Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Studia Podyplomowe Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Studia Podyplomowe Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy WDRAŻANIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY Skrypt opracowany przez mgr. Magdalenę Weinmann-Urbańską 1

1. Wprowadzenie Współczesna gospodarka światowa podlega stale silnej walce konkurencyjnej. Z tego powodu organizacje działające w konkurencyjnym otoczeniu muszą stale zwiększać swoją efektywność. Działanie przedsiębiorstw w warunkach silnej konkurencji i szybki rozwój technologiczny powodują, że następują ciągłe zmiany w procesach i organizacji pracy, a tym samym zmieniają się warunki pracy. Organizacje powinny być zdolne do skutecznego zapewnienia bezpiecznej pracy w zmieniających się warunkach 1. Wdrażanie zintegrowanych systemów zarządzania, obejmujących zarządzanie jakością, zarządzanie środowiskiem oraz zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy, staje się ważną i skuteczną metodą osiągania lepszej pozycji rynkowej. Zintegrowane systemy zarządzania poprawiają rentowność organizacji oraz znacznie umacniają pozycję firmy na rynku i zwiększają zaufanie klientów. Potrzeba wdrażania Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy (SZBiHP) w polskich przedsiębiorstwach wynika także z nowych wymagań przepisów prawnych, zmieniających się pod wpływem wymagań Unii Europejskiej. Nowoczesne techniki zarządzania BHP zostały opracowane w odpowiedzi na potrzeby przemysłu generacji atomowej, kiedy to wykorzystywanie materiałów wysokiego zagrożenia sprawiło, że zaistnienie jakiegokolwiek wypadku stało się niedopuszczalne. Przyjęte podejście okazało się tak skuteczne, iż zostało wykorzystane do stworzenia podejścia systemowego. System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy zgodnie z definicją podaną w normie PN-N 18001 stanowi część ogólnego systemu zarządzania organizacją, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie zakresu odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy oraz zasoby niezbędne do opracowania, wdrażania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy 2. Model systemu zarządzania obejmuje wiele istotnych elementów, które mają istotny wpływ na sposób funkcjonowania organizacji. Sposób zaprojektowania i funkcjonowania SZBiHP zależy od wielu czynników, takich jak; rodzaj i wielkość przedsiębiorstwa, charakter wykonywanej działalności, czy też miejsce jej wykonywania. Najistotniejszą rolę w implementacji systemu zarządzania odgrywa kluczowy zasób organizacji, 1 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 73 2 PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. styczeń 2004, S.10 2

jakim są zasoby ludzkie. Wdrożenie SZBiHP zależy przede wszystkim od zaangażowania pracowników organizacji, na wszystkich szczeblach przedsiębiorstwa, a w szczególności najwyższego kierownictwa. Zaangażowanie kierownictwa jest warunkiem krytycznym na drodze do wdrożenia sprawnego systemu zarządzania. W rzeczywistości każdy system zarządzania powinien stanowić narzędzie, które powinno umożliwić pracodawcy skuteczną realizację wymagań obowiązującego prawa. W firmach wdrażających systemy zarządzania BHP poprawiają się warunki pracy. Na podstawie wyników badań, przeprowadzonych przez Centralny Instytut Ochrony Pracy w 71 polskich przedsiębiorstwach wykazano, że istnieje związek między wdrożeniem i skutecznym utrzymaniem SZBiHP zgodnego z wymaganiami zawartymi w polskiej normie PN-N-18001 a wskaźnikami wypadkowości w przedsiębiorstwach. Poprawa warunków pracy, uzyskana w wyniku wdrożenia systemu zarządzania BHP, wpływa korzystnie na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa. Poprawa stanu BHP oddziałuje przede wszystkim na: - ograniczenie strat, powstających w wyniku braku bezpieczeństwa, - zmniejszenie wskaźników wypadkowości i chorób zawodowych - poprawę jakości i zwiększenie wydajności pracy, - poprawę wizerunku przedsiębiorstwa na rynku - wzrost jego konkurencyjności 2. Wdrażanie systemu zarządzania BHP Proces wdrażania systemu obejmuje następujące etapy: 1. Przegląd wstępny działalności firmy 2. Planowanie działań związanych z poprawą stanu BHP 3. Stworzenie polityki BHP 4. Identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego 5. Sformułowanie celów BHP 6. Określenie struktur i odpowiedzialności 7. Zapewnienie zasobów Przed podjęciem decyzji o certyfikacji należy wybrać dokument, który będzie stanowił podstawę do certyfikacji systemu zarządzania. Najczęściej stosowanym dokumentem w naszym kraju jest PN-N- 18 001. Niektóre firmy dążą do uzyskania certyfikatu zgodnie z OHSAS 18001. 3

