Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii

Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii STUDIA PODYPLOMOWE Mechanizmy funkcjonowania strefy euro VI edycja, rok akademicki 2014/2015 Kornelia Kuropatwa Nr albumu: 070444 Wymiana handlowa Polski z krajami strefy euro w kontekście członkostwa Polski w Unii Gospodarczo- Walutowej Przyjmuję pracę Data i podpis promotora Praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dr Małgorzaty Wosiek RZESZÓW 2015 Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Oświadczenie autora pracy Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami. Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro i nie była także przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni. Data Podpis autora pracy 2

Streszczenie Praca podejmuje problematykę implikacji związanych z wymianą handlową, będących następstwem przystąpieniem Polski do strefy euro. Część empiryczna pracy opracowana jest na podstawie analizy danych statystycznych pochodzących z GUS oraz Eurostat. W pracy przedstawiono szereg konsekwencji jakie niesie za sobą przystąpienie Polski do strefy Euro. Korzyści jakie wynikają z członkostwa w UGW to głównie eliminacja ryzyka zmienności kursu złotego w stosunku do euro oraz redukcja kosztów transakcyjnych. Z analizy danych statystycznych wywnioskować można, iż strefa euro jest głównym partnerem handlowym Polski. Słowa kluczowe: Strefa euro, Unia Europejska, wymiana handlowa, eksport, import TYTUŁ Trade between Poland and the Eurozone countries in the context of Poland's memership in the Economic and Monetary Union 3

Spis treści WSTĘP... 5 ROZDZIAŁ I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYMIANY HANDLOWEJ W UNII GOSPODARCZO - WALUTOWEJ... 6 1.1. Istota handlu zagranicznego... 6 1.2. Wymiana handlowa w kontekście procesów integracyjnych... 8 1.3. Zasady obrotu towarowego w Unii Europejskiej... 10 ROZDZIAŁ II ANALIZA WYMIANY HANDLOWEJ WYBRANYCH KRAJÓW STREFY EURO ORAZ POLSKI W LATACH 1999-2014... 12 2.1. Ogólna charakterystyka wymiany handlowej krajów strefy euro... 12 2.2. Struktura geograficzna wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro... 15 2.3. Struktura towarowa wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro... 19 ROZDZIAŁ III IMPLIKACJE PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO DLA WYMIANY HANDLOWEJ... 21 3.1. Efekty kreacji i przesunięcia handlu... 21 3.2. Korzyści w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej po przystąpieniu Polski do strefy euro... 24 3.3. Zagrożenia w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej związane z wejściem Polski do stery euro... 26 ZAKOŃCZENIE... 28 Bibliografia... 29 Spis tabel:... 30 Spis rysunków:... 30 4

WSTĘP Przystąpienie Polski do strefy euro jest kolejnym etapem integracji, do którego Polska zobowiązała się w momencie akcesji do Unii Europejskiej. Zastąpienie narodowej waluty, wspólną europejską euro jest ważną decyzją, której konsekwencje odczuje cała gospodarka jak i wszyscy uczestnicy rynku. Data wejścia do strefy euro nie jest konkretnie wyznaczona, jednak często w dyskusjach zaznacza się, że może to być końcówka obecnej dekady. Uczestnictwo Polski w strefie euro powinno korzystnie wpłynąć na polski handel zagraniczny. Jest to bardzo ważne gdyż, eksport od wielu lat jest jedną z głównych stymulant wzrostu gospodarczego. Między innymi dzięki temu składnikowi globalnego popytu w ostatnich latach udało się uniknąć Polsce poważnych skutków światowego kryzysu finansowego. Eksport ma bardzo duże znaczenie dla gospodarki każdego kraju, szczególnie zaś dla krajów o małym rynku wewnętrznym. Ma bezpośredni wpływ na bilans płatniczy państwa, co wpływa na kurs waluty danego państwa. Z kolei kurs walutowy oddziałuje na relatywne bogactwo kraju oraz jego obywateli w stosunku do innych państw. Głównym celem pracy jest analiza wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro w kontekście przyszłego członkowstwa Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej. Cele szczegółowe obejmują zarówno przedstawienie ogólnych zagadnień teoretycznych dotyczących wymiany handlowej jak i ocena szans i zagrożeń wynikających z uczestnictwa Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej w kontekście wymiany handlowej. O wyborze powyższej problematyki zdecydowało to, iż Polska jako członek Unii Europejskiej zobowiązana jest przystąpić do strefy euro. Decyzja ta niewątpliwie spowoduje zmiany w zagranicznej wymianie handlowej. W celu przeprowadzenia analizy wymiany handlowej Polski została postawiona następująca teza badawcza: - przystąpienie Polski do strefy euro może korzystnie wpłynąć na rozwój wymiany handlowej Polski z innymi krajami. Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów transakcyjnych w związku z wprowadzeniem euro powinna przyczynić się do znaczącego ożywienia wymiany handlowej w ramach wspólnego rynku europejskiego. Część teoretyczna pracy została opracowana na podstawie przeglądu literatury przedmiotu. Część empiryczną oparto na danych pochodzących z GUS oraz Eurostat. Zakres czasowy obejmuje lata 2000 2012. 5

ROZDZIAŁ I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYMIANY HANDLOWEJ W UNII GOSPODARCZO - WALUTOWEJ 1.1. Istota handlu zagranicznego Handel to działalność gospodarcza ściśle związana z procesem wymiany, polegająca na zawodowym pośredniczeniu w procesach wymiany towarowo-pieniężnej, czyli na zakupie towarów w celu ich dalszej odsprzedaży 1. To dziedzina aktywności ludzkiej 2. Handel zagraniczny jest odpłatną wymianą towarów bądź usług z partnerami posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa. Handel zagraniczny w znaczeniu wąskim odnosi się tylko do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub nabywanych za granicą. W znaczeniu szerokim handel zagraniczny obejmuje także obroty majątkowokredytowe oraz obroty bieżące, na które, oprócz wymiany towarowej, składają się sprzedaż i zakup za granicę dóbr niematerialnych, usług oraz zobowiązania wynikające z ruchu ludności poza granicę, utrzymania własnych placówek dyplomatycznych za granicą i inne 3. Handel międzynarodowy jest definicją stosowaną dla takich samych działań jak handel zagraniczny, z tym że spojrzenie na ponadgraniczną wymianę usług i towarów nie jest takie samo. Działalności tą oceniamy ogólnie, jako zjawisko dotyczące świata lub grupy krajów, a nie obserwujemy jej z perspektywy jednego podmiotu. Obrót międzynarodowy to określenie, które opisuje wszelką wymianę gospodarczą z zagranicą, np. ruchy kapitału czy międzynarodowy transfer wiedzy 4. Kluczowymi formami handlu zagranicznego są eksport, import i handel tranzytowy. Eksport jest wywozem za granicę towarów pochodzenia krajowego lub przetworzonych w kraju w znacznym stopniu w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług cudzoziemcom. Import jest przywozem towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na wewnętrznym rynku oraz od przyjęciu od cudzoziemców usług. 1 M. Sławińska, Kompendium wiedzy o handlu, PWN, Warszawa, 2008, s. 11. 2 S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa, Współczesna ekonomika usług, PWN, Warszawa, 2005, s. 81. 3 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012, s. 17. 4 B. Stępnień, Handel zagraniczny, PWE, Warszawa, 2012, s. 16 6

