Mitologia - zbiór mitów. Nie są to zwykłe baśnie, w przypadku starożytnych pełniły funkcje poznawcze, objaśniały niezrozumiałe zjawiska i przybliżały porządek świata. Początkowo miały jedynie formę ustną, toteż przekazywano je z pokolenia na pokolenie. Mit - opowieść, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada zwłaszcza o początkach świata, o powstaniu bogów i ludzi, o uczuciach, prezentuje historie wielkich rodów. To co niejasne, chwiejne, nieokreślone otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym lub w obrzędzie rytualnym. Mit nie jest gatunkiem literackim ale spowodował powstanie eposu i tragedii. Z mitów swój początek wzięły archetypy. Spojrzenie na mity: starożytność renesans oświecenie koniec XIX w. Cesarz Hulian Apostata - mity jako boskie prawdy, dostępne tylko mędrcom Epikurejczycy - mity jako zmyślone opowieści oparte na autentycznych wydarzeniach Euhemeros z Messyny - bogowie jako zwykli ludzie, którzy mieli wielkie dokonania mit jako alegoria moralna, ośmieszano wyraz dążeń mity, człowieka, uznając, często że przedstawiają nawiązania do wydarzenia, mitów w filozofii które nie i sztuce mogły mie Carl Gustaw Jung wprowadza pojęcie archetypu jako prawzorzec doświadczeń egzystencjalnych lub typ Emil Durkheim - mit jako rytuał odwzorowujący sytuacje społeczne Bronisław Malinowski - mit powiązany z wierzeniami i praktyką religijną u ludów prymitywnych 1 / 7
Archetyp to pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej całej społeczności. Dotyczą wzorów ludzkich postaw i zachowań. - Antygona - kobieta broniąca swoich racji - Demeter - czułość matki - Herakles - siła, męstwo - Ikar - marzyciel i człowiek bezmyślny - Orfeusz - poświęcenie w imię miłości - Prometeusz - altruista i buntownik - Syzyf - człowiek który pracuje bez efektów - Niobe - skrzywdzona matka - Narcyz - miłość własna - Zeus - władca i król Z mitów wywodzą się także stałe obrazy i motywy literackie tzw. miejsca wspólne. Powtarzający się obraz czy motyw określamy nazwą topos (z gr. miejsce), a zbiór toposów topiką np. amor przeszywający serce strzałą, arkadia, lot ikaryjski, świat teatru. Wspólne motywy można znaleźć także w różnych mitologiach starożytnych: topos genezyjski (z gr. rodowód, początek). Mity najpierw przedstawiają rodzenie się bogów (teogonia), potem opowiadają o stworzeniu przez nich świata (kosmogonia), a w końcu ludzi. Początkowo mity przekazywano jedynie ustnie. Dopiero Homer jako autor "Iliady" i "Odysei" uporządkował najważniejsze mity i stworzył cały system bogów. Mitologia cały czas była zmieniana przez literaturę. Autorzy zmieniali ją, przerabiali i dostosowywali do swoich potrzeb. Robił to już Homer. Funkcje mitów: - poznawcza - umożliwiają interpretację zjawisk przyrody - światopoglądowa - jako podstawa wierzeń religijnych - sakralna - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów mity tworzyły więź społeczną, uświadamiały odrębność i tożsamość danej społeczności, określały obyczaje i tradycje - kulturotwórcza - inspirująca dla poetów, rzeźbiarzy, malarzy, architektów. 2 / 7
Podział mitów: - teologiczne (greckie theos- bóg, gignomai - staje się, powstaje) - mity mówiące o bogach i bohaterach - antropogeniczne (greckie antropos- człowiek) - mity o narodzinach, życiu człowieka - kosmogeniczne (greckie kosmos- świat) - o powstaniu wszechświata - genaologiczne(greckie genaologia - historia rodu, rodowód) - mówiące o historii narodów - ajotyczne - wyjaśniające przyczyny zjawisk i pochodzenie przedmiotów Znaczenie mitów: - dosłowne - opowiada o niezwykłych losach bohaterów, - symboliczne - mitologiczne postacie jako ważne cechy ludzi, bohaterów. Główni bohaterzy mitów: To bogowie, demony i herosi oraz ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi zdolnościami i półbogowie. Świat wypełniony był pomniejszymi bóstwami. W lasach, grotach i źródłach mieszkały nimfy. Ich krewniakami byli rozpustni satyrowie, bóstwa lasów i wzgórz, wierni towarzysze pijanego Dionizosa. Bogowie