Ars Legis - Stowarzyszenie im. Św. Ivo Helory - Patrona Prawników

Transkrypt

1

2 Redakcja: Maciej Knopek Roman Wendelski Autorzy poszczególnych artykułów: Stwierdzenie nabycia spadku - Anna Rataj Poświadczenie dziedziczenia - Roman Wendelski Przyjęcie i odrzucenie spadku oraz odpowiedzialność za długi spadkowe - Jan Kakitek Dział spadku - Anna Litenko Zachowek - Piotr Kozioł Podatek od spadków i darowizn - Łukasz Moczuło Projekt graficzny i skład: Michał Rdzanek Copyright by Ars Legis Stowarzyszenie im. św. Ivo Helory - Patrona Prawników nakład 1000 egzemplarzy stan prawny: czerwiec 2010 r. Szanowny Czytelniku! Oddajemy w Twoje ręce bezpłatną publikację pt. Prawo Spadkowe praktyczny poradnik dla spadkobierców, wydaną przez Ars Legis Stowarzyszenie im. św. Ivo Helory Patrona Prawników. Jak wskazuje sama nazwa publikacji, jest ona adresowana przede wszystkim do osób, które odziedziczyły spadek i składa się z czterech artykułów dotyczących wybranej problematyki z prawa spadkowego. Pomysł na wydanie tego rodzaju poradnika narodził się w trakcie naszej działalności w prowadzonej przez wyżej wymienione Stowarzyszenie - Poradni Prawa, która już od ponad dwóch lat z powodzeniem świadczy bezpłatną pomoc prawną dla mieszkańców Krakowa i okolic. Autorami poszczególnych artykułów są zrzeszeni w Stowarzyszeniu krakowscy prawnicy. Nad wysokim poziomem merytorycznym całości czuwał profesjonalny prawnik mający duże doświadczenie w omawianej problematyce. Niniejsza publikacja ma charakter jedynie informacyjny i w żadnym razie nie może zastąpić profesjonalnej porady prawnej udzielonej przez prawnika w konkretnej sprawie. Należy pamiętać, iż prawidłowe zastosowanie norm prawnych do danego przypadku zawsze wymaga dokładnego poznania stanu faktycznego. Głównym naszym zamierzeniem było jedynie ogólne przedstawienie, w możliwie jak najprostszy sposób, niektórych zagadnień z prawa spadkowego, z którymi spotykają się na co dzień spadkobiercy i ukazanie, jakie podstawowe prawa gwarantuje im nasz system prawny lub jakie obowiązki na nich nakłada. Uważamy, że każda osoba, bez względu na swój status społeczny i materialny, ma prawo do podstawowej informacji prawnej. Mamy nadzieję, że ta publikacja okaże się komuś pomocna oraz, że choćby w niewielkim stopniu, przyczyni się do upowszechnienia wiedzy o prawie w naszym społeczeństwie, przede wszystkim wśród osób, którym ta wiedza jest najbardziej potrzebna, a którzy z różnych powodów nie mają do niej dostępu. Autorzy 2

3 STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU Powołanie do spadku - czyli nabycie praw do majątku pozostawionego przez spadkodawcę - następuje z chwilą śmierci spadkodawcy (tzw. otwarcia spadku). Powołanie do spadku może wynikać z testamentu, a w przypadku braku lub nieważności tegoż i w innych przypadkach, gdy osoby wskazane w testamencie nie będą dziedziczyć, krąg spadkobierców określają przepisy ustawy Kodeks Cywilny. W obu tych przypadkach aby móc w pełni skorzystać z nabytych praw niezbędne jest uzyskanie sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Za tym drugim sposobem przemawia szybkość uzyskania dokumentu stwierdzającego uzyskanie statusu spadkobiercy nie wymaga to bowiem składania wniosku ani oczekiwania na wyznaczenie rozprawy i uprawomocnienie się orzeczenia. Niemniej jednak notarialny akt poświadczenia dziedziczenia nie może być sporządzony, jeśli otwarcie spadku nastąpiło przed dniem 1 lipca 1984 r. albo gdy nabycie spadku opierałoby się na testamentach szczególnych (ustnym, sporządzonym w czasie podróży morskiej albo lotniczej lub wojskowym). Kto jest spadkobiercą Spadkodawca może wskazać spadkobiercę lub spadkobierców w testamencie, przyznając im cały spadek lub jego część. W tej ostatniej sytuacji część nie objęta testamentem będzie dziedziczona według ustawowych reguł dziedziczenia. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu lub jeśli z pewnych przyczyn był on nieważny albo spadkobiercy testamentowi nie mogli lub nie chcieli dziedziczyć, dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Spadek zostaje wówczas podzielony zgodnie z regułami ustalonymi w przepisach Kodeksu cywilnego. Kodeks cywilny wyodrębnia grupy osób powołanych do spadku, przy czym kolejna grupa jest brana pod uwagę tylko przy braku osób z grupy dziedziczących przed nią. W pierwszej grupie znajdują się małżonek i dzieci spadkodawcy, również pozamałżeńskie. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak udział spadkowy małżonka nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku. ANNA RATAJ 3 *Przykład: jeśli zmarły pozostawił żonę i czwórkę dzieci, żona otrzyma 1/4 spadku, a każde z dzieci 3/16.* Gdyby dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypadnie jego własnym dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy. Reguła ta dotyczy także dalszych potomków. Dziecko zmarłe bezpotomnie przed otwarciem spadku nie jest jednak brane pod uwagę przy dziedziczeniu, a jego udział obejmują pozostali przy życiu spadkobiercy. Sytuacja małżonka osoby zmarłej jest szczególna, ponieważ z reguły między małżonkami istnieje ustrój majątkowej wspólności małżeńskiej. Ta wspólność majątkowa ustaje w chwili śmierci jednego z małżonków. Drugi małżonek zachowuje swój własny udział (z reguły jest to ½) w majątku wspólnym, a jednocześnie uczestniczy w dziedziczeniu udziału w tym majątku zmarłego małżonka. Zatem z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że w takiej sytuacji dziedziczenie odbywa się tylko z połowy całego wspólnego majątku małżonków. *Przykład: małżonkowie byli wspólnymi właścicielami mieszkania. Po śmierci żony ½ udziału w mieszkaniu pozostaje własnością męża, a druga połowa przypadnie do podziału wszystkim spadkobiercom. Jeśli zmarła pozostawiła dwójkę dzieci, mąż i każde z dzieci odziedziczą po 1/3 udziału w spadku, czyli po 1/6 mieszkania. Zatem mąż będzie miał w sumie udział w wysokości 4/6 czyli 2/3 udziału we współwłasności mieszkania.* Jeśli zmarły nie miał zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków itd.), dziedziczyć będą małżonek i rodzice spadkodawcy. Rodzice, jeżeli dziedziczą z małżonkiem, dziedziczą po 1/4 (jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział matki wynosi wtedy 1/2). Udział małżonka wynosi 1/2. Gdy zmarły nie pozostawił zstępnych ani małżonka, cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach

