ConseilUE RADA UNIEUROPEJSKIEJ Bruksela,3maja2012r.(21.05) (OR.en) 9417/12 LIMITE PUBLIC ASIM 50 RELEX 396 DEVGEN 116 NOTADOPUNKTUA Od: SekretariatGeneralnyRady Do: Rada(doSprawOgólnych) Data: 29maja2012r. Nrpoprz.dok.: 8361/12ASIM36RELEX295DEVGEN77+COR1(fr)+COR2(fi) Dotyczy: KonkluzjeRadywsprawieglobalnegopodejściadokwestimigracjiimobilności 1. W2005rokuRadaEuropejskaporazpierwszynazwałaglobalnympodejściemramy politykiidziałańuezzakresustosunkówzewnętrznychwobszarzeazyluimigracji. Wagę globalnegopodejściaorazpotrzebęjegodalszegorozwijaniaiwdrażaniaradaeuropejska potwierdzaławkolejnychlatach;potwierdzeniembyłytakżeeuropejskipaktoimigracji iazyluorazprogramsztokholmski. 2. PowydaniuprzezKomisjęwlistopadzie2011rokukomunikatuwsprawieglobalnego podejściadokwestimigracjiimobilności 1 prezydencjauznała,żeopracowaniekonkluzji Radynatentematbędziejednymzpriorytetówjejprac.Celemtychkonkluzjimiałobyć dalszerozwinięcieglobalnegopodejścia,wzmocnienieobowiązującychram,atakże zwrócenieuwaginato,bypodczaswdrażaniaglobalnegopodejściakierowaćsię konkretnymipriorytetamistrategicznymi. 1 17254/11ASIM122RELEX1220. 9417/12 hod/ds/kal 1 DGH1B LIMITE PL
3. Grupa Robocza Wysokiego Szczebla ds. Azylu i Migracji dokładnie przeanalizowała projekty konkluzji przedłożone jej przez prezydencję i na posiedzeniu w dniach 20 21 marca 2012 r. osiągnęła porozumienie co do tekstu zamieszczonego w załączniku do niniejszej noty. 4. Na posiedzeniu w dniu 18 kwietnia Komitet Stałych Przedstawicieli zatwierdził porozumienie wypracowane przez grupę i zgodził się włączyć tę kwestię do porządku obrad posiedzenia Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych w dniach 26 27 kwietnia 2012 r., by umożliwić ministrom pierwszą wymianę poglądów na temat rozwijania i wdrażania odnowionego globalnego podejścia przed przekazaniem go do zatwierdzenia Radzie do Spraw Ogólnych. 5. Rada jest proszona o zatwierdzenie konkluzji w brzmieniu przedstawionym w załączniku do niniejszej noty. 9417/12 hod/ds/kal 2 DG H 1B LIMITE PL
ZAŁĄCZNIK Konkluzje Rady w sprawie globalnego podejścia do kwestii migracji i mobilności 1. Rada wyraża zadowolenie z faktu, że od czasu przyjęcia globalnego podejścia do kwestii migracji w grudniu 2005 roku podejście to rozwijano i wdrażano. Okazało się, że stanowi ono coraz ważniejsze całościowe i wyważone ramy dialogu politycznego i współpracy politycznej z krajami trzecimi. W konkluzjach z 23 24 czerwca 2011 r. Rada Europejska zwróciła się do Komisji o jego ocenę. 2. Zgodnie z programem sztokholmskim oraz z europejskim paktem o imigracji i azylu Rada potwierdza, że UE potrzebuje silnej i spójnej polityki w obszarze migracji i azylu; podkreśla również, że globalne podejście należy uczynić bardziej strategicznym i skutecznym i ściślej powiązać je z innymi stosownymi dziedzinami polityki UE, zwłaszcza ze stosunkami zewnętrznymi UE, w tym współpracą rozwojową. 3. Rada z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji z dnia 18 listopada 2011 r. pt. Globalne podejście do kwestii migracji i mobilności jako przyczynek do spójniejszych, bardziej uporządkowanych i bardziej strategicznych ram polityki w stosunkach z krajami trzecimi w dziedzinie migracji i mobilności. Globalne podejście nadrzędne ramy zewnętrznej polityki migracyjnej UE 4. Rada uznaje globalne podejście za nadrzędne ramy zewnętrznej polityki migracyjnej i azylowej UE; określa ono, w jaki sposób UE ma prowadzić dialog i współpracę w dziedzinie migracji i mobilności z krajami i regionami trzecimi, oraz potwierdza, że zewnętrzny i wewnętrzny wymiar polityk UE muszą być silnie ze sobą powiązane i muszą się uzupełniać. 9417/12 hod/ds/kal 3
