Spis treści 1. Wiadomości ogólne Włodzimierz Buczko... 1 1.1. Pochodzenie leków... 1 1.2. Nazewnictwo leków... 1 1.3. Mechanizmy działania leków... 4 1.4. Czynniki wpływające na działanie leków... 7 1.4.1. Budowa chemiczna a działanie leków... 7 1.4.2. Wrażliwość gatunkowa i rasowa... 8 1.4.3. Stany fizjologiczne, wiek, płeć... 8 1.4.4. Stany patologiczne... 9 1.5. Dawki i dawkowanie leków... 9 1.6. Wskazania i przeciwwskazania... 10 1.7. Interakcje leków... 11 1.8. Nadużywanie leków i polipragmazja... 13 1.9. Wpływ leków na wyniki badań diagnostycznych... 14 1.9.1. Krew... 14 1.9.2. Mocz... 16 2. Farmakokinetyka Roman Kaliszan, Michał J. Markuszewski, Tomasz Bączek, Paweł Wiczling, Danuta Siluk, Małgorzata Waszczuk-Jankowska... 18 2.1. Wstęp do farmakokinetyki... 18 2.1.1. Procesy LADME... 19 2.1.2. Modele farmakokinetyczne... 24 2.2. Przenikanie leków przez błony biologiczne... 25 2.3. Otwarty model jednokompartmentowy jednorazowe podanie dożylne.. 27 2.4. Otwarty model dwukompartmentowy jednorazowe podanie dożylne... 30 2.5. Wlew dożylny... 32 2.6. Farmakokinetyka podania pozanaczyniowego leków... 34 2.6.1. Czynniki wpływające na wchłanianie leków... 34 2.6.2. Absorpcja leków według kinetyki pierwszego rzędu... 35 2.7. Wielokrotne podanie leku... 37 2.7.1. Wielokrotne podanie dożylne... 37 2.7.2. Wielokrotne podanie pozanaczyniowe... 38 2.8. Farmakokinetyka nieliniowa... 39 2.9. Dystrybucja leków i ich wiązanie z białkami... 43 2.10. Eliminacja leków... 45 2.11. Biodostępność i biorównoważność leków... 46 IX
2.11.1. Dostępność biologiczna względna i bezwzględna... 47 2.11.2. Biorównoważność... 50 2.12. Farmakokinetyka kliniczna... 50 2.13. Znaczenie farmakogenetyki w farmakokinetyce... 51 2.14. Współczynnik terapeutyczny... 52 2.15. Chronofarmakologia i zmiany wrażliwości organizmu na lek w ciągu doby 53 3. Podstawowe mechanizmy działania leków na procesy czynnościowe i metaboliczne komórek Waldemar Janiec... 58 3.1. Oddziaływanie leków na transportery błonowe... 58 3.1.1. Transportery... 58 3.2. Działanie leków przez receptory... 60 3.2.1. Receptory błonowe... 60 3.2.2. Receptory wewnątrzkomórkowe (cytoplazmatyczne)... 64 3.2.3. Receptory jądrowe... 65 3.3. Oddziaływanie leków z receptorami... 67 4. Farmakogenetyka Bogusław Hładoń... 69 4.1. Dziedziczne zdeterminowanie działania farmakodynamicznego leków.. 69 4.1.1. Genotypowo zależna modyfikacja odpowiedzi organizmu na lek... 70 4.1.2. Molekularne mechanizmy polimorfizmu genetycznego metabolizmu leków podstawy różnic w skutkach działania leków... 70 4.1.3. Polimorfizm genetyczny białek i enzymów biorących udział w transporcie, dystrybucji i biotransformacji leków... 71 4.1.4. Charakterystyka najważniejszych izoform klasy CYP i ich znaczenie dla efektu terapeutycznego leków... 75 4.2. Najczęstsze enzymopatie uwarunkowane genetycznie modyfikacja odpowiedzi na lek... 77 4.3. Polimorfizm genetyczny receptorów, enzymów i białek transportujących leki wpływ na farmakodynamikę leków oraz implikacje kliniczne... 78 4.4. Terapia genowa... 79 4.4.1. Definicja i założenia terapii genowej... 79 4.4.2. Sposoby realizacji terapii genowej i podstawowe elementy strategii... 80 4.4.3. Praktyczne aspekty terapii genowej zastosowanie kliniczne... 84 5. Toksykologia ogólna Anna Wiela-Hojeńska... 90 5.1. Niepożądane działania leków... 90 5.2. Zatrucia oraz ich rodzaje... 94 5.2.1. Uzależnienia... 95 5.2.2. Postępowanie w zatruciach... 96 5.2.3. Ogólne zasady zapobiegania zatruciom... 104 5.2.4. Metodyka badań toksykologicznych... 104 6. Farmakodynamika autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego Anna Szadowska, Dorota Górska... 111 6.1. Zarys fizjologii układu autonomicznego... 111 6.2. Leki układu współczulnego... 114 6.2.1. Leki pobudzające układ współczulny... 118 6.2.2. Leki hamujące układ współczulny... 129 6.3. Leki układu przywspółczulnego... 140 6.3.1. Leki pobudzające układ przywspółczulny... 142 6.3.2. Leki hamujące układ przywspółczulny... 147 6.4. Leki działające na zwoje układu autonomicznego... 152 6.4.1. Leki ganglioplegiczne... 153 X
