Materiały opracowane w ramach projektu Prawa człowieka perspektywa globalna. Scenariusze zajęć dla dzieci i młodzieży dofinansowanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Zmiany klimatu a prawa człowieka Opracowanie scenariusza: Agnieszka Mikulska Konsultacje metodyczne: Joanna Góral Wojtalik Jak moja szkoła wpływa na zmiany klimatu? Scenariusz zajęć dla klas IV VI szkoły podstawowej Zajęcia można realizować na lekcjach przedmiotowych 1 : historia i społeczeństwo, przyroda Czas: 90 min Główne zagadnienia zajęć Cele zajęć Metody i techniki pracy Kluczowe pojęcia UWAGA! Środki dydaktyczne zmiany klimatyczne a prawa człowieka Cel ogólny po zakończeniu zajęć uczeń powinien: zapobiegać zmianom klimatycznym poprzez włączanie do działania władz szkoły Cele szczegółowe po zakończeniu zajęć uczeń powinien: znać i rozumieć pojęcia: klimat, zmiany klimatyczne, prawa człowieka, znać i rozumieć przyczyny, skutki i konsekwencje zmian klimatycznych, podać przykład działania szkoły, które ma wpływ na zmiany klimatyczne (pozytywny lub negatywny) i prawa człowieka, wiedzieć, jak zmniejszyć emisję dwutlenku węgla do atmosfery wydzielaną przez klasę szkolną, toalety szkolne, biura i kuchnię szkolna, znać sposoby włączania do działania dyrekcji, pracowników i uczniów. dyskusja, instrukcje, rozmowa, burza mózgów, aktywizujące, dywanik pomysłów klimat, zmiany klimatyczne, prawa człowieka, dwutlenek węgla aby ułatwić zapamiętanie definicji, możesz przygotować plakaty z definicjami i umieścić je w widocznych miejscach sali. Możesz również umieścić karty z definicjami na ławkach uczniów. Aby ułatwić pracę dzieciom o różnym poziomie rozwoju, możesz przygotować karty z definicjami dostosowanymi do potrzeb konkretnych grup uczniów. I tak dla uczniów o bogatej wiedzy możesz przygotować definicje bogatsze i szersze, a dla uczniów ze specyficznymi trudnościami definicje proste. tablica, kreda, markery, flipczart, kwestionariusz audytu (x4) Literatura: 1. Moje prawa ; Biblioteka Komitetu Ochrony Praw Dziecka, Warszawa 1994 2. www.efte.org.pl 3. www.cop14.gov.pl 1 Za Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dostępne na http://bip.men.gov.pl/akty_projekty.php#20081223. 1
Przebieg zajęć Czas Co trzeba zrobić? Materiały Uwagi 5 min. Powitanie Uczniowie zajmują miejsca w kręgu. 5-7 min. Gra wprowadzająca łamigłówka Umieść na tablicy hasło: zmiany klimatyczne. Zaproś uczniów do gry. Wytłumacz zasady gry i zaproś uczniów do wspólnej zabawy. Zadaniem uczniów jest ułożenie jak największej liczby słów z liter zawartych w haśle: zmiany klimatyczne. Uczniowie wykrzykują ułożone słowa, zapisuj je na tablicy lub flipczarcie. tablica i kreda lub flipczart i markery Można stosować różne warianty gry. Uczniowie mogą układać słowa w grupach, pojedynczo lub parami. W zależności od celu ćwiczenia (wyciszający, integrujący czy pobudzający). Wówczas wygrywa ta osoba, para czy grupa, która ułożyła najwięcej słów w podanym czasie. W klasach starszych, których uczniowie posiadają bogatszą wiedzę, można zrezygnować z ćwiczenia, a zaoszczędzony czas wykorzystać na pozostałe ćwiczenia. 3 min. Podsumowanie gry i wprowadzenie do tematu Podsumuj grę, pogratuluj sprawnych i szybkich umysłów i wytłumacz uczniom, że na dzisiejszych zajęciach będziecie mówić o zmianach klimatycznych. 7 min. Burza mózgów Zapytaj uczniów, co kojarzy im się z hasłem: zmiany klimatyczne. Zapisuj skojarzenia uczniów. flamastry, flipczart lub tablica i 4 kolory kredy Możesz poprosić wybraną osobę lub dwie o pomoc w zapisywaniu skojarzeń na tablicy. 7 min. Podsumowanie burzy mózgów Podsumuj burzę mózgów i zaproponuj uczniom przyjrzenie się skojarzeniom dotyczącym zmian klimatycznych. Wspólnie z uczniami i z wykorzystaniem zapisanych skojarzeń stwórzcie definicję zmian klimatycznych. 