5. Rada odnotowuje, że wdrażanie globalnego podejścia jest wspólnym zadaniem Komisji Europejskiej, Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych oraz państw członkowskich stosownie do ich kompetencji. Zwraca uwagę na istotną rolę delegatur UE oraz ambasad państw członkowskich we wzmacnianiu dialogu i współpracy na szczeblu lokalnym. 6. Za główne forum mające kierować dyskusjami i inicjatywami związanymi z globalnym podejściem oraz przygotowywać grunt pod konkretne działania wykonawcze Rada uznaje Grupę Roboczą Wysokiego Szczebla ds. Azylu i Migracji; w stosownym przypadku ma ona się konsultować z innymi grupami roboczymi Rady. 7. Ze względu na wagę i skalę mobilności zarówno obywateli UE, jak i obywateli krajów trzecich, którzy przekraczają zewnętrzne granice UE, oraz ze względu na strategiczną wagę kontrolowanej mobilności, Rada uznaje mobilność za integralny element globalnego podejścia. Konkretne priorytety 8. Rada z zadowoleniem przyjmuje cztery priorytety działań: i) lepsze organizowanie legalnej migracji oraz sprzyjanie dobrze zorganizowanej mobilności; ii) zapobieganie nielegalnej migracji i jej zwalczanie oraz eliminowanie handlu ludźmi; iii) maksymalizacja wpływu migracji i mobilności na rozwój; iv) promowanie ochrony międzynarodowej oraz wzmacnianie zewnętrznego wymiaru polityki azylowej. 9. Rada podkreśla, że u podstaw unijnej polityki migracyjnej oraz stosunków UE z krajami trzecimi leży poszanowanie Karty praw podstawowych UE oraz praw człowieka. Pamiętając, że zasadniczym elementem wszelkich unijnych ram politycznych względem krajów trzecich są interesy państw członkowskich, Rada przyznaje, że globalne podejście powinno we właściwy sposób uwzględniać również punkt widzenia migrantów. Powinno także brać należycie pod uwagę problematykę płci oraz migrantów będących w szczególnie trudnej sytuacji. Powinno również zakładać mocniejsze zaangażowanie wszystkich stosownych zainteresowanych stron, w tym diaspor i organizacji migrantów, w dialog i we współpracę w dziedzinie migracji i mobilności z krajami trzecimi. 9417/12 hod/ds/kal 4
Lepsze organizowanie legalnej migracji oraz sprzyjanie dobrze zorganizowanej mobilności 10. Rada przypomina, że w świetle strategii Europa 2020 UE powinna w stosownym przypadku starać się organizować migrację zarobkową w celu promowania wzrostu gospodarczego, a przy tym w pełni respektować kompetencje państw członkowskich oraz zasadę preferowania obywateli UE, wyrażoną w stosownych postanowieniach aktu o przystąpieniu z 2007 roku. Wykorzystany zostanie potencjał unijnego dorobku prawnego, a zwłaszcza dyrektywa o niebieskiej karcie. Udział globalnego podejścia w tych działaniach powinien polegać na rozważeniu niewiążących środków mających służyć lepszemu zorganizowaniu legalnej migracji we współpracy z krajami trzecimi, z uwzględnieniem priorytetów, potrzeb i potencjału każdego z państw członkowskich. 11. Rada uznaje, że kluczem do tego, by migranci, społeczności przyjmujące oraz kraje pochodzenia mogły korzystać z potencjału migracji, są skuteczne polityki integracyjne, w tym integracja na rynku pracy. W związku z tym Rada z zadowoleniem przyjmuje starania służące rozwijaniu współpracy państw członkowskich w dziedzinie polityk integracyjnych. 12. Rada przypomina, jak ważne jest sprzyjanie dobrze zorganizowanej mobilności. Działanie to polega m.in. na strategicznym korzystaniu z możliwości, jakie dają unijny kodeks wizowy oraz odpowiednie ustawodawstwo krajowe, a w stosownym przypadku na negocjowaniu unijnych umów o ułatwieniach wizowych. Przy tej okazji Rada potwierdza, że obecne oraz wszelkie przyszłe rozmowy w sprawie wiz stanowią element globalnego podejścia. Postępy w tych rozmowach zależą od spełnienia odpowiednio dopasowanych kryteriów, m.in. w kwestiach takich, jak readmisja, azyl, zarządzanie granicami, bezpieczeństwo dokumentów, zapobieganie nielegalnej migracji i jej zwalczanie, porządek publiczny i bezpieczeństwo publiczne, a także prawa podstawowe. 9417/12 hod/ds/kal 5