7. Farmakodynamika leków wpływających na przekaźnictwo nerwowo- -mięśniowe i mięśnie szkieletowe Danuta Malec, Waldemar Janiec... 154 7.1. Leki hamujące płytkę nerwowo-mięśniową... 157 7.1.1. Leki porażające presynaptyczną część zakończeń nerwowo-mięśniowych. 157 7.1.2. Leki hamujące postsynaptyczną część zakończeń nerwowo-mięśniowych. 158 7.2. Leki stosowane w stanach spastycznych mięśni szkieletowych... 166 7.2.1. Leki hamujące stany spastyczne mięśni szkieletowych na poziomie OUN. 168 7.2.2. Leki hamujące stany spastyczne mięśni szkieletowych na poziomie OUN i rdzenia kręgowego łącznie... 168 7.2.3. Leki hamujące stany spastyczne mięśni szkieletowych na poziomie rdzenia kręgowego... 169 8. Farmakodynamika leków działających na zakończenia czuciowe Danuta Malec... 171 8.1. Wstęp... 171 8.1.1. Rodzaje i właściwości zakończeń i włókien czuciowych... 171 8.1.2. Mechanizmy przekazywania bólu... 172 8.1.3. Rodzaje znieczulenia miejscowego... 173 8.2. Środki znieczulające miejscowo... 174 8.2.1. Podział środków znieczulających miejscowo... 176 8.3. Środki drażniące zakończenia czuciowe... 182 9. Leki spazmolityczne i wpływające na czynność macicy Włodzimierz Buczko... 184 9.1. Leki spazmolityczne... 184 9.2. Leki wpływające na czynność skurczową macicy... 186 9.2.1. Leki oksytotyczne... 186 9.2.2. Leki tokolityczne... 190 10. Leki psychotropowe Elżbieta Czarnecka, Bogusława Pietrzak, Remigiusz Zięba... 193 10.1. Wstęp... 193 10.2. Leki neuroleptyczne (przeciwpsychotyczne)... 193 10.2.1. Mechanizm działania neuroleptyków... 194 10.2.2. Podział neuroleptyków... 196 10.2.3. Problemy terapeutyczne związane ze stosowaniem neuroleptyków... 204 10.3. Leki przeciwlękowe (anksjolityczne)... 205 10.3.1. Wstęp... 205 10.3.2. Pochodne benzodiazepiny (BZD)... 206 10.3.3. Pochodne azaspironu... 213 10.3.4. Pochodne difenylometanu... 214 10.3.5. Standardy w leczeniu zaburzeń lękowych... 214 10.4. Leki przeciwdepresyjne... 215 10.4.1. Wstęp... 215 10.4.2. Podział leków przeciwdepresyjnych... 216 10.4.3. Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (NA) i serotoniny (5-HT). 217 10.4.4. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego jednej aminy... 221 10.4.5. Leki o przeważającym wpływie na receptor α 2... 224 10.4.6. Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO)... 225 10.4.7. Leki o nietypowym mechanizmie działania... 227 10.4.8. Leki przeciwdepresyjne w okresie ciąży i karmienia piersią... 227 10.5. Leki normotymiczne... 228 10.6. Środki psychozomimetyczne... 229 XI
11. Leki stosowane w zaburzeniach snu Waldemar Janiec, Henryk Ireneusz Trzeciak... 232 11.1. Leki stosowane w leczeniu bezsenności... 233 11.1.1. Pochodne benzodiazepiny... 234 11.1.2. Pochodne cyklopirolonu... 238 11.1.3. Pochodne pirazolopirymidyny... 240 11.1.4. Pochodne imidazolopirydyny... 241 11.1.5. Pochodne tetrahydroindenofuranu... 242 11.1.6. Inne leki stosowane w leczeniu bezsenności... 242 11.2. Leki stosowane w narkolepsji oraz w zespołach śródsennych i zaburzeniach przysennych... 243 11.2.1. Narkolepsja... 243 11.2.2. Zespoły śródsenne... 244 11.2.3. Zaburzenia przysenne... 245 11.3. Leki uspokajające... 245 12. Leki przeciwpadaczkowe Sylwia Fidecka... 247 12.1. Ogólna charakterystyka padaczki... 247 12.2. Leki stosowane w leczeniu padaczki... 249 12.2.1. Klasyczne leki przeciwpadaczkowe... 249 12.2.2. Nowe leki przeciwpadaczkowe... 255 13. Leki stosowane w leczeniu chorób spowodowanych zmianami neurodegeneracyjnymi w ośrodkowym układzie nerwowym Waldemar Janiec... 258 13.1. Leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona... 258 13.1.1. Leki zwiększające wytwarzanie dopaminy w części neuronalnej... 260 13.1.2. Leki zwiększające uwalnianie dopaminy z części neuronalnej... 262 13.1.3. Leki hamujące metabolizm dopaminy przez hamowanie monoaminooksydazy typu B (MAO-B)... 263 13.1.4. Leki hamujące metabolizm dopaminy przez hamowanie katecholo-o-metylotransferazy (COMT)... 265 13.1.5. Leki pobudzające receptory dopaminergiczne w części postsynaptycznej. 266 13.1.6. Leki cholinolityczne... 270 13.2. Leki stosowane w leczeniu choroby Huntingtona... 273 13.3. Leki stosowane w leczeniu choroby Alzheimera... 273 14. Farmakodynamika leków stosowanych w regulacji zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej Waldemar Janiec... 277 14.1. Charakterystyka gospodarki wodno-elektrolitowej... 277 14.1.1. Bilans wodny... 278 14.2. Charakterystyka zaburzeń wodno-elektrolitowych... 279 14.3. Leki stosowane w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej... 279 14.3.1. Płyny do wlewów... 279 14.3.2. Leki moczopędne... 289 14.4. Podstawy stosowania leków w zaburzeniach wodno-elektrolitowych... 310 14.4.1. Leki stosowane w leczeniu zaburzeń izowolemii i izotonii... 310 14.4.2. Środki stosowane w zaburzeniach izojonii... 312 14.4.3. Środki stosowane w leczeniu zaburzeń izohydrii... 313 14.5. Leki stosowane w profilaktyce i leczeniu nadmiernego wzrostu poziomu kwasu moczowego we krwi (hiperurikemii) spowodowanego podawaniem cytostatyków... 314 14.6. Leki stosowane w hiperfosfatemii... 315 XII
