Ustawa o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeo społecznych Michał Boni, Minister-członek Rady Ministrów Warszawa, 24 stycznia 2011 r.
Zmieniane akty prawne ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuoczy, ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeo społecznych, ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeo Społecznych, ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych, ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, ustawa z dnia 23 stycznia 2008 r. o przenoszeniu praw emerytalnych urzędników Wspólnot Europejskich. 2
Efekt reformy 1999 przejście od modelu zdefiniowanego świadczenia do modelu zdefiniowanej składki (oszczędności w transferach społecznych) Zmiana wydatków na system emerytalny w latach 2010-2050 (w proc. PKB) Polska Malta Łotwa Szwecja Wielka Brytania Słowacja Finlandia Dania Belgia Irlandia Hiszpania Luksemburg Cypr -3,3-6 -4-2 0 2 4 6 8 10 12 14 3 Źródło: The impact of ageing on public expenditure: projections for the EU25 Member States on pensions, health care, long-term care, education and unemployment transfers (2004-2050).
Korzyści reformy emerytalnej 1999 Reforma emerytalna przeprowadzona w 1999 r. uodparnia polski system ubezpieczeo społecznych na zagrożenia związane ze starzeniem się społeczeostwa: bodźce do wydłużania aktywności zawodowej, dywersyfikacja ryzyka, zwiększenie oczekiwanej wysokości świadczeo, dzięki lokowaniu części składek emerytalnych na rynkach kapitałowych. 4
Przesłanki zmiany Deficyt sektora finansów publicznych w obszarze ubezpieczeo społecznych skutek wieloletnich zaniechao i złych decyzji (wyłączenia z powszechnego systemu emerytalnego oraz radykalne obniżenie składki rentowej), W 2010 wysokośd refundacji składki przekazywanej do OFE wyniosła 22,5 mld zł (tj. 1,6% PKB), po uwzględnieniu kosztu finansowania całkowity koszt refundacji rośnie do ok. 205-230 mld zł wzrost długu zagrożenie przekroczenia progu 55%, Po dekadzie funkcjonowania reformy jej kształt wymaga racjonalnej korekty. 5
Rosnący koszt refundacji składki do OFE 25 Koszt refundacji OFE w danym roku wraz z kosztem obsługi długu wynikającego z tej refundacji do 2010 r. (w mld zł) 23,0 23,3 23,6 20 15 14,5 15,6 15,9 15,3 15,4 17,3 19,4 19,8 10 5 4,6 0 1 999 2000 2001 2 002 2003 2004 2 005 2006 2007 2 008 2009 2010 Źródło: Opracowanie DAS na podstawie danych MF i KNF 6
Racjonalna korekta Zmniejszenie skali emisji długu podtrzymanie stabilności i wiarygodności sytuacji fiskalnej kluczowe zadanie w kontekście zwiększania możliwości finansowania wydatków rozwojowych, koniecznych dla podjęcia wyzwao modernizacyjnych kraju, Zmniejszenie potrzeb pożyczkowych Skarbu Paostwa przy utrzymaniu wysokości świadczeo, Promowanie dodatkowego oszczędzania. 7
Proponowane zmiany Podstawowym celem proponowanych zmian jest ograniczenie tempa przyrostu paostwowego długu publicznego przy jednoczesnym zachowaniu neutralności tego rozwiązania dla wysokości emerytur z obowiązkowej części systemu emerytalnego oraz stymulowanie wzrostu poziomu oszczędności emerytalnych, a tym samym i całkowitych stóp zastąpienia, Służyd temu będzie: Przesunięcie części składki emerytalnej na nowo utworzone specjalne subkonto prowadzone przez ZUS (zachowujące integralnośd II Filaru), zmiany limitów inwestycyjnych OFE (a na dalszym etapie także zmiany w polityce inwestycyjnej OFE) wprowadzenie zachęt podatkowych do dodatkowego oszczędzania na emeryturę. 8