13. Rada powtarza, że migracja cyrkulacyjna jeżeli dobrze nią zarządzać może się przyczynić do wzrostu gospodarczego oraz przepływu kompetencji i wiedzy z korzyścią dla rozwoju zarówno kraju pochodzenia, jak i dla kraju goszczącego; równocześnie może być wiarygodną alternatywą dla nielegalnej imigracji. Należy się zastanowić, co jeszcze można zrobić, aby zainteresowane państwa członkowskie mogły propagować taką migrację jako instrument rozwojowy. Można przy tym uwzględnić takie działania, jak dłuższe okresy nieobecności bez utraty statusu rezydenta, wydłużenie okresu obowiązywania pozwoleń na pracę dla migrantów zarobkowych oraz intensywniejsze działania reintegracjyjne. Zapobieganie nielegalnej migracji i jej zwalczanie oraz eliminowanie handlu ludźmi 14. Rada podkreśla, że podstawowym warunkiem dobrze zorganizowanej migracji oraz stałym, kluczowym elementem globalnego podejścia są: sprawne zarządzanie granicami oraz skuteczna polityka powrotów i readmisji. Uznaje także, że efektywne wdrażanie globalnego podejścia może się przyczynić do bezpieczeństwa UE. 15. Rada powtarza, że należy jeszcze bardziej zwiększyć starania o zawarcie unijnych umów o readmisji, zwłaszcza z krajami sąsiedzkimi oraz innymi kluczowymi krajami pochodzenia i tranzytu; równocześnie uznaje, że należy rozważyć odpowiednio dopasowane środki, które pozwoliłyby doprowadzić negocjacje do końca. 16. Rada zwraca uwagę na to, jak ważne jest, by dbać o odpowiednie wdrażanie obowiązujących umów o readmisji i zobowiązań w tym zakresie wynikających z innych umów zawartych przez UE. Należy także poświęcić należytą uwagę wdrażaniu dwustronnych umów o readmisji czy uzgodnień zawartych przez państwa członkowskie w obszarze ich kompetencji. Ponadto Rada przypomina, że na mocy zwyczajowego prawa międzynarodowego każde państwo jest zobowiązane do bezwarunkowej readmisji oraz bezwarunkowego ułatwiania readmisji swoich obywateli. Powtarza, że w ramach polityki powrotowej nadal będzie się w pełni przestrzegać norm wynikających z praw człowieka. 9417/12 hod/ds/kal 6
17. Rada podkreśla, jak ważne są powroty i reintegracja nielegalnych migrantów; apeluje do państw członkowskich, by opracowywały i wdrażały programy dobrowolnych powrotów oraz plany przymusowych powrotów, a przy tym zgodnie z dorobkiem prawnym UE i zobowiązaniami międzynarodowymi w pełni respektowały przysługujące migrantom prawa człowieka. 18. Rada przypomina, że potrzeba dalszych działań w walce z handlem ludźmi oraz przemytem migrantów i że szczególną uwagę należy przy tym zwrócić na prewencję, ściganie sprawców, ochronę ofiar oraz szczególną sytuację nieletnich pozostających bez opieki. 19. Rada przypomina, jak ważne jest, by wspierać państwa trzecie w dziedzinie zdolności do zintegrowanego zarządzania granicami, i zwraca się do Fronteksu, by skorzystał ze swojego rozszerzonego mandatu i ulepszył zarządzanie zewnętrznymi granicami UE, w tym poszerzył współpracę operacyjną z właściwymi organami krajów trzecich. Maksymalizacja wpływu migracji na rozwój 20. Rada podkreśla, że nawet w dłuższej perspektywie zasadniczym elementem starań UE o to, by migracja była wyborem, a nie koniecznością, musi pozostać rozwój; Rada uznaje, że UE i jej państwa członkowskie istotnie przyczyniły się do tego, by migracja zyskała pozytywny wpływ na rozwój. Przy tej okazji przypomina, że należy zadbać o większą spójność polityki migracyjnej z innymi politykami w myśl unijnych zobowiązań mówiących o spójności polityki na rzecz rozwoju. 