5 Plan i profil obiektu 75 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 12 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia plan 45 cm 39 cm 19 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty trójkątnawy 23
chronologia jednorodne wypełnisko różnorodne X opis warstw: a. szarobeżowy drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek b. cie,mnoszary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek z lekką domieszką materiału organizcznego 4.1.6. DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU WORKOWATYM Nr inw. 24 funkcja dołek posłupowy N 24 24 0 20 cm ryc. nr 4.6 Plan i profil obiektu (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 44 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 58 cm 50 cm 22 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny workowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek 24
4.2. GRUPY DOŁKÓW POSŁUPOWYCH Reprezentatywny dla tej grupy jest zespół określony nr 17. Nr INW. 17 26 35 51 52 FUNKCJA grupa dołków posłupowy ch grupa dołków posłupowy ch grupa dołków posłupowy ch grupa dołków posłupowy ch grupa dołków posłupowy ch LOKALIZAC JA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚ Ć x GŁĘBOKOŚ Ć (w cm) A/31 43x42x32 A/24 78x40x? A/82 82x68x25 KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOG IA plan profil ceramik a nieregular ny nieregular ny nieregular ny nieregular ny A/93 42x40x12 kolisty? A/73 68xx20 workowaty? kośc i meta l inn e UWAGI układ 3 dołków posłupowy ch czytelny w planie jako 1 obiekt układ 3 dołków posłupowy ch czytelny w planie jako 1 obiekt zespół 3 dołków posłupowy ch czytelny w planie jako jeden obiekt zespół 3 dołków posłupowy ch czytelny w planie jako jeden obiekt zespół dwóch dołków posłupowy ch czytelny w planie jako jeden obiekt Nr inw. 17 funkcja grupa dołków posłupowych N 17.1 17.2 17.3 17 17.1 17.2 17.3 0 20 cm ryc. nr 4.7 Plan i profil obiektu 17 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 31 25
długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 43 cm 42 cm 32 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny nieregularny jednorodne opis warstw: 17.1a - szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek 17.2a - szary zgliniony drobnoziarnisty piasek 17.3a - jasnoszary zgliniony drobnoziarnisty piasek wypełnisko różnorodne X 4.3. JAMY Termin jama w nomenklaturze archeologicznej stanowi de facto narzędzie pojęciowe umożliwiające ogólną klasyfikację nieruchomych zabytków archeologicznych takich jak wszelkiego rodzaju doły, stanowiące elementy składowe stanowiska archeologicznego, których rzeczywista funkcja zazwyczaj nie jest możliwa w większości przypadków do określenia. Stanowią wprawdzie trwały ślad osadniczy ale ich rozmieszczenie w obrębie osad może być przypadkowe i niezwiązane bezpośrednio z samą strukturą osadnictwa. Na stanowisku Dorotowo V grupa jam obejmuje 46 obiektów. W grupie tej wystąpiły obiekty zawierające w swoich wypełniskach materiał pozwalający na ich datowanie, w postaci fragmentów ceramicznych. Na tej podstawie wydzielono trzy przedziały czasowe, do których można zaliczyć część z nich. Jest to epoka brązu, późne średniowiecze oraz okres nowożytny. Ponadto na podstawie kryterium kształtu przekroju pionowego wydzielono w tej grupie funkcjonalnej 6 typów: jamy o profilu czerpakowatym, łódkowatym, nieckowatym, nieregularnym, trapezowatym i workowatym. Nr INW. FUNKCJ A LOKALIZACJ A (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚ Ć x GŁĘBOKOŚ Ć (w cm) plan profil ceramik a czerpakowat 12 jama A/51 114x84x20 nieregularny y KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGI A kośc i meta l inn e UWAGI 26
25 jama A/34 98x62x30 nieregularny czerpakowat y X KŁ 27 jama A/14 75x68x16 nieregularny czerpakowat y 29 jama A/1 68x63x14 nieregularny czerpakowat y 42 jama A/72 192x141x6 czerpakowat nieregularny 0 y 44 jama A/73 70x58x12 owalny czerpakowat y 54 jama A/73 78x24x16 nieregularny czerpakowat y X now. 55 jama A/92 61x54x16 kolisty czerpakowat y 82 jama A/45 59x56x12 kolisty czerpakowat y 1 jama A/91 78x62x12 kolisty łódkowaty X KŁ 5 jama A/71 105x64x18 owalny łódkowaty 7 jama A/71 162x134x3 0 nieregularny łódkowaty 21 jama A/64 175x124x1 6 nieregularny łódkowaty X KŁ 23 jama A/54 73x54x15 nieregularny łódkowaty 31 jama A/86 110x96x12 kolisty łódkowaty X now. 38 jama A/73 275x104x4 0 nieregularny łódkowaty 10 jama A/61 53x51x16 nieregularny nieckowaty 13 jama A/41 142x110x2 2 nieregularny nieckowaty 13. 1 jama A/41 41xx16? nieckowaty 16 jama A/21 51x38x18 nieregularny nieckowaty X p.