OPRACOWANIE ZESPół KADRY KSZTAłCąCEJ SI - AGRIKOLA HUFCA WARSZAWA MOKOTóW
Druhno Drużynowa, Druhu Drużynowy! Oddajemy w Twoje ręce poradnik, który pomoże Ci w napisaniu programu pracy na rok harcerski. Wiedząc, że dobry program to połowa sukcesu, mamy nadzieję, że niniejszy poradnik ułatwi i uporządkuje sposób programowania pracy drużyny, a także uczyni tę pracę satysfakcjonującą. Tworząc program pamiętaj, że: jest to kompleksowy pomysł na pracę Twojej drużyny, od dalekosiężnej wizji tego, jak ma ona wyglądać w przyszłości, poprzez analizę bieżącej sytuacji i ustalenie celów na najbliższy okres, kończąc na metodach ich realizacji i sprawach organizacyjnych. Nie ma dobrej drużyny bez dobrego programu. należy uwzględnić w nim wszystkie wymienione w tym poradniku elementy, a także to, co ponadto wydaje Ci się ważne, a nie jest zawarte w niniejszym skrypcie. Pisząc program zachowaj kolejność poszczególnych elementów. Przed rozpoczęciem każdego następnego etapu, dokończ poprzedni. integralną częścią programu pracy jest książka pracy, w której powinny znajdować się charakterystyki Twoich harcerek/rzy, a także opis obrzędowości i/lub bohatera drużyny. z programu drużyny będziesz korzystać przede wszystkim Ty i Twoja kadra. Trafia on również do Hufca, gdzie jest przechowywany jako dokument oraz inspiracja dla innych drużynowych. Zadbaj zatem o jego stronę formalną. Program musi posiadać:» stronę tytułową z datą stworzenia oraz podpisami autorów» dokładnie wypełnioną metryczkę z informacjami o drużynie (wzór w załączeniu)» numerację stron» program zatwierdzony, to program z podpisem komendanta szczepu/opiekuna drużyny, osoby odpowiedzialnej. za wspieranie drużynowych w hufcu itp. złożony w hufcu. Na końcu poradnika znajdziesz schematyczną mapę tworzenia programu. Mamy nadzieję, że ułatwi Ci ona pracę nad tym dokumentem. Życzymy Tobie i Kadrze Twojej Drużyny miłego i owocnego procesu twórczego! ZKK SI Agrikola 1
Na samym początku pisania programu stwórz wizję swojej drużyny. Zastanów się, jak ma ona wyglądać za rok, dwa lub trzy lata. Sama/sam możesz określić, na jaki czas tworzysz wizję (najlepiej na dwa lata, jeśli sytuacja drużyny na to pozwala). Jeśli stworzysz wizję na czas dłuższy niż rok, to oczywiście pisząc kolejny program uwzględnisz w nim tą samą, lub lekko zmodyfikowaną wizję. Celem nadrzędnym Twojej pracy z drużyną jest kształtowanie Twoich harcerek/ rzy tak, by wyrosły/li na dobrych ludzi, którzy w swoim postępowaniu kierują się zasadami określonymi przez Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Pamiętaj, że misją ZHP jest: wychowanie młodego człowieka, czyli wspieranie go we wszechstronnym rozwoju i kształtowaniu charakteru przez stawianie wyzwań. Pamiętając o tym, stwórz wizję swojej drużyny, która będzie określać, na jakich cechach, postawach czy umiejętnościach chcesz się skupić w najbliższym czasie. Razem z radą drużyny zastanówcie się, co dla Was oznacza wymarzona drużyna i przystąpcie do spisania wizji. Możecie przy tej okazji zajrzeć do instrukcji działania drużyny oraz Podstaw Wychowawczych ZHP. Zastanów się, jakie są mocne i słabe strony Twojej drużyny. Odwołaj się zarówno do własnych obserwacji, jak i przemyśleń całej rady drużyny. Przeanalizuj też wnioski z realizacji poprzedniego programu, z materiału Dobra drużyna oraz rozmowy z komendantem szczepu lub opiekunem drużyny. Aby nie pominąć niczego ważnego, dokonaj analizy pod kątem: realizacji ideałów harcerskich (np. czy harcerze przestrzegają Prawa Harcerskiego, czy realizują ideały braterstwa, pracy nad sobą, służby, czy drużyna ma harcerski styl) metodyki i programu (np. najważniejsze wnioski z funkcjonowania systemu stopni i sprawności, system nagród i kar, obrzędowości, współzawodnictwa, gry*/poszukiwania**/wyczynu, służby, samorządności i demokracji***, poziom wiedzy harcerskiej i atrakcyjność działań, poziom realizacji celów z zeszłego roku/obozu) działania zastępów (np. w jakiej kondycji są zastępy, czy są samodzielne programowo i organizacyjnie, czy praca drużyny opiera się na pracy zastępów) pracy z kadrą (np. czy kadra jest przeszkolona do funkcji, czy zbiórki są podsu- 2