4 równych. A jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym (dzieciom i wnukom tego rodzeństwa). Małżonek dziedziczy w zbiegu z rodzicami i rodzeństwem oraz dziećmi rodzeństwa zawsze 1/2 spadku. Jeżeli brak jest zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy. Jeżeli brak nawet małżonka, spadek przypadnie dziadkom spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. *Przykład: W wypadku samochodowym zginęli rodzice małego dziecka, które nie miało rodzeństwa. Jego wychowaniem zajęła się babcia (dziadek już nie żył). Wkrótce dziecko zmarło. Ponieważ dziecko odziedziczyło wszystko po swoich rodzicach, jego cały majątek odziedziczy babcia oraz zstępni nieżyjącego już dziadka (np. ciotki, wujkowie, kuzyni dziecka).* W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy (pasierbom i pasierbicom), których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. W braku wszystkich wymienionych osób spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Kto może wystąpić do sądu o stwierdzenie praw spadkowych Jak już wspomniano stwierdzenie praw do spadku może być dokonane nie tylko na drodze sądowej, lecz także poprzez sporządzenie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Wystąpienie do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku będzie jednak niezbędne w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił testament szczególny (ustny, sporządzony w podróży morskiej lub powietrznej albo wojskowy). Konieczność taka 4 może zaistnieć także wtedy, gdy z uwagi na spory między spadkobiercami, na zarzut nieważności testamentu lub inne okoliczności notariusz poweźmie wątpliwość co do kręgu spadkobierców, odmawiając sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Z wnioskiem do sądu może wystąpić osoba mająca w tym interes prawny. Z pewnością osobą taką jest każdy ze spadkobierców. Jednak również osoby spoza kręgu spadkobierców mogą mięć interes prawny w przeprowadzeniu postępowania spadkowego. *Przykład: Współwłaściciel nieruchomości, która należała w części do zmarłej osoby, może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, jeżeli będzie mu zależało na uregulowaniu stanu prawnego nieruchomości lub będzie domagał się zniesienia współwłasności.* Jak przygotować i złożyć wniosek W celu przeprowadzenia postępowania spadkowego należy w pierwszej kolejności złożyć wniosek do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, będzie to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. W Krakowie działają 4 sądy rejonowe: - Sąd Rejonowy dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie - Sąd Rejonowy dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie - Sąd Rejonowy dla Krakowa Podgórza w Krakowie - Sąd Rejonowy dla Krakowa Nowej Huty w Krakowie. Wszystkie sądy znajdują się w budynkach przy ul. Przy Rondzie 7 w Krakowie (przystanek autobusowy i tramwajowy Rondo Mogilskie). Wzór wniosku znajduje się na końcu artykułu. Dokumenty potrzebne do złożenia takiego wniosku: 1. odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy, a w przypadku braku sporządzenia aktu zgonu - prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, 2. pełnomocnictwo, jeśli wniosek składa pełnomocnik, z zachowaniem przepisów o opłacie skarbowej, 3. jeśli spadkodawca pozostawił testament, w którym do całości spadku powołał konkretne osoby, w sądzie

5 spadku należy złożyć testament wraz z dokumentami potwierdzającymi tożsamość osób wymienionych w testamencie (np. dokumenty wymienione w pkt 4 poniżej); testament winien być złożony w sądzie spadku (mowa o nim wyżej) niezwłocznie po powzięciu wiadomości o śmierci spadkodawcy, o ile nie został już złożony u notariusza, 4. jeżeli z powodu braku testamentu, jego nieważności, objęcia nim jedynie części spadku lub gdy z innych przyczyn spadkobiercy wskazani w testamencie nie mogą lub nie chcą dziedziczyć, wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku należy złożyć odpis skrócony aktu małżeństwa i odpisy skrócone aktów urodzenia dzieci, a w przypadku córek, które zmieniły nazwisko, również akty małżeństwa. Jeżeli według reguł spadkobrania ustawowego spadkobiercami będą dalsi krewni, do wniosku należy dołączyć te odpisy aktów urodzenia i małżeństwa, które wykażą pokrewieństwo, jakie w danej sytuacji będzie wymagane do dziedziczenia. *Przykład: W wypadku samochodowym zginęli rodzice małego dziecka, które nie miało rodzeństwa. Jego wychowaniem zajęła się babcia (dziadek już nie żył). Wkrótce dziecko zmarło. Ponieważ dziecko odziedziczyło wszystko po swoich rodzicach, jego cały majątek odziedziczy babcia. Aby wykazać pokrewieństwo powinna ona dołączyć do wniosku skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, i skrócony odpis aktu urodzenia rodziców z dokumentów tych będzie wynikać, że babcia dziecka jest jednym z rodziców rodzica dziecka, a więc, że zmarłe dziecko jest jej wnukiem.* Do wniosku należy dołączyć także odpisy wniosku w ilości odpowiadającej liczbie uczestników postępowania (liczbie spadkobierców) wraz z odpisami (kopiami) załączonych dokumentów dla każdego uczestnika. We wniosku należy podać: - imię, nazwisko i dokładny adres składającego wniosek, - imię, nazwisko oraz datę śmierci i miejsce ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, - dokładne dane personalne i adresy spadkobierców (powinno się wskazać wszystkich możliwych spadkobierców). 5 W uzasadnieniu należy wskazać okoliczności spadkobrania, a w szczególności podać datę śmierci i dane spadkodawcy, miejsce jego ostatniego zamieszkania, liczbę, miejsce i treść testamentów, jeśli zostały pozostawione, a wnioskodawca posiada o nich wiedzę oraz opisać wzajemne relacje pokrewieństwa lub powinowactwa między spadkodawcą a spadkobiercami, uzasadniające dziedziczenie ustawowe, jeśli ono nastąpi. Opłata sądowa od wniosku wynosi 50 zł. Należy ją opłacić znakami opłaty sądowej, które można kupić w kasie sądu, naklejonymi na jeden egzemplarz wniosku (nie należy naklejać znaków opłaty na odpisy wniosków załączane wraz z wnioskiem, a przeznaczone dla pozostałych uczestników postępowania sądowego); opłatę można również uiścić przelewem na konto sądu. Uiszcza się jedną opłatę, niezależnie od liczby spadkobierców i wartości spadku. Przed złożeniem wniosku należy pamiętać o tym, aby skopiować wszystkie składane dokumenty i zachować je dla siebie! Jak wygląda postępowanie w sądzie Po złożeniu kompletnego wniosku sędzia wyznacza rozprawę, na którą wzywa wnioskodawcę i uczestników postępowania, tj. osoby wskazane we wniosku jako spadkobiercy i inne, które np. na podstawie treści złożonego testamentu mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy. W wezwaniu na rozprawę sąd poucza o obowiązku lub braku obowiązku stawiennictwa w sądzie. Na rozprawie sąd może przyjąć od spadkobierców zapewnienie spadkowe, tj. oświadczenie, czy spadkodawca pozostawił testamenty, oraz czy są znane osoby które nie biorą udziału w postępowaniu, a które dziedziczyłyby przed znanymi spadkobiercami albo obok nich. Na rozprawie sąd może również dokonać odebrania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeśli od dnia otwarcia spadku nie minęło jeszcze 6 miesięcy. Jeżeli zapewnienie spadkowe nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie, dokonywane przez sąd. Dalsze czynności sąd podejmuje po upływie sześciu miesięcy od daty ogłoszenia, wyznaczając w celu rozpoznania zgłoszonych żądań rozprawę, na którą wezwie także osoby, które zgłosiły żądanie i podały miejsce