1. Przegląd wstępny działalności firmy W celu prawidłowego wdrożenia, a następnie prawidłowego funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w danym przedsiębiorstwie niezbędna jest znajomość stanu aktualnego zarządzania firmą. Należy przeprowadzić analizę aktualnego stanu bezpieczeństwa pracy. Jednocześnie w ramach przeglądu wstępnego identyfikuje się te obszary, które wymagają istotnej poprawy. W ten sposób ustala się, jakie elementy systemu powinny być wdrożone w pierwszej kolejności. Przegląd wstępny stanowi punkt wyjścia do dalszych prac wdrożeniowych. Podczas wstępnego przeglądu powinno się dokonać porównania stanu faktycznego z najlepszą praktyką ( best practise ) w tym zakresie w innych organizacjach w kraju i za granicą. Główne elementy przeglądu wstępnego 3 : - analiza stanu bezpieczeństwa pracy - analiza danych dotyczących zdrowia pracowników, - identyfikacja wymagań wynikających z przepisów prawnych i innych; - zgodność z obowiązującymi przepisami i innymi wymaganiami, - identyfikacja zagrożeń występujących na stanowiskach pracy w organizacji i innych zagrożeń związanych z jej działaniami, wyrobami lub usługami, - ocena ryzyka zawodowego, - analiza danych dotyczących zaistniałych w organizacji wypadków przy pracy i awarii oraz chorób zawodowych, - ocena efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w porównaniu z odpowiednimi przepisami, normami, wytycznymi itp., - porównanie z najlepszymi przedsiębiorstwami w branżach pokrewnych, - efektywność i sposoby wykorzystania istniejących zasobów. Podstawowymi etapami przeglądu wstępnego są analiza stanu bezpieczeństwa pracy, analiza zarządzania bezpieczeństwem pracy, czyli porównanie istniejącego systemu zarządzania w zakresie BHP z wymaganiami przyjętej normy. 3 Por: Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 82 4

Analiza stanu bezpieczeństwa i higieny pracy opiera się na informacjach uzyskiwanych od kierownictwa firmy i może być zrealizowana w oparciu o przygotowany zestaw zagadnień, kwestionariusz stanu BHP i inne dokumenty i formularze. Można zastosować przykładowy kwestionariusz SBHP. Istotne są także wiadomości uzyskane podczas wizyty w przedsiębiorstwie podczas rozmów z kierownictwem i z przedstawicielami załogi. Po zebraniu informacji sporządza się raport stanu BHP. Wnioski i zalecenia zawarte w raporcie z tej analizy pozwolą na prawidłowe zaprojektowanie wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Przykładowy kwestionariusz stanu BHP 4 Lp. Zagadnienia Tak Nie Uwagi l Czy wszyscy pracownicy mają określone zadania, odpowiedzialność i uprawnienia w zakresie BHP? 2 Czy wszyscy pracownicy znają swoje zadania, odpowiedzialność i uprawnienia w zakresie BHP? 3 Czy wszyscy podwykonawcy mają określone zadania, odpowiedzialność i uprawnienia w zakresie BHP? 4 Czy wszyscy podwykonawcy znają swoje zadania, odpowiedzialność i uprawnienia w zakresie BHP 5 Czy istnieją książki kontroli stanu BHP? 6 Czy zadania, odpowiedzialność i uprawnienia w zakresie BHP są udokumentowane? 7 Czy w przedsiębiorstwie istnieje służba BHP? 8 Czy powołano komisję BHP? 9 Czy powołano społecznego inspektora pracy? 10 Czy działania komisji BHP przyczyniaj ą się do poprawy warunków pracy? 11 Czy istnieje opracowany i zatwierdzony schemat organizacyjny zakładu przedstawiający umiejscowienie w swoich strukturach przedstawiciela ds. SZBiHP? 12 Czy kierownictwo wyznaczyło swojego przedstawiciela, odpowiedzialnego za wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania BHP? 13 Czy uprawnienia przedstawiciela kierownictwa są wystarczające do wdrożenia i utrzymywania SZBiHP? 4 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 84 5