21. Rada przyznaje, że najważniejszymi zadaniami pozostają: dalsze zwiększanie pozytywnego wpływu migracji na rozwój, minimalizowanie negatywnych efektów migracji, w tym kosztów społecznych, wciąż ograniczona wiedza o wpływie migracji na rozwój społecznogospodarczy i ograniczona świadomość jego istnienia, a także utrzymywanie się czynników sprzyjających migracji, takich jak brak bezpieczeństwa czy szans na zatrudnienie w kraju pochodzenia. 9417/12 hod/ds/kal 7
22. W związku z rosnącą mobilnością regionalną i globalną należy dokładniej zbadać charakterystyczne cechy i skutki rozwojowe migracji Południe Południe oraz uwzględnić je zgodnie ze stosownymi priorytetami UE. W tym kontekście szczególny nacisk należy położyć na promowanie podejścia opartego na prawach człowieka. 23. Rada podkreśla, że jest gotowa pomagać krajom partnerskim w lepszym uwzględnianiu migracji w planach i działaniach prorozwojowych oraz w szeregu sektorowych polityk publicznych, m.in. w pełni korzystając z tworzenia profili migracyjnych. Potrzebne są także dalsze środki, które pozwolą członkom diaspory i organizacjom migrantów aktywnie przyczyniać się do rozwoju kraju pochodzenia, m.in. promowanie inwestycji generujących dochód oraz tymczasowych powrotów wykwalifikowanych migrantów. 24. Rada potwierdza, że należy zadbać o szybsze, łatwiejsze i tańsze przekazy pieniężne migrantów oraz zwiększyć prorozwojowe efekty tego rodzaju przekazów społecznych i finansowych, a jednocześnie dbać o spójność z innymi priorytetami rozwojowymi. Należy zapobiegać negatywnym skutkom drenażu mózgów poprzez polityki przeciwdziałające problemom strukturalnym, które są przyczyną tego zjawiska. Wymaga to kompleksowego podejścia, w tym etycznych strategii i praktyk rekrutacyjnych oraz brania pod uwagę analiz rynku pracy w krajach pochodzenia. 25. UE powinna rozważyć ukierunkowane działania sprzyjające powiązaniom między migracją, rozwojem i zatrudnieniem. Szczególną uwagę należy zwrócić na to, by zaspokoić nadzieje młodego pokolenia na szanse w kraju pochodzenia, a tym samym zwiększyć jego potencjał jako inicjatora inkluzywnych i demokratycznych zmian. 26. Rada uznaje, że należy dokładniej zbadać związki między zmianą klimatu, migracją a rozwojem, w tym potencjalny wpływ zmiany klimatu na migrację i przesiedlenia. 9417/12 hod/ds/kal 8
27. Rada apeluje do Komisji, by zadbała o ambitniejszy i bardziej perspektywiczny rozwój polityki w dziedzinie związków migracji z rozwojem oraz o jej skuteczniejsze wdrażanie w oparciu o zasadę rozwoju i zasadę skuteczności pomocy oraz zgodnie z priorytetami wskazanymi przez kraje partnerskie i z unijnym programem działań na rzecz zmian Zwiększanie efektów unijnej polityki rozwojowej. Promowanie ochrony międzynarodowej oraz wzmacnianie zewnętrznego wymiaru polityki azylowej 28. Rada z zadowoleniem przyjmuje potwierdzenie, że elementem globalnego podejścia są ochrona międzynarodowa oraz zewnętrzny wymiar polityki azylowej i że opierają się one na regionalnych programach ochrony, dobrowolnych przesiedleniach oraz lepszym uwzględnianiu ochrony uchodźców w dialogu z krajami trzecimi oraz w związku z programami rozwojowymi. W stosownym przypadku dialog ten powinien się odnosić także do ochrony przesiedleńców wewnętrznych. Ponadto Rada uznaje, że należy wzmocnić potencjał w krajach trzecich, by radzić sobie z mieszanymi przepływami migracyjnymi. 