Handel tranzytowy sprowadza się do obrotu towarowego i dotyczy sytuacji, w której siedziba firmy realizującej transakcję kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju eksportera, ani w kraju importera 5. W wymianie handlowej między krajami Unii Europejskiej pojęcie eksportu często jest zastąpione określeniem dostawa wewnątrzwspólnotowa, natomiast termin import określeniem nabycie wewnątrzwspólnotowe. Z chwilą wejścia Polski do UE (1 maja 2004 r.) handel zagraniczny i międzynarodowy nie straciły na aktualności ani nie przestały obowiązywać. Polacy i polskie podmioty gospodarcze nadal zawierają transakcje handlowe, dokonując równowartej lub odpłatnej wymiany dóbr i usług ze swoimi zagranicznymi partnerami. Pojęcie importu i eksportu dalej opisuje zakup i sprzedaż towarów, w ramach których to transakcji towar przekracza granice krajów, przy czym nie muszą już to być granice celne. W związku z akcesją do UE pojawiają się nowe pojęcia na określenie i rozróżnienie obrotu międzynarodowego, wyróżniamy obrót: wewnątrzunijny - odbywający się pomiędzy członkowskimi państwami Unii Europejskiej, pozaunijny - odbywający się pomiędzy przedstawicielami kraju członkowskiego Unii Europejskiej (np. Polski) oraz przedstawicielami krajów nienależących do UE 6. Wymiana handlowa może przybierać charakter wewnątrz- lub międzygałęziowy. Handel wewnątrzgałęziowy odbywa się, gdy dany kraj jest jednocześnie eksporterem i importerem towarów z tej samej gałęzi, takich samych lub będących bliskimi substytutami. W modelu handlu wewnątrzgałęziowego podstawa wymiany jest związana z: zróżnicowaniem dóbr, korzyściami skali, konkurencją niedoskonałą. Zazwyczaj tego typu powiązania występują między krajami o podobnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. Natomiast handel międzygałęziowy polega na wymianie towarów pochodzących z różnych gałęzi przemysłu, między krajami w których produkcja danego dobra jest bardziej opłacalna 7. Korzyści z wymiany międzynarodowej można określić jako różnicę między dochodem narodowym realizowanym w danym kraju w warunkach gospodarki otwartej a dochodem, jaki byłby możliwy do zrealizowania, gdyby wymiany z zagranicą nie prowadzono. Wszystkie teorie wymiany są zgodne co do tego, że handel międzynarodowy tworzy 5 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, op. cit., s. 17. 6 B. Stępnień, Handel zagraniczny, op. cit., s. 16-17. 7 J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010, s. 46. 7

dodatkowy dochód. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa handlującego z zagranicą stosunkowo łatwo określić, czy kontrakty zawierane z zagranicznymi partnerami są korzystne czy też nie. Inaczej kształtuje się to w przypadku całego państwa. Dlatego poprawne rozumienie zagadnienia korzyści płynących z międzynarodowej wymiany jest szczególnie ważne przy tworzeniu polityki handlowej państwa 8. 1.2. Wymiana handlowa w kontekście procesów integracyjnych Unia Gospodarczo-Walutowa (UGW) w Europie to jedno z najbardziej spektakularnych światowych przedsięwzięć gospodarczych przełomu XX i XXI wieku. Wprowadzenie euro w styczniu 1999 r. zapoczątkowało rewolucję w polityce pieniężnej Europy Zachodniej 9. Unia gospodarczo-walutowa w UE jest systemem, w którym kraje członkowskie zgodziły się na jedną politykę pieniężną, jedną władzę monetarną, jedną wspólną walutę oraz skoordynowaną politykę makroekonomiczną 10. Jest to, w chwili obecnej, najbardziej zaawansowana forma współpracy między krajami. Jedną z najprostszych form integracji są strefy wolnego handlu. Kraje tworzące strefę wolnego handlu usuwają bariery handlowe między sobą, lecz zachowują prawo nakładania ceł na kraje trzecie. W bardziej zaawansowanej współpracy w ramach unii celnej, poza wolnym handlem między członkami unii ustanawia się wspólne cła zewnętrzne na towary importowane z krajów trzecich. Kolejnym etapem integracji jest wspólny rynek, który charakteryzuje się swobodnym przepływem dóbr, usług, siły roboczej i kapitału między uczestniczącymi w nim krajami, a także stosowanie wspólnych reguł wobec krajów trzecich 11. Zacieśnianiu współpracy między krajami towarzyszą efekty przesunięcia oraz kreacji handlu, które szerzej omówiono w punkcie 3.1., a także coraz większa liberalizacja stosunków gospodarczych (przede wszystkim handlowych). 8 J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, op. cit., s. 51-52. 9 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, wyd. NBP, Warszawa 2014, s. 244. 10 C. Michelle (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, PWE,Warszawa 2007, s. 439. 11 C. Michelle (red.), Unia Europejska, organizacja i funkcjonowanie, op. cit., s. 440. 8

Polityka wolnego handlu i wolnego rynku w skrajnej postaci prowadzona była przez Anglię w XVIII wieku. Zwolennikami tej polityki byli klasycy ekonomii A. Smith, D. Ricardo, J. S. Mill. Uznawali oni, że wolny handel 12 : powoduje zwiększenie rozmiarów rynków zbytu i przyczynia się do osiągania korzyści skali, umożliwia rozwój kierunków specjalizacji międzynarodowej zgodnych z relatywnym wyposażeniem krajów w czynniki wytwórcze, sprzyja rozwojowi międzynarodowych przepływów wiedzy technicznej, wraz ze związaną z nim swobodą konkurencji powoduje występowanie tendencji do wyrównywania się cen czynników wytwórczych i produktów oraz do występowania równowagi bilansów handlowych. Polityka handlowa stanowi formę oddziaływania władz na kształt obrotu towarowego na rynkach międzynarodowych. Wyróżnia się dwa zasadnicze i przeciwstawne nurty 13 : protekcjonizm - ogół działań, instrumentów, procedur interwencyjnych na rynku, prowadzących z jednej strony do ochrony produkcji krajowej przed konkurencyjnym importem, z drugiej strony jest formą promowania własnego eksportu; wolny handel - kształtowany przez popyt i podaż; zakłada niczym nieskrępowany, nieograniczony dla przedsiębiorstw dostęp do rynków zbytu. Wolny handel i protekcjonizm wywarły zasadniczy wpływ na ukształtowanie status quo międzynarodowego obrotu towarowego. Uczestnicy stosunków handlowych, którzy powinni pilnować liberalizacji handlu poprzez znoszenie barier w obrocie z zagranicą, w rzeczywistości swoje działania opierają na zasadzie protekcjonizmu. Za protekcję jest tutaj uważana ochrona rynku wewnętrznego przed zagrożeniami wynikającymi z nieuczciwej konkurencji ze strony zagranicznych przedsiębiorców. Oba nurty wpłynęły na kształt wymiany handlowej u UE, ponieważ cały obrót towarowy opiera się na wewnętrznym systemie handlowym 14. 12 A. Oleksiuk, M. Vashchenko, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, wyd. Key Test, Warszawa 2010, s. 198. 13 W. Zysk, P. Gromala, Stosunki handlowe Unii Europejskiejz państwami trzecimi na przykładzie USA, Chin i Rosji, wyd. CeDeWu, Warszawa 2013, s. 14. 14 W. Zysk, P. Gromala, Stosunki handlowe Unii Europejskiejz państwami trzecimi na przykładzie USA, Chin i Rosji, op. cit., s. 14. 9