2. Planowanie działań związanych z poprawą stanu BHP Następnym etapem wdrożenia systemu zarządzania BHP jest planowanie działań związanych z poprawą stanu BHP. Na etapie planowania w wyraźny sposób powinny zostać zdefiniowane wymagania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracowników. Ponadto należy w przejrzysty sposób określić kryteria funkcjonowania systemu. W głównej mierze należy przypisać poszczególne odpowiedzialności, zakresy obowiązków oraz terminy wykonania zadań. Aby zbudować skuteczny system zarządzania, należy określić cele, które powinny zostać osiągnięte, wskazać osoby (komórki organizacyjne) odpowiedzialne za ich realizację oraz potrzebne środki. Plan powinien zawierać między innymi wykaz dokumentów przewidzianych do opracowania (procedury, instrukcje, formularze), terminy ich realizacji oraz osoby odpowiedzialne. Główne obszary planowania to przede wszystkim identyfikacja kryteriów oceny znaczącego ryzyka 5 Na etapie planowania należy ocenić ryzyko oraz zidentyfikować kryteria oceny znaczącego ryzyka zawodowego, a także wybrać techniki oceny tego ryzyka. Ważne jest zidentyfikowanie wszystkich niezbędnych dla funkcjonowania systemu wymagań prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Przy planowaniu działań w ramach systemu zarządzania BHP powinny być wykorzystane wyniki przeglądu wstępnego. Ważne jest również, aby planowanie działań w ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zostało udokumentowane w formie dostosowanej do metod działalności organizacji. Jak już wcześniej wspomniano, jednym z najistotniejszych elementów planowania działań w zakresie wdrożenia systemu zarządzania BHP jest identyfikacja wymagań prawnych BHP. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy musi funkcjonować zgodnie z wymaganiami prawnymi, dlatego też należy dokonać analizy uregulowań prawnych i normatywnych obejmujących bezpieczeństwo i higienę pracy. Do wymagań prawnych i uregulowań wewnętrznych, niezbędnych przy funkcjonowaniu systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy należy zaliczyć: ustawy, rozporządzenia i zarządzenia, uchwały, zbiorowy układ pracy, zarządzenia dyrektora i regulaminy. 5 Por: Sebastian Banasiewicz ISO 18000, Jakość/normalizacja/certyfikacja/standaryzacja Data aktualizacji: 09.01.02r., www.parp.pl 6

Zgodnie z normą PN-N-18 001 przedsiębiorstwo jest zobowiązane określić i utrzymywać procedurę, która dotyczyłaby identyfikacji i dostępu do aktualnych wymagań prawnych i innych wymagań dotyczących BHP w odniesieniu do działalności przedsiębiorstwa, a w szczególności do stanowisk pracy, a także wyrobów i usług podlegających jej nadzorowi lub tych, na które może przedsiębiorstwo wpływać. Ważne jest również, aby procedura ta określała sposób wprowadzania postanowień wymienionych dokumentów w organizacji. 3. Określenie polityki BHP Wdrożenie systemu zakończone sukcesem i sprawne funkcjonowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zależy od zaangażowania wszystkich pracowników, szczególnie najwyższego kierownictwa. Z tego względu niezwykle ważne jest oświadczenie najwyższego kierownictwa określające politykę bezpieczeństwa i higieny pracy. Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy stanowi deklarację organizacji, dotyczącą jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określającą ramy działania i ustalającą cele organizacji w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. 6 Zgodnie z normą pracodawca w porozumieniu z pracownikami i ich przedstawicielami powinien ustalić i przedstawić na piśmie politykę bezpieczeństwa i higieny pracy, która powinna być: właściwa dla organizacji oraz dostosowana do jej wielkości i rodzaju działalności, zwięzła, jasno sformułowana, datowana i uprawomocniona podpisem lub decyzją pracodawcy lub najwyższej rangą osoby w organizacji, ogłoszona wszystkim pracownikom i łatwo dostępna w ich miejscu pracy, przeglądana w celu utrzymania jej stałej adekwatności do potrzeb organizacji oraz udostępniana, jeżeli to właściwe, odpowiednim zainteresowanym stronom spoza organizacji. Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy powinna zawierać zobowiązania do: - uznawania bezpieczeństwa i higieny pracy jako integralnej części biznesowego funkcjonowania przedsiębiorstwa, - osiągania zgodności zastosowanych rozwiązań z wymaganiami prawa, traktowanymi jako minimum koniecznych działań, - opracowania i podania do wiadomości załogi celów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, - ustalenia obowiązków każdego kierownika w zakresie systemu zarządzania BHP. Zgodnie z wymaganiami normy PN-N 18001 polityka bezpieczeństwa i higieny pracy wyraża 7

