Co będzie, kiedy mnie nie będzie, czyli dziedziczenie ustawowe. Monika Balińska Absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, wieloletni pracownik kancelarii notarialnej oraz przedsiębiorca, aktywna inwestorka w nieruchomości na wynajem. Nieruchomości zna zarówno ze strony teoretycznej, jak i praktycznej z jednej strony jako najemca, z drugiej strony jako wynajmujący. Mieszka, pracuje i inwestuje w Częstochowie. Posiada szeroką wiedzą w zakresie nieruchomości, w szczególności w kwestiach prawno-podatkowych, odnośnie ksiąg wieczystych, aktów notarialnych i innych dokumentów. Chętnie dzieli się tą wiedzą podczas wykładów, prelekcji, wywiadów, szkoleń, prywatnych konsultacji oraz na blogu www.formalnoscinieruchomosci.pl Współautorka książki Pomysł do wynajęcia II. Interesuje się nieruchomościami, rozwojem osobistym, organizacją czasu. Prywatnie żona i mama trójki dzieci. Co będzie, kiedy mnie nie będzie? Nieczęsto zadajemy sobie to pytanie. Często za to odpowiadamy jakoś to będzie. Niestety równie często okazuje się, że będzie zupełnie nie tak jak byśmy się tego spodziewali Co stanie się z moim majątkiem, kiedy mnie zabraknie? W czyje ręce trafi? Czy na pewno będą to ci moi najbliżsi, w których ręce chciałbym, żeby trafił? Zanim będzie za późno dowiedz się jak to będzie co stanie się z Twoim majątkiem lub majątkiem Twoich bliskich, jeśli nie zrobicie nic, aby było inaczej Stan prawny na dzień 1 października 2018 roku, podstawa prawna: Kodeks cywilny Księga IV SPADKI Tytuł II Dziedziczenie ustawowe (Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny Dz.U. 1964 Nr 16 poz. 93 ze zmianami, tekst jednolity Dz.U. 2018 poz. 1025) Dopasuj opisane poniżej rodzinne koligacje do swojego stanu cywilnego i swojej rodzinnej sytuacji, a dowiesz się co będzie, kiedy Cię nie będzie (albo jak to będzie dla Ciebie, jeśli zabraknie kogoś z Twoich bliskich): 1. Mam dzieci i/lub wnuki oraz żonę / męża Dziedziczą po mnie małżonek i dzieci w częściach równych: 1/8
Uwaga! Małżonek zawsze dziedziczy minimum 1/4! Nie powoduje to w praktyce żadnej zmiany, jeśli mamy jedno, dwoje czy troje dzieci. Różnicę widać dopiero w większych rodzinach, gdzie dzieci jest co najmniej czworo: Niestety w życiu zdarzają się takie nieszczęśliwe sytuacje, w których dziecko umiera przed swoim rodzicem. Sytuacja taka nie została pominięta w prawie spadkowym. Jeśli zmarłe dziecko zdążyło mieć swoje dzieci to właśnie one dziedziczą w miejsce zmarłego rodzica. Czyli dziedziczą po swoich dziadkach i dzielą się po równo tą częścią spadku, która przypadłaby ich rodzicowi, gdyby żył: Dla lepszego zobrazowania dziedziczenia przez małżonków według powyższych zasad przyjrzyj się schematowi dziedziczenia majątku wchodzącego wcześniej w skład majątku wspólnego małżonków: 2/8
W tym miejscu powiem o kilku zastrzeżeniach dotyczących dziedziczenia przez męża czy żonę, tak, aby nie było żadnych wątpliwości czy niedopowiedzeń. Po pierwsze prawo spadkowe odnosi się do małżonka aktualnego w chwili śmierci spadkodawcy. Zgodnie z prawem były małżonek (po rozwodzie) jest już osobą obcą i nie wchodzi do kręgu spadkobierców ustawowych. Również prawomocne orzeczenie przez sąd separacji wyłącza małżonków w separacji od dziedziczenia po sobie. Podkreślam, że chodzi tu o separację formalną, potwierdzoną orzeczeniem sądu co niekoniecznie jest tożsame z separacją faktyczną. Separacja faktyczna niepotwierdzona przez sąd nie wyłącza wzajemnego dziedziczenia. Nie ma z kolei żadnego znaczenia dla dziedziczenia to, jaki ustrój majątkowy panował w małżeństwie w trakcie jego trwania czy pomiędzy małżonkami była ustawowa wspólność majątkowa małżeńska czy też została ona wyłączona poprzez zawarcie umowy rozdzielności majątkowej (potocznie zwanej intercyzą ) czy też może była to wspólność umownie rozszerzona. Podkreślam: intercyza nie wyłącza małżonka z dziedziczenia! 