6 zamieszkania. Po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów (w postaci ułamka). Jeśli wynik postępowania wskaże, iż spadkobiercami są osoby inne niż wskazane we wniosku, nie jest to przeszkodą w wydaniu postanowienia będzie ono wówczas określać krąg spadkobierców i przypadające im udziały w sposób odmienny niż przyjęty we wniosku. Wa ż n e : Je ś l i w s k ł a d s pa d k ó w o t wa rt yc h p r z e d d n i e m r. w c h o d z i ł y g o s p o da r s t wa r o l n e, s ą d o k r e ś l i z a s a dy d z i e d z i c z e n i a t y c h g o s p o da r s t w n a p o d s t aw i e p r z e p i s ó w o k r e ś l a j ą c yc h t e z a s a dy, a obowiązujących przed dniem r. Prawo do spadku nie podlega przedawnieniu. Postanowienie stwierdzające jego nabycie może być wydane wiele lat po śmierci spadkodawcy, jednak najlepiej od razu uregulować status prawny majątku spadkowego. Bez stwierdzenia nabycia spadku spadkobiercy nie mogą rozporządzać udziałami w spadku, a to znaczy, że w wielu sytuacjach życiowych nie będą mogli podjąć żadnych działań, które związane będą ze składnikami wchodzącymi do spadku. Wa ż n e : Samo postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku nie jest podstawą podziału majątku spadkowego. Do tego potrzebna jest jeszcze umowa międ z y w y m i e n i o n y m i w n i m s pa d ko b i e r c a m i. Mo ż e o n a b y ć z awa r ta w d ow o l n e j f o r m i e, j e d n a k g d y w s k ł a d spadku wchodzi nieruchomość, konieczne jest zawar - c i e u m o w y u n o t a r i u s z a. Od postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku uczestnikom postępowania przysługuje apelacja do sądu okręgowego, złożona za pośrednictwem sądu, który wydał postanowienie. O terminie i sposobie złożenia apelacji poucza sąd ogłaszając treść postanowienia. Apelację mogą złożyć również osoby, które nie uczestniczyły w postępowaniu, a które miały prawo uzyskać status uczestnika postępowania (np. spadkobiercy, którzy nie wiedzieli o wszczęciu postępowania) Po upływie terminu na złożenie apelacji, jeśli postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku nie zostało zaskarżone, wnioskodawca i uczestnicy mogą wystąpić do sądu o wydanie odpisu postanowienia z klauzula prawomocności. Wniosek taki podlega opłacie sądowej w wysokości 6 zł za każdą rozpoczętą stronicę wydawanego postanowienia (o ilości stron, a co za tym idzie wysokości opłaty sądowej, poinformować mogą pracownicy sekretariatu sądu). Co daje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku Prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w sposób urzędowy zaświadcza przejście praw i obowiązków spadkowych na spadkobierców. Jest więc podstawą do wpisania ich jako nowych właścicieli nieruchomości do księgi wieczystej, umożliwia im dostęp do rachunków bankowych, dochodzenia zwrotu rzeczy należących do spadku czy też daje też podstawę do przerejestrowania samochodu. 6 W razie niezgodności między spadkobiercami niezbędne będzie dokonanie sądowego działu spadku. W takim wypadku najlepszym rozwiązaniem jest złożenie do sądu wniosku jednocześnie o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku. Wniosek taki winien być zatytułowany - inaczej niż przy wniosku o stwierdzenie nabycia spadku - jako wniosek o dział spadku i stwierdzenie nabycia spadku. Należy go także uzupełnić o spis inwentarza (składników majątku spadkowego), jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu, a w sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (np. odpis z księgi wieczystej, Akt Własności Ziemi). Należy jednak pamiętać o tym, że jeśli między spadkobiercami istnieje poważny konflikt, postępowanie o dział spadku może trwać nawet latami. Wniosek o dział spadku podlega opłacie sądowej wynosi ona 300 zł jeśli wniosek zawiera zgodny (tj. zaakceptowany przez wszystkich spadkobierców) projekt działu spadku, 500 zł jeśli projektu zgodnego działu nie zawiera. Jeśli wraz z działem spadku miałoby nastąpić zniesienie współwłasności opłata wynosi 600 zł przy zgodnym projekcie działu i zniesienia współwłasności i 1000 zł, jeśli brak jest zgodnego projektu działu spadku i zniesienia współwłasności.

7 POŚWIADCZENIE DZIEDZICZENIA Co to jest poświadczenie dziedziczenia? W dniu 2 października 2008 roku weszła w życie ustawa z dnia 1 października 2007 roku o zmianie ustawy Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła do prawa polskiego instytucję umożliwiającą stwierdzenie nabycia spadku poza postępowaniem sądowym. Poświadczenie dziedziczenia jest szczególnym rodzajem postępowania z udziałem notariusza w sytuacjach, gdy nie ma sporu co do osób będących spadkobiercami i wysokości nabytych przez nich udziałów w spadku. Postępowanie to kończy się sporządzeniem przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, który po jego zarejestrowaniu w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu spadku. Rejestr Aktów Poświadczenia Dziedziczenia (jest on dostępny w internecie pod adresem: zaczął funkcjonować w dniu 2 marca 2009 roku i dopiero od tego dnia można w praktyce uzyskać akt poświadczenia dziedziczenia. Spadkobiercy mają już zatem możliwość stwierdzania swych praw do spadku w dwojaki sposób: w drodze postępowania sądowego zakończonego wydaniem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku oraz w wyniku poświadczenia dziedziczenia dokonanego przez notariusza, zakończonego zarejestrowaniem aktu poświadczenia dziedziczenia w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia. Względem osoby trzeciej (np. banku, w którym spadkodawca miał zgromadzone środki, spółdzielni mieszkaniowej, czy też potencjalnego nabywcy składników spadku) spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia już nie tylko stwierdzeniem nabycia spadku, ale także zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. W jakich przypadkach spadkobiercy mogą uzyskać notarialne poświadczenie dziedziczenia? ROMAN WENDELSKI 7 Notarialne poświadczenie dziedziczenia jest możliwe przy łącznym spełnieniu wszystkich opisanych niżej warunków: 1) Poświadczenie dziedziczenia możliwe jest w odniesieniu do spadków otwartych od dnia 1 lipca 1984 roku, czyli wówczas, gdy spadkodawca zmarł w tym dniu lub później. 2) Notariusz może sporządzać akty poświadczenia dziedziczenia jeżeli dziedzicznie następuje na podstawie ustawy (czyli gdy nie został sporządzony testament) albo na podstawie testamentów zwykłych, czyli testamentów własnoręcznych, testamentów sporządzonych w formie aktu notarialnego jak również testamentów sporządzonych wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Niedopuszczalne jest poświadczenie dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych. 3) Notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia tylko wtedy, gdy przy tej czynności uczestniczą wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, oraz gdy złożą one zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia. W przypadku dziedziczenia ustawowego chodzi o osoby powołane do dziedziczenia po danym spadkodawcy, a nie wszystkie osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych po tym spadkodawcy (np. jeżeli dziedziczenie następuje po zmarłym mężu, to jeżeli wdowa i dzieci zmarłego nie odrzuciły spadku, nie ma potrzeby, aby przed notariuszem stawiło się rodzeństwo zmarłego). Natomiast w przypadku dziedziczenia testamentowego oprócz osób powołanych do spadku w testamencie muszą do notariusza udać się także te wszystkie osoby, które dziedziczyłyby, gdyby nie było testamentu (a nie: wszystkie osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych). Nie jest dopuszczalne występowanie w poświadczeniu dziedziczenia przez pełnomocnika, konieczny jest osobisty udział uczestników tego postępowania.

8 Poświadczenie dziedziczenia może zostać dokonane także na rzecz osób niepełnoletnich w ich imieniu występują wówczas rodzice jako ich przedstawiciele ustawowi. Nie dotyczy to sytuacji, gdy występuje konflikt interesów między rodzicem a dzieckiem lub między dziećmi pozostającymi pod władzą rodzicielską. Notariusz może także sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, gdy któryś ze spadkobierców powołanych do dziedziczenia nie żyje. W miejsce osoby nieżyjącej przy poświadczeniu dziedziczenia uczestniczą jej spadkobiercy. 4) Notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia jeżeli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku. Oznacza to, że w niektórych przypadkach notariusz oceniając wszystkie okoliczności sprawy może uznać, że dokonanie poświadczenia dziedziczenia jest niedopuszczalne. W szczególności będzie to miało miejsce, jeżeli treść testamentu nie jest jasna, czy też w sytuacji, gdy do dziedziczenia powołane jest dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone. Istnieją także przeszkody wykluczające sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Zgodnie z art. 95e 2 ustawy Prawo o notariacie notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli: 1) w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku; powyższe obejmuje także sytuację, w której przed sądem toczy się już postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, już samo złożenie wniosku w sądzie wyklucza notarialne poświadczenie dziedziczenia, o ile postępowanie przed sądem nie zostanie prawomocnym postanowieniem umorzone z powodu cofnięcia wniosku, 2) w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte i ogłoszone; 8 dotyczy to nawet testamentów, które spadkobiercy uważają za nieważne, albo testamentów odwołanych czy zmienionych, 3) wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa; w praktyce nie będzie to przeszkodą, gdy są spadkobiercy inni niż gmina lub Skarb Państwa, 4) spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem (czyli nie posiadał obywatelstwa polskiego), lub nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej, albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą. Nawet najem przez spadkodawcę lokalu położonego za granicą wyklucza sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Jak przebiega procedura poświadczenia dziedziczenia? Poświadczenie dziedziczenia może zostać dokonane przez dowolnego notariusza na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Nie ma w tym przypadku ograniczenia charakterystycznego dla postępowania przed sądem, wynikającego z tego, że wyłącznie właściwym w takich sprawach jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (sąd spadku). W pierwszej kolejności należy skontaktować się z dowolną kancelarią notarialną, aby zasięgnąć bliższych informacji. Notariusz będzie próbował ustalić, czy możliwe jest w danym przypadku dokonanie poświadczenia dziedziczenia. Poda także jakie dokumenty należy przedłożyć oraz jakie dane osobowe są wymagane do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Ta wstępna informacja jest bezpłatna. Notariusz przed przystąpieniem do dokonania poświadczenia dziedziczenia musi otworzyć i ogłosić wszystkie testamenty sporządzone przez spadkodawcę, o ile wcześniej nie zostały otwarte i ogłoszone. Kolejnym etapem jest spisanie w obecności wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, protokołu dziedziczenia. Uczestnicy poświadczenia dziedziczenia są zobowiązani do ujawnienia wszelkich okoliczności