zobowiązanie organizacji do: zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym; dążenia do stałej poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy; spełniania wymagań przepisów prawnych oraz innych wymagań dotyczących organizacji; ciągłego doskonalenia działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy; zapewniania odpowiednich zasobów i środków do wdrażania tej polityki; podnoszenia kwalifikacji oraz uwzględniania roli pracowników i ich angażowania do działań na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy 7. Polityka BHP stanowi ramy do ustalania i przeglądów celów i zadań jednostki gospodarczej dotyczących BHP. Powinna ona być ogłoszona przez najwyższe kierownictwo wszystkim pracownikom oraz powinna zapewniać, że jest zrozumiała przez wszystkich pracowników. 4. Identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego Zgodnie z wytycznymi normy PN-N-18 001 organizacja powinna prowadzić systematyczne działania dla identyfikacji zagrożeń występujących na stanowiskach pracy i ich oceny. Należy także wybrać odpowiednią dla organizacji metodę oceny ryzyka zawodowego. Norma PN-N-18 002 wydana w styczniu 2000r. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. zawiera Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Zaleca się, aby organizacje wdrażające system zarządzania BHP opierały prowadzoną analizę i ocenę ryzyka zawodowego na podstawie w/w normy. Normy dotyczące wdrażania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wymagają, aby jednostka organizacyjna opracowała jedną lub kilka procedur identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego występujących na stanowiskach pracy w przedsiębiorstwie oraz związanych z działalnością przedsiębiorstwa, wyrobami tego przedsiębiorstwa oraz usługami, jakie świadczy w ramach swojej działalności, które może nadzorować i na które może wpływać. Jest to ważne z uwagi na obowiązek określenia zagrożeń mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy oraz przeprowadzania oceny związanego z nim ryzyka zawodowego 8. Wyniki identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego powinny koniecznie zostać uwzględnione w procesie planowania przy ustalaniu odpowiednich celów i zadań związanych z wdrażaniem i funkcjonowaniem systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Informacje dotyczące zidentyfikowanych zagrożeń oraz wyników oceny związanego z nim ryzyka zawodowego powinny być aktualizowane. 6 PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. wydanie styczeń 2004 S.9 7 PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. styczeń 2004, S.11 8 Patrz: Norma PN-N-18 002, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, styczeń 2000 8

5. Formułowanie celów ogólnych i szczegółowych W fazie wdrażania systemu zarządzania BHP bardzo ważną rolę odgrywa formułowanie celów BHP. W procesie zarządzania przez cele (management by objectives) istotne jest udokumentowanie celów i zadań dla wszystkich poziomów zarządzania wewnątrz przedsiębiorstwa. Cele ustanowione w ramach systemu BHP powinny być 9 : dostosowane do potrzeb organizacji, jej wielkości i rodzaju działalności, spójne z odpowiednimi i obowiązującymi krajowymi przepisami prawnymi oraz zobowiązaniami technicznymi i biznesowymi organizacji dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ukierunkowane na ciągłą poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w celu osiągnięcia jak najlepszych wyników w tym zakresie, możliwe do osiągnięcia w istniejących warunkach, udokumentowane i ogłoszone wszystkim właściwym komórkom okresowo przeglądane i w razie potrzeby uaktualniane. Cele ogólne i szczegółowe systemu zarządzania BHP powinny zmierzać do likwidacji zagrożeń w przedsiębiorstwie lub ich ograniczania do poziomu akceptowalnego. Cele powinny w bezpośredni sposób wynikać z polityki BHP ogłoszonej przez najwyższe kierownictwo. Cele ogólne mogą odnosić się między innymi do poprawy warunków pracy, zmniejszenia absencji chorobowej pracowników, budowania kultury BHP w organizacji. Cele szczegółowe wynikają z celów ogólnych i związane są zwykle z konkretnymi obszarami działania organizacji, a więc ich ustalanie odbywa się na poziomie operacyjnym organizacji. Cele szczegółowe realizowane są zazwyczaj w krótkim okresie, a ich wykonanie oceniane jest poprzez ustalone wskaźniki. Przykładowe cele szczegółowe mogą obejmować: obniżenie hałasu na stanowisku xxx do poziomu 85 db, wprowadzenie dodatkowych przerw na stanowisku pracy monofonicznej, wykonanie obudowy stanowiska yy dla zmniejszenia zagrożenia zranienia przez części ruchome, wymiana lamp w celu poprawy warunków oświetlenia na stanowisku xyz 10 9 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 89 10 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 90 9