mowywane w radzie drużyny, czy rada wspólnie podejmuje decyzje, czy odbywają się zbiórki dla zastępowych i przybocznych, czy prowadzisz pracę z następcą) organizacji i kwatermistrzostwa (np. czy i w jakim stanie macie harcówkę, jaka jest sytuacja ze sprzętem, jaki jest podział zadań, przepływ informacji, regularność pracy drużyny, akcje zarobkowe, finanse, składki) Zastanów się osobno nad każdym z pięciu wyżej opisanych obszarów, każdy przeanalizuj i określ, co jest waszą mocną, a co słabą stroną. Jeśli nasuną Ci się jakieś wnioski warto od razu wypisać je na marginesie analizy, tak, aby móc z nich skorzystać przy formułowaniu celów. Wartością tej analizy jest jej konkretność i dokładność, a nie długość. Nie opisuj swoich harcerzy/harcerzy starszych/wędrowników. Te informacje powinnaś/ powinieneś systematycznie uzupełniać w książce pracy drużyny. * w drużynie harcerskiej, ** w drużynie starszoharcerskiej, *** w drużynie wędrowniczej Ustal cele na najbliższy rok, pamiętając o swojej wizji. Cele powinny być tak postawione, aby umożliwiały dotarcie/ zbliżenie się do stanu, jaki opisujesz w wizji i wynikały z jej porównania ze stanem opisanym w analizie. Jeśli w wizji napisałeś, że chcesz, by twoi harcerze chętnie pomagali innym, a z analizy wynika, że robią to niechętnie, to powinieneś postawić przed drużyną cel związany z chęcią pełnienia służby lub kształtowaniem altruistycznej postawy. Dobrze określony cel wynika z analizy i jest zgodny z wizją. Ponadto jest: S (Szczegółowy) - jest konkretny: ustala jaki ma być efekt końcowy, a nie opisuje działanie; M (Mierzalny) jest mierzalny: można możliwie dokładnie (np. liczbowo) wyrazić jego realizację; A (Atrakcyjny) - wzbudza motywację (powinnaś/powinieneś czuć, że umiesz, możesz i chcesz zrealizować ten cel); ma określoną osobę/y odpowiedzialną za jego realizację; R (Realny) - jest realny: dysponujesz wszystkim, co konieczne (czasem, umiejętnościami, środkami i ludźmi) do jego wykonania; T (Terminowy) - ma konkretny termin realizacji. Warto, aby każdy cel miał przypisaną osobę odpowiedzialną za jego realizację. 3
Wypisz sobie wszystkie istotne - Twoim zdaniem - cele, później zdecyduj, które z nich są najważniejsze i najpilniejsze. Pamiętaj, że nie uda Ci się zrealizować wszystkich celów naraz, powinno ich być tyle, by były możliwe do zrealizowania w danym okresie. Jeśli masz wątpliwości, ile celów wyznaczyć dla drużyny na najbliższy okres, kieruj się zasadą, że wszystkie cele powinieneś być w stanie wymienić z pamięci, bez zaglądania do programu. Szczególną uwagę zwróć na cele wychowawcze, czyli to, jakie /jacy mają być harcerki/rze pod koniec planowanego okresu (roku szkolnego). Chodzi tutaj o ich postawy, zachowania, poglądy, posiadane umiejętności. W przypadku celów wychowawczych czasem trudno odpowiedzieć sobie na pytanie, czy już udało się je osiągnąć. Warto jednak ustalić sobie kilka wskaźników lub obserwacji, które pomogą to ocenić np.: Braterstwo harcerki/ rze będą dzieliły/li się swoimi zapasami słodyczy z innymi albo każda/y harcerka/ erz, która/y podczas obozu napotka inną harcerkę/innego harcerza, wykonującą/ wykonującego jakąś pracę pomoże jej/jemu (w miarę swoich możliwości i posiadanego czasu). Także dla kadry ustal cele związane z ich rozwojem osobowym oraz związane z ich funkcją. Jeśli w trakcie formułowania celów będą przychodzić Ci do głowy sprawy organizacyjne, takie jak np. zrobienie plakietek i polarów drużyny, akcja naborowa czy wzmocnienie zastępów, koniecznie je notuj. Przydadzą się w kolejnym etapie tworzenia programu! Pamiętaj, że wszystkie Twoje działania mają na celu kształtowanie harcerek/ rzy. Służą temu m.in. sytuacje wychowawcze, w których stawiasz harcerki/rzy. Sytuacja wychowawcza - jest to każde zdarzenie, w którym uczestniczy harcerka/erz lub grupa harcerek/harcerzy. Może nią być zarówno zwiad czy gra terenowa, zadanie organizacyjne, które ma wykonać harcerka/erz jak i zwykła rozmowa z drużynową/ym w czasie wolnym. Sytuacje wychowawcze planowane przez Ciebie muszą pomagać Ci osiągnąć założone cele wychowawcze. Bardziej wartościową sytuacją wychowawczą jest ta, w której harcerka/erz coś robi, niż coś, w czym tylko uczestniczy jako bierna/y obserwatorka/obserwator. Pamiętaj, że część sytuacji wychowawczych tworzą same/i harcerki/rze, poprzez swoje zachowania, reakcje i relacje między sobą. 4