9 dotyczących dziedziczenia, wskazanych przez notariusza i objętych treścią protokołu, a swe oświadczenia składają pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń, o czym notariusz przypomina przed przystąpieniem do spisania protokołu dziedziczenia. Jeżeli od otwarcia spadku nie upłynęło sześć miesięcy, a spadkobiercy nie składali wcześniej oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, oświadczenia te składane są przed notariuszem. Treść tych oświadczeń zostaje wpisana do protokołu dziedziczenia. Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, który obejmuje między innymi imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL, datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania, wskazanie spadkobierców którym spadek przypadł, tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku. Akt poświadczenia dziedziczenia jest podpisywany przez wszystkich uczestników poświadczenia dziedziczenia. Następnie notariusz dokonuje wpisu sporządzonego aktu poświadczenia dziedziczenia do Rejestru Aktów Poświadczenia Dziedziczenia. Dopiero zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia jest dla spadkobierców dokumentem stwierdzającym ich prawo do spadku. Wymienione wyżej dokumenty w większości przypadków są wystarczające, czasami jednak notariusz może zażądać dokumentów dodatkowych. Jakie są koszty związane z poświadczeniem dziedziczenia? Koszty związane z poświadczeniem dziedziczenia w danym przypadku zależą od ilości i rodzaju czynności, które musi wykonać notariusz. Warto ustalić te koszty podczas spotkania informacyjnego. Na wysokość wynagrodzenia mogą składać się między innymi: a) koszty sporządzenia protokołu zawierającego oświadczenie o przyjęciu lub odrzucenia spadku - 61 zł brutto (22% VAT), b) koszty sporządzenia protokołu z otwarcia i ogłoszenia testamentu - 61 zł brutto, c) koszty spisania protokołu dziedziczenia zł brutto, d) koszty sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia - 61 zł brutto, e) koszty sporządzenia wypisów aktów notarialnych maksymalnie 7,32 zł brutto za stronę aktu. Ogółem w zwykłych przypadkach średnia wysokość wszystkich kosztów związanych z poświadczeniem dziedziczenia powinna zawierać się w przedziale złotych. Jakie są istotne różnice między poświadczeniem dziedziczenia a postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku? Jakie dokumenty są niezbędne do poświadczenia dziedziczenia? 1. odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy, 2. odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców, lub w przypadku kobiet, które wstąpiły w związki małżeńskie odpisy skrócone aktu małżeństwa, 3. testament - jeżeli był sporządzony, 4. dokument urzędowy stwierdzający numer PESEL spadkodawcy (może to być dowód osobisty, prawo jazdy, albo specjalne zaświadczenie organu prowadzącego ewidencję ludności wydawane na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 roku o ewidencji ludności i dowodach osobistych). 9 Poświadczenie dziedziczenia dokonywane jest przez notariusza, który nie ma możliwości przeprowadzania postępowania dowodowego tak jak sąd. Dlatego poświadczenie dziedziczenia jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgoda między wszystkimi osobami zainteresowanymi, a okoliczności istotne do wskazania kto jest spadkobiercą i w jakim udziale dziedziczy są niewątpliwe. Przy poświadczeniu dziedziczenia muszą być obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy dziedziczenie następuje na podstawie testamentu, a osób powołanych do dziedziczenia po danym spadkodawcy

10 na podstawie ustawy jest sporo, łatwiej będzie dokonać stwierdzenia nabycia spadku przed sądem. Trudność wynikać może przede wszystkim z wymogu osobistego stawiennictwa przed notariuszem wszystkich zainteresowanych. O takie sytuacje przy dziedziczeniu testamentowym może być łatwiej szczególnie teraz, gdy ustawodawca rozszerzył krąg spadkobierców ustawowych (dziadkowie, rodzeństwo rodziców i ich zstępni...). Nawet gdy dziedziczenie następuje na podstawie testamentu zwykłego albo na podstawie ustawy, Prawo o notariacie może z różnych przyczyn (większość została wskazana w tym opracowaniu) wykluczać sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Wówczas pozostaje sądowe stwierdzenie nabycia spadku. Poświadczenie dziedziczenia może zostać dokonane u dowolnego notariusza, podczas gdy wyłącznie jeden sąd jest właściwy w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku (sąd spadku). Akt poświadczenia dziedziczenia od razu po jego zarejestrowaniu, co w normalnych okolicznościach trwa kilka minut, ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Poświadczenie dziedziczenia jest zatem szybszym sposobem na stwierdzenie praw do spadku. Koszt poświadczenia dziedziczenia może być większy niż koszty stwierdzenia nabycia spadku przez sąd. 10

11 PRZYJĘCIE I ODRZUCENIE SPADKU ORAZ ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI SPADKOWE JAN KAKITEK Dziedziczeniu podlegają nie tylko prawa majątkowe (aktywa) zmarłego, ale także jego obowiązki majątkowe (długi spadkowe). Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku (z konkretnych składników dziedziczonego spadku), natomiast od chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku. Czy można ograniczyć odpowiedzialność za długi spadkowe? Odpowiedzialność za długi spadkowe można wyłączyć lub ograniczyć wiąże się to z odrzuceniem spadku lub z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Odrzucenie spadku powoduje brak odpowiedzialności za długi spadkowe, ale jednocześnie spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W miejsce takiego spadkobiercy do dziedziczenia powołane są w pierwszej kolejności jego dzieci. Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe następuje w wyniku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Spis inwentarza to wykaz przedmiotów i praw należących do spadku oraz długów spadkowych sporządzony przez komornika lub komornika skarbowego w wykonaniu specjalnego postanowienia sądu spadku (sądu rejonowego właściwego ze względu ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy). W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Odpowiada zatem całym swoim majątkiem, ale tylko do wysokości kwoty odpowiadającej wartości przedmiotów należących do spadku określonej w spisie inwentarza. Co to jest proste przyjęcie spadku? bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Jak składa się oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku? Zgodnie z artykułem 1015 Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Rozumie się, że termin powyższy zaczyna biec w chwili, w której spadkobierca dowiedział się z właściwego źródła, że jest powołany do dziedziczenia po spadkodawcy. Dotyczy to nie tylko faktu śmierci spadkodawcy, ale również okoliczności, które mają wpływ na uzyskanie statusu spadkobiercy np. istnienie ważnego testamentu i jego treść, odrzucenie spadku przez niektórych spadkobierców. Bieg terminu na złożenie oświadczenia nie może zostać zawieszony ani przerwany, a z jego upływem uprawnienie do złożenia oświadczenia wygasa. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone albo przed sądem albo przed notariuszem. Sądem właściwym jest sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie, albo sąd spadku - jeśli oświadczenie składane jest w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku. Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem wymaga formy aktu notarialnego. Opłata sądowa od wniosku o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wynosi 50 zł, natomiast wynagrodzenie notarialne za sporządzenie protokołu obejmującego takie oświadczenie wynosi 61 zł brutto (kwota ta powiększona zostaje o koszty wypisów aktu notarialnego, to jest 7,32 zł brutto za stronę aktu notarialnego, jeden wypis jest obowiązkowy: notariusz wysyła go do sądu spadku). Przyjęcie spadku wprost oznacza przyjęcie spadku 11 Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