Pierwszym krokiem w kierunku Unii Gospodarczo- Walutowej było utworzenie w pełni scalonego rynku wewnętrznego, opartego na całkowitej swobodzie przepływu dóbr, usług, kapitału oraz siły roboczej 15. Wejście do Unii Gospodarczej i Walutowej oraz związanie z tym działanie takich czynników: wyeliminowanie gwałtownych wahań kursowych, brak kosztów wymiany walut, a także zabezpieczenia przed zmianami kursów, redukcja niepewności importerów i eksporterów co do przyszłych poziomów zysków- po dłuższym czasie powinno sprzyjać ożywieniu wymiany handlowej między członkami strefy euro. W warunkach narastającej współpracy ekonomicznej i wzajemnego spajania się gospodarek wprowadzenie wspólnej waluty zlikwiduje zbędne bariery utrudniające procesy wymiany wewnątrz ugrupowania, upłynniając i pobudzając ich rozwój. Przyczynia się to do jeszcze silniejszego scalenia wielostronnych więzi handlowych pomiędzy uczestnikami unii monetarnej 16. 1.3. Zasady obrotu towarowego w Unii Europejskiej Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznaczało przystąpienie do unii celnej, a także do rynku wewnętrznego. Jednolity rynek wewnętrzny funkcjonuje w ramach Unii Europejskiej (wcześniej EWG, Wspólnoty Europejskiej) od 1 stycznia 1993 roku. Był on następnym etapem integracji gospodarczej po unii celnej. Po zniesieniu barier celnych w związku z wprowadzeniem unii celnej, na granicach wewnętrznych państw członkowskich pozostały kontrole graniczne. Ich celem obok celów statystycznych było zapewnienie, iż towary pochodzące z innych państw spełniają odpowiednie wymogi techniczne bezpieczeństwa i jakości. Było to korzystne również z tego powodu, że towary zagraniczne musiały być obciążone podatkami (VAT i akcyzą) według stawek obowiązujących w kraju importera. Jednak już w połowie lat osiemdziesiątych rozpoczęła się realizacja programu jednolitego rynku wewnętrznego, którego celem było ujednolicenie warunków obrotu towarowego na obszarze Unii Europejskiej, poprzez zniesienie istniejących barier fizycznych (np. kontrola dokumentów na granicach), fiskalnych (harmonizacja, a więc istotne zbliżenie systemów podatkowych obciążających obrót towarowy) oraz barier technicznych. W imporcie z państw trzecich zaczęły obowiązywać jednakowe zasady wprowadzania towarów zagranicznych na rynek wspólnotowy. Od 1 maja 2004 roku przestały więc funkcjonować w 15 M. Pronobis, Polska w strefie euro, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2008 r., s. 23. 16 M. Pronobis, Polska w strefie euro, op. cit., s. 38-39. 10

handlu polskich przedsiębiorców z państwami członkowskimi bariery fizyczne, techniczne oraz fiskalne 17. Podstawową zasadą rządzącą obrotem towarowym pomiędzy państwami członkowskimi UE jest zasada swobody przepływu towarów. Ma ona potwierdzenie w art. 26 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Oznacza, że na obszarze państw członkowskich UE towary mogą być przemieszczane bez jakichkolwiek utrudnień. Oprócz tego obowiązuje 18 : zakaz wprowadzania i utrzymywania dyskryminacyjnego opodatkowania towarów pochodzących z innych państw członkowskich; zakaz wprowadzania i utrzymywania ograniczeń ilościowych oraz środków o skutku równoważnym do nich; zapobieganie dyskryminacji obywateli innych państw członkowskich w odniesieniu do warunków zaopatrzenia i zbytu. Zaznaczyć należy, że swobodzie obrotu towarowego podlegają towary pochodzące z państw członkowskich, a także towary pochodzące z państw trzecich, które zostały dopuszczone do swobodnego obrotu na terenie Unii Europejskiej. W obrocie pomiędzy państwami członkowskimi nie funkcjonuje również pojęcie importu i eksportu zostało zastąpione pojęciem wewnątrzwspólnotowej dostawy oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia. Pojęcie dostawy wewnątrzwspólnotowej zastąpiło eksport towarów z krajów członkowskich Unii Europejskiej. Oznacza ono wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium innego państwa członkowskiego. Z kolei wewnątrzwspólnotowe nabycie (zastąpiło pojęcie importu) oznacza nabycie prawa do rozporządzania towarami tak jak właściciel, które w wyniku dokonanej dostawy są wysyłane lub transportowane na terytorium innego państwa członkowskiego niż państwo wysyłki, niezależnie od tego, kto przewozi towar i na czyje zlecenie towar jest przewożony 19. 17 A. Łozowski (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2005, s. 705. 18 A. Łozowski (red.), Unia Europejska. Prawo instytucjonalne oraz gospodarcze, op. cit., s. 705. 19 D. Kosacka-Łędzewicz, B. Olszewski, Transakcje wewnątrzwspólnotowe, eksport, import, Wydawnictwo UNIMEX, Wrocław 2011, s. 102, 249. 11