ś. 18 jama A/84 71x70x29 kolisty nieckowaty X KŁ 31. 2 jama A/86 52x?x10? nieckowaty 32 jama A/76 38x36x8 kolisty nieckowaty 33 jama A/66 200x136x4 0 nieregularny nieckowaty 45. 2 jama A/52 42x?x12? nieckowaty 63 jama A/32 86x80x20 nieregularny nieckowaty 66 jama A/23 198x130x6 2 nieregularny nieckowaty 67 jama A/23 124x50x26 owalny nieckowaty 76 jama A/2 102x80x30 kolisty nieckowaty 81 jama A/55 56x38x10 kolisty nieckowaty 84 jama A/62 50x40x18 kolisty nieckowaty 45 jama A/52 98x54x14 nieregularny nieregularny 46 jama A/72 95x54x14 nieregularny nieregularny 58 jama A/63 98x72x32 nieregularny nieregularny 64 jama A/33 95x68x16 nieregularny nieregularny 65 jama A/13 114x104x1 6 nieregularny nieregularny 83 jama A/35 102x42x15 elipsoidalny nieregularny obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 13, nieczyteln y w planie obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 31, nieczyteln y w planie obiekt wydzielon y w profilu ob. nr 45, nieczyteln y w planie 27
20 jama A/74 34x28x11 nieregularny trapezowaty 43 jama A/73 80x54x25 owalny trapezowaty 69 jama A/22 133x75x65 prostokątnaw y trapezowaty 70 jama A/22 81x50x50 prostokątnaw y trapezowaty 71 jama A/22 118x98x60 kolisty trapezowaty 72 jama A/22 132x110x7 9 kolisty trapezowaty 73 jama A/32 50x49x21 kolisty trapezowaty 30 jama A/1 41x38x18 kolisty workowaty 36 jama A/83 58x35x25 nieregularny workowaty 4.3.1. a JAMY O USTALONEJ CHRONOLOGII W grupie jam zawierających w wypełniskach materiał ceramiczny pozwalający na ich datowanie trzy obiekt związane były z osadnictwem ludności kultury łużyckiej we wczesnej epoce żelaza. Jest to obiekt nr 25 o przekroju czerpakowatym oraz obiekty nr 1 i 21 o przekroju łódkowatym. Z tą fazą osadniczą należy również wiązać obiekt nr 18 o profilu nieckowatym. Nr inw. 25 funkcja jama N 25 25.1 25 25.1 0 20 cm ryc. nr 4.8 Plan i profil obiektu 25 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 34 długość szerokość głębokość kształt 98 cm 62 cm 30 cm plan profil nieregularny czerpakowaty zabytki ruchome ceramika kości krzemienie metale inne X 28
faza zasiedlenia chronologia kultura łużycka Epoka brązu wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: ciemno szary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek Nr inw. 1 funkcja jama N 1 1 ryc. nr 4.9 Plan i profil obiektu 1 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar A ar 91 długość szerokość głębokość kształt 78 cm 62 cm 12 cm plan profil kolisty łódkowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne kultura łużycka Epoka brązu X wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek 29
Nr inw. 21 funkcja jama N 2 2 0 20 ryc. nr 4.10 Plan i profil obiektu 21 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 64 długość szerokość głębokość kształt 175 cm 124 cm 16 cm plan profil nieregularny łódkowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne kultura łużycka Epoka brązu X wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: brunatnoszary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek 30
Nr inw. 18 funkcja N jama 18c 18a 18b 18a 18c 0 20 cm ryc. nr 4.11 Plan i profil obiektu 18 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 84 długość szerokość głębokość kształt 71 cm 70 cm 29 cm plan profil kolisty nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne kultura łużycka Epoka brązu X jednorodne opis warstw: a. jasnobrunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek b. szarobrunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek c. jasnoszarobrunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek wypełnisko różnorodne X Z osadnictwem późnośredniowiecznym związana była jama nr 16 o profilu nieckowatym 31
Nr inw. 16 funkcja jama N 16 16 0 20 cm ryc. nr 4.12 Plan i profil obiektu 16 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 21 długość szerokość głębokość kształt 51 cm 38 cm 18 cm plan profil nieregularny nieckowaty zabytki ruchome ceramika kości krzemienie metale inne X faza zasiedlenia późne średniowiecze chronologia XIV / XV w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szarobrunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek Okres nowożytny reprezentowały dwa obiekty o profilach czerpakowatym i łódkowatym. Nr inw. 54 funkcja N jama 54 54 0 20 cm ryc. nr 4.13 Plan i profil obiektu 54 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 73 32