2. Mam dzieci i/lub wnuki, ale nie mam żony / męża (jestem kawalerem / panną / rozwodnikiem / rozwódką / wdowcem / wdową) lub jestem w separacji Dziedziczą po mnie dzieci w częściach równych: W tym przypadku nie przestaje obowiązywać zasada, że w miejsce zmarłego dziecka dziedziczą jego dzieci: Będąc przy dziedziczeniu przez dzieci, wnuki itd. istotna ciekawostka: dziedziczyć może dziecko już poczęte w dacie otwarcia spadku (to jest w chwili śmierci spadkodawcy), nawet jeśli urodziło się już po jego śmierci. Warunkiem jest właśnie to, aby urodziło się żywe. Czyli dzidziuś w brzuchu mamy jest potencjalnym przyszłym spadkobiercą! To bardzo ważna zasada, w wielu przypadkach może bardzo wiele zmienić. 3/8
3. Nie mam dzieci ani wnuków, ale mam żonę / męża Dziedziczą po mnie: małżonek połowę, rodzice dugą połowę w częściach równych: Jeśli jedno z rodziców nie żyje małżonek dziedziczy połowę, żyjący rodzic ćwiartkę, a resztę rodzeństwo w częściach równych: Jeśli ktoś z rodzeństwa nie żyje to w jego miejsce wchodzą jego dzieci w częściach równych: Jeśli jeden z rodziców nie żyje, brak też rodzeństwa i ich zstępnych małżonek dziedziczy połowę, a żyjący rodzic drugą połowę: Jeśli oboje rodzice nie żyją, brak też rodzeństwa i ich zstępnych małżonek dziedziczy całość: 4/8
Uwaga! Wyżej opisane zasady dziedziczenia wspólnie przez małżonka oraz rodziców spadkodawcy mają zastosowanie również, jeśli spadek był wcześniej częścią majątku wspólnego małżonków! Nie ma tu wyjątków i niestety, jak niektórym się błędnie wydaje, po śmierci jednego z małżonków jego część wspólnego majątku wcale nie przechodzi automatycznie na żyjącego małżonka! Widać to na diagramie: Tak! Dobrze widzisz i wnioskujesz. Jeśli nie masz dzieci to dziedziczysz (Wasz wspólny!) majątek po swoim małżonku na spółkę z teściami! A może nawet z jego rodzeństwem czy bratankami i siostrzeńcami Lepiej przerwij czytanie i biegnij namawiać żonę / męża na pisanie testamentu ;) 4. Nie mam dzieci ani wnuków, nie mam też żony / męża (jestem kawalerem / panną / rozwodnikiem / rozwódką / wdowcem / wdową lub jestem w separacji Dziedziczą po mnie rodzice po połowie: Jeśli jeden z rodziców nie żyje to żyjący rodzic dziedziczy połowę, a drugą połowę rodzeństwo w częściach równych: 5/8
Jeśli ktoś z rodzeństwa już nie żyje to w jego miejsce dziedziczą jego dzieci w częściach równych: Jeśli oboje rodziców nie żyje to całość dziedziczy rodzeństwo w częściach równych: I tradycyjnie jeśli ktoś z rodzeństwa nie żyje to w jego miejsce dziedziczą jego dzieci w częściach równych: 5. Nie mam dzieci ani wnuków, nie mam żony / męża, moi rodzice już nie żyją, jestem jedynakiem (lub moje rodzeństwo już nie żyje i nie zostawili dzieci) Dziedziczą po mnie dziadkowie w częściach równych: Jeśli któryś z dziadków nie żyje to jego udział dziedziczą jego zstępni (rodzeństwo naszych rodziców lub ich dzieci czy wnuki) w częściach równych: 6/8
