Planuj z głową! Poradnik dla kadry hufca ZHP Lublin. autorstwa pwd. Katarzyny Jachymek

Transkrypt

1 Planuj z głową! Poradnik dla kadry hufca ZHP Lublin autorstwa pwd. Katarzyny Jachymek Poradnik został opracowany na podstawie: Poradnika o planowaniu działania wychowawczego hm. L. Czechowskiej oraz materiału Budowanie planu wychowawczego drużyny hm. G. Gruzy Strona 1 z 11

2 Drogi czytelniku, Jeżeli dotarłeś do tego dokumentu, zapewne masz do czynienia z planowaniem pracy w drużynie, szczepie, hufcu. Zostały tu zebrane wskazówki, które mają usystematyzować ogólną wiedzę dotyczącą planowania; przykłady, które zobrazują dobre praktyki oraz wzory, według których można przygotować dobry plan. Planowanie to nie tylko ustalenie co i kiedy będzie miało miejsce. Tworząc plan pracy jednostki przede wszystkim powinniśmy pamiętać, że nasze działania mają zapewniać realizację Misji ZHP przy pomocy metody harcerskiej. Dlatego zanim w ogóle zabierzemy się do planowania, trzeba przypomnieć dwie ważne kwestie, które powinny nam przyświecać. Po pierwsze, wychowanie powinno być celem wszystkich działań, jakie planujemy dla jednostki. ZHP ma skupiać się na rozwijaniu pożądanych postaw u podopiecznych. Po drugie, harcerze są podmiotem, nie przedmiotem naszych działań. Dlatego powinni brać udział w planowaniu w możliwie największym stopniu. pwd. Katarzyna Jachymek Strona 2 z 11

3 1. Trzyletni plan wychowawczy a roczny plan pracy jednostki Istotą planowania w ZHP, zgodnie z jego misją, jest wychowywanie młodego człowieka, czyli wspieranie go we wszechstronnym rozwoju i kształtowaniu charakteru przez stawianie wyzwań. Przystępując do zastanowienia się nad działaniami naszej jednostki to zdanie powinno być naszym przewodnikiem. Trzyletni plan wychowawczy to dokument, który uwzględnia, nad czym będziemy pracować z naszymi harcerzami w perspektywie następnych trzech lat. Jest to modelowy czas, który harcerz spędza w drużynie, jeśli ciąg wychowawczy działa prawidłowo. Jednocześnie taki okres pozwala na wypracowanie długofalowych efektów, które wymagają czasu. Plan wychowawczy jest więc wskazaniem drogi rozwoju jednostki oraz jej członków w długotrwałej perspektywie. Roczny plan pracy jednostki wynika bezpośrednio z planu wychowawczego, jest jego uszczegółowieniem. Skupia się na celach i zadaniach w perspektywie krótkoterminowej - w obrębie jednego roku harcerskiego. Elementy, które powinny być zawarte w obu planach oraz relacje między nimi zostały opisane w następnych dwóch rozdziałach. Natomiast wzory planów są dołączone jako oddzielne dokumenty, w aneksie. 2. Elementy planu wychowawczego drużyny a. Misja drużyny Misja drużyny to odpowiedź na sens jej istnienia w wieloletniej perspektywie. Jest zgodna z Misją ZHP. Stanowi główny cel drużyny, kwintesencję jej działania, często przekazywaną kolejnym pokoleniom kadry (misja jest wieloletnia, nie redagujemy jej co trzy lata, stanowi stały punkt planu). W sformułowaniu misji drużyny pomocne mogą być następujące pytania: Jaki jest nasz główny cel działania? Jakiego chcemy wychować harcerza? Co nas wyróżnia spośród innych jednostek? Co jest naszą cechą wspólną? b. Charakterystyka jednostki Charakterystyka jednostki to jednoznaczna ocena działania pod kątem zgodności z Instrukcją tworzenia i działania drużyn, gromad, kręgów i klubów specjalnościowych. Bazowe kryteria właściwe dla podstawowych jednostek organizacyjnych ZHP pochodzą z Poradnika hm. L. Czechowskiej: Strona 3 z 11

