Zadłużenie publiczne krótko- i długoterminowe

Dług publiczny dług publiczny jest to zadłużenie wszystkich podmiotów sektora finansów publicznych, które jest ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy tymi podmiotami (tzw. skonsolidowane zadłużenie) zadłużenie podmiotów sektora finansów zaciągnięte z następujących tytułów: publicznych może być - pożyczki - kredyty - papiery wartościowe - odszkodowania wobec obywateli i innych podmiotów - przyjęte depozyty - zobowiązania wymagalne, tj. takie których termin płatności minął, ale które nie zostały przedawnione lub umorzone

Zadłużenie publiczne krótko- i długoterminowe => dług publiczny krótkoterminowy zabezpiecza płynność finansową władz publicznych (zaciąganie długu krótkoterminowego może wynikać np. z niezgodności w czasie między wydatkami sztywnymi, tj. bezwarunkowo koniecznymi, a wpływami dochodowymi) => dług publiczny długoterminowy zaciąganie przez władze publiczne pożyczek długoterminowych ma umożliwić wydatki majątkowe (np. budowa dużych obiektów publicznych)

Dług publiczny brutto i netto => dług publiczny brutto jest całkowitą wielkością zobowiązań władz publicznych względem podmiotów krajowych i zagranicznych poza sektorem publicznym => dług publiczny netto dług publiczny brutto pomniejszony o należności innych podmiotów względem władz publicznych (należności te najczęściej biorą się z tytułów wierzycielsko-dłużniczych, a także z zaległości podatkowych)

Dług publiczny przymusowy i dobrowolny kryterium dobrowolności udzielania pożyczek władzom publicznym przez różne podmioty: => dług publiczny przymusowy (udzielanie pożyczek władzom publicznym ma charakter trochę podobny do podatków) => dług publiczny dobrowolny

Globalny dług publiczny globalny dług publiczny = krajowy dług publiczny + zagraniczny dług publiczny dochody będące następstwem ponoszonych przez władze publiczne wydatków na obsługę długu publicznego mogą generować popyt w gospodarce, sprzyjając wzrostowi gospodarczemu oraz zwiększać siłę finansową (kredytową) banków redystrybucja wspomnianych dochodów następuje w układzie kraj-zagranica, ważne jest zatem czy wydatki władz publicznych są dochodem podmiotów wewnętrznych (inwestorów instytucjonalnych, banków komercyjnych, gospodarstw domowych) czy też dochodem podmiotów zewnętrznych

Dług publiczny nominalny i realny tzw. premia inflacyjna => dług publiczny nominalny - wartość nominalna wszystkich zobowiązań zaciągniętych przez władze publiczne => dług publiczny realny - dług nominalny skorygowany o stopę inflacji w gospodarce; jeżeli występuje inflacja realny dług publiczny jest mniejszy niż nominalny (wartość pieniędzy pożyczonych władzom publicznym spada) gdy inflacja zmniejsza realny poziom długu publicznego władze publiczne wolą zaciągać pożyczki niż zwiększać podatki

Dług publiczny rzeczywisty i potencjalny => dług rzeczywisty - nominalne wymagalne zadłużenia bilansowe władz publicznych => dług potencjalny obejmuje warunkowe pozabilansowe zobowiązania władz publicznych dotyczące udzielania przez te władze poręczeń i gwarancji (chodzi o poręczenia wystawiane na prośbę banków krajowych i zagranicznych, zagranicznych instytucji finansowych, które udzielają podmiotom gospodarczym różnych pożyczek lub kredytów)

Dług i samorządowy => dług centralny (państwowy) => dług samorządowy *powyższy podział długu publicznego dotyczy kwestii decentralizacji finansów publicznych w poszczególnych państwach, w tym zagadnienia autonomii władz lokalnych

Zmiana długu publicznego zmiana długu publicznego: dd = D t -D t 1 = DEF+i*D t 1 gdzie: D t to dług publiczny w roku t; D t 1 to dług publiczny w roku t-1; DEF to pierwotny deficyt publiczny; it to stopa procentowa zaciągania przez rząd pożyczek (długoterminowa) dzieląc powyższe równanie przez PKB (Y) i uwzględniając że Y=Y t 1 (1+y), d-d t 1 = def+[(i y)/(1+y)]d t 1 gdzie: Y to stopa wzrostu nominalnego PKB (stopa wzrostu realnego powiększona o stopę inflacji) Burda M., Wyplosz C., Makroekonomia. Podręcznik europejski, PWE, Warszawa 2003.