ROZDZIAŁ II ANALIZA WYMIANY HANDLOWEJ WYBRANYCH KRAJÓW STREFY EURO ORAZ POLSKI W LATACH 1999-2014 2.1. Ogólna charakterystyka wymiany handlowej krajów strefy euro Obecnie euro jest walutą międzynarodową. Po pojawieniu się euro zakończył się czas dominacji amerykańskiego dolara na światowym rynku walutowym. Duże znaczenie przypisuje się euro jako symbolowi jedności europejskiej. W okresie powstawania strefy euro uważano, że główną korzyścią będzie pobudzenie międzynarodowej wymiany handlowej. Tabela 1. Eksport oraz import krajów UE w latach 1999-2014 (w mln EUR) 1999 2006 2014 EKSPORT IMPORT EKSPORT IMPORT EKSPORT IMPORT UE (28 KRAJÓW) : : 1 152 357 1 364 591 1 702 888 1 680 505 STREFA EURO (19 KRAJÓW) 519 667 542 351 895 333 1 018 671 1 317 866 1 252 042 BELGIA 35 681 42 788 68 700 79 905 103 891 117 290 BUŁGARIA 1 593 2 316 4 416 5 952 8 273 10 061 CZECHY 2 990 6 233 10 434 14 408 23 359 26 110 DANIA 13 684 11 355 21 210 18 888 30 445 22 948 NIEMCY 174 739 150 446 318 613 261 240 477 497 315 051 ESTONIA 320 861 2 653 2 735 3 353 2 519 IRLANDIA 21 864 16 283 31 732 18 338 40 017 16 511 GRECJA 3 461 8 563 5 775 21 632 14 142 24 569 HISZPANIA 25 780 38 153 48 831 100 014 88 500 115 798 FRANCJA 105 662 92 798 135 769 132 847 174 287 161 741 CHORWACJA : : 2 944 5 616 3 817 4 075 WŁOCHY 78 447 70 328 126 228 148 036 180 275 152 219 CYPR 162 1 152 315 1 724 594 1 455 ŁOTWA 361 671 1 347 2 152 3 471 2 587 LITWA 678 1 725 4 088 5 742 11 012 9 596 LUKSEMBURG 942 1 852 1 957 6 361 2 502 3 997 WĘGRY 3 480 7 397 11 567 18 419 16 810 19 832 MALTA 945 903 1 070 1 005 1 101 1 914 HOLANDIA 36 771 82 575 76 632 170 334 122 109 239 008 AUSTRIA 14 111 11 660 29 155 21 549 40 365 31 774 POLSKA 4 660 11 930 18 284 27 224 37 406 51 215 PORTUGALIA 3 627 7 911 7 777 12 939 14 019 14 875 RUMUNIA 2 154 3 024 7 565 14 873 15 185 14 431 SŁOWENIA 1 481 1 725 4 232 3 395 6 698 7 897 SŁOWACJA 955 2 689 4 233 8 825 10 175 14 820 FINLANDIA 13 680 9 268 26 226 19 898 23 858 18 421 SZWECJA 29 670 18 473 46 759 30 736 51 469 38 273 WIELKA BRYTANIA 100 109 137 743 133 971 213 469 198 222 241 554 Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu. 12

Tabela 2. Indeksy dynamiki eksportu i importu krajów UE w latach 1999 2014 (1999 rok bazowy = 100 %) EKSPORT IMPORT BELGIA 291% 274% BUŁGARIA 519% 434% CZECHY 781% 419% DANIA 222% 202% NIEMCY 273% 209% ESTONIA 1048% 293% IRLANDIA 183% 101% GRECJA 409% 287% HISZPANIA 343% 304% FRANCJA 165% 174% WŁOCHY 230% 216% CYPR 367% 126% ŁOTWA 961% 386% LITWA 1624% 556% LUKSEMBURG 266% 216% WĘGRY 483% 268% MALTA 117% 212% HOLANDIA 332% 289% AUSTRIA 286% 273% POLSKA 803% 429% PORTUGALIA 387% 188% RUMUNIA 705% 477% SŁOWENIA 452% 458% SŁOWACJA 1065% 551% FINLANDIA 174% 199% SZWECJA 173% 207% WIELKA BRYTANIA 198% 175% Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu. Największymi eksporterami są Niemcy, Wielka Brytania, Francja oraz Włochy, kraje te dominują również w wysokim poziomie importu. W roku 2014 zaobserwować można znaczny udział Belgii, Holandii oraz Hiszpanii, zarówno w eksporcie, jak i imporcie. Najwyższy wzrost eksportu w roku 2014 w porównaniu do roku 1999 można zaobserwować w krajach strefy euro: na Litwie wzrósł o 1524 %, na Słowacji wzrósł o 965 %. Również import między latami 1999 2014 rósł najszybciej na Litwie wyniósł 456 % oraz na Słowacji wyniósł 451 %. W Polsce wzrost eksportu wynosi 703 %, a importu 329 % Do istotnych wniosków prowadzi porównanie wyników eksportu państw strefy euro z wynikami krajów, które nie zdecydowały się przystąpić do UGW. Niższa dynamika eksportu w tej drugiej grupie krajów może wskazywać na wystąpienie negatywnych efektów 13

UE (28 KRAJÓW) GRECJA WIELKA BRYTANIA WŁOCHY LITWA HISZPANIA MALTA BUŁGARIA NIEMCY FINLANDIA IRLANDIA HOLANDIA CHORWACJA SZWECJA FRANCJA DANIA CYPR BELGIA PORTUGALIA POLSKA SŁOWENIA RUMUNIA AUSTRIA ŁOTWA WĘGRY ESTONIA SŁOWACJA CZECHY LUKSEMBURG pozostania poza Unią Gospodarczo Walutową (tym silniejszych, im ściślejsze są powiązania takiego kraju ze strefą euro) 20. Rysunek 1. Handel wewnątrz i poza UE (28 krajów) w 2013 roku 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% poza UE wewnątrz UE Źródło: Opracowanie własne na podstawnie danych z Eurostatu. Jak wynika z rysunku 1 w przypadku każdego z państw członkowskich wartość wewnątrzunijnego handlu towarami przewyższała wartość handlu zewnętrznego jedynymi wyjątkami były Grecja oraz Wielka Brytania. Udział przepływów wewnątrzunijnych i pozaunijnych w całkowitej wartości handlu towarami był zróżnicowany w poszczególnych państwach członkowskich, co w pewnym stopniu jest odzwierciedleniem więzi historycznych i położenia geograficznego. Najwyższy udział handlu wewnątrzunijnego (prawie 80 % całkowitej wartości handlu) odnotowano w Luksemburgu, Czechach oraz Słowacji, natomiast w Wielkiej Brytanii współczynnik ten wynosił zaledwie 48,3 %, a w Grecji 47,0 %. W Polsce udział przepływów wewnątrzunijnych wyniósł ponad 70 % całkowitej wartości handlu towarami, w tym kontekście wprowadzenie euro będzie bardzo korzystne. 20 W. Mroczek, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s. 8. 14

Tabela 3. Udział eksportu w PKB oraz wartość eksportu per capita w krajach strefy euro UDZIAŁ EKSPORTU WARTOŚĆ EKSPORTU PER CAPITA W PKB (%) (EUR) (strefa euro = 100) 1996-1998 2004-2006 1996-1998 2004-2006 1996-1998 2004-2006 AUSTRIA 22,7 41,2 6 500 12 300 130 153 BELGIA I LUKSEMBURG 63,3 85,4 14 200 26 000 283 322 FINLANDIA 33,1 34,4 7 000 10 400 139 129 FRANCJA 20,8 21,9 4 400 6 000 88 74 GRECJA 8,2 7,1 900 1 300 18 16 HISZPANIA 17,8 17,3 2 300 3 600 46 45 HOLANDIA 52,3 64,1 11 500 20 100 229 248 IRLANDIA 68,2 53,4 12 900 20 700 257 257 NIEMCY 23,4 35,3 5 500 9 700 109 120 PORTUGALIA 21,1 21,0 2 100 3 000 41 37 WŁOCHY 20,1 21,2 3 700 5 200 74 64 STREFA EURO 25,6 31,4 5 000 8 100 100 100 DANIA 28,3 32,7 8 100 12 600 160 155 SZWECJA 32,4 35,9 8 100 11 800 162 147 WIELKA BRYTANIA 20,4 17,3 4 000 5 200 79 65 POZOSTAŁE KRAJE UE (15) 23,0 21,1 4 800 6 600 95 81 Źródło: Opracowanie własne na podstawnie Raportu na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Analizując dane w tabeli 3 zauważyć można, że w strefie euro po wprowadzeniu waluty zwiększył się udział eksportu w PKB, a także wartość eksportu per capita a zatem wprowadzenie euro przyczyniło się do ożywienia wymiany handlowej. 2.2. Struktura geograficzna wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro Na rozwój handlu zagranicznego w Polsce wpływają różne czynniki - przede wszystkim prowadzona polityka władz państwowych, które określają kierunek wymiany handlowej, popyt na określone towary oferowane na rynkach, zapotrzebowanie polskiej gospodarki na towary wymagane do rozwoju poszczególnych sektorów. To od władz państwa 15