14.7. Leki stosowane w zaburzeniach wodno-elektrolitowych spowodowanych nieprawidłowym wydzielaniem wazopresyny... 316 14.7.1. Akwaretyki stosowane w zespole niewłaściwego wydzielania hormonu antydiuretycznego (zespole SIADH)... 316 14.7.2. Leki stosowane w leczeniu moczówki prostej... 318 14.8. Leki stosowane w zaburzeniach oddawania moczu... 320 14.8.1. Leki stosowane przy utrudnionym oddawaniu moczu z powodu przerostu gruczołu krokowego... 320 14.8.2. Leki stosowane przy nietrzymaniu moczu... 322 15. Środki znieczulenia ogólnego Sylwia Fidecka... 325 15.1. Znieczulenie ogólne wziewne... 325 15.2. Farmakologiczne przygotowanie znieczulenia ogólnego premedykacja.. 328 15.3. Znieczulenie ogólne dożylne... 329 15.4. Neuroleptoanalgezja... 332 16. Alkohol etylowy Sylwia Fidecka... 335 16.1. Alkohol etylowy zastosowanie w medycynie... 335 16.2. Alkohol etylowy wpływ na organizm człowieka... 335 16.3. Alkohol etylowy uzależnienie i jego leczenie... 337 17. Histamina i leki przeciwhistaminowe Robert Janiec... 339 17.1. Histamina... 339 17.1.1. Uwalnianie histaminy z ziarnistości magazynujących przez przeciwciała IgE 340 17.1.2. Uwalnianie histaminy z ziarnistości magazynujących przez czynniki niezależne od przeciwciał IgE... 340 17.2. Leki przeciwhistaminowe... 342 17.2.1. Leki hamujące syntezę histaminy... 343 17.2.2. Leki blokujące uwalnianie histaminy z ziarnistości magazynujących mastocytów i granulocytów zasadochłonnych... 343 17.3. Leki blokujące receptory histaminowe... 344 17.3.1. Leki przeciwhistaminowe blokujące receptory histaminowe H 1... 344 17.3.2. Leki I generacji blokujące receptory histaminowe H 1... 344 17.3.3. Leki II generacji blokujące receptory histaminowe H 1... 351 17.3.4. Leki przeciwhistaminowe blokujące receptory histaminowe H 2... 357 18. Farmakodynamika leków wpływających na naczynia krwionośne Waldemar Janiec... 358 18.1. Wstęp... 358 18.2. Leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego... 361 18.2.1. Stosowanie leków moczopędnych w leczeniu nadciśnienia tętniczego... 363 18.2.2. Stosowanie leków β-adrenolitycznych w leczeniu nadciśnienia tętniczego. 363 18.2.3. Leki hamujące wytwarzanie i działanie angiotensyny II... 366 18.2.4. Leki blokujące kanały wapniowe... 384 18.2.5. Leki hipotensyjne działające na OUN... 401 18.2.6. Leki hipotensyjne działające przez blokowanie zwojów autonomicznych.. 405 18.2.7. Leki hipotensyjne o obwodowym działaniu sympatykolitycznym... 406 18.2.8. Leki hipotensyjne działające przez blokowanie receptorów α 1 -adrenergicznych... 407 18.2.9. Leki hipotensyjne rozkurczające mięśnie gładkie naczyń krwionośnych.. 408 18.2.10. Leki hipotensyjne aktywujące kanały jonów potasu... 410 19. Leki stosowane w zaburzeniach ukrwienia Waldemar Janiec... 417 19.1. Leki stosowane w zaburzeniach ukrwienia obwodowego... 417 XIII
19.1.1. Wstęp... 417 19.1.2. Leki hamujące receptory α-adrenergiczne... 418 19.1.3. Leki pobudzające receptory β-adrenergiczne... 419 19.1.4. Analogi prostacyklin... 420 19.1.5. Pochodne kwasu nikotynowego... 421 19.1.6. Metyloksantyny... 422 19.1.7. Inne leki stosowane w zaburzeniach ukrwienia obwodowego... 423 19.2. Leki stosowane w chorobach naczyń mózgowych... 424 19.2.1. Leki zwiększające ukrwienie OUN przez blokowanie receptorów α-adrenergicznych... 425 19.2.2. Leki zwiększające ukrwienie OUN przez blokowanie działania serotoniny 425 19.2.3. Leki zwiększające ukrwienie OUN przez niewybiórcze blokowanie kanałów wapniowych... 426 19.2.4. Leki zwiększające ukrwienie OUN przez rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych... 427 19.3. Prostaglandyny... 428 19.4. Leki stosowane w zaburzeniach wzwodu... 429 19.4.1. Inhibitory fosfodiesterazy... 430 20. Leki stosowane w leczeniu migreny Waldemar Janiec... 434 20.1. Zastosowanie alkaloidów sporyszu w leczeniu migreny... 435 20.2. Zastosowanie leków blokujących receptory serotoninowe w leczeniu migreny 436 20.3. Zastosowanie leków pobudzających receptory serotoninowe 5-HT 1 w leczeniu migreny... 