długość szerokość głębokość kształt 78 cm 24 cm 16 cm plan profil nieregularny czerpakowaty zabytki ruchome ceramika kości krzemienie metale inne X faza zasiedlenia okres nowożytny chronologia XVIII / XIX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: beżowo szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek Nr inw. 31 funkcja N jama 31.1 31 31.2 31 31.1 31 31.2 0 20 cm ryc. nr 4.14 Plan i profil obiektu 31 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 86 długość szerokość głębokość kształt 110 cm 96 cm 12 cm plan profil kolisty łódkowaty zabytki ruchome ceramika kości krzemienie metale inne X 33
faza zasiedlenia okres nowożytny chronologia XVIII / XIX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek 4.3.1b JAMY O NIEUSTALONEJ CHRONOLOGII W grupie jam o nieustalonej chronologii pod względem kształtu przekroju pionowego wydzielono obiekty o profilu czerpakowatym. Reprezentatywny dla nich jest obiekt nr 29. Nr inw. 29 funkcja N jama 29 29 0 20 cm ryc. nr 4.15 Plan i profil obiektu 29 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 1 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 68 cm 63 cm 14 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny czerpakowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek 34
Obok jam z profilem czerpakowatym wystąpiły obiekty z przekrojem pionowym łódkowatym. Tu przykładowo można wskazać za reprezentatywny obiekt nr 5. Nr inw. 5 funkcja N 5 5 0 20 cm ryc. nr 4.16 Plan i profil obiektu 5 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 71 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia 105 cm plan 64 cm 18 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne owalny łódkowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szaro beżowy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek Z kolei w grupie jam z profilem nieckowatym przykładowym wydaje się obiekt nr 10. Nr inw. 10 funkcja jama 35
N 10.1 10 10.1 10 0 20 cm ryc. nr 4.17 Plan i profil obiektu 10 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 61 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 53 cm 51 cm 16 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny nieckowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szaro brązowy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek Jamy o przekroju pionowym nieregularnym mogą być reprezentowane przez obiekt nr 45. Nr inw. 45 funkcja N jama 45 45.1 45.2 45 45.1 45.2 0 20 cm ryc. nr 4.18 Plan i profil obiektu 45 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 52 36
długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 98 cm 54 cm 14 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny nieregularny wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: żółto szaro brązowy drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek Jamy o profilu trapezowatym reprezentować może obiekt nr 20. Nr inw. 20 funkcja jama N 20 20 0 20 cm ryc. nr 4.19 Plan i profil obiektu 20 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 74 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 34 cm 28 cm 11 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny trapezowaty 37
wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szaro brązowy drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek W grupie jam o profilu workowatym za przykładowy może posłużyć obiekt nr 36. Nr inw. 36 funkcja N jama 36 36 0 20 cm ryc. nr 4.20 Plan i profil obiektu 36 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 83 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan 58 cm 35 cm 25 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny workowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: szary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek 4.4. SZAŁASY Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA UWAGI plan profil ceramika kości metal inne 62 szałas A/42/43 430x214x20 nieregularny łódkowaty 68 szałas A/23 198x80x12 nieregularny nieregularny 38
Wg. WIKIPEDIA szałas to: 1. trwały budynek z drewna lub kamienia, czasami bez okien, przeznaczony na sezonowe miejsce zamieszkania np. pasterzy w górach. 2. tymczasowe schronienie wykonane z gałęzi zwykle w kształcie stożka lub dwuspadowego daszka. ( pl.wikipedia.org/wiki/szalas) Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto drugą definicję jako obowiązującą. W przypadku stanowiska Dorotowo V do grupy szałasy zaliczono dwa obiekty (nr 62 i 68) W planie manifestowały się w postaci w miarę regularnych przebarwień. Analiza widmowa zdjęć barwnych planów pozwoliła na stwierdzenie, iż są to konstrukcje złożone, słupowe foto 4.1, ryc. 4.21. Na tej podstawie uznano, iż należy je traktować jako relikty lekkich, nietrwałych konstrukcji naziemnych o funkcjach mieszkalnych lub gospodarczych - szałasów. foto 4.1 obiekt nr 62, zdjęcie planu obiektu pod działaniem kanałowego filtrowania barw uwypuklającego występowanie tzw. dołków poslupowych w obrębie obiektu (aut. R. Maciszewski) 39