zależy w jakim kierunku będzie zmierzać handel zagraniczny, gdyż jeszcze do niedawna wszystkie towary podlegające wymianie handlowej - eksportowi, były obarczone cłem, czyli specjalną opłatą pobieraną na granicy, co stanowiło dodatkowe źródło wpływów do budżetu państwa 21. W tabelach 4-5 zaprezentowano głównych partnerów handlowych Polski oraz ich procentowy udział w całościowym handlu zagranicznym Polski, w latach 2000-2012. Analizując dane w tabeli 4 oraz 5 zauważyć można, iż dominujący udział w polskim handlu zagranicznym mają kraje należące do strefy euro. Szczególnie Niemcy, którzy niezmiennie od wielu lat są najważniejszym partnerem handlowym Polski. Zajmują one pierwsze miejsce zarówno na liście dostawców, jak i odbiorców. W latach 2000 2012 znaczenie Niemiec w polskiej wymianie handlowej zmniejszyło się. W okresie 2008 2009 wpływ na spadek obrotów polsko niemieckiej wymiany handlowej mogło mieć pojawienie się światowego kryzysu finansowego. W 2012 roku spadek może być konsekwencją pogorszenia ogólnej koniunktury gospodarczej w Europie w wyniku nasilających się problemów budżetowych w większości krajów członkowskich strefy euro 22. Natomiast nieprzerwanie rośnie znacznie Wielkiej Brytanii jako rynku zbytu. Tabela 4. Główne rynki zbytu polskich towarów eksportowych w latach 2000-2012 (w %) 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 NIEMCY 34,8 32,8 30,0 27,1 25,1 26,2 25,1 WŁOCHY 5,1 6,1 6,0 6,2 6,2 6,0 4,9 FRANCJA 6,3 5,6 6,1 6,5 6,0 6,8 5,9 WIELKA BRYTANIA 4,4 5,2 5,4 5,7 5,8 6,3 6,8 CZECHY 3,7 4,0 4,3 5,5 5,7 5,9 6,3 ROSJA 5,0 4,5 4,3 3,8 4,0 3,7 5,3 SZWECJA 2,7 3,3 3,5 3,2 3,2 2,9 2,7 WĘGRY 2,0 2,2 2,6 3,0 2,8 2,4 2,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 21 http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce 22 Biuletyn Instytutu Zachodniego, Ewolucja polsko-niemieckiej wymiany handlowej na przełomie XX i XXI wieku, Poznań, 2013. Dostępny w Internecie: http://www.iz.poznan.pl/news/775_ewolucja%20wymiany%20handlowej.pdf 16

Tabela 5. Główny dostawcy towarów do Polski w latach 2000-2012 (w %) 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 NIEMCY 23,8 24,3 24,4 24,7 24,0 21,9 21,3 CHINY 2,8 3,7 4,6 6,1 8,0 9,4 8,9 ROSJA 9,4 8,0 7,2 9,7 9,8 10,2 14,0 WŁOCH 8,3 8,3 7,9 6,8 6,5 5,7 5,2 FRANCJA 6,4 6,9 6,7 5,5 4,7 4,3 3,9 CZECHY 3,1 3,2 3,6 3,5 3,6 3,6 3,7 HOLANDIA 3,5 3,4 3,5 3,1 3,4 3,7 3,9 KOREA PD. 4,4 3,8 3,3 2,9 2,8 2,5 2,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W czasie ostatnich dwudziestu lata relacje handlowe Polski z krajami Europy Zachodniej uległy jeszcze większemu umocnieniu, na co bez wątpienia wpływ miał rosnący strumień bezpośrednich inwestycji zagranicznych napływających do Polski, natomiast w pierwszej dekadzie XXI w. również przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Współcześnie głównymi partnerami handlowymi dla Polski są przede wszystkim państwa europejskie - to blisko 90% całej wymiany handlowej, reszta to USA, Australia, Chiny, RPA, Japonia, Kanada, Indie, Brazylia. Biorąc pod uwagę procentowy udział partnerów handlowych naszego kraju nasuwa się prawidłowość iż zarówno w eksporcie jak i imporcie dominują Niemcy oraz inne kraje UE 23. 23 http://geografia.na6.pl/struktura-handlu-zagranicznego-w-polsce 17

Rysunek 2. Struktura geograficzna polskiego eksportu w latach 2000-2008 (w %) 90 80 70 10,8 12 11,9 12,7 13 13,6 15,3 16 16,3 60 50 40 30 20 10 0 69,9 69,2 68,8 68,8 67,3 65 63,7 62,9 61,6 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kraje UE poza strefą euro Kraje UE należące do strefy euro Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 3. Struktura geograficzna polskiego importu w latach 2000-2008 (w %) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 7,6 8,3 7,8 8,3 9,2 9,3 9,3 9,3 9,1 61,1 61,4 61,7 61,1 59,6 56,9 54,6 54,8 52,8 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kraje UE poza strefą euro Kraje UE należące do strefy euro Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na rysunkach 2 i 3 przedstawiono udział krajów UE w polskim eksporcie oraz imporcie w latach 2000-2008, czyli kilka lat przed oraz po przystąpieniu Polski do UE. Kraje zostały podzielone na należące do stery euro, jak i te znajdujące się poza nią. Zaobserwować można, iż największy udział zarówno w eksporcie jak i imporcie, mają państwa euro strefy. Poziom ten przekracza 60% eksportu ogółem i ponad 50% ogólnego importu polskiego. 18