437 20.4. Zastosowanie leków hamujących łącznie receptory serotoninowe, histaminowe H 1 i muskarynowe w leczeniu migreny... 440 21. Leki hamujące angiogenezę warunkowaną przez naczyniowo- -śródbłonkowy czynnik wzrostu (VEGF) Waldemar Janiec... 441 21.1. Naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu VEGF, i angiogeneza... 441 21.2. Leki hamujące działanie VEGF stosowane w leczeniu zmian degeneracyjnych wsiatkówce i plamce żółtej... 444 21.3. Leki hamujące VEGF stosowane w leczeniu nowotworów... 445 22. Farmakodynamika leków kardiotropowych Waldemar Janiec... 448 22.1. Wstęp... 448 22.2. Leki przeciwarytmiczne... 448 22.2.1. Przebieg pobudzenia w układzie bodźcoprzewodzącym serca... 449 22.2.2. Przebieg pobudzenia w komórkach mięśniowych serca... 449 22.2.3. Działanie jonów na czynność serca... 451 22.2.4. Regulacja nerwowa czynności serca... 452 22.2.5. Zaburzenia rytmu serca... 452 22.2.6. Klasyfikacja leków przeciwarytmicznych... 454 22.3. Leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego... 476 22.3.1. Leki stosowane w niewydolności krążenia pochodzenia sercowego... 477 22.3.2. Glikozydy nasercowe... 477 22.3.3. Leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego przez hamowanie aktywności fosfodiesterazy-3... 484 22.3.4. Leki sensytyzujące mięsień sercowy (zwiększające wrażliwość) na działanie jonów wapnia... 486 22.3.5. Leki polepszające pracę serca przez zmniejszenie oporu przepływu krwi w naczyniach płuc... 487 22.3.6. Przedsionkowe peptydy natriuretyczne... 487 22.3.7. Inne leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego... 489 XIV
22.3.8. Leki kardioprotekcyjne (osłaniające mięsień sercowy)... 490 22.4. Leki zwiększające przepływ wieńcowy... 490 22.4.1. Azotany i azotyny... 493 22.4.2. Zastosowanie leków β-adrenolitycznych w chorobie wieńcowej... 497 22.4.3. Zastosowanie leków blokujących kanały wapniowe w chorobie wieńcowej 500 22.4.4. Leki otwierające kanały potasowe stosowane w leczeniu choroby wieńcowej 503 22.4.5. Inne leki stosowane w chorobie wieńcowej... 504 23. Leki stosowane we wstrząsie Konstanty Wiśniewski, Róża Wiśniewska. 506 23.1. Wstrząs... 506 23.2. Postępowanie w zwalczaniu wstrząsu... 507 24. Farmakodynamika leków wpływających na układ krzepnięcia krwi Konstanty Wiśniewski, Róża Wiśniewska i Waldemar Janiec... 509 24.1. Mechanizmy krzepnięcia krwi... 509 24.1.1. Czynniki krzepnięcia krwi... 509 24.1.2. Płytki krwi... 510 24.1.3. Proces krzepnięcia krwi... 511 24.2. Leki hamujące krzepliwość krwi (antykoagulanty)... 513 24.2.1. Heparyna i jej pochodne... 513 24.2.2. Leki hamujące aktywność trombiny... 518 24.2.3. Leki hamujące agregację płytek krwi... 521 24.2.4. Leki hamujące wytwarzanie płytek krwi... 525 24.2.5. Antagoniści witaminy K... 526 24.2.6. Leki defibrynujące... 528 24.3. Leki trombolityczne... 529 24.3.1. Proteazy hamujące krzepnięcie krwi stosowane w posocznicy lub wstrząsie septycznym... 531 24.4. Środki hamujące krzepnięcie krwi stosowane in vitro... 532 24.5. Leki zwiększające krzepliwość krwi... 532 24.5.1. Leki zwiększające krzepliwość krwi działające ogólnie... 533 24.5.2. Preparaty zwiększające krzepliwość krwi do stosowania miejscowego... 538 25. Leki wpływające na układ krwiotwórczy Waldemar Janiec... 539 25.1. Wstęp... 539 25.2. Erytropoetyna (EPO) i epoetyny... 540 25.3. Cytokiny pobudzające wzrost kolonii komórek układu granulocytów... 542 25.3.1. Czynniki pobudzające wzrost kolonii granulocytów (G-CSF)... 542 25.3.2. Czynniki pobudzające wzrost kolonii granulocytów i makrofagów (GM-CSF)... 544 25.3.3. Czynnik pobudzający wzrost kolonii makrofagów (M-CSF)... 545 25.3.4. Czynnik pobudzający wzrost megakariocytów (IL-11)... 545 25.4. Leki stosowane w niedokrwistości z niedoboru żelaza... 545 25.5. Leki stosowane w hemosyderozie... 547 25.6. Leki stosowane w niedokrwistościach megaloblastycznych... 549 25.7. Leki stosowane do zapobiegania występowaniu napadowej nocnej hemoglobinurii... 551 26. Farmakodynamika leków układu oddechowego Waldemar Janiec... 552 26.1. Wstęp... 552 26.2. Zastosowanie farmakoterapii w niewydolności oddechowej... 553 26.3. Farmakologiczne właściwości tlenu i dwutlenku węgla... 553 26.3.1. Oddziaływanie tlenu na organizm człowieka... 553 26.3.2. Farmakologiczne właściwości dwutlenku węgla... 555 XV
