Janusz Biernat Polityka pieniężna w Polsce w warunkach płynnego kursu walutowego Warszawa 2006
Recenzent prof. dr hab. Eugeniusz Mazurkiewicz skład i Łamanie GrafComp s.c. PROJEKT OKŁADKI GrafComp s.c. Copyright by DrukTur sp. z o.o., Warszawa 2006 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody wydawcy. ALMAMER Szkoła Wyższa 01-201 Warszawa, ul. Wolska 43 www.almamer.pl ISBN 83-60197-27-X DRUK I OPRAWA Zakład Wydawniczy DrukTur sp. z o.o. 01-201 Warszawa, ul. Wolska 43 tel. 22 321 85 03 www.druktur.pl e-mail: wydawnictwo@druktur.pl
Spis treści Rozdział 1 POLITYKA PIENIĘŻNA JAKO PRZEDMIOT BADAŃ....... 9 1.1. Rola i znaczenie polityki pieniężnej w polityce gospodarczej.... 10 1.2. Wpływ poszczególnych polityk na popyt i dochód zagregowany oraz przemieszczenie się krzywych IS i LM........... 11 1.3. Polityka pieniężna a zagregowany popyt i podaż........ 20 1.4. Realizacja polityki pieniężnej (rys historyczny)........ 24 1.5. Ewolucja rynków pieniężnych w latach 1973-1980 i jej znaczenie dla prowadzenia polityki pieniężnej............. 28 1.6. Mechanizm transmisyjny polityki pieniężnej......... 35 Rozdział 2 POLITYKA PIENIĘŻNA W POLSCE W LATACH 1996-2005..... 39 2.1. Cele strategiczne polityki pieniężnej w latach 1996-2000 i proces uwalniania kursu złotego............... 40 2.2. Realizacja polityki pieniężnej i polityka kursu walutowego w latach 1996-2000................... 42 2.3. Podaż pieniądza i czynniki kreacji pieniądza wiatach 1996-2000... 50 2.4. Dynamika podaży pieniądza w latach 1996-2000....... 52 2.5. Polityka pieniężna w latach 1996-2000 (reasumpcja i wnioski)... 56 2.6. Cele strategiczne polityki pieniężnej w latach 2000-2005..... 60 2.7. Realizacja polityki pieniężnej w latach 2000-2005....... 62 2.8. Podaż pieniądza i czynniki jego kreacji (lata 2000-2005)..... 63 2.9. Polityka pieniężna i kurs walutowy w latach 2000-2005..... 67 2.10. Skuteczność polityki pieniężnej w regulowaniu stanu agregatów pieniężnych................... 68
4 Spis treści Rozdział 3 POLITYKA PIENIĘŻNA I JEJ WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ SYTUACJI GOSPODARCZEJ............... 75 3.1. Rynek pracy a polityka pieniężna............ 76 3.2. Polityka pieniężna a równowaga zewnętrzna......... 80 3.3. Polityka pieniężna, deficyt budżetowy i możliwości inwestowania.. 89 PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ........... 93 SPIS RYSUNKÓW I TABEL................ 97 BIBLIOGRAFIA................... 99
Przedmowa Zagadnienia prowadzenie polityki pieniężnej w warunkach płynnego kursu walutowego i skutki tej polityki dla gospodarki są znane od wielu lat. Większe rynki pieniężne przeszły na system płynnego kursu walutowego po rozpadzie systemu walutowego z Bretton Woods już w roku 1973. W gospodarce polskiej na zastosowanie systemu płynnego kursu walutowego zdecydowano się dopiero w kwietniu 2000 roku, to jest około 27 latpóźniej. Dopiero w drugiej połowie 2000 roku, w drodze rezygnacji ze sterowanego kursu walutowego, stworzono warunki zwiększające skuteczność polityki pieniężnej w warunkach występującej już wówczas mobilności kapitału. Tak znaczna różnica w czasie zastosowania systemu płynnego kursu walutowego pomiędzy dużymi rynkami pieniężnymi a Polską powodowała istotne różnice w prowadzeniu polityki gospodarczej (polityk: pieniężnej, fiskalnej i handlowej), a w szczególności polityki pieniężnej. Ta ostatnia nie mogła być w pełni niezależna ze względu na znaczny wpływ polityki pieniężnej na kształtowanie się kursu walutowego na określonym poziomie do czego był zobowiązany Narodowy Bank Polski do chwili przejścia na system płynnego kursu walutowego. Tak bardzo istotna różnica w czasie przejścia w Polsce na system płynnego kursu walutowego, w porównaniu z dużymi rynkami pieniężnymi stanowi uzasadnienie podjęcia tematu, to jest badania skutków dla wzrostu gospodarczego poluzowywania polityki pieniężnej w tak dużym stopniu, po raz pierwszy w warunkach już płynnego systemu kursu walutowego. Ilość pieniądza zaabsorbowanego w operacjach otwartego rynku spadła z 20 miliardów złotych w końcu 2000 roku do około 5 miliardów złotych w roku 2003, a minimalna stopa procentowa tych operacji, jakie akceptowały banki, obniżyła się z 19% w roku 2000, do 5,25% w połowie 2003 roku. Badanie wpływu ekspansywnej polityki pieniężnej, prowadzonej przez NBP w latach 2001-2004, jest tym bardziej uzasadnione, ponieważ ta ekspansywna polityka pieniężna została zrealizowana po okresie restrykcyjnej polityki pieniężnej prowadzonej w celu ograniczenia inflacji. Skutkiem ubocznym ograniczania inflacji był spadek popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, a w rezultacie spadek dynamiki PKB.