29. Rada podkreśla, że należy zwłaszcza zwiększyć stosowanie regionalnych programów ochrony zgodnie z zaleceniami z ostatniej oceny po to by pomóc krajom trzecim stać się zdecydowanymi dostarczycielami skutecznej ochrony zgodnej z prawem międzynarodowym. Ponieważ większość światowych uchodźców przebywa w regionie pochodzenia, preferowanym sposobem ochrony zasadniczo jest ochrona w regionie, na jak najwcześniejszym etapie. Rada podkreśla, że należy w duchu wspólnej odpowiedzialności przyczyniać się do bardziej dostępnej, sprawiedliwszej i skuteczniejszej ochrony międzynarodowej. 9417/12 hod/ds/kal 9
30. Rada podkreśla, że należy zestroić działania na rzecz wsparcia społeczności goszczących uchodźców ze strategiami na rzecz samodzielności oraz z krajowymi strategiami redukcji ubóstwa. Regionalne programy ochrony muszą pomóc zrekompensować negatywne skutki i wspierać pozytywne efekty w lokalnych społecznościach. Rada sądzi, że większe bezpieczeństwo oraz większa dostępność i większy dostęp do środków na rzecz samodzielności mogą zapobiec przepływom wtórnym i są zaczątkiem trwałych rozwiązań. 31. Rada przypomina, że przesiedlanie uchodźców spoza UE jest trwałym rozwiązaniem dla niektórych z nich, zwłaszcza dla tych, którzy doświadczają przedłużającej się sytuacji uchodźczej. Rada zwraca uwagę, że ważne jest strategiczne wykorzystywanie dobrowolnych przesiedleń jako sposobu odblokowywania i rozwiązywania przedłużających się sytuacji uchodźczych. W związku z tym Rada z zadowoleniem przyjmuje niedawne porozumienie co do zwiększonych możliwości finansowania działań przesiedleńczych. 32. Rada przypomina, że fundamentem systemu ochrony międzynarodowej pozostaje konwencja genewska z 1951 roku o uchodźcach, oraz uznaje specjalny mandat Wysokiego Komisarza ONZ do spraw Uchodźców. Przypomina, że współpraca i wymiana poglądów z krajami trzecimi w kontekście globalnego podejścia powinna służyć usprawnianiu systemu poprzez upowszechnianie idei ochrony międzynarodowej, w tym jej dodatkowych i uzupełniających form. 33. Ważnym celem jest promowanie i wspieranie budowy potencjału systemów azylowych i recepcyjnych w krajach trzecich oraz wspieranie działań przesiedleńczych w państwach członkowskich. Rada jest przekonana, że istotną rolę w tej kwestii odegra kiedy powstanie Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu. 9417/12 hod/ds/kal 10
Stosowanie globalnego podejścia na całym świecie zgodnie z konkretnymi priorytetami geograficznymi i strategicznymi 34. Rada uznaje, że ramy i metodykę globalnego podejścia należy stosować globalnie, z odpowiednimi krajami trzecimi, zgodnie z ogólną polityką zagraniczną UE oraz z polityką migracyjną i azylową. 35. Rada podkreśla, że w związku ze strategicznymi interesami UE oraz z ograniczonymi zasobami ludzkimi i finansowymi przeznaczonymi na dialog o migracji i mobilności należy jeszcze bardziej zhierarchizować działania, skupiając się na ich konsolidacji oraz dając pierwszeństwo bezpośrednim sąsiadom UE na południu i na wschodzie. Priorytet należy także przyznać szlakom migracyjnym oraz krajom pochodzenia i tranzytu leżącym w strategicznym interesie UE, zwłaszcza krajom, które podzielają te interesy i są gotowe podjąć razem z UE i jej państwami członkowskimi wspólne zobowiązania. 36. Jeżeli chodzi o regionalne procesy dialogu, na południu priorytet należy nadać partnerstwu UE Afryka ws. migracji, mobilności i zatrudnienia oraz procesowi rabackiemu, na wschodzie procesowi praskiemu oraz panelowi Partnerstwa Wschodniego ds. migracji i azylu, a także dialogowi ws. migracji UE LAC. Należy także podjąć starania, by ustanowić skuteczny dialog, w tym w ramach procesu budapeszteńskiego, z krajami położonymi wzdłuż jedwabnego szlaku. 