7 min. Szukanie przyczyn, skutków i konsekwencji zmian klimatu dywanik pomysłów Zachęć uczniów do znalezienia przyczyn, skutków i konsekwencji zmian klimatycznych. Na tablicy przyklej/napisz hasła: przyczyny, skutki, konsekwencje zmian klimatycznych. Rozdaj uczniom karteczki samoprzylepne i poproś uczniów o zastanowienie się nad przyczynami, skutkami i konsekwencjami zmian klimatu. Uczniowie zapisują swoje pomysły na karteczkach samoprzylepnych i umieszczają je pod odpowiednim hasłem. Ćwiczenie można urozmaicić i rozszerzyć umieszczając na tablicy dodatkowe pytania, np.: Jak zmiany klimatu wpływają na nasze życie? jak zmiany klimatyczne mogą wpływać na życie w danym państwie? jakie prawa człowieka mogą zostać zagrożone w konsekwencji zmian klimatycznych? Zmiany klimatu: Przyczyny: zanieczyszczenie powietrza CO 2 i masowe wycinanie lasów Skutki: wzrost temperatury, susze, powodzie Konsekwencje: zachwiany system zdrowotny i edukacyjny w państwie, katastrofy ekologiczne i wyginięcie rzadkich gatunków zwierząt, straty rolnicze, zmniejszające się zaplecze wodne państwa, kryzys ekonomiczny 2
Jeżeli dla uczniów temat praw człowieka jest zagadnieniem nowym, krótko wyjaśnij temat. Przykład: Zmiany klimatyczne Zbyt wielka emisja dwutlenku węgla do atmosfery wzrost temperatury topniejące lodowce, podniesienie poziomu wód, zagrożenie całkowitego zalania niektórych wysp na świecie (przykład państwa Tuvalu), powodzie niskie zbiory, braki żywności głód, przymusowe migracje zagrożenie wojną (prawo do życia, do nauki, do życia w rodzinie) Wspólnie z uczniami podsumuj ćwiczenie. 15 min. Dyskusja Podsumuj, że przyczynami zmian klimatycznych są duża emisja dwutlenku węgla i deforestacja. Zapytaj uczniów, jakie działania mają wpływ na wydzielanie dwutlenku węgla i deforestację. Skojarzenia uczniów są wstępem do dyskusji. Zaproś uczniów do dyskusji Czy ja mam wpływ na emisję dwutlenku węgla do atmosfery i deforestację? W jaki sposób? Ciekawym wariantem ćwiczenia (przy parzystej liczbie uczestników) jest przeprowadzenie go metodą cebuli, która umożliwia uczniom rozmowę w parach. Poproś, by uczestnicy utworzyli dwa równoliczne koła wewnętrzne i zewnętrzne. Koła stają twarzą do siebie tworząc pary. Następnie poproś o przywitanie się z partnerem i przedstawienie się. Podaj zadanie do wykonania przez uczestników, np.: opowiedzcie sobie nawzajem, czy macie wpływ na deforestację. Po wykonaniu polecenia poproś uczestników, by pożegnali się ze sobą, a koło zewnętrzne (lub wewnętrzne) przesuwa się np. o trzy osoby zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Powstają w ten sposób nowe pary. Znowu trzeba się przywitać, przedstawić. Podaj kolejne polecenie, np. każda osoba ma powiedzieć partnerowi, w jaki sposób przyczynia się do emisji dwutlenku węgla. Po chwili ponownie poproś uczestników, by pożegnali się ze sobą, a koło zewnętrzne (lub wewnętrzne) przesuwa się np. o pięć osób zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Ten schemat można powtórzyć jeszcze kilkakrotnie. Za każdym razem dajesz uczestnikom inne polecenie. 5 min. Przerwa śródlekcyjna 7 min. Co możemy zrobić? Wspólnie z uczniami podsumuj dyskusję. Potwierdź, że nasze codzienne wybory i działania mają wpływ na emisję dwutlenku węgla, przypomnij przykłady takich działań. Zaproś uczniów do działania. 25 min. Audyt Zaproś uczniów do sprawdzenia, jak działania nasza szkoła wpływa na emisję dwutlenku węgla. Podziel klasę na cztery grupy. Grupy wybierają przedstawiciela, który losuje miejsce audytu: nasza sala lekcyjna toalety kuchnia biura i sekretariat Kwestionariusz audytu W ćwiczeniu biorą udział dorośli opiekunowie każdej z grup. Ćwiczenie wymaga koordynacji z pracą kuchni szkolnej i biurami (kadry, sekretariat). Grupami audytującymi biura, kuchnię, toalety i klasy mogą opiekować się nauczyciel, pedagog szkolny, wolontariusz, rodzic, praktykant. 3