12 powinno zawierać: imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku (testament lub postanowienia ustawy Kodeksu cywilnego) oraz treść złożonego oświadczenia. Składający oświadczenie powinien wymienić wszelkie wiadome mu osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych oraz wszelkie sporządzone przez spadkodawcę testamenty ich treść oraz miejsce przechowania. Do oświadczenia należy załączyć odpis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu. Oświadczenie o przyjęciu spadku wprost lub oświadczenie o odrzuceniu spadku składane przez rodziców w imieniu swych niepełnoletnich dzieci wymaga uzyskania uprzedniej zgody sądu rodzinnego i opiekuńczego. Co się dzieje w sytuacji, gdy spadkobierca nie złoży w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku? Niezłożenie przez osobę stosownego oświadczenia, w sytuacji, gdy na początku powyższego terminu nie miała pełnej zdolności do czynności prawnych, oznacza, że osoba ta przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza, nawet gdy w trakcie sześciomiesięcznego okresu tę zdolność nabyła. Jaki jest skutek śmierci spadkobiercy przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku? Jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie to może być złożone przez jego spadkobierców. W takim przypadku termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy. Brak złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w ustawowym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, to jest bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Od powyższej zasady istnieją jednak wyjątki. Jeżeli spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych (np. osoba niepełnoletnia) albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli natomiast choć jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (czy wskutek złożenia oświadczenia, czy na mocy postanowień ustawy), uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Co się dzieje w sytuacji, gdy w chwili śmierci spadkodawcy jego spadkobierca nie był pełnoletni,a stał się nim przed upływem terminu do złożenia oświadczenia? 12

13 W wyniku dziedziczenia po określonej osobie przez więcej niż jednego spadkobiercę powstaje sytuacja, w której kilka osób nabywa spadek wspólnie. Spadkobiercy są wówczas niepodzielnie uprawnieni w odniesieniu do wszystkich składników spadku w ułamkach odpowiadających ich udziałom w spadku. Relację między spadkobiercami można w przybliżeniu porównać do relacji między współwłaścicielami jakiejś rzeczy. Wielkość udziału w spadku wynika albo z treści testamentu sporządzonego przez spadkodawcę, albo z obowiązujących reguł prawnych wyrażonych w kodeksie cywilnym i zostaje ustalona w postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub w akcie poświadczenia dziedziczenia sporządzonym przez notariusza. Dział spadku jest instytucją prawną umożliwiającą doprowadzenie do ustania wspólności majątku spadkowego. Upraszczając nieco, można stwierdzić, że skutkiem dokonania działu spadku jest uzyskanie przez spadkobierców poszczególnych składników spadku na wyłączność. Co jest przedmiotem działu spadku? Przedmiotem działu spadku są wyłącznie aktywa majątku spadkowego, gdyż zasady odpowiedzialności za długi spadkowe przez spadkobierców wynikają z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Jakie są sposoby dokonania działu spadku? Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Spadkobiercy mogą wybrać tryb dokonania działu spadku. Jakie są warunki zawarcia umowy o dział spadku i jaka powinna być jej treść? DZIAŁ SPADKU ANNA LITENKO 13 Warunkiem zawarcia umowy o dział spadku jest uczestnictwo w niej wszystkich spadkobierców. Będzie to możliwe wówczas, gdy osiągną oni porozumienie co do sposobu dokonania działu spadku. Umowa o dział spadku może dotyczyć całego spadku jak również jego części. Treścią umowy o dział spadku jest co do zasady wskazanie które składniki spadku mają przypaść konkretnym spadkobiercom. Nie ma obowiązku, aby wartość przedmiotów lub praw otrzymanych w wyniku zawarcia umowy przez poszczególnych spadkobierców odpowiadała dokładnie wartości odziedziczonych przez nich udziałów w spadku. Strony takiej umowy mają zupełną dowolność w ustaleniu jakie korzyści przypadną konkretnym spadkobiercom. Strony mogą również postanowić, że spadkobierca, który otrzymał składnik spadku przewyższający wartością inne składniki, dokona na rzecz pozostałych spadkobierców odpowiednich dopłat lub spłaci tych spadkobierców, którzy nie otrzymali żadnego składnika spadku. Spadkobiercy zawierając umowę o dział spadku powinni uwzględnić wzajemne roszczenia związane z faktem posiadania przez niektórych spadkobierców poszczególnych przedmiotów spadkowych do dnia zawarcia umowy o dział spadku, roszczenia związane z pobranymi przez spadkobierców pożytkami z majątku spadkowego, z poniesionymi nakładami na ten majątek oraz ze spłatą ewentualnych długów spadkowych. W sytuacji gdy spadkobiercami są zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki...) lub zstępni i małżonek spadkodawcy na treść tej umowy wpływać może również fakt otrzymania przez niektórych spadkobierców darowizn od spadkodawcy. Obdarowani przez spadkodawcę zobowiązani są uwzględnić przy podziale wartość otrzymanych darowizn instytucja ta nazywa się zaliczeniem na schedę spadkową. Kiedy umowa o dział spadku musi zostać sporządzona przez notariusza? Umowa o dział spadku wymaga formy aktu notarialnego tylko wtedy, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość lub prawo, którego przeniesienie zgodnie z obowiązującymi przepisami musi zostać dokonane w takiej formie (np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu).

14 Sądowy dział spadku Dział spadku może zostać dokonany także w wyniku postępowania sądowego zakończonego postanowieniem. W sytuacji, gdy spadkobiercy nie są w stanie porozumieć się co do sposobu działu spadku, jest to właściwie jedyny możliwy tryb dokonania tego działu. Kto jest uprawniony do złożenia wniosku o dział spadku? We wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, a także spis inwentarza jeżeli został sporządzony. Wniosek taki winien obejmować również informacje o sporządzonych przez spadkodawcę testamentach. Jeżeli nie został sporządzony spis inwentarza, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość ta należała do spadkodawcy będzie to najczęściej odpis księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości. Jeżeli spadkobiercy osiągnęli porozumienie co do zamierzonego sposobu dokonania działu spadku, wskazane jest załączenie do wniosku zgodnego projektu działu spadku ma to wpływ na tempo postępowania sądowego oraz na jego koszty. Uprawnionym do wystąpienia z wnioskiem o dokonanie działu jest każdy ze spadkobierców. Wniosek taki do sądu może złożyć również osoba, która udział w spadku nabyła od spadkobiercy, spadkobierca spadkobiercy, wierzyciel wyżej wymienionych osób, który uzyskał w toku postępowania egzekucyjnego zajęcie uprawnienia do wystąpienia z takim wnioskiem, a także podmioty uprawnione na mocy przepisów szczególnych np. prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich czy też syndyk masy upadłości. Nie ma takiego uprawnienia osoba, która nabyła od spadkobiercy udział w konkretnym składniku spadku (a nie w całym spadku) albo osoba, która od wszystkich spadkobierców nabyła jeden ze składników spadku. Przed jakim sądem toczy się postępowanie o dział spadku? Sądem właściwym jest sąd spadku. Kodeks postępowania cywilnego nazywa w ten sposób sąd rejonowy właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Jeżeli i w ten sposób nie można ustalić sądu właściwego, wniosek składa się do sądu rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy. Jaka powinna być treść wniosku o dział spadku? 14 Spadkobiercy powinni podać sądowi swój wiek, zawód, stan rodzinny oraz dane co do swych zarobków i majątku, a także zarobków i majątku małżonka, wyjaśnić, w jaki sposób korzystali ze spadku dotychczas, jak również podać inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie, co każdy ze współspadkobierców ma otrzymać ze spadku. Jeżeli przedmiotem działu jest gospodarstwo rolne, uczestnicy powinni w szczególności podać kto ze spadkobierców je prowadzi oraz kto w nim stale pracuje. Istnieje możliwość złożenia jednego wniosku obejmującego stwierdzenie nabycia spadku i jego dział lub samego wniosku o dział spadku z zaznaczeniem, że do stwierdzenia nabycia spadku jeszcze nie doszło. Wówczas sąd przeprowadzi postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, wzywając uczestników do złożenia stosownych dokumentów i oświadczeń. Zarówno sam wniosek jak i załączone dokumenty należy złożyć w jednym egzemplarzu dla sądu i w tylu odpisach (wraz z załącznikami) ilu jest uczestników postępowania, przy czym dla sądu składa się oryginały dokumentów, a dla uczestników postępowania kopie tych dokumentów. Jaka jest treść postanowienia o dziale spadku? Głównym założeniem przepisów prawnych dotyczących postępowania przed sądem w sprawie o dział spadku jest całościowe uregulowanie relacji między spadkobiercami odnośnie majątku spadkowego. Zatem sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. W postępowaniu o dział spadku sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów oraz o wzajemnych roszczeniach