Nr inw. 62 funkcja negatyw konstrukcji naziemnej N 62.1 62.2 62.3 62.4 62.5 62.6 62.7 62.8 62.9 62.10 62.11 6 62.1 62.2 62.3 62.4 62.5 62.6 62.7 62.8 62.9 62.10 62.11 0 20 ryc. nr 4.21 Plan i profil obiektu 62 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 42/43 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia 430 cm 214 cm plan 20 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularrny łódkowaty jednorodne opis warstw: a. ciemno szary drobnoziarnisty piasek b. popielaty drobnoziarnisty piasek wypełnisko różnorodne X Nr inw. 68 funkcja negatyw konstrukcji naziemnej 40
N 68.1 68.2 68.3 68.4 68.5 68 68.1 68 68.2 68.3 68.4 68.5 0 20 cm ryc. nr 4.22 Plan i profil obiektu 68 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 23 długość szerokość głębokość kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia 198 cm plan 80 cm 12 cm profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny nieregularny wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: ciemno szary drobnoziarnisty zgliniony piasek 4.5. OGNISKA Wg. WIKIPEDII ognisko rozumiane jest jako [ ] płonący stos, najczęściej z drewna lub innej substancji łatwopalnej. Dawniej używane do ogrzewania i gotowania, obecnie pełni rolę miejsca spotkań towarzyskich, służy także do spalania odpadów roślinnych na działkach i przydomowych ogródkach, np. gałęzi, liści. [ ] Pierwsze ogniska rozpalone były zapewne zaraz po tym, jak człowiek odkrył ogień, czyli jeszcze w czasach prehistorycznych. Ludzie pierwotni wykorzystywali je do ogrzewania, oświetlania, przyrządzania potraw oraz odstraszania niebezpiecznych zwierząt. Ogólnie, narzędzie przetrwania. Takową rolę pełni i 41
dziś podczas wypraw w dzicz. Ognisko odegrało ważną rolę w ewolucji i historii człowieka. [ ] W dzisiejszych czasach ogniska są miejscem spotkań towarzyskich, szczególnie u młodzieży i w ruchach harcerskich, które traktują ognisko jako ważny element obrzędowości. Ognisko (watra) jest też symbolem ruchu wędrowniczego. ( pl.wikipedia.org/wiki/ognisko). Na potrzeby tego opracowania przyjęto, że pod nazwą ognisko rozumie się miejsce bezpośredniego zakładania ognia, pozbawione form konstrukcyjnych służących do jego zakładania i podtrzymywania, takich jak paleniska czy piece. Na stanowisku Dorotowo V zarejestrowano 8 obiektów zaklasyfikowanych jako ogniska. Ze względu na fakt, iż ich czytelne pozostałości zarówno w przekroju poziomym jak i pionowym stanowią formy przypadkowe, których kształt został zdeterminowany czynnikami naturalnymi, zrezygnowano w tym przypadku z głębszego podziału pod względem kategorii kształtu przekroju pionowego. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA UWAGI plan profil ceramika kości metal inne 19 ognisko A/84 34x28x16 nieregularny nieckowaty X KŁ 37 ognisko A/73 72x71x8 nieregularny nieregularny 50 ognisko A/72 125x116x14 kolisty nieregularny 56 ognisko A/63 152xx28 nieregularny nieregularny 59 ognisko A/53 138x90x28 nieregularny nieregularny 60 ognisko A/53 122x100x8 kolisty łódkowaty 79 ognisko A/75 110x36x12 romboidalny nieckowaty 80 ognisko A/65 71x68x22 kolisty nieckowaty Z prezentowanej grupy tylko jeden obiekt posiadał w wypełnisku materiał datujący w postaci fragmentów ceramicznych. Na ich podstawie zaklasyfikowano go jako element osadnictwa ludności kultury łużyckiej we wczesnej epoce żelaza na tym terenie. Można tez uznać go jako reprezentatywny dla całej grupy. Nr inw. 19 funkcja N ognisko 19 19 0 20 cm ryc. nr 4.23 Plan i profil obiektu 19 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 84 długość szerokość 34 cm 28 cm 42