W analizowanych latach można zaobserwować, iż z roku na rok spada udział krajów UE oraz strefy euro w polskiej wymianie handlowej (w strukturze wzrasta za to udział krajów poza strefą euro). Jednak wciąż udział krajów strefy euro w polskiej wymianie handlowej jest dominujący, co jest korzystnym zjawiskiem w kontekście członkowstwa Polski w Unii Gospodarczo Walutowej. 2.3. Struktura towarowa wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro Do analizy struktury towarowej polskiego handlu z krajami strefy euro została wykorzystana Polska Scalona Nomenklatura Celna. Wyszczególnia ona XXI działów, do których są klasyfikowane poszczególne towary. Opis wybranych towarów według poszczególnych działów 24 : VI. Produkty przemysłu chemicznego. VII. Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły. XI. Materiały i artykuły włókiennicze. XV. Metale nieszlachetne i artykuły z nich. XVI. Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny. XVII. Sprzęt transportowy. Tabela 6. Eksport Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004-2012 (w %) Dział 2004 2006 2008 2010 2012 VI 3,0 3,2 4,3 5,0 5,6 VII 6,1 6,3 6,2 6,9 7,2 XI 4,3 4,2 3,9 4,0 3,8 XV 13,8 13,5 13,3 11,2 11,5 XVI 24,8 25,1 26,0 26,1 26,3 XVII 19,1 18,9 18,4 17,4 16,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując strukturę towarową polskiego eksportu do krajów strefy euro w analizowanym okresie, można stwierdzić, iż podobanie zachodziły w niej znaczące zmiany. 24 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny organizacja i technika, PWE, Warszawa, 2012, s. 318. 19

Głównym przedmiotem tego eksportu są przetworzone produkty przemysłowe: maszyny, urządzenia (dział XVI) oraz sprzęt transportowy (dział XVII), a także metale nieszlachetne i wyroby z nich (dział XV). Łącznie produkty tych trzech działów stanowiły około 50% towarów sprzedawanych z Polski do badanych krajów. Większość z nich to towary średniolub nisko zaawansowane technologicznie. Tabela 7. Import Polski wybranych towarów do strefy euro według PCN w latach 2004-2012 (w %) Dział 2004 2006 2008 2010 2012 VI 10,8 11,5 12,0 13,1 13,6 VII 10,4 10,3 9,3 10,5 10,7 XI 4,9 4,6 3,4 3,3 3,0 XV 14,6 14,2 13,3 13,9 14,2 XVI 27,2 26,1 24,3 22,4 21,6 XVII 12,7 12,9 15,0 13,0 12,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W imporcie Polski wyraźną dominację miało pięć sekcji towarowych: XVI- maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny, XV- metale nieszlachetne i wyroby oraz XVII- sprzęt transportowy, VI- Produkty przemysłu chemicznego, VII- Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły. Wśród wymienionych sekcji towarowych zdecydowanie wyróżnić trzeba sekcję XVI import maszyn i urządzeń, sprzętu elektrycznego i elektrotechnicznego stanowił ponad 20% całego importu Polski ogółem w badanym okresie. Łącznie tych pięć sekcji odpowiadało za około 75% importu Polski ogółem. Generalnie, struktura importu oraz eksportu Polski z krajami strefy euro, według głównych grup towarów, są do siebie podobne. Świadczy to o wewnątrzgałęziowych powiązaniach Polski z gospodarkami krajów UGW. Aczkolwiek, wewnętrzna struktura poszczególnych kategorii towarów jest odmienna. Produkty różnią się m.in. stopniem zaawansowania technologicznego, na korzyść krajów strefy euro. Może to wpływać negatywnie na stan salda bilansu handlowego Polski z tymi krajami. 20

ROZDZIAŁ III IMPLIKACJE PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO DLA WYMIANY HANDLOWEJ 3.1. Efekty kreacji i przesunięcia handlu Efekty kreacji i przesunięcia handlu mogą wystąpić w następujących przypadkach: udzielania przez kraje preferencji celnych (w sytuacji gdy kraje wobec siebie stosują cła niższe od minimalnych albo całkowicie znoszą cła w stosunku do określonych towarów w handlu między sobą), utworzenia strefy wolnego handlu oraz utworzenia unii celnej. Efekty te są rezultatem integracji gospodarczej 25. Efekt kreacji handlu polega na zwiększeniu obrotów handlowych w ramach krajów udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu bądź unię celną. Poprzez zniesienie ceł i innych barier import z tych krajów staje się bardziej konkurencyjny niż wytwarzanie tych samych towarów w kraju. W sytuacji prowadzenia przez poszczególne kraje autonomicznej polityki celnej określone towary nie mogły być importowane ze względu na wyższą cenę, która jest konsekwencją nałożenia ceł. Natomiast w obrębie krajów udzielających sobie preferencji celny, tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną towary te stają się, ze względu na niższą cenę, bardziej konkurencyjne niż towary krajowe i są przedmiotem handlu między tymi krajami. W ten sposób powstaje nowy strumień handlu, który jest tym silniejszy, im poziom stawek celnych był wyższy 26. Korzyści z kreacji handlu są rezultatem oszczędności, jakie przynosi zwiększenie podziału pracy, co wpływa na specjalizację eksporterów a także na efektywniejsze wykorzystanie czynników produkcji. Produkcja nieefektywna w ramach danej grupy krajów zostaje ograniczona i w ten sposób zasoby czynników produkcji mogą być stosowane bardziej wydajnie. Wzrost produkcji prowadzi do zwiększenia wzajemnego eksportu i importu oraz konsumpcji w tych krajach. Kreacja handlu powoduje zatem przeniesienie dostaw od producenta krajowego do zagranicznego, a ponadto realokację zasobów w krajach eksportującym i importującym zgodnie z układem ich korzyści komparatywnych. Wzrost 25 J. Rymarczak (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010., s. 296. 26 P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1998, s. 317-318. 21

importu uwalnia zasoby producentów, którzy nie sprostali konkurencji zagranicznej, zaś rozwój eksportu przyciąga i wykorzystuje zasoby w dziedzinach bardziej efektywnych. Ten efekt kreacji handlu nazywany jest efektem produkcyjnym 27. Kreacja handlu daje także efekt konsumpcyjny, polega ona na wzroście całkowitej konsumpcji produktu w wyniku spadku cen krajowych do poziomu cen unii celnej. Konsumenci, gospodarujący danym poziomem dochodów nominalnych, uzyskują więc perspektywę zakupu większej ilości produktów. Wzrasta poziom popytu efektywnego i dobrobytu konsumentów. Wzrostowi i konsumpcji może towarzyszyć zmiana struktury zakupów z dóbr relatywnie droższych na tańsze dobra. W sytuacji gdy efekt konsumpcyjny jest silny, następuje wzrost dochodów realnych, powodujący także wzrost popytu nie tylko na produkty pochodzące z unii celnej, ale również z reszty świata. W ten sposób skutki kreacji handlu mogą zostać przeniesione na całą gospodarkę światową 28. Występowanie efektu kreacji oraz jego siły zależą od elastyczności cenowej popytu na importowane towary i elastyczność cenowej podaży w kraju eksportera. Im elastyczność jest większa, tym większy efekt. Efekt przesunięcia handlu występuje gdy handel wewnętrzny między krajami udzielającymi sobie preferencji celnych, tworzącymi strefę wolnego handlu lub unie celną, zwiększa się kosztem ograniczenia wymiany z bardziej efektywnymi krajami trzecimi. Jest to wynikiem tego iż, stawki celne wewnątrz obszarów preferencyjnych zostają zniesione, a na zewnątrz są wciąż niższe. Zmiana kierunków handlu pogarsza wówczas terms of trade i obniża konsumpcję zarówno krajach udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną, jak tez w krajach trzecich 29. Efekt ten jest niezgodnym z warunkami wolnej wymiany przesunięciem importu, ponieważ oznacza przejęcie dostaw przez mniej efektywnych producentów państw z obszarów preferencyjnych od bardziej efektywnych producentów państw trzecich. Przesunięcie handlu może mieć negatywne rezultaty, które będą odczuwane przez kraje partnerskie oraz przez kraje trzecie. Może mieć miejsce pogorszenie efektywności alokacyjnej w gospodarce światowej w wyniku zmian struktury geograficznej handlu. Kraje, w których produkcja cechuje się wysoką efektywnością, a które nie są w unii celnej, mogą 27 J. Kundera, Liberalizacja obrotów gospodarczych w strefach wolnego handlu, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996, s. 82. 28 A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej, wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 217. 29 J. Świerkocki, Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004, s. 155. 22