37. Rada wspiera wysiłki, które bardziej usprawniają i racjonalizują procesy regionalne, by zapobiegać powielaniu działań. 38. Chcąc pokierować toczącym się procesem hierarchizacji działań i orientowania ich na efekty, Rada zwraca się do Grupy Roboczej Wysokiego Szczebla ds. Azylu i Migracji, by regularnie przeprowadzała strategiczne dyskusje nad priorytetami geograficznymi i niezbędnymi działaniami, opierając się na ewoluujących strategicznych interesach Unii i wysłuchując wszystkich stosownych podmiotów. 9417/12 hod/ds/kal 11
Ulepszanie instrumentów globalnego podejścia 39. Rada przypomina, że zewnętrzna polityka migracyjna UE opiera się na szeregu różnorodnych narzędzi i instrumentów, w tym instrumentów prawnych, takich jak ułatwienia wizowe, umowy o readmisji, instrumenty polityczne, wsparcie operacyjne, a także wsparcie programów i projektów. Z narzędzi tych należy korzystać w odpowiednio ukierunkowany sposób: uzależniony od wspólnych interesów danego kraju trzeciego i UE, od spraw budzących ich niepokój, a także od wyników i od stosownych warunków. 40. Rada podkreśla, że agencje wykonawcze UE muszą w stosownych przypadkach ściśle współpracować z organizacjami międzynarodowymi, aby dzięki spójności i synergii działań pogłębić rezultaty. 41. Rada potwierdza, że siłą napędową globalnego podejścia zarówno w procesach regionalnych, jak i w stosunkach z kluczowymi krajami partnerskimi jest dialog na temat migracji i mobilności. Należy go prowadzić w powiązaniu z szerszymi ramami stosunków dwustronnych i dialogu dwustronnego, takimi jak partnerstwa strategiczne, umowy stowarzyszeniowe, umowy o partnerstwie i współpracy, rady współpracy, komitety współpracy czy podkomitety ds. wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. 42. Rada odnotowuje, że ważnym mechanizmem pozwalającym wdrażać globalne podejście okazały się partnerstwa na rzecz mobilności. Powinny one nadal mieć charakter dobrowolny i niewiążacy i powinny być uznawane za instrument preferencyjny, uzależniony od postępów w dialogu na temat migracji i mobilności. Według Rady partnerstwa na rzecz mobilności to podstawowe dwustronne ramy służące rozwiązywaniu głównie wraz z krajami sąsiedzkimi UE problemów migracyjnych i mobilnościowych budzących wspólne zainteresowanie, w tym w stosownych przypadkach problemów krótko- i długoterminowej mobilności. Rada przypomina, że umowy o ułatwieniach wizowych należy rozważać wyłącznie w powiązaniu z unijnymi umowami o readmisji i traktować je strategicznie w kontekście zasady więcej za więcej i unijnych stosunków zewnętrznych. 9417/12 hod/ds/kal 12
43. Rada uważa, że jeżeli jedna lub druga strona nie są gotowe w pełni podjąć obowiązków i zobowiązań wynikających z partnerstwa na rzecz mobilności, użytecznymi alternatywnymi ramami współpracy jest wspólny program w dziedzinie migracji i mobilności. Współpraca na nim oparta powinna uwzględniać wszystkie kwestie budzące wspólne zainteresowanie i opierać się na wszystkich stosownych elementach globalnego podejścia. 44. Rada apeluje do państw członkowskich i Komisji, by zadbały o przydzielenie w ramach obowiązujących ram finansowych dostatecznych środków na wdrażanie globalnego podejścia. 45. Rada potwierdza, że należy systematycznie monitorować wdrażanie globalnego podejścia, opracowując począwszy od czerwca 2013 roku dwuletnie sprawozdania z wykonania; należy także przewidzieć oceny i zainwestować w szerokie informowanie o globalnym podejściu, w tym przez specjalną stronę internetową. 9417/12 hod/ds/kal 13