głębokość kształt plan 16 cm profil nieregularny nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne kultura łużycka Epoka brązu X wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: ciemnoszarobrunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu i z wytrąceniami spalenizny, w zasypie przepalone kamienie. 4.6. PALENISKA WIKIPEDIA palenisko definiuje jako część pieca lub kotła, w którym odbywa się spalanie paliwa. ( pl.wikipedia.org/wiki/palenisko). Na potrzeby tego opracowania przyjęto, że palenisko jest to forma konstrukcyjna służąca do zakładania i utrzymywania ognia. Na omawianym stanowisku zarejestrowano 9 tego typu obiektów. Nr INW. 3 22 34 39 40 41 53 57 61 FUNKCJA palenisk o palenisk o palenisk o palenisk o palenisk o palenisk o palenisk o palenisk o palenisk o LOKALIZACJ A (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚ Ć (w cm) plan profil ceramik a A/71 149x94x18 nieregularny łódkowaty X KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGI A A/54 149x96x20 nieregularny łódkowaty X p.ś. A/56 71x51x14 nieregularny czerpakowat y A/73 121x62x35 nieregularny łódkowaty A/73 89x48x9 nieregularny nieregularny A/72 139x82x30 nieregularny nieregularny A/25 81x70x15 kolisty łódkowaty A/63 160x106x2 3 prostokątnaw y nieckowaty A/72 130x98x42 nieregularny nieckowaty kośc i meta l inn e KŁ UWAG I W tym zespole zarejestrowano tylko dwa obiekty zawierające materiał ceramiczny pozwalający na ich datowanie. Obiekt nr 3 związany był z osadnictwem ludności kultury łużyckiej w późnej epoce brązu. Z kolei obiekt nr 22 pochodził z późnego średniowiecza. 43
Nr inw. 3 funkcja palenisko N 3b 3a 3a 3b 0 20 ryc. nr 4.24 Plan i profil obiektu 3 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 71 długość szerokość głębokość kształt 149 cm 94 cm 18 cm plan profil nieregularny łódkowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne kultura łużycka Epoka brązu X jednorodne wypełnisko różnorodne X opis warstw: a. ciemno szary silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu i węgli drzewnych i przepalonymi kamieniami b. jasno szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu i węgli drzewnych 44
Nr inw. 22 funkcja palenisko N 22b 22a 22b 22b 22a 22b 0 20 cm ryc. nr 4.25 Plan i profil obiektu 22 (rys. R. Maciszewski) hektar A ar 54 długość szerokość głębokość kształt 149 cm 96 cm 20 cm plan profil nieregularny łódkowaty zabytki ruchome ceramika kości krzemienie metale inne X faza zasiedlenia późne średniowiecze chronologia XIV / XV w. jednorodne wypełnisko różnorodne X opis warstw: a. ciemno szary silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu, węgli drzewnych i licznymi przepalonymi kamieniami b. szarobrunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu, węgli drzewnych c. szary silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu, węgli drzewnych 4.7. PODSUMOWANIE W toku prac badawczych prowadzonych na stanowisku Dorotowo V odkryto 117 obiektów wziemnych (w tym obiekty wydzielone w wyniku analizy przekrojów pionowych), 2 konstrukcje złożone zinterpretowane jako szałasy, 47 dołków posłupowych, 5 grup dołków posłupowych, 46 jam, 8 ognisk oraz 9 palenisk wykres 4.1. Zarejestrowano 45
materiał ceramiczny związany z osadnictwem kultury łużyckiej, późnośredniowiecznym, oraz nowożytnym. wykres 4.1 Spośród wszystkich zarejestrowanych obiektów tylko 8,5% zawierało w swoich wypełniskach fragmenty ceramiczne pozwalające na ich datowanie. W tej grupie najliczniej reprezentowane były obiekty związane z osadnictwem ludności kultury łużyckiej we wczesnej epoce żelaza (60%). Obok nich z identyczną, 20% frekwencja wystąpiły jednostki związane z osadnictwem późnośredniowiecznym (XIV/XV w.) oraz nowożytnym (XVIII / XIX w.) wykres 2. 46
wykres 4.2 W grupie obiektów datowanych 70% stanowiły jamy, paleniska 20% a ogniska 10% wykres 3. wykres 4.3 Natomiast w grupie obiektów nie datowanych najliczniejszą grupę stanowiły dołki posłupowe z frekwencją 48,5%. Drugą co do wielkości grupę stanowiły jamy (36,5%). Na trzeciej pozycji z frekwencją 6,5% ex aequo uplasowały się paleniska i ogniska. Szałasy stanowiły tylko 2% ogólnej liczby obiektów pozbawionych materiału datującego wykres 4.4 47
wykres 4.4 Biorąc powyższe pod uwagę a w szczególności fakt, iż na badanym obszarze nie stwierdzono reliktów stałego osadnictwa w postaci obiektów gospodarczych (np. piece, studnie itp.) czy mieszkalnych (chaty, półziemianki, ziemianki itp.) należy przyjąć, iż badany obszar był we wszystkich stwierdzonych na nim okresach chronologicznych objęty osadnictwem okresowym (obozowiska). Fot. 4.1 Profil NE obiektu nr 3 - palenisko KŁ 48
Fot. 4.2 Plan płaski obiektu nr 3 - palenisko KŁ Fot. 4.3 Profil W obiektu nr 22 - palenisko z okresu późnego średniowiecza Fot. 4.4 Plan płaski obiektu nr 22 - palenisko z okresu późnego średniowiecza 49
Fot. 4.5 Plan płaski obiektu nr 54 - jama nowożytna Fot. 4.6 Profil S obiektu nr 54 - jama nowożytna 50