Harmonogram zmian proporcji przekazywania składki w ramach II Filaru Rok Częśd składki trafiającej na subkonto w ZUS (w % podstawy wymiaru) Częśd składki przekazywanej do OFE w gotówce (w % podstawy wymiaru) 2011 5,0 2,3 2012 5,0 2,3 2013 4,5 2,8 2014 4,2 3,1 2015 4,0 3,3 2016 4,0 3,3 2017 i później 3,8 3,5 9
Waloryzacja II Filar subkonto Środki gromadzone na subkoncie w ZUS w ramach II Filaru będą waloryzowane według średniego nominalnego wzrostu PKB z ubiegłych 5 lat (z zastrzeżeniem nieujemności wskaźnika waloryzacji), Zapewni to zwrot na poziomie identycznym lub wyższym od obligacyjnej części OFE. 10
Waloryzacja nominalnym PKB Długookresowo zwrot z obligacji i nominalne tempo wzrostu PKB są ze sobą zbieżne, W krótkim terminie, w okresie konwergencji, wzrost PKB znacznie przekroczy oprocentowanie obligacji (na dziś waloryzacja obligacjami 4,85%, nominalnym wzrostem PKB 7,5% - 5 letnim), Po wejściu Polski do strefy Euro nastąpi spadek rentowności obligacji, Nominalny wzrost PKB, jako wskaźnik waloryzacji subkonta w ZUS pozwala na osiągnięcie wyższych stóp zwrotu, niż gdyby środki te inwestowane były przez OFE w dłużne papiery wartościowe, Wprowadzenie waloryzacji wskaźnikiem rentowności obligacji ryzyko zaklasyfikowania subkonta w ramach II Filaru poza systemem finansów publicznych zwiększenie długu publicznego wg klasyfikacji Komisji Europejskiej. 11
2010 2013 2016 2019 2022 2025 2028 2031 2034 2037 2040 2043 2046 2049 2052 2055 2058 Rentownośd obligacji oraz średnia nominalnego wzrostu PKB 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 W latach 2000-2009 (w %) 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 W latach 2010-2060 (w %) 2,0 0,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2,0 1,0 0,0 rentownośd obligacji nominalny wzrost PKB (średnia krocząca 5-letnia) wzrost nominalnego PKB (średnia krocząca 5-letnia) rentownośd obligacji 12 Źródło: Obliczenia DAS KPRM za MF i GUS.
Integralnośd II Filaru Do wyliczenia emerytury kapitałowej brane będą pod uwagę środki zgromadzone w otwartych funduszach emerytalnych oraz środki zewidencjonowane na subkoncie, Emerytura kapitałowa będzie się składad ze środków: zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych byłaby finansowana z tych środków, zewidencjonowanych na subkoncie byłaby finansowana z przychodów Funduszu Ubezpieczeo Społecznych w tym z możliwej dotacji budżetu paostwa. 13
Dziedziczenie Kapitał zgromadzony na subkoncie w ZUS może byd dopisywany do subkonta w ZUS współmałżonka lub osób wskazanych, W przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeostwa, ustania wspólności majątkowej w trakcie trwania małżeostwa, a także w przypadku śmierci ubezpieczonego, środki na subkoncie w ZUS będą podlegały podziałowi. Środki przypadające spadkobiercom będą ewidencjonowane na ich subkontach w ramach II Filaru w ZUS, Wolą rządu jest zachowanie pełnej formy dziedziczenia (łącznie z wypłatą gotówkową), tak jak obecnie w OFE. Ze względu na wątpliwości dot. klasyfikacji wypłat w trakcie konsultacji, model dziedziczenia będzie przedmiotem specjalnych analiz GUS. 14
Limity inwestycyjne OFE Stopniowo zwiększany będzie limit udziału akcji w portfelu OFE, Do 2020 r. planowany limit zaangażowania OFE w akcje dojdzie do poziomu 62%, co pozwoli na ich udział na poziomie ok. 45% aktywów całego II Filaru, podczas gdy obecny limit wynosi 40%, W kolejnych latach należy rozważyd dalsze zwiększanie limitu (do 95%), Pilne jest wprowadzenie subfunduszy, które pozwolą na elastyczne kształtowanie polityki inwestycyjnej OFE i dostosowanie jej do etapu aktywności zawodowej ubezpieczonego. 15
