EDWARD MOLENDOWSKI LIBERALIZACJA WYMIANY HANDLOWEJ KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ W OKRESIE TRANSFORMACJI ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM DOŚWIADCZEŃ KRAJÓW CEFA WYDAWMCIWO UNIWERSYTETU EK0N0MICZICGO W KRAKOWIE KRAKÓW 2007
SPIS TREŚCI Wprowadzenie 11 Rozdział 1 LIBERALIZACJA HANDLU W RAMACH REGIONALNYCH UGRUPOWAŃ INTEGRACYJNYCH - KWESTIE TEORETYCZNE 1.1. Międzynarodowa integracja gospodarcza w świetle teorii 15 1.1.1. Uwagi ogólne 15 1.1.2. Istota międzynarodowej integracji gospodarczej 16 1.1.3. Cele i warunki międzynarodowej integracji ekonomicznej 20 1.1.4. Formy międzynarodowych ugrupowań integracyjnych 23 1.1.5. Integracja regionalna a integracja subregionalna 26 1.2. Regionalna liberalizacja obrotów towarowych w świetle teorii 27 1.2.1. Istota regionalnej liberalizacji handlu międzynarodowego 27 1.2.2. Formy regionalnej liberalizacji handlu 30 1.2.3. Efekty ekonomiczne regionalnej liberalizacji handlu 32 1.2.3.1. Efekty statyczne 32 1.2.3.2. Efekty dynamiczne 39 1.3. Handel wewnątrzgałęziowy i dostosowania strukturalne wynikające z liberalizacji obrotów 42 1.3.1. Istota i formy handlu wewnątrzgałęziowego 42 1.3.2. Miary handlu wewnątrzgałęziowego 46 1.3.3. Regionalna liberalizacja handlu i wymiana wewnątrzgałęziowa 49 1.4. Podsumowanie 53 Rozdział 2 UWARUNKOWANIA INTEGRACJI GOSPODARCZEJ W EUROPIE ŚRODKOWOWSCHODNIEJ W POCZĄTKOWYM OKRESIE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ 2.1. Definicja krajów Europy Środkowowschodniej 56 2.2. Uwarunkowania i rozwój wzajemnych powiązań handlowych pomiędzy krajami Europy Środkowowschodniej przed utworzeniem CEFTA 60
2.2.1. Determinanty wymiany handlowej w okresie funkcjonowania RWPG. 60 2.2.2. Załamanie handlu wzajemnego w okresie 1989-1992 i jego przyczyny 64 2.3. Proces transformacji systemowej i jego wpływ na rozwój wzajemnych powiązań handlowych krajów Europy Środkowowschodniej 67 2.3.1. Proces transformacji systemowej - istota i najważniejsze elementy 67 2.3.2. Otwarcie gospodarek i handel wzajemny Polski, Czechosłowacji i Węgier 73 2.4. Przesłanki integracji gospodarczej w Europie Środkowej 79 2.5. Podsumowanie 83 Rozdział 3 CEFTA JAKO FORMA INTEGRACJI SUBREGIONALNEJ KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWEJ 3.1. Geneza umowy CEFTA 85 3.1.1. Uwagi ogólne 85 3.1.2. Przełamanie niechęci do wzajemnej współpracy 86 3.1.3. Pierwsze wspólne decyzje 87 3.1.4. Pierwsze postanowienia w zakresie liberalizacji handlu wzajemnego... 89 3.1.5. Negocjacje i podpisanie umowy CEFTA (styczeń-grudzień 1992 r.)... 91 3.2. Najważniejsze postanowienia umowy CEFTA 94 3.2.1. Cele CEFTA 94 3.2.2. Podstawowe zasady liberalizacji handlu przewidziane w umowie CEFTA 96 3.2.2.1. Towary przemysłowe 96 3.2.2.2. Produkty rolne 98 3.2.2.3. Klauzule ochronne 99 3.2.2.4. Reguły pochodzenia towarów 104 3.3. Ewolucja współpracy w ramach CEFTA 106 3.3.1. Etapy liberalizacji handlu 106 3.3.2. Instytucjonalizacja współpracy >. 112 3.3.3. Podmiotowe rozszerzenie CEFTA 115 3.3.4. Przedmiotowe rozszerzenie zakresu integracji 117 3.4. Podsumowanie 119 Rozdział 4 WPŁYW LIBERALIZACJI HANDLU W RAMACH CEFTA NA WYMIANĘ HANDLOWĄ KRAJÓW-ZAŁOŻYCIELI W LATACH 1993-2003 4.1. Tendencje w kształtowaniu się obrotów handlowych krajów CEFTA 121 4.1.1. Uwagi ogólne 121 4.1.2. Dynamika obrotów wzajemnych na tle powiązań globalnych oraz z krajami UE-15 122 4.1.3. Rola wzajemnych powiązań w obrotach handlowych krajów CEFTA... 129