6. Określenie struktur i odpowiedzialności Nowocześnie zarządzane przedsiębiorstwo musi posiadać regulamin organizacyjny, precyzyjnie określający zakres działania, podział czynności i odpowiedzialności osób pełniących w nim funkcje samodzielne i kierownicze. Istotą regulaminu organizacyjnego jest stworzenie mechanizmu sprawnego i efektywnego działania oraz współpracy wszystkich jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa. Zadania, odpowiedzialność, podległości służbowe i kompetencje pracowników oraz kierownictwa powinny być zdefiniowane, udokumentowane i przekazywane w celu efektywnego zarządzania bezpieczeństwem pracy. Zgodnie z wymaganiami normy PN-N-18 001 kierownictwo przedsiębiorstwa powinno ustanowić swojego reprezentanta z określonymi uprawnieniami i obowiązkami do: - wprowadzenia i utrzymywania wymagań SZBHP zgodnie z wymaganiami normy, - reprezentowania najwyższego kierownictwa w sprawach związanych z SZBHP w przedsiębiorstwie, - raportowania działań najwyższemu kierownictwu dotyczących funkcjonowania SZBHP w celu dokonania przeglądu będącego podstawą doskonalenia tego systemu, - współpracy z pełnomocnikiem ds. zarządzania jakością i środowiskiem, jeżeli został taki powołany - organizowania audytów wewnętrznych systemu - budowanie świadomości pracowników w zakresie BHP, - nadzorowanie zmian w przepisach dotyczących BHP. Aby zapewnić skuteczne systemowe zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy, w przedsiębiorstwie powinny być określone, udokumentowane, a także zakomunikowane zadania, odpowiedzialności, uprawnienia oraz wzajemne zależności i powiązania: - personelu zarządzającego, wykonującego i weryfikującego prace mające wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy, - robotników, pracowników nadzoru, dostawców, podwykonawców oraz osób odwiedzających przedsiębiorstwo, - personelu wyznaczonego do postępowania w sytuacjach awaryjnych. Obowiązkiem najwyższego kierownictwa jest zapewnienie odpowiednich zasobów finansowych, materialnych i ludzkich, koniecznych do realizacji wdrożenia i późniejszego utrzymywania systemu. Zadania, odpowiedzialność, uprawnienia, podległości służbowe i kompetencje pracowników oraz kierownictwa powinny być zdefiniowane, udokumentowane i przekazywane w celu efektywnego zarządzania bezpieczeństwem pracy 10

7. Zapewnienie zasobów Zgodnie z wymaganiami normy kierownictwo jest zobowiązane zapewnić zasoby niezbędne do wdrożenia, funkcjonowania i nadzorowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Zasoby niezbędne do wdrożenia systemu obejmują: ludzi, wiedzę i umiejętności specjalistyczne, infrastrukturę, sprzęt techniczny, środki finansowe, środki rzeczowe. Świadomość pracowników i ich udział w działaniach systemowych jest podstawowym elementem systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w organizacji. Pracownicy i ich przedstawiciele ds. bezpieczeństwa i higieny pracy powinni mieć zapewnione środki umożliwiające ich aktywne uczestnictwo w procesie organizowania, planowania i wdrażania, oceny oraz działań na rzecz poprawy w ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Jednym z bardziej istotnych elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Przedsiębiorstwo powinno zdefiniować potrzeby szkoleniowe jako priorytet podnoszenia świadomości załogi i realizować stosowne szkolenia dla kierownictwa i pracowników w celu: - zapewnienia zgodności wykonywanych działań z polityką bezpieczeństwa pracy i wymaganiami systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, - wykazania wpływu wykonywanej pracy na bezpieczeństwo swoje oraz pozostałych pracowników, - określenia ich roli i odpowiedzialności w osiąganiu zgodności z polityką bezpieczeństwa i higieny pracy, procedurami i wymaganiami SZBHP, - określenia potencjalnych konsekwencji odejścia od ustalonych procedur operacyjnych i instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy 11. 11 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 92, Por: PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. styczeń 2004, S.13 11