15 między spadkobiercami związanych z majątkiem spadkowym. Sąd ustala również, czy któryś ze spadkobierców jest obowiązany do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn. Wynikiem postępowania jest przyznanie poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku konkretnym spadkobiercom. Jeżeli wartość dzielonych składników spadku nie jest równa, mogą zostać zasądzone dopłaty lub spłaty na rzecz poszczególnych spadkobierców. Jeżeli nie ma możliwości podzielenia składników spadku i nie jest możliwe odpowiednie zasądzenie spłat lub dopłat na rzecz spadkobierców, składniki spadku mogą zostać w toku postępowania sprzedane, a środki uzyskane ze sprzedaży zostaną podzielone przez sąd między spadkobierców. nabycia spadku lub w zarejestrowanym akcie poświadczenia dziedziczenia. Jakie są opłaty sądowe związane z działem spadku? Opłata od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 50 zł, opłata od wniosku o dział spadku zł, a od wniosku o dział spadku zawierającego zgodny projekt działu spadku złotych. Bardzo często, jeżeli spadkodawca pozostawał w związku małżeńskim, przy okazji działu spadku trzeba również dokonać zniesienia współwłasności, gdyż małżonek spadkodawcy posiada swój udział w majątku wspólnym, a zatem dziedziczeniu podlega tylko część majątku wspólnego małżonków przypadająca na zmarłego małżonka. Opłata sądowa od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności wynosi zł, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę sądową w kwocie 600 zł. Jeśli wnioski będą zawarte w jednym piśmie opłaty należy zsumować. Opłatę uiszcza się naklejając na wniosku znaki opłaty sądowej (do nabycia w kasach sądu), przelewem albo wpłatą na rachunek sądu. Dowód przelewu/wpłaty należy załączyć do wniosku. Czy dokonanie działu spadku ma wpływ na odpowiedzialność za długi spadkowe? Warto pamiętać, że do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe, a od chwili działu spadku (czy to umownego czy na podstawie postanowienia sądu) odpowiadają oni proporcjonalnie do wielkości udziałów w spadku wskazanych w postanowieniu sądu o stwierdzeniu 15

16 I. Czym jest zachowek i kto może go uzyskać Zachowek to korzyść majątkowa, jaką osoby wskazane przez przepisy prawa (o nich mowa w schemacie: Najbardziej typowe przypadki uzyskania prawa do zachowku ) mają prawo otrzymać po śmierci osoby bliskiej (spadkodawcy) w związku z rozdysponowaniem przez nią swoim majątkiem w sposób inny niż przyjęty w kodeksie cywilnym dla dziedziczenia ustawowego. Porządek dziedziczenia ustawowego określony został na wypadek braku, odwołania lub nieważności testamentu, stwierdzenia przez sąd niegodności dziedziczenia osoby wskazanej w testamencie, odrzucenia przez nią spadku lub innych okoliczności, które osobę wskazaną w testamencie pozbawiają praw do spadku. Typowo dziedziczenie ustawowe powinno doprowadzić do uzyskania na skutek otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy) praw przez najbliższych krewnych, przy czym z braku krewnych bliższego stopnia dziedziczą krewni dalszego stopnia. Do r. do kręgu spadkobierców ustawowych należały: 1. dzieci spadkodawcy (zarówno biologiczne, jak i przysposobione-adoptowane), wnuki i dalsi potomkowie (także wtedy, gdy więzy te wynikają z adopcji) oraz małżonek nie pozostający w prawomocnie orzeczonej separacji. 2. rodzice i rodzeństwo spadkodawcy (w tym jeśli więzy te wynikają z adopcji), 3. dzieci rodzeństwa spadkodawcy, także jeśli więzy te wynikają z adopcji (bratankowie i bratanice, siostrzeńcy i siostrzenice spadkodawcy) Po nowelizacji przepisów, od r. krąg ten został poszerzony o: 4. dziadków spadkodawcy, 5. dzieci, wnuków i dalszych potomków dziadków spadkodawcy (wujkowie, ciotki, kuzyni spadkodawcy) 6. pasierbów i pasierbice spadkodawcy ZACHOWEK PIOTR KOZIOŁ 16 W konkretnym przypadku dziedziczenia ustawowego krewni bliższego stopnia wyłączają od dziedziczenia krewnych dalszego stopnia. Przepisy określają też, jakie udziały w danej sytuacji są dziedziczone przez poszczególne wyżej wskazane osoby. Rozbieżność pomiędzy tym, jak spadkodawca rozporządził swoim majątkiem, czyniąc pewne darowizny za życia i wskazując spadkobierców w testamencie, a tym, jak kwestie te regulują przepisy, może być podstawą roszczeń o zachowek, jeśli dana osoba na skutek rozporządzeń majątkowych spadkodawcy pozbawiona zostałaby korzyści, które zapewniałoby jej dziedziczenie ustawowe. Prawo do zachowku nie służy wszystkim wskazanym wyżej spadkobiercom ustawowym, lecz jedynie niektórym ich kategoriom, tj. zstępnym dzieciom, wnukom i dalszym potomkom, małżonkowi i rodzicom (pkt 1 i częściowo pkt 2), jeśli w danej sytuacji dziedziczyliby oni zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia. Tym samym z prawa do zachowku nie korzystają rodzeństwo spadkodawcy, dzieci rodzeństwa (bratankowie i bratanice, siostrzeńcy i siostrzenice spadkodawcy), dziadkowie, ich dzieci, wnuki i dalsi potomkowie dziadków (wujkowie, ciotki, kuzyni spadkodawcy) Krąg osób uprawnionych do zachowku i warunki nabycia praw przedstawione są w załączonym schemacie Najbardziej typowymi przypadkami nabycia prawa do zachowku są sytuacje, gdzie spadkodawca albo pomija w przyznawaniu udziałów w spadku lub przedmiotów spadkowych swoje dzieci, małżonka czy rodziców (w tym ostatnim przypadku jeśli zmarł bezdzietnie i będąc stanu wolnego albo pozostając w prawomocnie orzeczonej separacji), albo przyznaje im udziały w spadku lub przedmioty spadkowe nie pokrywające się z udziałami w spadku, jakie osoby te otrzymałyby na mocy ustawy. Do rzadszych przypadków nabycia prawa do zachowku można zaliczyć sytuacje, gdzie spadkodawca co prawda nie rozporządza w testamencie majątkiem spadkowym inaczej niż czyniłyby to przepisy o dziedziczeniu ustawowym, lecz jednocześnie przed swoją śmiercią dokonuje darowizn w taki sposób, że majątek, który mógłby stać się majątkiem spadkowym nie trafia