stracić swoje zagraniczne rynki zbytu, a także konsumenci z partnerskich krajów musza płacić wyższą niż na rynku światową cenę za dobra importowane. Efekt przesunięcia handlu będzie tym silniejszy, im większa będzie cenowa elastyczność popytu na dane dobro oraz im mniejsza będzie cenowa elastyczność podaży tego dobra. Znaczenie dla sił efektu przesunięcia handlu ma także zjawisko incydencji ceł, które występuje wtedy, gdy nałożenie lub podwyższenie cła w kraju importującym spotyka się z rekcją eksportera w postacie obniżki ceny eksportowej. Zjawisko to może nawet zniwelować efekt przesunięci handlu. Efekt przesunięcia handlu jest uważany jako negatywny, natomiast efekt kreacji handlu jako pozytywny. Suma obu efektów decyduje o ekonomicznych skutkach powstania strefy wolnego handlu i unii celnej. Skutkiem tych efektów może być ekspansja lub ograniczenie handlu. Ekspansja handlu występuje wtedy, gdy wielkość handlu światowego rośnie wskutek wzrostu popytu, spadku cen oraz wystąpienia nowych możliwości wymiany w krajach partnerskich unii i poza nią. W takim przypadku efekt kreacji handlu jest silniejszy od efektu przesunięcia. Natomiast z ograniczenie handlu mamy do czynienia, gdy unia celna głównie przesuwa handel, a nie kreuje go. Następuje tu zmniejszenie wielkości światowego handlu. Efekty przesunięcia i kreacji handlu zazwyczaj występują jednocześnie, aczkolwiek ich siła jest różna. O tym, który z nich przeważa decydują takie czynniki 30 : poziom ceł i innych barier handlowych w momencie integracji (im poziom wyższy, tym wyższy będzie efekt kreacji handlu po utworzeniu unii celnej), poziom rozwoju gospodarczego krajów partnerskich, ich wielkość i liczba (im więcej będzie współpracowało dużych i rozwiniętych krajów, tym bardziej efekt kreacji będzie przeważał), struktura produkcji w integrujących się krajach (struktury integracyjne oparte na wewnątrzgałęziowej specjalizacji, a nie międzygałęziowej będą sprzyjały kreacji handlu), bliskość geograficzna oraz kulturowa (unia celna stworzona z państw sąsiadujących ze sobą niesie niższe koszty transportu i transakcyjne, a także mniej problemów wynikających z różnic kulturowych, co także wpływa na powstanie efektu kreacji handlu), elastyczność sprzedaży w krajach partnerskich (duża elastyczność sprzyja silniejszej reakcji na zmiany cen i poprawę efektywności alokacyjnej, czyli bardziej prawdopodobne są pozytywne skutki unii celnej). 30 A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej, wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 218-220. 23

Oddziaływanie euro obejmować może korzystne dla Polski efekty kreacji handlu związane ze zmniejszeniem kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego oraz przejrzystością cen. Sprzyjać temu może wewnątrzgałęziowy charakter powiązań Polski z krajami strefy euro. Jednak utworzenie obszaru wspólnej waluty prowadzić może także do negatywnych skutków przesunięcia części handlu między krajami unii monetarnej a krajami spoza tego ugrupowania, w stronę bardziej intensywnego handlu wewnątrz unii. 3.2. Korzyści w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej po przystąpieniu Polski do strefy euro Przyjęcie wspólnej waluty oddziałuje na obroty w handlu zagranicznym poprzez trzy główne kanały 31 : eliminacja ryzyka kursowego w obrębie Unii Gospodarczej i Walutowej, obniżenie kosztów transakcyjnych, zwiększenie porównywalności cen między krajami. Eliminacja ryzyka walutowego oraz kosztów transakcyjnych w stosunku do euro ułatwi polskim przedsiębiorcom prowadzenie handlu z krajami strefy euro, co w dłuższym okresie czasu powinno przyczynić się do ożywienie wymiany handlowej pomiędzy Polską, a pozostałymi krajami członkowskimi strefy euro a więc ożywienie wymiany w ramach jednolitego rynku 32. Przyjęcie wspólnej waluty jest zmianą jakościowo inną od prostego wyeliminowania wahań kursowych. Wynika to z tego, że przystąpienie do unii monetarnej, w przeciwieństwie do uczestnictwa w systemie kursu sztywnego, stanowi gwarancję trwałej i przez to bardziej wiarygodnej eliminacji ryzyka kursowego. Wzrost handlu zagranicznego oddziałuje na gospodarkę na wiele sposobów. Po pierwsze, przynosi korzyści wynikające ze specjalizacji i zwiększenia skali produkcji. Po drugie, pociąga za sobą wzrost inwestycji, jako że trwałe zwiększanie produkcji eksportowej wymaga dodatkowej akumulacji kapitału. Po trzecie, ożywienie handlu wiąże się z transferem do kraju nowych technologii i wiedzy, co w przypadku państw o mniejszym stopniu zaawansowania technologicznego przyczynia się do zwiększenia wydajności i przyspieszenia rozwoju gospodarczego. 33 Podkreślić jednak należy, że różnice kulturowe, językowe czy 31 W., Mroczek, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s. 14. 32 E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne korzyści oraz koszty makro- i mikroekonomiczne, http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_euro, [data dostępu: 26.04.2015]. 33 J. Borowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004, s. 52. 24