ZESTAWIENIE OBIEKTÓW Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) POZIOM EKSPLORACYJNY DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLO GIA plan profil cerami ka kości metal inne UWAGI 1 jama A/91 I 78x62x12 kolisty łódkowaty X KŁ 2 dołek posłupowy A/91 I 24x22x8 nieregularny workowaty 3 palenisko A/71 I 149x94x18 nieregularny łódkowaty X KŁ 4 dołek posłupowy A/91 I 30x28x12 kolisty nieregularny 5 jama A/71 I 105x64x18 owalny łódkowaty 7 jama A/71 I 162x134x30 nieregularny łódkowaty 10 jama A/61 I 53x51x16 nieregularny nieckowaty 10.1 dołek posłupowy A/61 I 10x?x11? trójkątny 12 jama A/51 I 114x84x20 nieregularny czerpakowaty 13 jama A/41 I 142x110x22 nieregularny nieckowaty 13.1 jama A/41 I 41xx16? nieckowaty 16 jama A/21 I 51x38x18 nieregularny nieckowaty X p.ś. 17 grupa dołków posłupowych A/31 I 43x42x32 nieregularny? 17.1 dołek posłupowy A/31 I 20x?x8? trójkątny 17.2 dołek posłupowy A/31 I 12x?x12? workowaty 17.3 dołek posłupowy A/31 I 11x?x10? workowaty 18 jama A/84 I 71x70x29 kolisty nieckowaty X KŁ 19 ognisko A/84 I 34x28x16 nieregularny nieckowaty X KŁ 20 jama A/74 I 34x28x11 nieregularny trapezowaty 10, nieczytelny w planie 13, nieczytelny w planie układ 3 dołków posłupowych czytelny w planie jako 1 obiekt 17 17 17 51
21 jama A/64 I 175x124x16 nieregularny łódkowaty X KŁ 22 palenisko A/54 I 149x96x20 nieregularny łódkowaty X p.ś. 23 jama A/54 I 73x54x15 nieregularny łódkowaty 24 dołek posłupowy A/44 I 58x50x22 nieregularny workowaty 25 jama A/34 I 98x62x30 nieregularny czerpakowaty X KŁ 25.1 dołek posłupowy A/34 I 34x?x14? nieckowaty 26 grupa dołków posłupowych A/24 I 78x40x? nieregularny? 26.1 dołek posłupowy A/24 I 41x?x18? trójkątny 26.2 dołek posłupowy A/24 I 25x?x16? trójkątny 26.3 dołek posłupowy A/24 I 12x?x14? workowaty 27 jama A/14 I 75x68x16 nieregularny czerpakowaty 28 dołek posłupowy A/11 I 19x34x12 kolisty workowaty 29 jama A/1 I 68x63x14 nieregularny czerpakowaty 30 jama A/1 I 41x38x18 kolisty workowaty 31 jama A/86 I 110x96x12 kolisty łódkowaty X now. 31.1 dołek posłupowy A/86 I 12x?x11? workowaty 31.2 jama A/86 I 52x?x10? nieckowaty 32 jama A/76 I 38x36x8 kolisty nieckowaty 33 jama A/66 I 200x136x40 nieregularny nieckowaty 33.1 dołek posłupowy A/66 I 62x45x15 kolisty workowaty 34 palenisko A/56 I 71x51x14 nieregularny czerpakowaty 35 grupa dołków posłupowych A/82 I 82x68x25 nieregularny? 25 układ 3 dołków posłupowych czytelny w planie jako 1 obiekt 26 26 26 31, nieczytelny w planie 31, nieczytelny w planie 33 zespół trzech dołków posłupowych czytelny w planie 52
35.1 dołek posłupowy A/82 I 42x?x25? workowaty 35.2 dołek posłupowy A/82 I 22x?x20? workowaty 35.3 dołek posłupowy A/82 I 18x?x20? workowaty 36 jama A/83 I 58x35x25 nieregularny workowaty 37 ognisko A/73 I 72x71x8 nieregularny nieregularny 38 jama A/73 I 275x104x40 nieregularny łódkowaty 39 palenisko A/73 I 121x62x35 nieregularny łódkowaty 40 palenisko A/73 I 89x48x9 nieregularny nieregularny 41 palenisko A/72 I 139x82x30 nieregularny nieregularny 42 jama A/72 I 192x141x60 nieregularny czerpakowaty 43 jama A/73 I 80x54x25 owalny trapezowaty 44 jama A/73 I 70x58x12 owalny czerpakowaty 45 jama A/52 I 98x54x14 nieregularny nieregularny 45.1 dołek posłupowy A/52 I 12x?x10? workowaty 45.2 jama A/52 I 42x?x12? nieckowaty 46 jama A/72 I 95x54x14 nieregularny nieregularny 47 dołek posłupowy A/73 I 52x50x16 owalny czerpakowaty 48 dołek posłupowy A/73 I 30x28x9 kolisty nieckowaty 49 dołek posłupowy A/73 I 30x25x14 kolisty nieckowaty 49.1 dołek posłupowy A/73 I 10x?x18? workowaty 50 ognisko A/72 I 125x116x14 kolisty nieregularny 51 grupa dołków posłupowych A/93 I 42x40x12 kolisty? jako jeden obiekt 35, nieczytelny w planie 35, nieczytelny w planie 35, nieczytelny w planie 45, nieczytelny w planie 45, nieczytelny w planie 49, nieczytelny w planie zespół trzech dołków posłupowych czytelny w planie 53
51.1 dołek posłupowy A/93 I 12x?x10? workowaty 51.2 dołek posłupowy A/93 I 20x?x12? workowaty 51.3 dołek posłupowy A/93 I 14x?x9? workowaty 52 grupa dołków posłupowych A/73 I 68xx20 workowaty 52.1 dołek posłupowy A/73 I 28x?x20? workowaty 52.2 dołek posłupowy A/73 I 32x?x18? workowaty 53 palenisko A/25 I 81x70x15 kolisty łódkowaty 54 jama A/73 I 78x24x16 nieregularny czerpakowaty X now. 55 jama A/92 I 61x54x16 kolisty czerpakowaty 56 ognisko A/63 I 152xx28 nieregularny nieregularny 57 palenisko A/63 I 160x106x23 prostokątnawy nieckowaty 58 jama A/63 I 98x72x32 nieregularny nieregularny 59 ognisko A/53 I 138x90x28 nieregularny nieregularny 60 ognisko A/53 I 122x100x8 kolisty łódkowaty 61 palenisko A/72 I 130x98x42 nieregularny nieckowaty 62 szałas A/42/43 I 430x214x20 nieregularny łódkowaty jako jeden obiekt 51, nieczytelny w planie 51, nieczytelny w planie 51, nieczytelny w planie zespół dwóch dołków posłupowych czytelny w planie jako jeden obiekt 52, nieczytelny w planie 52, nieczytelny w planie 62.1 dołek posłupowy A/42/43 I 10x?x18? workowaty 62, nieczytelny w planie 62.2 dołek posłupowy A/42/43 I 8x?x8? workowaty 62, nieczytelny w planie 62.3 dołek posłupowy A/42/43 I 15x?x30? workowaty 54