3. Funkcjonowanie i doskonalenie Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy 3.1. Komunikowanie Zgodnie z normą PN-N-18 001 przedsiębiorstwo wdrażające system zarządzania BHP powinno opracować i utrzymywać procedury dotyczące: otrzymywania i dokumentowania zewnętrznych informacji związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy; komunikowania się z zewnętrznymi stronami zainteresowanymi, z uwzględnieniem władz, oraz właściwego reagowania na te informacje; efektywnego wewnętrznego komunikowania się w zakresie BHP różnych szczebli organizacji i poszczególnych jej komórek; zapewnienia wewnętrznego przepływu informacji, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, pomiędzy różnymi szczeblami i komórkami organizacyjnymi; zapewnienia, że informacje związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, pochodzące od pracowników i ich przedstawicieli, będą przyjmowane i analizowane oraz że zgłaszający je uzyskają stosowną odpowiedź 12. Ponadto w ramach komunikowania się norma PN-N 18001 wymaga, aby uwzględniać możliwość wykorzystania specjalistycznego doradztwa z zakresu BHP, a także przekazywać informacje o zagrożeniach i wynikających z nich wymaganiach BHP oraz sposobach postępowania wszystkim podwykonawcom, klientom i innym osobom, które mogą być na nie narażone. 3.2. Opracowanie i nadzorowanie dokumentacji Systemu Zarządzania BHP Zgodnie z postanowieniami normy dokumentacja systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinna zostać utworzona i utrzymywana w sposób odpowiedni do wielkości i rodzaju działalności organizacji. Sposób i zakres tworzenia dokumentacji systemowej zostanie przedstawiony w opracowaniu pt Dokumentacja systemu zarządzania BHP. 12 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 94, Por: PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. styczeń 2004, S.14 12

3.3. Gotowość i reagowanie na wypadki przy pracy i poważne awarie Przy tworzeniu systemu zarządzania jakością jednostka organizacyjna powinna opracować i utrzymywać procedury, które dotyczyłyby identyfikowania potencjalnych wypadków i sytuacji awaryjnych oraz reagowania na awarie. Rozwiązania w tym zakresie powinny być dopasowane do wielkości charakteru działalności organizacji. Powinny one: - gwarantować niezbędne informacje, komunikację wewnętrzną oraz koordynację w celu ochrony wszystkich pracowników i innych osób przebywających na terenie organicji w przypadku wystąpienia wypadku przy pracy lub poważnej awarii w miejscu pracy - zapewnić dostarczenie informacji oraz komunikowanie się min. ze służbami ratowniczymi - zapewnić pierwszą pomoc i pomoc medyczną, realizację akcji przeciwpożarowych oraz ewakuację wszystkich pracowników z miejsc pracy, - zapewnić informacje i szkolenia pracownikom z uwzględnieniem regularnych ćwiczeń w zakresie procedur zapobiegania, gotowości i reagowania na wypadki przy pracy i poważne awarie 13. 3.4. Monitorowanie W celu analizy stopnia zgodności systemu zarządzania BHP z przyjętą polityką i celami ogólnymi i szczegółowymi systemu zarządzania BHP należy określić sposób dokonywania monitorowania i pomiarów przyjętych wcześniej wskaźników. Monitorowanie zapewnia informację zwrotną na temat stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz umożliwia ustalenie, czy i na ile skutecznie funkcjonują rozwiązania organizacyjne w zakresie identyfikacji zagrożeń oraz zapobiegania i ograniczania ryzyka zawodowego. Metody te powinny obejmować monitorowanie zarówno pro-jak i reaktywne. Monitoring powinien obejmować 14 : proaktywne miary funkcjonowania Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, reaktywne miary funkcjonowania, które monitorują wypadki, sytuacje niebezpieczne, choroby, incydenty. 13 : PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. styczeń 2004, S.16 14 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 101, Por: PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. styczeń 2004, S.17 13