4 Szczegółowe pytania TAK NIE FUNKCYJNI Drużynowy ma ukończone 16 lat, w przypadku gromad/ drużyn NS ukończone 18 lat. Drużynowy jest instruktorem ZHP; w uzasadnionych przypadkach ma otwartą próbę przewodnikowską. Drużynowy ukończył kurs drużynowych odpowiedniej metodyki. W przypadku drużyny wielopoziomowej drużynowy i przyboczni muszą łącznie dysponować przygotowaniem (w postaci ukończonych kursów drużynowych) w zakresie metodyk wszystkich pionów wiekowych, które funkcjonują w drużynie. Drużynowemu w prowadzeniu gromady/drużyny pomaga przynajmniej jeden przyboczny. W gromadzie/drużynie koedukacyjnej przynajmniej jeden przyboczny powinien być przeciwnej płci niż drużynowy. Zastępy prowadzone są przez przygotowanych do funkcji zastępowych, mianowanych rozkazem drużynowego. SYSTEM PRACY W gromadzie/drużynie funkcjonuje system małych grup. Minimalna liczebność gromady zuchowej, drużyny harcerskiej i drużyny starszoharcerskiej wynosi 16 członków, łącznie z drużynowym. W uzasadnionych przypadkach limit ten może zostać obniżony do 12 członków, łącznie z drużynowym. Minimalna liczebność drużyny wędrowniczej wynosi 9 członków, łącznie z drużynowym. Minimalna liczebność drużyny wielopoziomowej wynosi 16 członków, łącznie z drużynowym, przy czym liczebności pionów metodycznych funkcjonujących w drużynie muszą umożliwiać pracę wychowawczą według odpowiednich metodyk. Drużyny harcerska i starszoharcerska złożone są z minimum 2 zastępów. Zastęp liczy od 6 do 10 członków. Gromada liczy minimum 2 szóstki. Szóstka liczy od 4 do 8 członków. Drużyna wędrownicza pracuje patrolami zadaniowych, które liczą minimum 3 członków. Drużyna wędrownicza może także pracować zastępami, które liczą Strona 4 z 11

5 wówczas od 6 do 10 członków. Zbiórki gromady/drużyny oraz samodzielne zbiórki zastępów odbywają się regularnie. Dla zbiórek zastępów/patroli zadaniowych/gromady zalecana jest częstotliwość tygodniowa. ZASADY KIEROWANIA JEDNOSTKĄ Działalnością gromady kieruje drużynowy przy pomocy przybocznego/ przybocznych. Działalnością drużyny harcerskiej kieruje drużynowy z udziałem rady drużyny. Działalnością drużyny starszoharcerskiej kieruje rada drużyny, której przewodzi drużynowy. Działalnością drużyny wędrowniczej kierują członkowie drużyny zgodnie z konstytucją drużyny. W skład rady drużyny harcerskiej i starszoharcerskiej wchodzą: drużynowy, przyboczni, zastępowi oraz ewentualnie inni członkowie drużyny, zgodnie z przyjętymi w drużynie ustaleniami. W pracach rady drużyny uczestniczy opiekun drużyny z głosem doradczym. SPECJALNOŚĆ Gromada/drużyna chcąca realizować specjalność musi wykazać, że kwalifikacje kadry jednostki umożliwią realizowanie działań specjalnościowych w sposób niezagrażający bezpieczeństwu członków jednostki oraz osobom postronnym. Gromada/drużyna chcąca realizować specjalność musi przedstawić sposób realizacji celów wychowawczych ZHP przy użyciu instrumentów metodycznych ZHP oraz działań i narzędzi wybranej specjalności (tj. włączenia działań i narzędzi specjalnościowych w system narzędzi wychowawczych ZHP). Realizowanie specjalności w gromadzie/drużynie nie może kolidować z prowadzeniem w niej procesu całościowego wychowania członków jednostki. DOKUMENTACJA Książka pracy gromady/drużyny, która zawiera rozkazy drużynowego. Program pracy gromady/drużyny, zatwierdzony przez właściwą komendę. Zgody rodziców na przynależność do gromady/drużyny. Strona 5 z 11