62.4 dołek posłupowy A/42/43 I 12x?x6? workowaty 62.5 dołek posłupowy A/42/43 I 10x?x10? workowaty 62.6 dołek posłupowy A/42/43 I 8x?x12? workowaty 62.7 dołek posłupowy A/42/43 I 8x?x8? workowaty 62.8 dołek posłupowy A/42/43 I 8x?x10? workowaty 62.9 dołek posłupowy A/42/43 I 10x?x12? workowaty 62.10 dołek posłupowy A/42/43 I 8x?x16? workowaty 62.11 dołek posłupowy A/42/43 I 8x?x15? workowaty 63 jama A/32 I 86x80x20 nieregularny nieckowaty 64 jama A/33 I 95x68x16 nieregularny nieregularny 65 jama A/13 I 114x104x16 nieregularny nieregularny 66 jama A/23 I 198x130x62 nieregularny nieckowaty 67 jama A/23 I 124x50x26 owalny nieckowaty 68 szałas A/23 I 198x80x12 nieregularny nieregularny 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 62, nieczytelny w planie 68.1 dołek posłupowy A/23 I 20x?x10? workowaty 68, nieczytelny w planie 68.2 dołek posłupowy A/23 I 24x?x18? workowaty 55
68.3 dołek posłupowy A/23 I 24x?x12? workowaty 68.4 dołek posłupowy A/23 I 20x?x12? workowaty 68.5 dołek posłupowy A/23 I 18x?x12? workowaty 69 jama A/22 I 133x75x65 prostokątnawy trapezowaty 70 jama A/22 I 81x50x50 prostokątnawy trapezowaty 71 jama A/22 I 118x98x60 kolisty trapezowaty 72 jama A/22 I 132x110x79 kolisty trapezowaty 73 jama A/32 I 50x49x21 kolisty trapezowaty 74 dołek posłupowy A/42 I 28x26x14 kolisty trapezowaty 75 dołek posłupowy A/12 I 45x39x19 kolisty trójkątny 76 jama A/2 I 102x80x30 kolisty nieckowaty 78 dołek posłupowy A/85 I 26x21x21 kolisty workowaty 79 ognisko A/75 I 110x36x12 romboidalny nieckowaty 79.1 dołek posłupowy A/75 I 14x?x8? workowaty 80 ognisko A/65 I 71x68x22 kolisty nieckowaty 81 jama A/55 I 56x38x10 kolisty nieckowaty 82 jama A/45 I 59x56x12 kolisty czerpakowaty 83 jama A/35 I 102x42x15 elipsoidalny nieregularny 84 jama A/62 I 50x40x18 kolisty nieckowaty 68, nieczytelny w planie 68, nieczytelny w planie 68, nieczytelny w planie 68, nieczytelny w planie 79, nieczytelny w planie 56
Igor Maciszewski 5. Analiza zabytków ruchomych 5.1 Informacje ogólne W trakcie prac badawczych na stanowisku Dorotowo V zarejestrowano łącznie 28 zabytków ruchomych w postaci ceramiki naczyniowej, wśród których 20 związanych było z KŁ, 3 z okresem PŚ oraz 5 z nowożytnością. Ich występowanie w obrębie 10 obiektów przedstawiono w tabeli nr 5.1. Tabela 5.1 Specyfikacja występowania materiałów zabytkowych w obrębie obiektów. L.p. numer obiektu lokalizacja liczba ceramiki chronologia 1 1 A 91 5 KŁ 2 3 A 71 9 KŁ 3 16 A 21 2 p.ś. 4 18 A 84 1 KŁ 5 19 A 84 2 KŁ 6 21 A 64 2 KŁ. 7 22 A 54 1 p.ś. 8 25 A 34 1 KŁ 9 31 A 86 4 now. 10 54 A 73 1 now. 5.2 Analiza ceramiki kultury łużyckiej 5.2.1 analiza technologiczna W omawianej kolekcji dominowały naczynia wykonane w oparciu o grubo i średnioziarnisty tłuczeń z niewielką domieszką różnoziarnistego piasku. Ścianki zewnętrzne były szorstkie z wystającą na powierzchni domieszką mineralną. Ścianki wewnętrzne zazwyczaj były gładzone, zapewne przy użyciu twardego gładzika. Wszystkie pojemniki były lepione ręcznie, wypał zaś odbywał się w atmosferze utleniającej przy stałym dostępie powietrza, o czym świadczą niejednobarwne powierzchnie i dwubarwny przełam. Jakość wypału była stosunkowo dobra. 57
Poza dziewięcioma ułamkami z obiektu nr 3, tworzącymi jedno naczynie (kategoria I) oraz 1 fragmentem z obiektu nr 25 II kategorii wielkościowej wg. A. Buko (Buko 1990) pozostałe fragmenty zaliczyć należy do kategorii IV. 5.2.2 Analiza morfologiczna Spośród 20 fragmentów ceramiki KŁ 9 tworzyło jedno naczynie (ryc. 5.1-2) zaś 1 obejmował część wylewu, brzuścową oraz przydenną (ryc. 5.1-1). Pozostałe zaś fragmenty należały do niezdobionych brzuśców. Zarejestrowane naczynia typologicznie łączyć należy z garnkiem esowatym, formą powszechnie występującą od późno brązowych faz KŁ aż po okres wczesnego średniowiecza. Nie jest ona więc czuła z punktu widzenia ustaleń chronologicznych, aczkolwiek w przypadku omawianej tu jednostki kulturowej wiązać ją należy raczej ze schyłkiem epoki brązu. 5.2.3 Ustalenia chronologiczne Podstawą datowania kolekcji ceramiki KŁ z Dorotowa jest z jednej strony zdiagnozowanie dwóch garnków esowatych, które pojawiają się na tych terenach od IV epoki brązu (Dąbrowski 1997), z drugiej zaś wynik analizy technologicznej, który świadczy o późniejszych fazach rozwoju tej kultury. Biorąc pod uwagę pobliską osadę ze stanowiska Dorotowo IV (Niedźwiedź 2016), datowaną na schyłek epoki brązu można założyć, iż omawiana tu kolekcja plasuje się w V VI okresie EB. Ryc. 5.1 Wybrane naczynia KŁ; 1 fragment garnka esowatego z obiektu nr 25; 2 garnek esowaty z paleniska nr 3. 58