różnili się od ludzi tylko nieśmiertelnością, nie przewyższali ich poziomem etycznym (mieli wszystkie ludzkie przywary, co gorszyło już starożytnych). Bogowie wtrącali się w życie ludzi, a nawet rozgrywali własne porachunki kosztem świata. Tylko oni popijali ambrozję i nektar - napoje, które zapewniały młodość i nieśmiertelność. Wszystkie cechy dawały im ogromną potęgę i wiedzę. Nie byli jednak wszechobecni, wszechmocni, wszechwiedzący ani nawet wieczni. Posiadali ciało toteż podlegali ranom i bólowi ale nie chorowali i nie bali się śmierci. Spełniały się wszystkie ich zachcianki, toteż żyli bardzo szczęśliwie. Mieli swoje kłopoty ale wszystko kończyło się dla nich szczęśliwie, stąd wzięło się powiedzenie olimpijski spokój. Herosi byli półbogami, zrodzonymi z boga i człowieka. Dokonywali niezwykłych czynów dla dobra ludzkości. Wyróżniał ich wzrost, ogromna siła oraz chęć do uczestniczenia w wojnach. Toteż stanowili wzór do naśladowania, który często opiewano w mitach i legendach. Najważniejsi herosi to: Achilles, Herakles, Tezeusz i Tantalos. Także byli przedmiotem kultu. W mitach pojawiały się także wyrocznie, które znajdowały się w świątyniach. Najsłynniejsza z nich to wyrocznia w Delfach, gdzie święte dziewice, zwane Pytami, przekazywały ludziom 3 / 7
boskie wyroki, posiadały moc jasnowidzenia. Ludzie, a bogowie: ludzie bogowie - tworzyli bogów na swój obraz i podobieństwo - wyróżniali się pychą, chęcią zemsty, zazdrością, rządziła nimi namiętność, rzadko bywali wielkodu - nieśmiertelni i młodzi - w ich żyłach płynie błękitna krew - piękniejsi i silniejsi od ludzi, a także więksi od nich - schodząc na ziemię przybierali ludzką postać - mogli stać się niewidzialni, czasem przewidywali przyszłość, posiadali moc komunikacji i przenosze - mają ludzkie ciała - odczuwają zmęczenie i ból - przeżywają miłość, mają kłopoty, troski i zmartwienia - bywają zazdrośni i mściwi, rywalizują ze sobą Mimo swoich wszystkich negatywnych cech to bogowie rządzili światem sami byli poddani przeznaczeniu. Najwyższą moc miały Mojry - boginie nieuchronnego losu, uosabiające niezmienny porządek świata. Były to trzy siostry i zamieszkiwały w Hadesie. To one przędły nić ludzkiego, której przecięcie oznaczało śmierć. Ich funkcje były w różnych okresach literackich. Szczególnie ważną rolę odgrywał mity w epoce renesansu w XVI w. i XVIII, w. kiedy to odżywały normy estetyczne antyku. 4 obszary w Mitologii: Obszar I: Niebo - Olimp: Pasmo górskie w Grecji, nieopodal Zatoki Salonickiej. Zgodnie z wierzeniami Greków zamieszkiwali tam najważniejsi bogowie. Olimp nazywano także świętą przestrzenią. Na górze wznosił się wspaniały pałac Zeusa, cały ze złota i drogocennych kamieni. Panowała tam wieczna wiosna. Bogowie ucztowali tam, urządzali narady i obserwowali życie na ziemi. Wrót Olimpu strzegły hory, czyli boginie pór roku. Obszar II: Ziemia - Hellada: 4 / 7
Mianem Hellady starożytni określali Grecję. Bohaterowie mitów przebywają na: Krecie, Ikarii, Itace, Cyprze, Koryncie, Troi oraz wielu innych małych wyspach lub w wymyślonych krainach. Obszar III: Woda: Władcą mórz był Posejdon, który zamieszkiwał w podmorskim pałacu Obszar IV: Podziemie - Hades: Hades - greckie zaświaty, gdzie dusze przebywają po śmierci. Był położony za rzeką Styks, na drugą stronę za opłatą, dusze przewoził Charon. Wrót do Hadesu strzegł olbrzymi trzygłowi pies Cerber. Władca podziemia Hades zamieszkiwał w podziemnym pałacu, położonym na bagnach. Pod nim znajdował się Tartar, gdzie dusze pokutowały za swoje grzechy. Jeśli dusze żyły przykładnie odpływały na Pola Elizejskie, gdzie piły wodę z Lete, rzeki zapomnienia, co miało uwolnić dusze i ziemskich zmartwień. Bogowie greccy i rzymscy oraz ich kompetencje: Rzymianie jedynie przejęli od Greków najważniejszych bogów zmieniając im jedynie imiona. Bóg Bóg grecki Atrybut rzymski Dziedzina, którą się opiekuje Dzeus = Zeus Jowisz pioruny ojciec bogów, ludzi, światła i nieba AresMarswilki, bóg miecz wojny Hermes