6 Dokumenty finansowe wymienione w punkcie dotyczącym finansów i gospodarki majątkowej jednostki. W przypadku drużyny wędrowniczej: konstytucję drużyny, przedstawioną właściwej komendzie. Częścią dokumentacji gromady/drużyny są także wpisy dotyczącej jej członków w systemie Ewidencja ZHP. Odpowiedź negatywna na któreś w powyższych pytań oznacza konieczność podjęcia szybkich działań naprawczych, prowadzących do ustabilizowania sytuacji drużyny. Oczywiście spis ten nie jest katalogiem zamkniętym a raczej niezbędnym minimum. W charakterystyce warto uwzględnić też inne aspekty, jak chociażby: Historia drużyny Obrzędowość Liczbę i liczebność zastępów Charakterystyka kadry Środowisko działania zestawienie wykorzystanych instrumentów metodycznych Stan majątku drużyny c. Analiza sytuacji Analiza sytuacji jest interpretacją charakterystyki i stanowi przygotowanie do określenia celów, które stoją przed daną jednostką. W najpopularniejszej wersji jej efektem jest określenie słabych i mocnych stron jednostki oraz możliwych szans i zagrożeń (Analiza SWOT). Pod uwagę przy analizie sytuacji należy wziąć elementy z następujących obszarów: Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie / Prawo i Obietnica Zucha, system małych grup, uczenie w działaniu, stale doskonalony i stymulujący program, instrumenty metodyczne, kadra, drużyna wobec środowiska działania (hufiec, szkoła, osiedle, rodzice). Strona 6 z 11

7 d. Wizja Wizja jest naszym wyobrażeniem drużyny i harcerzy za trzy lata. Wskazujemy w niej cechy, postawy i umiejętności, które będą efektem naszej trzyletniej pracy. Przy konstruowaniu wizji należy uwzględnić misję drużyny, charakterystykę i wnioski z analizy, potrzeby harcerzy oraz założenia planu wychowawczego hufca. Określenie takiego modelu pozwoli na konsekwentne podążanie wyznaczonym szlakiem przez następne trzy lata. Pamiętajmy w wizji o indywidualnym spojrzeniu na harcerzy i kadrę, ponieważ ich poziom rozwoju i potrzeby są czasem bardzo różne. W wizji trzeba uwzględnić także perspektywiczne zmiany w kadrze. Pozwoli to na zawarcie w celach i zadaniach procesu wychowywania następców na funkcjach. e. Cele Dobrze sformułowane cele wyznaczają kierunek działania drużyny. Są skonkretyzowanym stanem idealnym, który chcemy osiągnąć w określonym czasie ich realizacji. Mogą dotyczyć: Nabycia/poszerzenia wiedzy Wykształcenia/wzmocnienia umiejętności Ukształtowania postaw Należy pamiętać, że bez względu na rozwijany obszar, cel ma mieć charakter wychowawczy - jeśli danego działania nie da się powiązać z kształtowaniem u podopiecznych pożądanych w ZHP postaw, jest ono w najlepszym wypadku zbędne, w najgorszym zaś szkodliwe. Cele powinny bezpośrednio wynikać z przeprowadzonej wcześniej analizy - odpowiadać na potrzeby w niej wyróżnione. Ważne jest też, by pamiętać, że cele pozostają w zgodzie z Misją ZHP, jego statutem oraz podstawami wychowawczymi. W związku z tym można wyróżnić cele dotyczące zmian w podopiecznych, zmian w funkcjonowaniu jednostki bądź zmian w otaczającym nas środowisku. Wypływające z analizy i wizji cele należy w planie wychowawczym rozbić na konkretne mniejsze, realizowane w każdym roku harcerskim. Pozwoli to perspektywicznie spojrzeć na rozwój naszych harcerzy, ponieważ wiadomo, że niektóre zmiany (zwłaszcza w postawach) muszą być kształtowane stopniowo i długoterminowo. W samym konstruowaniu celu należy uwzględnić dwie płaszczyzny oddzielone cząstką "tak, aby". W pierwszej części określamy rodzaj podejmowanego działania, to, czego harcerze się nauczą lub poznają. Formułujemy to za Strona 7 z 11