Oczywiście jeśli ktoś z rodzeństwa naszych rodziców już nie żyje to w jego miejsce dziedziczą jego dzieci w częściach równych: Jeśli któryś z dziadków nie żyje, a nie miał dzieci poza naszym rodzicem (lub te dzieci i ich dzieci i wnuki nie żyją) to dziedziczą pozostali dziadkowie w częściach równych: Na koniec jeżeli: 1) Nie mam zstępnych (dzieci, wnuki itd.) 2) Nie mam małżonka 3) Moi rodzice nie żyją 4) Nie mam rodzeństwa lub moje rodzeństwo nie żyje 5) Moje rodzeństwo nie miało dzieci lub wszyscy ich zstępni nie żyją 6) Moi dziadkowie nie żyją 7) Nie żyją wszyscy zstępni moich dziadków To w skrócie dziedziczą po mnie: 1) pasierb sierota, a jeśli go nie mam 2) to gmina, w której ostatnio zamieszkiwałem, a jeśli nie da się tego ustalić 3) to w ostateczności Skarb Państwa Mini-słowniczek: * zstępni - nasi potomkowie w linii prostej w kolejnych pokoleniach (czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.) * wstępni - nasi przodkowie w linii prostej w kolejnych pokoleniach (czyli rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.) * nasciturus dziecko poczęte, ale nienarodzone (czyli takie jeszcze w brzuchu mamy) * data otwarcia spadku data śmierci spadkodawcy * masa spadkowa majątek spadkobiercy, który podlega dziedziczeniu (zarówno majątek na plus, jak i długi!) 7/8
Takie sprawy jak dziedziczenie, testamenty, formalności i podatki związane ze spadkami powinny być znane tak naprawdę każdemu z nas, ponieważ każdy na jakimś etapie życia się znajduje w sytuacji, kiedy ta wiedza jest potrzebna. Osobiście uważam, że tematów tych powinny się uczyć już dzieci w podstawówce. Moim zdaniem to elementarna wiedza i ludzie sobie często bardzo szkodzą nie posiadając jej. Nie życzę nikomu, żeby na własnej skórze, w negatywnym kontekście, przekonał się o prawdziwości powiedzenia, że "nieznajomość prawa szkodzi"... Na szczęście odpowiednim testamentem czy zapisem można sprawić, aby wyglądało to nie tak, jak na schematach opisanych powyżej, ale dokładnie tak jak my sobie tego życzymy! Istnieją rozwiązania pozwalające na uniknięcie sporów pomiędzy spadkobiercami, które chętnie Ci podpowiem. Doradzę również jak uniknąć rozproszenia czy zmarnowania majątku przez spadkobierców. Jak wszystko najlepiej zawczasu przygotować w dokumentach, aby rodzinie nie dokładać stresów i problemów, jeśli znajdą się w takiej traumatycznej sytuacji jak nasza śmierć. Jak zabezpieczyć zarówno majątek jak i interesy spadkobierców - zarówno tych, którzy nieruchomościami chcą się zajmować, jak i tych, którzy się na nich nie znają i nie chcą się nimi zajmować. Tak, żeby nikt nie czuł się pokrzywdzony. Jeśli chciałbyś uzupełnić wiedzę w tym zakresie, dowiedzieć się jak prawidłowo sporządzić testament, jak podzielić majątek pomiędzy wybranych przez siebie spadkobierców w częściach równych lub różnych, a jak zapisać w spadku konkretną nieruchomość konkretnej osobie i co zrobić, jeśli zmienisz zdanie koniecznie podczas Kongresu Mieszkaniczników w Warszawie 24-25 listopada przyjdź na mój wykład na temat: Jak zapisać nieruchomość w spadku sukcesja majątkowa! Na wykładzie dowiesz się jakie są możliwości dziedziczenia przewidziane przez polskie prawo: zasady ogólne, testament własnoręczny, testament notarialny, zapis zwykły, zapis windykacyjny, darowizna na wypadek śmierci, co, kiedy i jak można zmienić, jeśli się rozmyślę i co później - jakich formalności i kiedy powinni dopełnić spadkobiercy po śmierci spadkodawcy: kiedy trzeba przeprowadzić postępowanie spadkowe, jak i gdzie można to zrobić, a kiedy nie będzie to konieczne Uzyskasz też odpowiedzi na swoje indywidualne pytania z tego zakresu. Do zobaczenia! 8/8