17 do spadkobierców ustawowych w ogóle, lub trafia do nich w skali mniejszej, niż gdyby podlegał dziedziczeniu. Konkludując - do zachowku uprawnione będą więc (po spełnieniu dalszych warunków, wskazanych w załączonym schemacie): 1. dzieci spadkodawcy i małżonek, pominięci całkowicie w testamencie, lub uzyskujące udziały albo przedmioty majątkowe nie pokrywające udziału w spadku, jaki otrzymałyby, gdyby testamentu nie sporządzono, 2. dzieci i małżonek spadkodawcy, które co prawda dziedziczą całość lub część spadku lub uzyskują konkretne przedmioty majątkowe tytułem zapisu testamentowego, lecz jednocześnie na skutek dokonanych uprzednio przez spadkodawcę darowizn zostają pozbawieni prawa do udziału w majątku, który w braku darowizn wchodziłby do spadku; 3. rodzice spadkodawcy, jeśli w przypadku braku zstępnych i innych potomków, odrzucenia przez nich spadku, niegodności dziedziczenia lub innych przyczyn dziedziczyliby spadek częściowo wraz z małżonkiem lub w całości bez małżonka, a spadkodawca pominąłby ich w testamencie lub przyznał im takie udziały lub przedmioty majątkowe, które nie pokrywają udziałów w spadku należne im według dziedziczenia ustawowego. II. W jakiej wysokości uzyskuje się zachowek Obliczenie wysokości zachowku wymaga w pierwszej kolejności obliczenia udziału zachowkowego w sposób następujący: 1. dla osób będących w dniu śmierci spadkodawcy pełnoletnie (mające 18 i więcej lat) i jednocześnie będących choćby częściowo zdolnymi do pracy udział zachowkowy wynosi ½ udziału spadkowego, jaki uzyskałyby, jeśli zachowane byłyby zasady dziedziczenia ustawowego, 2. dla osób będących w dniu śmierci spadkodawcy małoletnimi (nie mającymi ukończonych 18 lat) udział zachowkowy wynosi 2/3 udziału spadkowego, jaki uzyskałyby, jeśli zachowane byłyby zasady dziedziczenia ustawowego, 3. dla osób będących w dniu śmierci spadkodawcy trwale niezdolnymi do pracy (niezależnie od wieku) udział zachowkowy wynosi 2/3 udziału spadkowego, 17 jaki uzyskałyby, jeśli zachowane były by zasady dziedziczenia ustawowego, Pełnoletniość oraz zdolność do pracy ocenia się na chwilę otwarcia spadku, z tą bowiem chwilą określeniu ulega krąg spadkobierców i nabycie uprawnienia do zachowku bądź jego utrata na skutek wydziedziczenia (z chwilą śmierci nie jest możliwe odwołanie decyzji o wydziedziczeniu). Zasadniczo dzieci w ustawowym porządku dziedziczenia dziedziczą spadek w częściach równych z małżonkiem spadkodawcy i innymi jego dziećmi, przy czym w przypadku śmierci dziecka przed chwilą śmierci spadkodawcy, jego udział jest dzielony pomiędzy jego własne dzieci i ewentualnie ich potomków. Udział spadkowy małżonka nie może być w takiej sytuacji mniejszy niż 1/4 spadku. Przykład: 1. spadkodawca miał dwoje dzieci i zonę wszyscy troje dziedziczą spadek w 1/3 każde 2. spadkodawca miał dwoje dzieci, z małżonkiem przed śmiercią prawomocnie rozwiódł się lub uzyskał prawomocne orzeczenie o separacji spadek dziedziczą dzieci po 1/2 każde 3. spadkodawca miał czworo dzieci, pozostawał w związku małżeńskim w chwili śmierci spadek dziedziczy małżonek w 1/4, a czworo dzieci każde po 3/16 (3/4 : 4) 4. spadkodawca miał dwoje dzieci, pozostawał w chwili śmierci w związku małżeńskim, jedno z nich zmarło przed śmiercią spadkodawcy, lecz pozostawiło własnych dwoje dzieci spadek w 1/3 dziedziczy małżonek, w 1/3 pozostające przy życiu dziecko a po 1/6 wnuki (1/3 : 2). W przypadku spadków otwartych do przed dniem r. w sytuacji braku dzieci i ich potomków spadek według ustawy dziedziczyli małżonek, rodzice i rodzeństwo, przy czym w takiej sytuacji małżonek dziedziczył spadek sam jeśli nie było rodziców lub rodzeństwa, a jeśli rodzice lub rodzeństwo albo potomkowie rodzeństwa żyli - udział małżonka wynosił 1/2 spadku. Pozostała 1/2 dziedziczona była przez rodziców i rodzeństwo, przy czym rodzice uzyskiwali po 1/4 z tej części (1/8 spadku), a 2/8 podlegało podziałowi pomiędzy rodzeństwo spadkodawcy. W braku małżonka każdemu z rodziców przypadała po 1/4 spadku,

18 a rodzeństwu pozostała 1/2 spadku - w częściach równych Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadał po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy. Jeżeli jednak w chwili śmierci spadkodawcy nie żyliby oboje rodzice albo nie żyłoby żadne z rodzeństwa, spadek dziedziczyliby w pierwszym przypadku rodzeństwo w częściach równych, a w drugim również w częściach równych - rodzice. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając dzieci wnuki i dalszych potomków, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom, ewentualnie wnukom i dalszym potomkom. Co do spadków otwartych od r. powyższe zasady zmieniły się w taki sposób, że w przypadku, gdy nie dziedziczyłyby z ustawy dzieci i dalsi potomkowie spadkodawcy, spadek uzyskiwałby małżonek i pozostający przy życiu rodzice spadkodawcy - małżonek uzyskiwałby wówczas 1/2 spadku, a rodzice po 1/4 spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku potomków spadkodawcy i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych, lecz jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając dzieci, wnuki lub dalszych potomków, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada dzieciom, ewentualnie ich wnukom i dalszym potomkom. To, jakim zasadom dziedziczenia ustawowego podlega konkretny przypadek uzależnione jest od chwili śmierci spadkodawcy, tj. tego czy miała ona miejsce przed r. czy po r. Udział spadkowy, jaki uprawnieni do zachowku uzyskaliby, jeśli zachowane byłyby zasady dziedziczenia ustawowego oblicza się zgodnie z zasadami powyższymi, z tym że przy obliczaniu nie bierze się pod uwagę osób, które zrzekły się dziedziczenia, które zostały objęte zrzeczeniem się dziedziczenia lub zostały wydziedziczone, bierze się natomiast pod uwagę osoby które spadek odrzuciły lub zostały uznane za niegodne 18 dziedziczenia. W przypadku, gdy zstępni (dzieci, wnuki itd.) osoby, która zrzekła się dziedziczenia oraz zstępni wydziedziczonego są uprawnieni do zachowku, to ani zrzekającego się, ani wydziedziczonego nie można pomijać przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku dla ich zstępnych. Przykład: 1. spadkodawca miał dwoje dzieci w chwili śmierci oboje miały mniej niż 18 lat, oraz żonę, a spadkobiercą testamentowym uczynił swoją siostrę żona i dzieci dziedziczyłyby zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia w 1/3 spadku każde, stąd udział zachowkowy dla każdego z dzieci to 1/3 x 2/3 = 2/9 spadku, a dla żony 1/6 spadku (1/3 x 1/2) 2. spadkodawca miał pięcioro dzieci, pozostawał w chwili śmierci w związku małżeńskim, spadkobiercą ustanowił w testamencie w ½ najmłodsze piąte dziecko, a w ½ swoją siostrę. Pierwsze dziecko zmarło przed śmiercią spadkodawcy, lecz pozostawiło własnych dwoje dzieci (pełnoletnich, pełnosprawnych), drugie dziecko zostało wydziedziczone, trzecie zrzekło się dziedziczenia, czwarte zostało uznane za niegodne dziedziczenia, a piąte wyznaczone na spadkobiercę - spadek odrzuciło; zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia spadkobiercą zostałaby żona w 1/2 i dwoje wnuków, każde po 1/4 spadku (drugie, trzecie, czwarte i piąte dziecko nie dziedziczyłoby ustawowo). Ponieważ piąte dziecko odrzuciło spadek cały przypada siostrze spadkodawcy jako spadkobiercy testamentowemu, niemniej jednak małżonek i dwoje wnuków ma prawo do zachowku. Do ustalenia wysokości udziału zachowkowego dla tych osób bierze się jednak pod uwagę nie samego małżonka i dwoje wnuków, ale małżonka, wnuki, oraz czwarte i piąte dziecko (uznane za niegodne dziedziczenia i odrzucające spadek). W pierwszej kolejności ustala się, według jakich udziałów ten krąg osób dziedziczyłyby ustawowo: 1/4 - małżonek, 1/8 + 1/8 = 1/4 - dwoje wnuków, 1/4 - dziecko uznane za niegodne dziedziczenia, 1/4 dziecko odrzucające spadek. Wysokość udziału zachowkowego dla osób uprawnionych (małżonka i wnuków) wynosi w tym przypadku 1/2 x 1/4 = 1/8 dla małżonka, 2/3 x 1/8 = 2/24 = 1/12 dla każdego z wnuków, bowiem w takim przypadku obliczenie następuje tak, jakby czwarte i piąte dziecko również dziedziczyło po 1/4 spadku.