26.4. Leki wpływające na rytm oddychania... 556 26.4.1. Leki pobudzające rytm oddychania... 556 26.4.2. Leki zwalniające rytm oddychania... 558 26.5. Leki przeciwkaszlowe... 558 26.5.1. Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym... 558 26.5.2. Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe działające ośrodkowo... 563 26.5.3. Leki przeciwkaszlowe działające obwodowo... 567 26.6. Leki wykrztuśne... 569 26.6.1. Pochodne gwaiakolu... 570 26.6.2. Olejki eteryczne... 572 26.6.3. Alkaloidy... 572 26.6.4. Sole organiczne... 573 26.6.5. Balsamy... 573 26.6.6. Saponiny... 574 26.6.7. Solne środki wykrztuśne... 574 26.6.8. Leki o działaniu mukolitycznym... 575 26.7. Farmakodynamika leków stosowanych w leczeniu dychawicy oskrzelowej 580 26.7.1. Leki pobudzające receptory β-adrenergiczne stosowane w dychawicy oskrzelowej... 581 26.7.2. Metyloksantyny... 585 26.7.3. Leki cholinolityczne... 586 26.7.4. Glikokortykosteroidy stosowane w dychawicy oskrzelowej... 587 26.7.5. Leki zapobiegające występowaniu napadów dychawicy oskrzelowej... 590 26.7.6. Antagoniści i inhibitory leukotrienów w leczeniu dychawicy oskrzelowej 592 26.7.7. Przeciwciała monoklonalne (anty IgE) w leczeniu astmy... 595 26.8. Surfaktanty... 596 26.9. Leki stosowane w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc... 597 26.10. Leki wpływające na krążenie krwi w płucach... 599 26.10.1. Regulacja krążenia krwi w płucach... 599 26.10.2. Regulacja ciśnienia w naczyniach włosowatych płuc... 600 26.10.3. Leki stosowane w leczeniu nadciśnienia w krążeniu płucnym... 601 26.10.4. Leki stosowane w obrzęku płuc... 605 26.11. Farmakologiczna regulacja transportu tlenu... 606 27. Farmakodynamika leków wpływających na czynność przewodu pokarmowego Witold S. Gumułka... 608 27.1. Wstęp... 608 27.2. Sok żołądkowy... 608 27.2.1. Środki pobudzające wydzielanie soku żołądkowego lub mające go zastąpić 609 27.2.2. Środki zobojętniające kwas solny... 611 27.2.3. Środki osłaniające... 616 27.2.4. Środki ściągające... 617 27.3. Leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej... 618 27.3.1. Uwagi ogólne... 618 27.3.2. Przegląd leków... 619 27.3.3. Znaczenie zwalczania Helicobacter pylori w leczeniu choroby wrzodowej 625 27.3.4. Leki cholinolityczne i rozkurczające mięśnie gładkie przewodu pokarmowego... 628 27.3.5. Inne środki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej... 630 27.4. Środki wymiotne... 632 27.5. Leki przeciwwymiotne... 632 27.6. Leki żółciotwórcze i żółciopędne... 637 27.6.1. Leki żółciotwórcze... 638 27.6.2. Leki żółciopędne... 641 XVI
27.6.3. Leki stosowane w uszkodzeniach komórki wątrobowej... 642 27.7. Leki stosowane w zewnątrzpochodnej niewydolności trzustki... 643 27.8. Środki przeczyszczające... 644 27.8.1. Środki poślizgowe... 645 27.8.2. Środki zwiększające objętość kału... 646 27.8.3. Środki działające drażniąco... 647 27.8.4. Inne środki przeczyszczające... 649 27.8.5. Przeciwwskazania ogólne... 649 27.8.6. Nadużywanie środków przeczyszczających... 650 27.8.7. Leki stosowane w zespole drażliwego jelita... 650 27.8.8. Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelit... 651 27.9. Środki przeciwbiegunkowe... 652 Skorowidz... I XVII
Spis treści 28. Farmakodynamika hormonów i leków działających na czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego Waldemar Janiec... 657 28.1. Zagadnienia wstępne. Rodzaje receptorów... 657 28.2. Hormony podwzgórza... 659 28.2.1. Hormony podwzgórza pobudzające w przysadce wydzielanie ACTH... 661 28.2.2. Hormony podwzgórza pobudzające w przysadce wydzielanie hormonów gonadotropowych... 661 28.2.3. Hormon podwzgórza pobudzający w przysadce wydzielanie hormonu wzrostu... 667 28.2.4. Hormon podwzgórza pobudzający w przysadce wydzielanie hormonu tyreotropowego... 668 28.2.5. Hormon podwzgórza hamujący w przysadce wydzielanie hormonu wzrostu 668 28.3. Hormony przysadki i obwodowych gruczołów wydzielania wewnętrznego. 672 28.3.1. Tyreotropina, hormony gruczołu tarczowego i leki stosowane w nadczynności gruczołu tarczowego... 672 28.3.2. Kortykotropina (ACTH) i hormony kory nadnerczy... 681 28.3.3. Hormony kory nadnerczy... 685 28.3.4. Gonadotropiny... 693 28.3.5. Leki hamujące wydzielanie gonadotropin w przysadce... 697 28.3.6. Żeńskie hormony płciowe... 698 28.3.7. Estrogeny syntetyczne niesteroidowe... 706 28.3.8. Selektywne modulatory receptora estrogenowego... 708 28.3.9. Leki przeciwestrogenowe hamujące aktywność aromatazy... 712 28.3.10. Progesteron i gestageny... 716 28.3.11. Męskie hormony płciowe... 724 28.3.12. Leki hamujące aktywność 5α-reduktazy testosteronu... 730 28.3.13. Leki hamujące działanie androgenów... 730 28.4. Leki anaboliczne... 732 28.4.1. Leki anaboliczne pochodne testosteronu... 733 28.4.2. Leki anaboliczne pochodne androsteronu... 733 28.4.3. Leki anaboliczne pochodne 19-norsteroidów... 734 28.5. Leki o łącznym działaniu estrogennym, gestagennym i androgennym... 736 28.6. Prolaktyna... 737 28.6.1. Leki stosowane w nadmiernym wydzielaniu prolaktyny... 738 28.7. Somatotropina... 738 28.7.1. Insulinopodobne czynniki wzrostu IGF-1 i IGF-2 (somatomedyny)... 740 28.8. Hormony tylnego płata przysadki... 744 VII