6 Przedmowa Podjęcie badań polityki pieniężnej może również dostarczyć pewnych informacji co do skutków dla wzrostu gospodarczego w zależności od warunków w jakich jest realizowana. Po obniżeniu stopy procentowej operacji otwartego rynku z 19% w końcu 2000 roku, do 4,75% w lipcu 2005 roku i utrzymywaniu w tym okresie stóp procentowych na stosunkowo niskim poziomie, wzrost gospodarczy nie wykazuje większego ożywienia. Wyraża się to w niskim poziomie inwestowania, a także w niskim popycie konsumpcyjnym mierzonym dynamiką sprzedaży detalicznej towarów i usług. Podjęcie tematu wpływu polityki pieniężnej na gospodarkę w warunkach polskich ma również inny aspekt poznawczy, bowiem różnice w realizacji tejże polityki w Polsce i w krajach wysoko rozwiniętych różniły się istotnie, tak w zakresie stosowanych narzędzi, jak i okresu ich stosowania. Zmieniały się. również warunki realizacji polityki pieniężnej ze względu na rozszerzające się zasady wolnego handlu, które pośrednio zmniejszały rolę polityki handlowej, a zwiększały rolę i znaczenie polityki pieniężnej w kształtowaniu kursu walutowego.
Wprowadzenie W niniejszym opracowaniu zostaną przedstawione skutki dla wzrostu gospodarczego poluzowywania polityki pieniężnej i przejścia na system płynnego kursu walutowego w 2000 roku. W rozdziale pierwszym omówiona zostanie polityka pieniężna jako przedmiot badań. Zostanie w nim zwrócona uwaga na decydujące znaczenie polityki pieniężnej na popyt, a w rezultacie na procesy gospodarcze. Omówione w nim będą również cele, jakie polityka pieniężna ma spełniać w całokształcie polityki gospodarczej. Zostaną scharakteryzowane narzędzia polityki pieniężnej i zagadnienia realizacji polityki pieniężnej w czasie w zależności od rozwoju rynków pieniężnych. Zwrócona będzie także uwaga na mechanizmy transmisyjne polityki pieniężnej. W szczególności omówiony będzie wpływ polityki pieniężnej na procesy gospodarcze za pośrednictwem stóp procentowych, zmian kursu walutowego pod wpływem polityki pieniężnej (ekspansywna, restrykcyjna). Ekspansywna polityka pieniężna prowadzi do deprecjacji waluty krajowej i wzrostu popytu zagranicy na towary krajowe, natomiast restrykcyjna polityka pieniężna oddziaływuje w kierunku przeciwnym. Bardzo istotne znaczenie w transmisji polityki pieniężnej ma pośrednictwo w udzielaniu kredytów. Ekspansywna polityka pieniężna wpływa na wzrost rezerw i depozytów banków a w rezultacie łatwiejszy dostęp do kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych co oczywiście sprzyja ekspansji gospodarczej. W rozdziale drugim omówiono politykę pieniężną jaką prowadził NBP w latach 1996-2005. W szczególności omówiono cele polityki pieniężnej, jakie były przyjmowane w zależności od sytuacji gospodarczej. W rozdziale tym scharakteryzowano również narzędzia polityki pieniężnej. Skutki prowadzonej polityki pieniężnej przedstawiono w postaci zmian wielkości operacji otwartego rynku i kształtowaniu się agregatów pieniężnych w badanym okresie. Przedstawiono także, jak zmieniał się kurs walutowy złotego na skutek zmian polityki pieniężnej (ekspansywna, restrykcyjna). W rozdziale tym przedstawiono także wnioski, jakie można sformułować na podstawie omawianych zmian polityki pieniężnej.