5.3 Analiza morfologiczna i technologiczna ceramiki późnośredniowiecznej Kolekcja późnośredniowiecznych zabytków ze stanowiska Dorotowo V jest niezwykle skromna i ogranicza się do trzech fragmentów ceramiki naczyniowej. Wszystkie one klasyfikują się w IV kategorii wielkościowej wg. A. Buko (1990). Wśród nich wyodrębniono 1 ułamek dna. Wszystkie fragmenty zostały dobrzy wypalone w atmosferze redukcyjnej, wykonano je na szybkoobrotowym kole garncarskim używając przy tym domieszki drobnoziarnistego piasku. Wszystkie ułamki należały do cienkościennych pojemników. Jedyny fragment charakterystyczny to ułamek dna płaskiego ze śladami odcinania i wyodrębnionej stopce (ryc. 5.2). Ryc. 5.2 Fragment ceramiki późnośredniowiecznej 5.4 Analiza morfologiczna i technologiczna ceramiki nowożytnej. Wszystkie zabytki nowożytne ze stanowiska Dorotowo V plasują się w IV kategorii wielkościowej wg. A. Buko (Buko 1990). Spośród pięciu fragmentów ceramiki nie było żadnego ułamka charakterystycznego, co uniemożliwiło przeporwadzenie analizy morfologicznej ograniczając możliwości analityczne do badań technologicznych. Cztery z zarejestrowanych ułamków należały do gt. D wg. L. Kajzera (Kajzer 1990) zaś jeden, szkliwiony od wewnątrz zieloną polewą, do gt E. Z uwagi na niewielką liczbę kolekcji jak również brak cech dystynktywnych ustalenia chronologiczne są bardzo nieprecyzyjne. Można przyjąć, wobec występowania technologii 59
związanej z późnym okresem nowożytnym, iż cała kolekcja plasuje się w granicach XVIII XX wieku. Fot. 5.1 Wybrane zabytki ruchome z okresu nowożytnego, późnego średniowiecza oraz KŁ Bibliografia Buko A. 1990 Ceramika Wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk - Łódź. Czebreszuk, J. 1996 Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu, Poznań Hoffmann M. J. 1999, Źródła do kultury i osadnictwa południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Olsztyn Ignaczak, M. 2002 Ze studiów nad genezą kultury łużyckiej w strefie Kujaw, Poznań Ignaczak M. 2004 Osadnictwo społeczeństw kultury łużyckiej, [w:] J. Bednarczyk, A. Kośko (red.) Od długiego domu najstarszych rolników do dworu staropolskiego. Wyniki badań na trasie gazociągu Mogilno- Włocławek i KPMG Mogilno-Wydartowo, Poznań, s. 373-397 Kajzer L. 1986 Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z wieży Karnkowskiego w zamku w Raciążku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 34, s. 199-225. 1991 W sprawie waloryzacji masowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, r. 39,nr 4, s. 467-483 Kruppe J. 1961 Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław Warszawa Kraków. 60
1990 Narodziny archeologii późnośredniowiecznej i staropolskiej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, nr 36: 7-22. Niedźwiedź E., Niedźwiedź J. 2012 Świerczek stan. 1-3. Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających budowę drogi krajowej nr 7 na odcinku obwodnica Radomia granica woj. mazowieckiego, Zamość, maszynopis w zbiorach WUOZ w Warszawie, Delegatura w Radomiu. Purowski T. 2003 Cmentarzysko kultury łużyckiej w Ożumiechu na północnym Mazowszu, Warszawa 61
Igor Maciszewski 6. ANALIZA PRZESTRZENNA I FAZY ZASIEDLENIA STANOWISKA 6.1 Analiza przestrzenna osadnictwa kultury łużyckiej Obiekty KŁ występują na całym obszarze badanej powierzchni, chociaż większość znajdowała się na kulminacji wyniesienia w południowej części stanowiska. Były one krótkotrwale użytkowane, zapewne w różnych odstępach czasowych, nieuchwytnych jednakże w materiale zabytkowym. Wskazują na to jednorodne wypełniska i bardzo nieliczna liczba materiału ruchomego ograniczającego się do ceramiki. Reasumując, można założyć iż prace badawcze na stanowisku Dorotowo IV ujawniły relikty obozowiska/ obozowisk, związanych z doraźną działalnością gospodarczą. W skali makro stanowisko to wpisuje się w bogatą sieć osadniczą na obszarze pojezierza Olsztyńskiego z I fazy osadniczej obejmującej IV-VI okres epoki brązu (1000-ok. 550 lat p n.e.) Ryc. 6.1.Dorotowo V na tle sieci osadniczej w IV-VI OEB (I faza): 1 - Olsztyn, 2 Klewki, gm. Purda, 3 Szczęsne, gm. Purda, 4 Barczewo, gm. Loco, 5 Bogdany, gm. Barczewo, 6 Gągławki, 62