28.8.1. Oksytocyna... 744 28.8.2. Leki blokujące działanie oksytocyny... 745 28.8.3. Hormon antydiuretyczny (wazopresyna)... 746 28.8.4. Analogi wazopresyny działające na receptory V 1... 747 28.8.5. Analogi wazopresyny działające pobudzająco na receptory V 2... 749 29. Farmakodynamika leków wpływających na metabolizm węglowodanów Waldemar Janiec... 750 29.1. Wstęp przemiany metaboliczne węglowodanów... 750 29.2. Klasyfikacja cukrzycy... 751 29.2.1. Ogólne zasady leczenia cukrzycy... 752 29.3. Podział leków stosowanych w leczeniu cukrzycy... 754 29.4. Insulina... 754 29.4.1. Preparaty insuliny... 758 29.4.2. Nowe preparaty insulin... 762 29.5. Doustne leki przeciwcukrzycowe zmniejszające stężenie glukozy we krwi (leki hipoglikemizujące)... 765 29.5.1. Pochodne sulfonylomocznika... 766 29.5.2. Doustne leki przeciwcukrzycowe z grupy pochodnych tiazolidynedionów (glitazony)... 769 29.5.3. Inkretyny (Exenatyd)... 772 29.5.4. Inhibitory dipeptydylopeptydazy 4... 773 29.6. Doustne leki przeciwcukrzycowe zapobiegające wystąpieniu zwiększonego stężenia glukozy we krwi (leki przeciwhiperglikemiczne)... 775 29.6.1. Pochodne biguanidu... 775 29.6.2. Meglitinidy (glinidy)... 776 29.6.3. Inhibitory reduktazy aldolazy... 778 29.6.4. Inhibitory α-glukozydazy... 779 29.6.5. Związki hamujące wchłanianie glukozy... 780 29.7. Glukagon... 780 30. Farmakodynamika związków wpływających na przemianę materii Waldemar Janiec... 782 30.1. Witaminy... 782 30.1.1. Wstęp... 782 30.1.2. Witamina A... 783 30.1.3. Witamina D... 789 30.1.4. Witamina E... 789 30.1.5. Witaminy K... 791 30.1.6. Witamina B 1... 793 30.1.7. Witamina B 2... 794 30.1.8. Kwas pantotenowy... 795 30.1.9. Witamina B 6... 796 30.1.10. Witamina B 12... 797 30.1.11. Witamina C... 797 30.1.12. Witamina P... 799 30.1.13. Witamina PP... 800 30.1.14. Witamina H... 800 30.1.15. Kwas foliowy... 801 30.1.16. Witamina F... 802 30.1.17. Leczenie wielowitaminowe... 802 30.2. Białka i aminokwasy... 803 30.2.1. Niedożywienie i preparaty stosowane w żywieniu dojelitowym i pozajelitowym... 805 VIII
30.3. Leki wpływające na przemianę puryn... 810 30.3.1. Leki przerywające napady dny... 811 30.3.2. Leki hamujące wytwarzanie kwasu moczowego... 813 30.3.3. Leki zwiększające wydalanie kwasu moczowego z moczem... 814 30.4. Farmakodynamika leków wpływających na przemianę lipidów... 817 30.4.1. Ogólna charakterystyka przemian kwasów tłuszczowych, triglicerydów i cholesterolu... 817 30.4.2. Hiperlipoproteinemie... 820 30.5. Leki stosowane w leczeniu choroby Gauchera... 835 30.6. Leki stosowane w leczeniu choroby Pompego... 838 30.6.1. Aglukozydaza alfa... 839 30.7. Leki stosowane w leczeniu mukopolisacharydoz... 839 30.7.1. Leki stosowane w leczeniu mukopolisacharydozy typu I... 840 30.7.2. Leki stosowane w leczeniu mukopolisacharydozy typu II... 841 30.7.3. Leki stosowane w leczeniu mukopolisacharydozy typu VI... 841 30.8. Leki stosowane w leczeniu choroby Wilsona... 842 30.9. Leki stosowane w leczeniu choroby Fabry ego... 843 30.10. Leki stosowane w leczeniu tyrozynemii... 844 30.11. Leki stosowane w leczeniu fenyloketonurii... 846 31. Leki stosowane w terapii otyłości i zaburzeń odżywiania Elżbieta Czarnecka, Remigiusz Zięba... 848 31.1. Wstęp... 848 31.2. Fizjologiczne mechanizmy regulujące łaknienie u człowieka... 849 31.3. Leki stosowane w terapii otyłości... 851 31.3.1. Leki zmniejszające łaknienie... 851 31.3.2. Leki zmniejszające przyswajanie tłuszczu z przewodu pokarmowego... 853 31.3.3. Leki zwiększające wydatek energetyczny ustroju (działające termogenicznie)... 854 31.3.4. Inne leki... 855 31.4. Leki stosowane w terapii zaburzeń odżywiania... 856 32. Farmakodynamika leków wpływających na układ kostny Waldemar Janiec... 858 32.1. Budowa, funkcje i metabolizm kości... 858 32.2. Leki wpływające na procesy metaboliczne w kościach... 