Prognoza wielkości składek do całego II Filaru, aktywów OFE i na kontach osobistych II Filaru w ZUS oraz zaangażowania OFE w akcje, przy założeniu niepełnego (90%) wykorzystania limitu (mld zł) Rok Proponowany limit na akcje Udział akcji w portfelu OFE Składka w II filarze Wskaźnik Wskaźnik składki do składki do OFE ZUS II Filar Aktywa OFE Kapitały ZUS II Filar Akcje w II filarze Popyt OFE na akcje Popyt OFE na obligacje 2010 40,0% 36,5% 23,0 7,3% - 221,3-80,7 - - 2011 42,5% 38,7% 24,0 2,3% 5,0% 245,5 12,7 95,1 8,7 3,0 2012 45,0% 41,0% 25,7 2,3% 5,0% 267,8 31,4 109,8 8,0 0,2 2013 47,5% 43,3% 27,7 2,8% 4,5% 294,0 50,6 127,3 9,6 1,1 2014 50,0% 45,6% 29,8 3,1% 4,2% 323,9 70,6 147,6 11,2 1,4 2015 52,0% 47,4% 32,0 3,3% 4,0% 357,4 92,0 169,4 11,2 3,0 2016 54,0% 49,2% 34,4 3,3% 4,0% 394,0 115,5 193,9 12,3 2,8 2017 56,0% 51,0% 36,8 3,5% 3,8% 434,7 140,2 221,9 14,0 2,8 2018 58,0% 52,9% 39,3 3,5% 3,8% 478,7 166,9 253,1 15,2 2,2 2019 60,0% 54,7% 41,9 3,5% 3,8% 526,1 195,5 287,7 16,4 1,5 2020 62,0% 56,5% 44,6 3,5% 3,8% 577,1 225,9 326,1 17,6 0,7 16 Źródło: opracowanie KNF.
Zmiany limitu OFE na akcje pozwolą na takie samo zaangażowanie w instrumenty udziałowe i pozwolą na osiąganie stóp zwrotu z całego II Filaru wyższych, niż oczekiwane obecnie Udział akcji w aktywach OFE i całego II Filaru (OFE wraz z subfunduszem w ZUS) w przypadku niepełnego (90%) wykorzystania limitu inwestycyjnego przez OFE 17 Źródło: Opracowanie KNF.
Dodatkowe ubezpieczenie Dzisiejsze Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) pozostają w niezmienionej formie (można transferowad na nowe IKZE bez podatków), Pojawi się możliwośd założenia dodatkowego Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), także w OFE, Wpłaty na IKZE będą odliczane od podstawy opodatkowania (również dla osób prowadzących działalnośd gospodarczą), Zgromadzone środki będą wypłacane (od wieku 65 mężczyźni, 60 kobiety, min. 5 lat przekazywania składek): jako dożywotnia emerytura, w ratach w okresie minimum 10 lat, jednorazowo (co będzie oznaczad dopisanie całej kwoty do podstawy wymiaru podatku dochodowego). 18
Dodatkowe ubezpieczenie OFE IKZE OFE będą również mogły stworzyd Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego, Ubezpieczony będzie mógł zawrzed umowę o prowadzenie IKZE wyłącznie z tym otwartym funduszem, którego jest obecnie członkiem, Polityka inwestycyjna IKZE prowadzonych przez OFE będzie analogiczna do polityki inwestycyjnej otwartych funduszy. 19
Dodatkowe ubezpieczenie podatki Docelowo (od 2017 roku) kwota wpłat na IKZE zostaje ustalona w wysokości 4% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne (z limitem 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia), We wcześniejszych latach limit wpłat i odliczenia podatkowego będzie wynosił: 2% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne w latach 2012-2014, 3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne w latach 2015-2016. Jednocześnie, dla osób, których podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne jest niska, a osoby te chciałyby dokonywad większych wpłat na IKZE zawarto rozwiązanie, iż w przypadku, gdy kwota nie przekracza 4 % 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, oszczędzający może dokonad w roku kalendarzowym wpłaty na IKZE do wysokości 4 % 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę w poprzednim roku kalendarzowym. 20