Monitorowanie proaktywne powinno obejmować: - świadomość i zrozumiałość polityki BHP wśród pracowników organizacji, - stopień realizacji planów i osiągania celów w zakresie BHP, - systematyczną kontrolę metod pracy, terenu zajmowanego przez organizację, zakładów oraz wyposażenia, - nadzorowanie warunków środowiska pracy, w tym organizacji pracy, - stosowanie środków ochrony indywidualnej przez pracowników, - kontrolę zdrowia pracowników, obejmującą okresowe lub kontrolne badania pracowników, - wykorzystywanie danych z monitorowania do wczesnego wykrywania zaburzeń i objawów chorobowych i określenia skuteczności środków zapobiegawczych i ochronnych, - przestrzeganie obowiązujących krajowych przepisów prawnych, układów zbiorowych i innych wymagań, których organizacja zobowiązała się przestrzegać. Monitorowanie reaktywne powinno obejmować: - wypadki przy pracy, - zdarzenia potencjalnie wypadkowe oraz choroby zawodowe i inne, - absencja chorobowa, powodowana chorobami zawodowymi i innymi przyczynami związanymi z wykonywaną pracą, - zły stan bezpieczeństwa i higieny pracy oraz nieprawidłowości w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, - decyzje, nakazy i zalecenia wydawane przez organy nadzoru nad warunkami pracy i działania w nich wynikające, - programy rehabilitacji i poprawy stanu zdrowia pracowników 15. 3.5. Niezgodności, działania korygujące i zapobiegawcze Zgodnie z normą organizacja jest zobowiązana do opracowania procedur dotyczących realizacji działań korygujących i zapobiegawczych wynikających z monitorowania, auditowania i przeglądów zarządzania. Procedury powinny powstać w celu określenia odpowiedzialności i uprawnień w zakresie postępowania z niezgodnościami, badania ich przyczyn oraz podejmowania działań mających na celu zmniejszanie jakiegokolwiek ryzyka z tym związanego oraz inicjowania i przeprowadzania działań korygujących i zapobiegawczych. 15 Zarządzanie Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, tom IV Wdrażanie i certyfikacja systemu zarządzania BHP wg. OHSAS 18001 i PN-N-18001, Praca Zbiorowa, Kraków 2003, S. 102, Por: PN-N-18 001, Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. styczeń 2004, S.17 14

LITERATURA PRZEDMIOTU 1. Norma PN-N 18001: 2004 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. 2. Norma PN-N 18004:2001 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne. 3. Norma PN-N 18002:2000 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. 4. Norma PN-EN ISO 9001:2001 - Systemy zarządzania jakością. Wymagania. 5. Norma PN-EN ISO 9004:2001 - Systemy zarządzania jakością. Wytyczne doskonalenia funkcjonowania. 6. Norma PN-EN ISO 9000:2001 - Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia. 7. Dyrcz B., Truś S., Dokumentacja systemu zapewnienia jakości. Opracowywanie i wdrażanie, [w:] Zarządzanie jakością, tom I, praca zbiorowa, Wyd. Politechniki Krakowskiej, Kraków 1999. 8. Karczewski J., Chowaniec K., Kontrola podwykonawców w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska. 9. Karczewski J.T., System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, ODDK Gdańsk 2000. 10. Karczewski J.T., Porównanie definicji - Atest nr 8/2002.[6] Koradecka D., Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Warszawa 1999. 11. Łańcucki J., Podstawy kompleksowego zarządzania jakością. Akademia Ekonomiczna, Poznań 2001. 12. Mac S., Leowski I., Bezpieczeństwo i higiena pracy. 13. Pawłowska Z., Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higienąpracy, CIOP-PIB, Warszawa 2002. 14. Podgórski D., Wytyczne integracji systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy z systemami TQM, CIOP, Warszawa 2001. 15. Seria ISO 9000:2000 - nowoczesne zarządzanie jakością, praca zbiorowa pod red. Alicji Gach, Wydawnictwo Verlag Dashófer, Warszawa 2003. 16. Pawłowska Z., Podstawowe zasady oceny ryzyka zawodowego, CIOP, Warszawa 2001. 17. Materiały konferencji naukowej Bezpieczeństwo pracy, środowisko, edukacja", Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy, Katowice 2003. 18.Praktyczny poradnik specjalisty BHP, Weka 2003. 19. Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego, Gdańsk 1999. 20. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, materiały informacyjne Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, 2002. 21. Tabor A., Zając J., Rączka M. i in.. Zarządzanie jakością, praca zbiorowa, Kraków 2000. 15