15 min. Podsumowanie audytu i podjęcie decyzji o działaniu Zachęć dzieci do podzielenia się wiedzą i doświadczeniami wyniesionymi z audytu. Zachęć do zastanowienia się, czy konieczne jest podjęcie działania naprawczego przez szkołę. Zachęć uczniów do zastanowienia się, jakie działanie naprawcze chcieliby podjąć. Zachęć uczniów do podzielenia się pomysłami. Hasłowo zapisuj je na tablicy. Uczniowie głosują, które działanie naprawcze chcą podjąć jako klasa lub też przyklejają karteczki samoprzylepne ze swoim imieniem pod pomysłami na działanie naprawcze i w ten sposób formułują grupy, w których później pracują nad działaniem naprawczym. Uczniowie sami decydują, jakie działania podejmą. Przykłady działań: list informujący dyrekcję o wpływie funkcjonowania szkoły na zmiany klimatyczne; petycja, w której uczniowie proponują konkretne rozwiązania; plakaty informacyjne rozwieszone miejscach, w których uczniowie zauważyli problem; specjalny numer gazetki szkolnej prezentujący wyniki audytu audycja radiowa debata lub kampania zaproszenie gościa, który pomoże szkole znaleźć sposób na bardziej przyjazny dla środowiska sposób funkcjonowania. 5 min. Podsumowanie zajęć, podziękowanie i zachęcenie uczniów do dalszego działania. Dalszym działaniem będzie wdrożenie przez uczniów działań naprawczych. Zachęcamy, aby działanie naprawcze powstało pod kierunkiem nauczyciela w ramach kolejnego cyklu zajęć lub we współpracy z innymi nauczycielami (j. polski, plastyka, godzina wychowawcza, geografia, itd.) Kwestionariusz audytu Ogrzewanie Na jaką temperaturę zostało nastawione ogrzewanie? Czy ogrzewanie jest włączone, kiedy okno jest otwarte? Czy ogrzewanie jest wyłączane/zmniejszane na noc? Zmniejszenie temperatury o zaledwie 1 C ogranicza emisję CO 2 nawet o 300 kg rocznie. Zmniejszenie temperatury/zaprogramowanie termostatu na tryb nocny ogranicza emisję CO 2 nawet o 440 kg rocznie. Zalecenia audytu dotyczące ogrzewania: 4
Oświetlenie Czy w audytowanym pomieszczeniu używane są żarówki energooszczędne? Czy żarówki w audytowanym pomieszczeniu świecą się niepotrzebnie? Opisz sytuację. Wyłączenie pięciu żarówek 60- watowych w korytarzu, sali, biurze, toalecie lub innym pomieszczeniu zmniejsza emisję CO 2 o 270 kg rocznie. Obliczenie to zostało dokonane przy założeniu, że pięć żarówek 60 watowych jest wyłączonych przez 4 godziny dziennie w ciągu roku. Zastąpienie pięciu zwykłych żarówek, których używasz przez ok. 5 godzin dziennie, żarówkami energooszczędnymi ogranicza emisję CO 2 o ok. 250 kg rocznie. Wymiana żarówek na energooszczędne może zmniejszyć koszty oświetlenia o nawet 240 PLN, a okres ich użytkowania może być nawet dziesięciokrotnie dłuższy niż w przypadku zwykłych żarówek. Żarówki energooszczędne są droższe w zakupie, ale tańsze w eksploatacji. Woda Czy kurki w audytowanym pomieszczeniu są dokręcone? Czy leje się z nich niepotrzebnie woda? Opisz sytuację. Dobre dokręcenie kurka lub zreperowanie cieknącego kranu ogranicza emisję CO 2 o ok. 20 kg rocznie. Obliczenie to zostało dokonane przy założeniu, że kropla wody z kranu to 0.2 ml wody, a częstotliwość kapania to 20 kropel na minutę. Okna Czy zamontowane okna mają pojedyncze czy podwójne szyby? Czy okna są zamknięte, kiedy ogrzewanie jest włączone? Wymienienie starych okien z pojedynczymi szybami na te z podwójnymi ogranicza emisję CO 2 aż do 350 kg rocznie.