864 32.2.1. Wpływ hormonów na procesy metaboliczne w kościach... 864 32.2.2. Wpływ witamin na procesy metaboliczne w kościach... 877 32.2.3. Wpływ prostaglandyn na procesy metaboliczne w kościach... 886 32.2.4. Wpływ bisfosfonianów na procesy metaboliczne w kościach... 886 32.2.5. Fluorek sodu... 894 32.3. Wchłanianie i wydalanie wapnia z organizmu... 897 32.3.1. Wpływ leków na wchłanianie wapnia w jelitach... 898 32.3.2. Leki wpływające na wydalanie wapnia z moczem... 903 32.4. Leki stosowane w leczeniu osteoporozy... 904 32.4.1. Zastosowanie bisfosfonianów w leczeniu osteoporozy... 905 32.4.2. Zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej w leczeniu osteoporozy... 906 32.4.3. Zastosowanie selektywnych modulatorów receptorów estrogenowych w leczeniu osteoporozy... 907 32.4.4. Zastosowanie kalcytoniny w leczeniu osteoporozy... 908 32.4.5. Zastosowanie w leczeniu osteoporozy leków powodujących uzupełnianie niedoboru wapnia w kościach... 908 32.4.6. Zastosowanie statyn w leczeniu osteoporozy... 908 IX
33. Niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwgorączkowe i leki przeciwreumatyczne Waldemar Janiec, Ryszard Czarnecki... 909 33.1. Niesteroidowe leki przeciwzapalne... 909 33.1.1. Mechanizmy rozwoju stanu zapalnego... 909 33.1.2. Mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych... 915 33.1.3. Wpływ niesteroidowych leków przeciwzapalnych na syntezę prostaglandyn 916 33.1.4. Działanie przeciwbólowe niesteroidowych leków przeciwzapalnych... 919 33.1.5. Działanie antyagregacyjne niesteroidowych leków przeciwzapalnych... 920 33.1.6. Stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych w okulistyce... 921 33.1.7. Działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych... 921 33.1.8. Podział NLPZ w zależności od budowy chemicznej... 922 33.1.9. NLPZ pochodne kwasów karboksylowych... 923 33.1.10. NLPZ pochodne kwasów enolowych... 940 33.1.11. NLPZ niebędące kwasami karboksylowymi... 944 33.2. Leki przeciwreumatyczne... 949 33.2.1. Podział leków stosowanych w reumatoidalnym zapaleniu stawów... 949 33.2.2. Leki modyfikujące przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów... 949 33.3. Leki przeciwgorączkowe... 958 33.3.1. Mechanizmy regulacji temperatury... 958 33.3.2. Kwas acetylosalicylowy jako lek przeciwgorączkowy... 959 33.3.3. Pochodne p-aminofenolu... 960 33.3.4. Pochodne pirazolonu... 963 34. Opioidowe leki przeciwbólowe i ich antagoniści Waldemar Janiec, Henryk Ireneusz Trzeciak... 965 34.1. Leki przeciwbólowe działające na receptory opioidowe... 968 34.2. Leki przeciwbólowe o działaniu agonistycznym na receptory opioidowe. 969 34.2.1. Leki przeciwbólowe o działaniu agonistycznym na receptory opioidowe, pochodne fenantrenu... 969 34.2.2. Leki przeciwbólowe o działaniu agonistycznym na receptory opioidowe, pochodne fenylheptylaminy... 976 34.2.3. Leki działające agonistycznie na receptory opioidowe, pochodne fenylopiperydyny... 977 34.2.4. Leki przeciwbólowe o działaniu agonistycznym na receptory opioidowe, pochodne morfinianu... 980 34.3. Opioidowe leki przeciwbólowe o działaniu agonistyczno-antagonistycznym 980 34.3.1. Leki opioidowe o działaniu agonistyczno-antagonistycznym, pochodne fenantrenu... 981 34.3.2. Leki opioidowe o działaniu agonistyczno-antagonistycznym, pochodne morfinianu... 982 34.3.3. Leki opioidowe o działaniu agonistyczno-antagonistycznym, pochodne benzomorfanu... 983 34.4. Leki o działaniu antagonistycznym na receptory opioidowe... 985 34.4.1. Leki o działaniu antagonistycznym na receptory opioidowe, pochodne fenantrenu... 985 34.4.2. Leki o działaniu antagonistycznym na receptory opioidowe, pochodne morfinianu... 988 35. Leki stosowane w leczeniu nowotworów Krystyna Orzechowska-Juzwenko... 989 35.1. Podstawy teoretyczne działania leków przeciwnowotworowych. Zasady współczesnej chemioterapii nowotworów... 989 35.2. Leki przeciwnowotworowe... 994 35.2.1. Leki alkilujące... 994 X