W Twoich działaniach jeszcze jedno jest ważne. Prawdziwe harcerskie kształtowanie charakteru można prowadzić tylko w ścisłej zgodzie z metodą harcerską i z wykorzystywaniem narzędzi charakterystycznych dla metodyk poszczególnych grup wiekowych, czyli stopni, znaków służb, projektów, sprawności indywidualnych i zespołowych itp. itd. Zanim przystąpisz do pisania programu upewnij się, że znasz narzędzia metodyczne adekwatne do wieku Twoich harcerek/rzy. Gdy już wyznaczyłaś/eś cele, możesz przejść do opracowania sposobów ich realizowania. Podstawowymi sytuacjami wychowawczymi, które możesz wykorzystywać (aranżować) są: Zajęcia programowe (zbiórki, biwaki) Funkcjonowanie metody i narzędzia metodyczne Zadania organizacyjne Tworząc tę część programu powinieneś / powinnaś wziąć do ręki listę celów wychowawczych i każdemu z nich przypisać odpowiednie działania z wszystkich wymienionych wyżej zakresów. Kiedy upewnisz się już, że każdy cel jest realizowany poprzez kilka różnych działań, w dalszej części programu opisz je szczegółowo: W opisie zajęć powinny się znaleźć: Temat zajęć BIWAKI Cele wychowawcze realizowane przez dane zajęcia oraz cele szczegółowe ( Po zajęciach harcerze będą wiedzieli / umieli / potrafili ) Osoba odpowiedzialna za zajęcia Dokładny opis przebiegu zajęć (warto, aby znalazł się w nim także czas trwania poszczególnych elementów, osoby odpowiedzialne za poszczególne elementy itp. itd.) Realizacja wymagań na stopnie i sprawności Spis rekwizytów i rzeczy do załatwienia Panując pracę z drużyną nie zapomnij zaplanować przynajmniej jednego biwaku w semestrze. 5
Wielu drużynowych popełnia błąd, wykorzystując cały czas w jeden sposób wszystkie narzędzia metodyczne (np. niezmienne od kilku lat zasady współzawodnictwa, stała pula nagród, identyczne na każdym obozie zasady działania zastępów). Tymczasem, narzędzia metodyczne mają służyć realizacji celów i dlatego powinny być do nich dostosowane (np. jeśli w danym roku naszym celem jest kształtowanie pogody ducha, to adekwatna będzie nagroda za pogodę ducha, a jeśli pracujemy nad braterskością nagroda za pomaganie innym. Podobnie jest z zasadami współzawodnictwa, z działaniem zastępów i z innymi narzędziami metodycznymi.). Opisz, które wymagania na stopnie będzie można zrealizować przez uczestnictwo w zajęciach, jakie sprawności i w jaki sposób będą zdobywane w drużynie, jak zmieni się bądź rozwinie funkcjonowanie systemu. W jaki sposób harcerki/rze będą motywowane/ni do zdobywania stopni i sprawności i jak przyczyni się to do realizacji postawionych celów W tym punkcie opisz, jak będzie funkcjonować ten system i co w jego działaniu jest kluczowe, abyś mógł zrealizować postawione cele. Czy będziesz wykorzystywać inne podziały na małe grupy? Przeanalizuj opisy swoich zajęć programowych i zastanów się, czy i jak realizujesz ten element metody oraz w jaki sposób będzie Ci on pomocny w realizacji celów. K Opisz tutaj zasady działania systemu nagród i kar. Zaznacz, które z celów pomaga osiągnąć. Uwzględnij jego powiązanie z obrzędowością. Opisz zasady działania współzawodnictwa między zastępami (jakie są cele, powiązania z obrzędowością, w czym zastępy rywalizują, co mogą osiągnąć i wygrać). 6. Musi być zgodna z zasadami dobrej obrzędowości, czyli dopasowana do wieku, płci i zainteresowań harcerek/rzy, do charakteru celów, typu wyjazdu, miejsca, w którym się jest. Musi pomagać realizować cele. Obrzędowość powinna umożliwiać tworzenie nowych elementów lub rezygnację z niektórych z nich. 6