19 Znając wartość udziału zachowkowego należy następnie obliczyć wartość majątku spadkowego (tj. dokonać wyceny należących do niego praw i rzeczy) i pomniejszyć go o długi spadkowe, nie odejmując jednak wartości zapisów i poleceń. Doliczeniu podlegają także darowizny uczynione przez spadkodawcę na następujących zasadach: 1. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. 2. przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. 3. przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Wysokość zachowku obliczy się jako wartość udziału zachowkowego przemnożona przez obliczoną w podany wyżej sposób wartość aktywów spadku pomniejszoną o długi spadkowe (bez odejmowania wartości zapisów i poleceń), a powiększona o wskazane darowizny. po 1/12 spadku. W skład majątku spadkowego weszła kwota 100 tyś zł, na spadku ciążył kredyt zaciągnięty przez spadkodawcę w kwocie 10 tyś zł, spadkodawca ponadto dokonał przed 5 laty darowizny mieszkania wartego wówczas 50 tyś. zł na rzecz swojej siostry. W ciągu następnych 2 lat siostra wyremontowała mieszkanie wydając 10 tyś zł. W chwili ustalania praw do zachowku darowane mieszkanie na wolnym rynku było wyceniane na kwotę 100 tys. zł. Mieszkania o standardzie podobnym, jak mieszkanie w chwili dokonywania darowizny były w chwili ustalania zachowku wyceniane na kwotę 70 tyś zł. Aby obliczyć kwotę zachowku należy od aktywów spadku (100 tyś. zł) odjąć dług spadkowy w postaci zobowiązań kredytowych (100 tyś 10 tyś. = 90 tyś), a doliczeniu podlega wartość darowizny według stanu przedmiotu darowizny na dzień jej dokonania i według cen na chwilę ustalania zachowku (70 tyś. zł), pomimo tego, że w chwili ustalania zachowku, mieszkanie po remoncie miało realną wartość 100 tyś zł. Podstawą obliczenia zachowku będzie więc kwota 160 tys zł (90 tyś tyś zł) 160 tyś. x 1/8 = zł zachowek dla małżonka spadkodawcy 160 tyś. x 1/12 = ,33 zł zachowek dla pierwszego wnuka spadkodawcy 160 tyś. x 1/12 = ,33 zł zachowek dla drugiego wnuka spadkodawcy Od tak obliczonego zachowku odejmuje się darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do tej kwoty zachowku. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę uczynioną przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Przykład: Obliczony w poprzednim przykładzie udział zachowkowy wynosi dla małżonka 1/8 a dla wnuków 19 III. W jakiej postaci uzyskuje się zachowek Zachowek to najczęściej kwota pieniężna wypłacana osobie uprawnionej (patrz pkt I) przez osoby do tego zobowiązane (patrz niżej pkt IV), niemniej jednak w pewnych sytuacjach uzyskanie zachowku będzie polegać na prawie zatrzymania przez osoby uprawnione do zachowku całości lub części korzyści majątkowych uzyskanych z majątku spadkodawcy. Prawo do zachowku w formie wypłaty pieniężnej uzyskują uprawnieni do zachowku, którzy: 1. nie uzyskali od spadkodawcy korzyści majątkowej w postaci darowizny, zapisu testamentowego lub udziału w spadku, 2. uzyskali co prawda od spadkodawcy korzyść majątkową w postaci darowizny, zapisu testamentowego lub udział w spadku jako spadkobiercy, lecz korzyść ta jest mniejsza niż należny im zachowek

20 Prawo do zachowku w formie prawa do zatrzymania całości korzyści majątkowych uzyskanych z majątku spadkodawcy uzyskują uprawnieni do zachowku którzy uzyskali od spadkodawcy korzyść majątkową w postaci darowizny, zapisu testamentowego lub udział w spadku jako spadkobierca, a korzyść ta jest równa lub niższa należnemu im zachowkowi. Prawo do zachowku w formie prawa do zatrzymania części korzyści majątkowych uzyskanych z majątku spadkodawcy uzyskują uprawnieni do zachowku którzy, uzyskali od spadkodawcy korzyść majątkową w postaci darowizny, zapisu testamentowego lub udział w spadku jako spadkobiercy, a korzyść ta jest wyższa należnego im zachowku. Uprawnieni mają wówczas prawo zachować równowartość własnego zachowku. IV. Od kogo można uzyskać zapłatę zachowku Zasadniczo osobą zobowiązaną do zapłaty zachowku jest spadkobierca. Jego odpowiedzialność jest jednak ograniczona w sytuacji, gdy on sam jest uprawniony do zachowku lub jeśli jest zobowiązany do zapłaty zachowków innym uprawnionym. Zobowiązany do zapłaty zachowku spadkobierca może żądać wówczas zmniejszenia zapisów i poleceń, jednakże zapis uczyniony na rzecz osoby uprawnionej do zachowku może zostać zmniejszony w takiej sytuacji do wysokości zachowku, jaki by się należał zapisobiercy. Spadkobierca odpowiadający za zachowki ma także prawo ograniczyć swoją odpowiedzialność za nie, jeśli zapłata zachowków innym uprawnionym odbyła się kosztem jego własnego zachowku. Przykład: Spadkodawca ustanowił spadkobiercą starszego syna, w skład spadku wszedł samochód o wartości 10 tys. zł oraz środki na rachunku bankowym w wysokości 90 tyś zł. Na rzecz drugiego syna ustanowił zapis testamentowy, którego przedmiotem uczynił wspomniany samochód, w związku z czym do długów spadkowych ciążących na starszym synu spadkobiercy, zaliczony został obowiązek przeniesienia na drugiego syna własności samochodu. Ponieważ każdy z synów miałby prawo do zachowku w wysokości połowy udziałów spadkowych, jakie dziedziczyliby ustawowo po ojcu (tj. ½ x ½ = ¼), stąd wysokość zachowków, do jakich uprawnieni byliby 20 synowie wynosiła: 90 tyś. zł + 10 tyś. zł = 100 tyś. x ¼ = zł. Ponieważ wartość zapisu, jaki uzyskał drugi syn jest niższa niż wartość należnego mu zachowku, pierwszy syn ma obowiązek na żądanie swojego brata dokonać uzupełnienia zapisu o kwotę zł. Ponieważ kwota jaką odziedziczył starszy syn, tj. 90 tyś. zł, po uzupełnieniu zapisu nie osiągnie poziomu niższego niż własny zachowek pierwszego syna: 90 tyś zł 15 tyś zł < 25 tyś zł. starszy z braci nie może więc żądać zmniejszenia zapisu, gdyż po pierwsze wypłacając zachowek swojemu młodszemu bratu nie pomniejszy on jego własnego zachowku, a po drugie zapisobierca uprawniony do zachowku nie może mieć zmniejszonego zapisu poniżej kwoty należnego mu zachowku Jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia lub uzyskania zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny. To ostatnie rozwiązanie może mieć praktyczne zastosowanie, jeśli obdarowany nie jest zainteresowany dalszym posiadaniem przedmiotu darowizny, a chce uniknąć zapłaty zachowku. Spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność za zapłatę zachowków tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później. Przykład: Zmarły ojciec nie pozostawił testamentu, dziedziczyć po nim będzie z ustawy dwoje małoletnich dzieci (każde po 1/3 spadku) i żona (1/3 spadku), niemniej jednak na miesiąc przed śmiercią dokonał darowizny jedynego wartościowego składnika majątku mieszkania o wartości 52,5 tyś. zł na rzecz swojego brata, czyli osoby nie należącej do kręgu uprawnionych do zachow-