Źródło: szacunki MF. 21 1. Poprawa salda FUS po zmniejszeniu składki emerytalnej trafiającej do OFE Efekt finansowy zmian Łączny spadek potrzeb pożyczkowych w latach 2011-2020 to 234 mld zł tj. ok. 9,1% PKB 2020 roku 2. Koszty ulgi podatkowej w zależności od odsetka ubezpieczonych decydujących się na dodatkowe ubezpieczenie Spadek netto potrzeb pożyczkowych na dany rok (wariant min, tj. 1-2A ) Spadek potrzeb pożyczkowych ( 1-2A ) z uwzględnieniem kosztu finansowania A.100% B.50% C.10% mld zł % PKB 2011 11,0 0,0 0,0 0,0 11,0 11,3 0,8% 2012 18,3 1,9 1,0 0,2 16,4 19,3 1,2% 2013 18,3 2,1 1,0 0,2 16,2 20,2 1,2% 2014 18,5 2,2 1,1 0,2 16,3 21,5 1,2% 2015 18,8 3,3 1,6 0,3 15,5 22,8 1,2% 2016 19,9 3,5 1,7 0,3 16,4 24,9 1,2% 2017 19,8 4,8 2,4 0,5 15,0 25,7 1,2% 2018 20,8 5,1 2,5 0,5 15,7 27,7 1,2% 2019 21,7 5,3 2,7 0,5 16,4 29,5 1,2% 2020 22,6 5,6 2,8 0,6 17,0 31,3 1,2%
2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 2040 2042 2044 2046 2048 2050 2052 2054 2056 2058 2060 Saldo funduszu emerytalnego 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% -2,5% -3,0% Saldo roczne Funduszu Emerytalnego przed zmianami Saldo roczne Funduszu Emerytalnego po zmianach -3,5% -4,0% 22 Źródło: Obliczenia DAS KPRM na podstawie modelu FUS09.
Rok urodzenia Rok urodzenia Przed zmianą Przed zmianą Przykładowe roczniki Stopy zastąpienia brutto Po zmianie Stopy zastąpienia brutto Po zmianie Kobiety Z dodatkowym dobrowolnym ubezpieczeniem Z dodatkowym dobrowolnym ubezpieczeniem Mężczyźni Przed zmianą Przed zmianą Wysokośd świadczenia (realna ceny stałe 2010 r.) Po zmianie Wysokośd świadczenia (realna ceny stałe 2010 r.) Po zmianie Z dodatkowym dobrowolnym ubezpieczeniem 1970 35,4% 36,0% 39,2% 2047 2083 2265 1975 30,1% 30,9% 35,0% 2030 2084 2359 1980 27,7% 28,4% 33,4% 2196 2254 2651 1985 25,6% 26,1% 32,0% 2431 2482 3034 1990 23,8% 24,3% 30,3% 2723 2786 3469 Z dodatkowym dobrowolnym ubezpieczeniem 1970 45,6% 46,7% 51,7% 3077 3152 3484 1975 39,3% 40,6% 46,6% 3114 3221 3699 1980 35,5% 36,6% 43,6% 3373 3479 4142 1985 32,6% 33,4% 41,3% 3736 3827 4723 1990 30,5% 31,3% 39,3% 4182 4295 5389 23 Założenia: Kobiety: wiek 25 lat - wejście na rynek pracy, 35 lat aktywności, przeciętne wynagrodzenie; Mężczyźni: wiek 25 lat wejście na rynek pracy, 40 lat aktywności, przeciętne wynagrodzenie. Szacunki DAS KPRM.
2010 2013 2016 2019 2022 2025 2028 2031 2034 2037 2040 2043 2046 2049 2052 2055 2058 Fałszywe założenia IGTE Brak zmian w limitach inwestycyjnych (tylko 30% składki do OFE w akcjach), Nieproporcjonalnie wysoka rentowności obligacji przy jednoczesnym niskim wzroście nominalnego PKB. 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Oprocentowanie obligacji (stopa procentowa - stopa wolna od ryzyka) wg założeo IGTE Wzrost PKB (nominalny) - wg założeo IGTE 24
Pozytywne efekty zmian Finanse publiczne bezpieczniejsze emerytury nieznacznie wyższe z możliwością wzrostu, Podwyższenie udziału papierów udziałowych (np. akcji notowanych na GPW) możliwe będzie dzięki podwyższeniu limitów inwestycyjnych, Zastąpienie obligacji kontem emerytalnym indeksowanym wzrostem PKB (który w krótkim okresie będzie wyższy, a w długim zbliżony do oprocentowania obligacji), Utworzenie mechanizmu zachęt do dodatkowych oszczędności emerytalnych. 25
Otwarcie konsultacji społecznych i debaty List do partnerów społecznych 26