4.2. Obroty wzajemne w ramach CEFTA według list libcralizacyjnych 132 4.3. Obroty handlowe poszczególnych krajów-założycieli CEFTA według list liberał i zacyjnych 142 4.3.1. Uwagi ogólne 142 4.3.2. Republika Czeska 143 4.3.3. Polska 148 4.3.4. Węgry.' 151 4.3.5. Słowacja '. 157 4.4. Podobieństwa struktur eksportu i importu Polski, Czech, Słowacji i Węgier w relacji z krajami CEFLA i UE-15 162 4.4.1. Metodyka analizy 162 4.4.2. Zmiany struktur eksportu i importu Polski, Czech, Słowacji i Węgier w relacji z krajami CEFTA i UE 164 4.4.2.1. Uwagi wstępne 164 4.4.2.2. Eksport 164 4.4.2.3. Import 167 4.5. Podsumowanie 169 Rozdział 5 LIBERALIZACJA OBROTÓW A HANDEL WEWNĄTRZGAŁEZ10WY W RAMACH CEFTA ORAZ Z PAŃSTWAMI UNII EUROPEJSKIEJ 5.1. Uwagi wstępne 173 5.2. Pierwsze analizy handlu wewnątrzgałęziowego dla krajów Europy Środkowowschodniej 175 5.3. Rozwój handlu wewnątrzgałęziowego między krajami-założycielami CEFTA w latach 1993-2003 178 5.3.1. Uwagi ogólne 178 5.3.2. Wartości indeksów handlu wewnątrzgałęziowego 178 5.3.3. Indeksy handlu wewnątrzgałęziowego według sekcji CN 181 5.3.4. Koncentracja najwyższych wskaźników handlu wewnątrzgałęziowego według sekcji CN 185 5.3.5. Dynamika indeksów handlu wewnątrzgałęziowego według sekcji CN. 187 5.3.6. Indeksy handlu wewnątrzgałęziowego według grup intensywności wykorzystania czynników produkcji 188 5.4. Rozwój handlu wewnątrzgałęziowego krajów CEFTA z państwami UE-15 w latach 1993-2003, 194 5.4.1. Uwagi ogólne 194 5.4.2. Wartości indeksów handlu wewnątrzgałęziowego 195 5.4.3. Indeksy handlu wewnątrzgałęziowego według sekcji CN 197 5.4.4. Koncentracja najwyższych wskaźników handlu wewnątrzgałęziowego według sekcji CN 200 5.4.5. Dynamika indeksów handlu wewnątrzgałęziowego według sekcji CN. 202
5.4.6. Indeksy handlu wewnątrzgałęziowego według grup intensywności wykorzystania czynników produkcji 204 5.5. Podsumowanie: interpretacja wyników badania w kontekście weryfikowanej hipotezy 209 Rozdział 6 LIBERALIZACJA HANDLU KRAJÓW CEFTA A STOPIEŃ ICH PRZYGOTOWANIA DO CZŁONKOSTWA W UNII EUROPEJSKIEJ 6.1. Uwagi wstępne 213 6.2. Zmiany warunków handlu po przystąpieniu do Unii Europejskiej 214 x 6.2.1. Uwagi ogólne 214 6.2.2. Handel z krajami Unii Europejskiej 215 6.2.2.1. Uwagi wstępne.1 215 6.2.2.2. Towary przemysłowe...: 216 6.2.2.3. Artykuły rolne 216 6.2.3. Handel z krajami trzecimi 217 6.2.3.1. Uwagi wstępne 217 6.2.3.2. Towary przemysłowe 218 6.2.3.3. Artykuły rolne : 219 6.3. Handel wzajemny krajów CEFTA oraz z krajami UE-15 w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej 219 6.3.1. Dynamika i struktura geograficzna obrotów - główne tendencje 219 6.3.1.1. Uwagi ogólne -/. 219 6.3.1.2. Eksport 220 6.3.1.3. Import 224 6.3.2. Zmiany intensywności handlu wewnątrzgałęziowego 228 6.3.2.1. Uwagi ogólne 228 6.3.2.2. Handel wzajemny krajów-założycieli CEFTA 228 6.3.2.3. Handel z państwami UE-15 236 6.4. Doświadczenia CEFTA a procesy integracji gospodarczej w krajach Europy Środkowowschodniej ; 242 6.4.1. Najważniejsze regionalne porozumienia handlowe w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw i Europy Południowo-Wschodniej 242 6.4.1.1. Porozumienia ze Wspólnotami Europejskimi ; 242 6.4.1.2. Porozumienia ó liberalizacji handlu wzajemnego 243 6.4.2. Główne założenia Polityki wschodniej UE" po 2004 roku 248 6.4.3. Umowa CEFTA-2006 i jej znaczenie dla krajów Europy Południowo- -Wschodniej 251 6.5. Podsumowanie 253 Zakończenie 255
Aneks 259 Literatura 315 Spis tabel 334 Spis rysunków 337 Streszczenie w języku angielskim 340 Wykaz rozpraw habilitacyjnych wydanych przez AE w Krakowie 343