Merkury kalceusz posłaniec, bóg pasterzy, kupców, podróżnych, złodziei Posejdon Neptun trójząb bóg morza, władca wysp i portów Hefajstos Wulkan ogień, pan młot, kowali obcęgi i złotników(mieszkał w Etnie) HeraJunona owoc patronka granatu, małżeństw kukułka Demeter Cerea/Ceres kłosy, bogini maki, płodności, narcyz rolnictwa, rodziny Artemida Diana łania, bogini kołczan, łowów, strzały polowań, lasów, zwierzyny Atena Minewra sowa, bogini wąż, mądrości drzewo oliwne, i sztuki nike wojennej Hestia Westa modlitwy, opiekunka przysięgi ogniska domowego, rodzinnego kręgu Dionizos Bachus pantera, bóg kozłowie wina, winorośli, tańców i zabawy ErosAmor mały bożek łuk i strzały miłości Apollo Apollo lira, łuk, wyobraźnia, wieniec laurowy wróżby, sztuka, muzyka, poezja (najpiękniejszy z bogów) Helios Sol złoty bóg rydwan słońca Afrodyta Wenus gołą bogini miłości (wyłoniła się z piany morskiej) Hades Pluton klucze, bóg berło, podziemia, róg obfitości świata zmarłych 5 / 7
Hypnos Morfeusz senne marzenia NikeWiktoria gałązka oliwna zwycięstwo Selene Luna księżyc Eos/Iris Aurora bogini jutrzenki GajaTellus bogini płodności Hekate Tantos śmierć 9 muz Apolla: 1. Kalliope (Pięknolica) - muza pieśni bohaterskiej, trzyma rycel i tabliczkę do pisania 2. Kilo (głosząca sławę) - zajmuje się historią i ma zwój pergaminu 3. Eutepe (Radosna) - patronka liryki, gra na flecie 4. Taleja (Rozkoszna) - pokazuje maskę komiczną jako muza komedii 5. Melpomene (Śpiewająca) - jest muzą tragedii i poznać ją można po smutnej masce, którą jej dają za godło 6. Terpsychora (kochająca taniec) - z wielką lirą w ręku uczy ludzi tańca 7. Erato (umiłowana) - na małej cytrze wygrywa pieśni miłosne 8. Polychimina - chodzi w głębokiej zasłonie, jakiej używano przy obrzędach religijnych, albowiem zsyła natchnienie tym, którzy piszą hymny i pieśni boże 9. Urania (Niebiańska) - dźwiga globus astralny, bo jej dziełem jest gwieździarstwo Związki frazeologiczne: W opowieści mitycznej ważną rolę grają: metafory, alegorie i symbole. Mit nie wyraża treści wprost, często wyraża ją poprzez różnie zbudowany obraz. Wartość metaforyczną lub symboliczną mają utrwalone w języku związki frazeologiczne, które przedstawia poniższa tabela. Stanowią one dowód na to jak wyrażenie zaczerpnięte z mitologii przeniknęły do języka potocznego. Związek Mit o... frazeologiczny: Objaśnienie Nić Ariadny Tezeuszu Wyjście z rudnej sytuacji Stajnia Heraklesie Augiasza Bród, nieład Syzyfowa Syzyfie Nadaremna, praca bezsensowna praca Róg obfitości Zeusie Bogactwo, źródło obfitości Puszka Prometeuszu Pandory Nieszczęścia, klęski, choroby 6 / 7
Pięta Wojna Achillesa Słaby trojańska punkt, słaba strona Koń trojański Wojna Podstęp, trojańska fałszywość Jabłko Wojna niezgody Przyczyna, trojańskaźródło konfliktu Tarcza Wojna Achillesa Ochrona, trojańska nietykalność Męki Tantala Niespokojne pragnienie czegoś Olimpijski Bogach Niezmącony spokój spokój Paniczny PanuPrzerażenie strach Pod Egidą Zeusie Pod patronatem, opieką Argusowe HeraCzujny Oko wzrok Złote Argonauci runoszczęście, coś cennego ale trudnego do zdobycia Ikarowy Dedalu lot Śmiałe i Ikarze przedsięwzięcie, tragiczne w skutkach, marzenia kończące się katastrofą Pola Życie elizejskie Kraina pozagrobowe szczęścia Miecz Historia Damoklesa Grożące starożytna niebezpieczeństwo Węzeł Historia gordyjski Problem Wielkiego trudny Aleksandra do rozwiązania, skomplikowany labirynt Tezeuszu zawikłania, problemy kompleks Labdakidach miłość Edypado matki, nienawiść do ojca NarcyzNarcyzie człowiek zakochany w sobie objęcia Morfeuszu Morfeusza sen strzała Erosiemiłość amora szata Heraklesie Dejaniry przywiązanie, które powoduje cierpienie i ból Ośle Midasie uszysymbol głupoty ambrozja - coś bardzo smacznego prokrustowe Prokuts nieludzkie łoże napadał cierpienia na ludzi a następnie obcinał im nogi lub rozciągał aby dopasować rozmiarem d między Odyseuszu Scyllą być w a bardzo Charybdą niebezpiecznej sytuacji, gdzie zagrożenie czai się z obu stron 7 / 7