Sprzęt Czy komputery są wyłączane, jeśli nie są używane przez dłużej niż 16 minut? Czy komputery są ustawione tak, aby monitor po 10 minutach nieużywania sam przełączał się na funkcję stand-by, a po 30 minutach nieużywania wyłączał się całkowicie? Czy drukarki są wyłączone, jeśli nie są używane? Czy widzisz w biurze, sali czy innym pomieszczeniu jakieś czerwone diody? Może ładowarka do telefonu jest podłączona, a telefon już dawno odłączony? A może radio zostało przełączone na funkcję stand-by? W 1999 roku Komisja Europejska oszacowała, ze roczna konsumpcja energii w Europie przez urządzenia w stanie czuwania wynosi około 36 miliardów kwh, co odpowiada rocznej produkcji 12 elektrowni napędzanych węglem. Gdyby wszyscy Europejczycy zaprzestaliby używania trybu czuwania w przypadku samych tylko telewizorów (zakładając, że telewizje oglądamy około 3 godzin dziennie), zaoszczędzilibyśmy ilość prądu wystarczającą do zasilenia energii kraju wielkości Belgii! Papier Czy dokumenty drukowane są dwustronnie? Czy do drukowania używany jest papier ekologiczny? Czy zużyty papier oddawany jest na makulaturę? Dodatkowe informacje: Oddając papier na makulaturę chronisz drzewa i oszczędzasz wodę. Zmniejszasz zatem deforestację, jedną z przyczyn zmian klimatu. Zmiany klimatyczne zagrażają podstawowym prawom człowieka: prawu do życia, bezpieczeństwa, nauki, opieki zdrowotnej.
Spłuczka Czy spłuczki wymagają naprawy? Czy cieknie z nich woda? Na którym piętrze spłuczki w toaletach wymagają naprawy? Polska należy do krajów o najmniejszych zasobach wody słodkiej w całej Europie. Warto więc wodę oszczędzać! Segregacja śmieci Czy na terenie szkoły segreguje się śmieci? Czy na terenie szkoły umieszczone są pojemniki na szkło, papier i plastik? Czy szkoła zbiera i oddaje papier na makulaturę? Segregując śmieci pomagasz je przetwarzać i odzyskiwać, co chroni nasze środowisko. Pomagasz w ten sposób ograniczać emisję niebezpiecznych gazów do atmosfery. Chronisz klimat przed zmianami i dbasz o podstawowe prawa człowieka! Klasa sprzętu Każdy sprzęt energetyczny, który jest w użyciu, wykorzystuje energię elektryczną. Sprzęt klasy A++ i A zużywa jej najmniej. Sprawdź w jakiej klasie energetycznej wyprodukowana została zmywarka, lodówka i zamrażarka wykorzystywane w szkole. Ile ma lat i w jakiej klasie energetycznej została wyprodukowana: a) zmywarka b) lodówka c) zamrażarka
Zmywarka: Program z ekspresowym zmywaniem pozwala na ograniczenie czasu zmywania, oszczędność wody, a także na zmniejszenie poboru energii. Lodówka i zamrażarka: Regularne mycie i rozmrażanie lodówki i zamrażarki pozwala zaoszczędzić nawet 30% energii. Najwyższe chłodzenie w lodówce wcale nie przedłuża życia jedzeniu, a zużywa znacznie więcej energii i przyczynia się do zwiększonej emisji dwutlenku węgla. Ustawienie lodówki na temperaturę 6 8 C i zamrażarki na 18 C jest optymalne. Należy pamiętać, że szczelne drzwi lodówki chronią przed nadmiernym wydzielaniem dwutlenku węgla i zmianami klimatycznymi. Zakupy i opakowania Czy żywność kupuje się w dużych opakowaniach, redukując tym samym ilość śmieci? Czy zakupów dokonuje się lokalnie, redukując tym samym liczbę przejechanych kilometrów i ilość wydzielanych przez samochód spalin? Odpady żywnościowe Co się dzieje z odpadami żywnościowymi ze stołówki?