prawne mogą spowodować, że rozwój handlu wcale nie nastąpi w takim stopniu, w jakim się tego oczekuje. Podobnie jak w Raporcie na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro 34 również inne badania i opracowania wskazują, że przystąpienie Polski do strefy euro powinno przyczynić się do znaczącego zwiększenia polskiego handlu, a poprzez to zgodnie ze standardową teorią handlu do zwiększenia poziomu specjalizacji, produkcji, oraz dobrobytu (i PKB). Wymaga to oczywiście spełnienia kryteriów konwergencji (łącznie z poziomem deficytu budżetowego i celem inflacyjnym) oraz stabilizacji kursu walutowego po przystąpieniu do ERM II. Warunkiem koniecznym dla uzyskania wzrostu handlu, przy utrzymaniu równowagi bilansu obrotów bieżących, jest przyjęcie właściwego poziomu kursu walutowego w momencie jego stabilizacji wobec euro. Stabilizacja kursowa obok stymulowania wymiany, oznacza również ograniczenie autonomii w polityce pieniężnej, co może na przykład utrudniać prowadzenie polityki makroekonomicznej zmierzającej do redukcji poziomu inflacji 35. Oprócz powyższych skutków dla handlu z państwami należącymi do Unii Europejskiej, przystąpienie do strefy euro będzie miało również wpływ na wymianę z państwami trzecimi nienależącymi do strefy euro. Przystąpienie do unii monetarnej likwiduje jedną z barier handlowych między krajami do niej należącymi, jaką jest istnienie różnych walut. W ten sposób bariery handlowe pomiędzy członkami wspólnego obszaru walutowego obniżają się w stosunku do ograniczeń istniejących poza tym obszarem. Tym samym handel zagraniczny z krajami, które nie należą do unii walutowej może zostać zastąpiony wymianą handlową z członkami obszaru wspólnej waluty. W skrajnym przypadku całkowity poziom handlu może pozostać na niezmienionym poziomie 36. Zgodnie z opinią J. Cieślika, J. Michałek oraz J. Mycielskiego efekt ekspansji handlu może wystąpić już po ogłoszeniu decyzji o przystąpieniu do strefy euro i podjęciu zobowiązania do stabilizacji kursu walutowego. Ponadto przystąpienie do strefy euro powinno przyczynić się do dalszego zwiększenia polskiego handlu, a w szczególności eksportu do innych krajów strefy euro, chociaż można oczekiwać, że ten pozytywny efekt ekspansji wymiany będzie stopniowo wygasał. Można również sądzić, że funkcjonowanie 34 J. Borkowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, op. cit. 35 A. Cieślik, J. J. Michałek, J. Mycielski, Analiza skutków handlowych przystąpienia Polski do Europejskiej Unii Monetarnej przy użyciu uogólnionego modelu grawitacyjnego, Uniwersytet Warszawski, http://www.nbp.pl/badania/seminaria_bise/bise_uwo.pdf, [data dostępu: 27.04.2015]. 36 J. Borowski (red.), Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, op. cit., s. 52. 25

strefy euro stymuluje import z reszty świata, ale też powoduje koncentrację eksportu na krajach należących do strefy euro 37. 3.3. Zagrożenia w zakresie międzynarodowej wymiany handlowej związane z wejściem Polski do stery euro Pełne uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej, obok niekwestionowanych korzyści, jest dla państw starających się o przyjęcie euro wyzwaniem i wiąże się także z negatywnymi efektami w gospodarce. Najważniejsze z nich mają charakter makroekonomiczny, choć przyjęcie wspólnej waluty pociąga za sobą również koszty na poziomie mikro. Jednym z największych zagrożeń w zakresie wymiany handlowej dla krajowych przedsiębiorstw związanych z przyjęciem przez Polskę wspólnej waluty europejskiej będzie wzrost konkurencji ze strony firm strefy euro (spowodowany eliminacją ryzyka kursowego oraz większą przejrzystością cenową). Może to doprowadzić do wyeliminowania mało konkurencyjnych (np. drożej produkujących) krajowych przedsiębiorstw. Aby sprostać spodziewanej konkurencji, polscy przedsiębiorcy będą zmuszeni do większej innowacyjności, poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych, obniżania kosztów, dostosowywania asortymentu do nowych warunków konkurencyjnych, podnoszenia jakości oferowanych produktów i usług 38. Problemem, który wskazuje sie w kontekście ryzyka pogorszenia konkurencyjności polskiego sektora przedsiębiorstw jest ryzyko wzrostu ogólnego poziomu cen po przystąpieniu do strefy euro. Podkreśla się bowiem, że przyjęcie wspólnej waluty wyeliminuje nominalną aprecjację, a zatem realna aprecjacja mogłaby następować tylko poprzez wzrost inflacji. Dla przedsiębiorstw polskich ewentualny wzrost cen i płac może oznaczać wzrost kosztów produkcji. Przeciwdziałanie spadku konkurencyjności na skutek realnej aprecjacji będzie wymagało wówczas silnego wzrostu wydajności pracy 39. Poważne zagrożenie wiąże się z ustaleniem poziomu kursu konwersji złotego na euro na poziomie niezgodnym z kursem równowagi. Kurs równowagi jest to kurs walutowy, który w okresie średnim zapewnia wewnętrzną i zewnętrzną równowagę gospodarki. Kurs 37 A. Cieślik, J. J. Michałek, J. Mycielski, Analiza skutków handlowych przystąpienia Polski do Europejskiej Unii Monetarnej przy użyciu uogólnionego modelu grawitacyjnego, op. cit. 38 E. Radomska, Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm, http://www.exporter.pl/bazy/info_obszerne/283.php, [data dostępu: 26.04.2015]. 39 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s. 226. 26

walutowy jest niedowartościowany, jeśli jest zbyt słaby w stosunku do jego kursu równowagi. Natomiast przewartościowanie ma miejsce, gdy kurs waluty jest zbyt silny w stosunku do kursu zapewniającego średniookresową równowagę. Ustalenie kursu równowagi na poziomie niedowartościowanym oznacza, iż dobra krajowe są relatywnie tańsze od dóbr zagranicznych. Relatywnie wysokie ceny dóbr importowanych mogłyby negatywnie oddziaływać na import nowych technologii. Ustalenie kursu równowagi na poziomie przewartościowanym oznacza, że dobra krajowe są relatywnie droższe niż dobra zagraniczne, co może przyczynić się do spadku konkurencyjności gospodarki. Ponadto niższe ceny towarów zagranicznych przyczyniałyby się do spadku eksportu i wzrostu importu, a co za tym idzie do pogorszenia bilansu handlowego danej gospodarki 40. Obecnie polityka pieniężna w Polsce jest prowadzona przez Narodowy Bank Polski i koncentruje się na sytuacji kraju. NBP poprzez poziom stóp procentowych dba o stabilność cen zapobiega wystąpieniu nadmiernej inflacji podnosząc stopy procentowe, a przy braku zagrożeń inflacyjnych przeciwdziała spowolnieniu gospodarczemu poprzez ich obniżkę. Autonomiczna polityka pieniężna w ten sam sposób ogranicza negatywne skutki wstrząsów gospodarczych, tj. nieoczekiwanych i z reguły gwałtownych wydarzeń pochodzących ze sfery gospodarki lub polityki, które mają istotny wpływ na podstawowe zmienne makroekonomiczne. Z kolei płynny kurs walutowy, pozwala łagodzić wahania produkcji i zatrudnienia, w szczególności w sytuacji wstrząsów w popycie zewnętrznym oraz zmian relacji cen handlu zagranicznego 41. 40 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, op. cit., s. 226. 41 https://polskawue.gov.pl/wplyw,przystapienia,do,strefy,euro,na,polska,gospodarke,2268.html 27