W tej części opisz ogólnie, jaka jest obrzędowość drużyny i jak będzie wspierać realizację postawionych na dany rok celów. W książce pracy powinny się znaleźć takie szczegóły jak: Jaka jest fabuła obrzędowości i jej poszczególne elementy. Jak obrzędowość będzie funkcjonować w zastępach. Drużyny harcerskie powinny mieć obrzędowość. Wymiennie z obrzędowością można stosować pracę z bohaterem. Bohater drużyny ma bardzo podobną rolę do tej, którą odgrywa obrzędowość ma pomagać realizować cele wychowawcze. Także musi być dostosowany do zainteresowań harcerek/rzy. Zadania organizacyjne, które należy wykonać (np. akcja naborowa, wzmocnienie zastępów, zrobienie plakietek i polarów drużyny, pozyskanie funduszy na określony cel, poprawa warunków lokalowych poprzez zdobycie lub wyremontowanie harcówki itd., lokalizacja biwaku). Jak już zostało wspomniane, realizacja zadań organizacyjnych wspomaga działalność wychowawczą, ponieważ dzięki dobrym warunkom organizacyjnym, łatwiej jest Ci prowadzić drużynę i wychowywać harcerki/rzy. Pamiętaj też, że zadanie organizacyjne powierzone jednej z harcerek/jednemu z harcerzy lub komuś z kadry, staje się dla niej/niego sytuacją wychowawczą. Odpowiednio dobierając realizatorki/realizatorów zadań organizacyjnych możesz wykorzystywać to narzędzie do wychowywania harcerek/rzy. Zaplanuj pracę ze swoimi zastępowymi i przybocznymi zbiórki zastępu zastępowych, szkolenie zastępowych, wspieranie ich indywidualnego rozwoju, pracę z następcą. Planując realizację celów poprzez zajęcia programowe i zadania uwzględnij żelazne punkty roku harcerskiego Rajd Arsenał, akcja Znicz, zbiórka szczepu, impreza namiestnictwa, biwak drużyny itp. W tej części powinny znaleźć się: Odpowiedni podział kompetencji w drużynie jest bardzo dobrym sposobem realizowania celów wychowawczych. Sytuacja, w której wszystkim w drużynie zajmuje się drużynowy nie jest optymalna. Zadbaj o to, aby zadania zgodne ze 7
swoimi predyspozycjami i kierunkami rozwoju otrzymali przyboczni, zastępowi, a nawet poszczególnie harcerze / harcerki. W drużynach starszoharcerskich i wędrowniczych ważne jest, aby każda osoba w drużynie posiadała swoją pulę zadań. 2. K Musisz zaplanować nie tylko logiczny układ zbiórek i jak najlepsze dla nich terminy, warto także umieścić nazwiska osób odpowiedzialnych za poszczególne formy działania. Planując zbiórki weź pod uwagę, że silna drużyna może pozwolić sobie na więcej zbiórek zastępów/patroli niż słabsza. Zbiórki (zastępu lub drużyny) powinny odbywać się w każdym tygodniu (z wyjątkiem świąt, ferii itd.), od września do czerwca. Planując terminy własnych zbiórek pamiętaj o dostosowaniu ich do kalendarza szczepu i hufca. Opisz, w jaki sposób będziesz prowadzić dokumentację W książce pracy powinny być przechowywane i na bieżąco aktualizowane charakterystyki wszystkich harcerek/rzy. Zawrzesz w niej również wnioski z realizacji programu, które posłużą do stworzenia programu na kolejny okres. Tym samym cykl programowania zatacza koło. 8
Podstawowe informacje o gromadzie/drużynie Pełna nazwa gromady/drużyny: Szkoła lub inne środowisko działania: Gdzie i jak często spotyka się gromada/drużyna (dzień, godzina, miejsce zbiórki): Liczba i liczebność szóstek/zastępów/patroli: Jak często i gdzie spotykają się zastępy: Drużynowy: Imię, nazwisko, stopień harcerski i instruktorski Rok urodzenia Uprawnienia, odznaki, ukończone kursy Telefon Adres e-mail Kadra (przyboczni, zastępowi): Imię i nazwisko, stopień harcerski i instruktorski Rok urodzenia Funkcja w drużynie Uprawnienia, odznaki, ukończone kursy, zdobywane stopnie Liczba osób ze złożonym Przyrzeczeniem Harcerskim/Obietnicą Zucha: Posiadane stopnie: Nazwa stopnia Ile osób posiada? Ile osób zdobywa? Próba Harcerza Liczba osób, które zdobyły plakietkę hufca: Liczba osób, które mają naramiennik wędrowniczy: Liczba osób, które uczestniczyły w ostatnim obozie: DATA złożenia programu DATA zatwierdzenia programu Podpis drużynowego