35.2.2. Antymetabolity... 1003 35.2.3. Topoizomerazo-aktywne leki... 1014 35.2.4. Antybiotyki cytostatyczne... 1017 35.2.5. Alkaloidy... 1023 35.2.6. Taksany... 1025 35.2.7. Epotilony... 1027 35.2.8. Lignany... 1027 35.2.9. Enzymy... 1029 35.2.10. Hormony... 1030 35.2.11. Inne leki przeciwnowotworowe... 1032 35.3. Wielolekowa chemioterapia nowotworów... 1040 35.4. Immunoterapia nowotworów... 1040 35.5. Terapia genowa... 1045 35.6. Leki wspomagające leczenie nowotworów... 1045 36. Farmakodynamika leków immunotropowych Waldemar Janiec, Maria Pytlik... 1047 36.1. Wstęp... 1047 36.2. Immunoglobuliny... 1049 36.2.1. Immunoglobuliny klasy A (IgA)... 1050 36.2.2. Immunoglobuliny klasy D (IgD)... 1051 36.2.3. Immunoglobuliny klasy E (IgE)... 1051 36.2.4. Immunoglobuliny klasy G (IgG)... 1051 36.2.5. Immunoglobuliny klasy M (IgM)... 1052 36.2.6. Skład immunoglobulin we krwi... 1052 36.2.7. Produkty lecznicze immunoglobulin... 1053 36.2.8. Immunoglobulina Rh 0 (D)... 1054 36.2.9. Przeciwciała przeciwko glikozydom naparstnicy... 1055 36.2.10. Przeciwciała monoklonalne... 1056 36.3. Cytokiny... 1060 36.3.1. Interleukiny... 1060 36.3.2. Interferony... 1063 36.4. Leki immunosupresyjne... 1068 36.4.1. Procesy immunologiczne warunkujące odrzucanie przeszczepu... 1068 36.4.2. Glikokortykosteroidy... 1070 36.4.3. Cyklosporyna... 1071 36.4.4. Związki makrolidowe... 1072 36.4.5. Cytostatyki... 1074 36.4.6. Inne leki immunosupresyjne... 1074 36.4.7. Przeciwciała monoklonalne stosowane do hamowania odrzucania przeszczepów... 1077 36.4.8. Leki immunotropowe stosowane w leczeniu stwardnienia rozsianego... 1078 36.5. Szczepionki... 1081 36.6. Środki stosowane do immunomodulacji... 1085 36.6.1. Związki otrzymane syntetycznie (nieswoiste syntetyczne immunostymulatory)... 1085 36.6.2. Związki wyodrębnione z mikroorganizmów i roślin... 1085 36.7. Leki wykazujące dodatkowo pobudzające działanie na układ immunologiczny... 1086 36.8. Hormony grasicy... 1086 37. Farmakodynamika leków stosowanych w zakażeniach i chorobach inwazyjnych Witold S. Gumułka... 1087 37.1. Farmakodynamika antybiotyków... 1087 XI
XII 37.1.1. Chemioterapia chorób bakteryjnych... 1087 37.1.2. Antybiotyki β-laktamowe... 1099 37.1.3. Antybiotyki aminoglikozydowe... 1129 37.1.4. Tetracykliny... 1133 37.1.5. Chloramfenikol... 1139 37.1.6. Antybiotyki makrolidowe... 1141 37.1.7. Antybiotyki peptydowe... 1146 37.1.8. Rifamycyny... 1149 37.1.9. Linkosamidy... 1150 37.1.10. Wankomycyna i teikoplanina... 1151 37.1.11. Inne antybiotyki glikopeptydowe... 1153 37.1.12. Glikolipodepsipeptydy... 1154 37.1.13. Lipopeptydy... 1154 37.1.14. Kwas fusydowy... 1155 37.1.15. Streptograminy... 1156 37.2. Sulfonamidy... 1157 37.2.1. Mechanizm działania... 1157 37.2.2. Zakres działania... 1158 37.2.3. Farmakokinetyka... 1158 37.2.4. Działania niepożądane... 1160 37.2.5. Przeciwwskazania... 1160 37.2.6. Zastosowanie... 1161 37.2.7. Trimetoprim i skojarzenia sulfonamidów z trimetoprimem... 1162 37.3. Pochodne 4-chinolonu (inhibitory gyrazy)... 1164 37.3.1. Kwas nalidyksowy i jego pochodne stosowane w zakażeniach dróg moczowych... 1165 37.3.2. Pochodne fluorochinolonu... 1165 37.4. Nowobiocyna... 1170 37.5. Pochodne oksazolidinonu... 1170 37.6. Chemioterapeutyki stosowane w zakażeniach dróg moczowych... 1171 37.6.1. Pochodne nitrofuranu... 1171 37.6.2. Metenamina... 1172 37.7. Leki stosowane w leczeniu gruźlicy... 1173 37.7.1. Zasady leczenia gruźlicy... 1173 37.7.2. Leki stosowane w gruźlicy... 1175 37.8. Leki przeciwtrądowe... 1178 37.9. Mupirocyna (kwas pseudomonowy A)... 1178 37.10. Leki przeciwgrzybicze... 1179 37.11. Leki przeciwwirusowe... 1189 37.11.1. Grypa, jej zapobieganie i leczenie... 1189 37.11.2. Leki działające na inne rodzaje wirusów... 1193 37.11.3. Leki stosowane w wirusowym zapaleniu wątroby typu B... 1202 37.12. Leki stosowane w AIDS... 1204 37.12.1. Pochodne 2',3'-dideoksynukleozydów... 1208 37.12.2. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy... 1211 37.12.3. Inhibitory proteazy... 1212 37.12.4. Leki blokujące wnikanie wirusa HIV-1 do komórki... 1214 37.12.5. Ogólne uwagi dotyczące stosowanych w AIDS schematów leczenia... 1215 37.12.6. Zapobieganie i leczenie zapaleń płuc wywołanych przez Pneumocystis carinii... 1216 37.13. Leki przeciwpierwotniakowe... 1218 37.13.1. Leki przeciwzimnicze... 1218 37.13.2. Leki stosowane w leczeniu rzęsistkowicy... 1225
37.13.3. Leki stosowane w zakażeniach pełzakiem czerwonki (Entamoeba histolytica)... 1226 37.13.4. Leki stosowane w zakażeniach świdrowcami... 1228 37.13.5. Leki stosowane w leiszmaniozach... 1229 37.13.6. Leczenie toksoplazmozy... 1230 37.13.7. Leki stosowane w giardiazie (lambliozie)... 1230 37.14. Środki przeciwrobacze... 1231 37.14.1. Środki stosowane w tasiemczycy... 1231 37.14.2. Środki stosowane w inwazji robakami obłymi... 1233 37.15. Chemioterapeutyki a ciąża... 1236 Skorowidz... I XIII