Przyczyny długu publicznego przyczyny długu publicznego: pogłębiające się deficyty budżetowe, np. z powodu rosnących wydatków publicznych wzrost kosztów obsługi dotychczasowego zadłużenia publicznego, w tym wzrost stopy procentowej zgodnie z którą spłacane są odsetki od pożyczonego kapitału popadnięcie w pułapkę zadłużenia celowe utrzymywanie, a nawet powiększanie deficytu budżetowego jako środka interwencjonizmu państwowego (doktryna ekonomiczna)

Instrumenty zaciągania długu publicznego instrumenty zaciągania długu publicznego: sprzedaż skarbowych i komunalnych papierów wartościowych kredyty bankowe pożyczki

Skarbowe papiery wartościowe skarbowe papiery wartościowe - papiery wartościowe, w których skarb państwa uznaje, że jest dłużnikiem właściciela takiego instrumentu; ich treść definiuje kwotę udzielonej pożyczki, jej oprocentowanie i warunkami spłaty sprzedaż skarbowych papierów wartościowych odbywa się w publicznej ofercie, tzn. w ciągłej sprzedaży w bankach lub w formie przetargów (aukcji) w państwach rozwiniętych skarbowe papiery wartościowe są już jedynie w formie zdematerializowanej (zapis w komputerowej ewidencji zadłużenia), nie ma już dokumentów papierowych

Skarbowe papiery wartościowe dwa rodzaje skarbowych papierów wartościowych: 1) obligacje skarbowe - papiery wartościowe o okresie wykupu nie krótszym niż rok, mogą mieć oprocentowanie stałe lub zmienne 2) bony skarbowe - papiery krótkoterminowe, tj. o okresie wykupu nie przekraczającym jednego roku; są oprocentowane poprzez udzielenie dyskonta podczas sprzedaży (nabywca przy ich zakupie płaci kwotę niższą od ich wartości nominalnej)

Granice zadłużenia publicznego w Unii Europejskiej granice zadłużenia publicznego są zdefiniowane w Traktacie z Maastricht, podpisanym 7 lutego 1992 r. w Holandii dług publiczny żadnego z państw członkowskich nie może przekroczyć 60% PKB w Stanach Zjednoczonych limit dopuszczalnego zadłużenia ustala Kongres i gdy w praktyce zadłużenie to zbliża się do tego poziomu, na jego podniesienie musi zostać wyrażona zgoda (od 1960 r. taka sytuacja miała miejsce ok. 80 razy; w 2014 r. Izba Reprezentantów zwiększyła limitu państwowego długu do 15 marca 2015 r. do ok. 17,2 bln dolarów, co oddaliło zagrożenie niewypłacalności Stanów Zjednoczonych) w Japonii Ministerstwo Finansów ogłosiło, że poziom długu publicznego na koniec marca 2014 r. sięgnął 1,025 bld jenów, tzn. ponad 10 bln dolarów dług publiczny Japonii jest drugim najwyższym na świecie, zaraz po USA, ale to Japonia ma najwyższe zadłużenie na świecie w relacji do wielkości gospodarki

na podstawie kryteriów z Maastricht, kraj chcący przystąpić do strefy euro musi spełnić 5 kryteriów konwergencji: inflacja według HICP nie może przekroczyć 1,8% deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% PKB dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB waluta kraju kandydującego do strefy euro musi przez okres przynajmniej 2 lat uczestniczyć w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II) średnia długoterminowa stopa procentowa w ostatnich 12 miesiącach nie może przekroczyć 5,4%

na mocy traktatu z Maastricht, jeżeli w kraju członkowskim UE deficyt budżetowy przekroczy 3% PKB, a dług publiczny przekroczy 60% PKB, to państwo to narusza pakt Stabilizacji i Wzrostu, i stąd też powinno zostać objęte tzw. procedurą nadmiernego deficytu/zadłużenia

Metodologie liczenia długu publicznego obliczając zadłużenie publiczne trzeba pamiętać o różnych sposobach obliczania deficytu budżetowego: standardy Międzynarodowego Funduszu Walutowego (GFS) ujęcie kasowe uwzględniające w przychodach (kosztach) danego okresu tylko te przychody (koszty), które nastąpiły w wyniku rzeczywistego wpływu środków pieniężnych do budżetu państwa w określonych sektorach standardy Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA 95) ujęcie memoriałowe przyjmujące, że deficyt publiczny nie musi być podzielony względem sektorów, a saldo jest majątkowo-kredytowe (widoczne na kontach są wszystkie zmiany dotyczące zarówno majątku, zobowiązań jak i należności w budżecie państwa)

największy realny dług publiczny na świecie: Japonia ponad 220% PKB Grecja około 180% PKB Włochy około 130% PKB *USA ma najwyższy nominalny dług publiczny na świecie

General government debt (general government consolidated gross debt) % of GDP http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/government_finance_sta tistics http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/structure_of_governmen t_debt

Koszty obsługi zadłużenia publicznego koszty obsługi zadłużenia publicznego koszty obsługi długu krajowego koszty obsługi długu zagranicznego

Koszty obsługi zadłużenia krajowego koszty obsługi zadłużenia krajowego: 1) obsługa skarbowych papierów wartościowych (SPW) a) koszty związane z dyskontami bonów skarbowych, obligacji hurtowych i detalicznych b) koszty związane z odsetkami od obligacji hurtowych i detalicznych, nominowanych w walucie obcej c) koszty związane z emisją papierów wartościowych 2) rozliczenia z tytułu poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa

Koszty obsługi zadłużenia zagranicznego koszty obsługi długu zagranicznego: 1) zapłata odsetek od kredytów zagranicznych i obligacji skarbowych wyemitowanych za granicą 2) koszty gwarancji spłaty kredytów zaciąganych poza granicami państwa zmiany kursów walutowych na międzynarodowych rynkach finansowych wpływają na koszty obsługi długu publicznego

Źródło: Materiały i studia, Zeszyt nr 181, Gołębiowski G., Marchewka-Bartkowiak K. Audyt i kontrola zarządzania długiem publicznym, Warszawa, grudzień 2004, s. 21. Kraj Okres powołania audytu zarządzania długiem publicznym Belgia Od 2001 r. Od 1998 r. Okres powołania agencji zarządzania długiem publicznym Finlandia Od początku XX wieku (od powstania Skarbu Państwa) - Francja Audyt zewnętrzny Od 2001 r. Holandia Od 1841 r. Od 1841 r. Irlandia Od 1990 r. Od 1990 r. Niemcy Od początku istnienia Republiki Federalnej Niemiec Od 2000 r. Szwecja Od ponad 50 lat Od 1789 r. Wielka Brytania Od 1998 r. zarówno audyt wewnętrzny jak i zewnętrzny Od 1998 r. Włochy Od 1994 r. - Słowenia Formalnie od 1999 r., w praktyce od 2001 r. - Węgry Audyt zewnętrzny od 1999 r., audyt wewnętrzny od 2001 r. Od 2001 r. Australia Od 1901 r. Od 1999 r. Kanada Od ponad 120 lat - Nowa Zelandia Od 1988 r. Od 1988 r.

Kraj koszty obsługi długu publicznego w % PKB Kraj koszty obsługi długu publicznego w % PKB Austria 2,8 Litwa 1,9 Belgia 3,2 Luksemburg 0,6 Bułgaria 0,8 Łotwa 1,6 Chorwacja 3,7 Malta 2,9 Cypr 3,2 Niemcy 2,1 Czechy 1,4 Polska 2,6 Dania 1,8 Portugalia 5,0 Estonia 0,2 Rumunia 1,8 Finlandia 1,4 Słowacja 1,9 Francja 2,4 Słowenia 2,7 Grecja 4,2 Szwecja 1,8 Hiszpania 3,5 Wielka Brytania 2,8 Holandia 1,8 Węgry 4,8 Irlandia 4,4 Włochy 4,9