8 pomocą rzeczownika odczasownikowego (rzeczownika pochodzącego od czynności), np.: poszerzenie, zdobycie, nauczenie, poznanie, wykształcenie itd. Druga część występuje po "tak, aby", które wprowadza odpowiedź na pytanie "po co?". Czyli funkcją drugiej części celu jest dookreślenie, jak w dalszej perspektywie realizacja tego celu wpłynie na podopiecznych jak wykorzystają wiedzę, umiejętności, postawy. Przykładowe cele: 1. Uświadomienie i wzmocnienie u harcerzy wartości jakie niesie za sobą Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie tak, aby starali nim kierować się w życiu codziennym. 2. Wytworzenie pomiędzy harcerzami więzi i poczucia przynależności tak, aby po obozie tworzyli zgraną i odpowiedzialną za działanie drużyny grupę. 3. Nabycie umiejętności obrony wyznawanych wartości i umiejętności tłumaczenia zasadności wybranej drogi tak, aby mieli odwagę rozmawiać z osobami o odmiennym systemie wartości. Opracowując cele, należy pamiętać że dotyczą one wspierania harmonijnego samorozwoju harcerzy na 4 płaszczyznach: fizycznej, duchowej, społecznej i intelektualnej. f. Zamierzenia Zamierzenia są bezpośrednim uszczegółowieniem celów i konstruowane są za pomocą zasady SMART, która określa cechy, jakie powinny posiadać. Specyficzny wynikający z potrzeb członków drużyny; Mierzalny możliwe jest określenie, kiedy został osiągnięty; Akceptowalny chcą go osiągnąć osoby, które będą go realizować; Realistyczny możliwy do osiągnięcia; Terminowy określony w konkretnym przedziale czasowym. Zamierzenia sformułowane na podstawie zasady SMART pokazują, jak konkretnie należy rozumieć dany cel. Wykorzystujemy w nich takie czasowniki, jak: (po zrealizowaniu celu harcerze będą:) znali, rozumieli, potrafili, stosowali, rozróżniali, itd. Odnosząc się do przykładów podanych wyżej, wyglądałoby to tak: 1. Po zrealizowaniu celu I harcerze będą: Rozumieli treść Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego Potrafili oceniać zachowania pod kątem Prawa Harcerskiego Kierowali się Prawem Harcerskim w sytuacjach trudnych Strona 8 z 11

9 Rozróżniali pozytywne i negatywne wartości 2. Po osiągnięciu celu II harcerze będą: sami inicjowali działania drużyny (czuli się odpowiedzialni za poziom aktywności drużyny nie czekając na kierowanie działaniami przez RD) wykazywali się aktywnością i chęcią działania (będą chcieli brać czynny udział w zajęciach programowych) pracowali z obrzędowością drużyny, jednocześnie tworząc jej nowe elementy czuli, że mają w drużynie swoje miejsce chętniej rozwijali swoje zainteresowania i odważniej proponować nowe formy funkcjonowania drużyny świadomi tego, że to oni tworzą atmosferę sprzyjającą samorozwojowi (przyjacielską, otwartą) i będą dążyć do jej osiągnięcia 3. Po osiągnięciu celu III harcerze będą: Wiedzieli, jakie wartości są dla nich ważne Bez obaw wyrażać własne zdanie Potrafili uargumentować swoje stanowisko Znali i stosowali zasady kulturalnej dyskusji g. Harmonogram W harmonogramie uwzględniamy konkretne zadania, za pomocą których będziemy realizować postawione cele. Należy pamiętać o tym, że każde zadanie wpisane do realizacji ma odnosić się do któregoś z celów! Jeśli nie wiadomo, po co coś robimy, lepiej tego nie róbmy. Harmonogram powinien określać temat zadania i główną formę, realizowany cel, termin zadania oraz osobę odpowiedzialną. Harmonogram w planie wychowawczym określa główne zadania na dane trzy lata pracy drużyny - wyjątkowe wydarzenia (np. 5 urodziny drużyny, udział w Jamboree), kierunki programowe (tu można uwzględnić realizację propozycji programowych ZHP), wykorzystanie instrumentów metodycznych. h. Monitoring i ocena To już ostatni element pracy z opracowywaniem planu. W tym punkcie należy zastanowić się, w jaki sposób i jak często będziemy kontrolować realizację założonego planu. W czasie monitoringu planu wychowawczego powinniśmy szukać odpowiedzi na pytania typu: Czy stale zbliżamy się do osiągnięcia założonej wizji? Czy podczas realizacji zadań konsekwentnie trzymamy się zamierzeń, z których one wynikają? Strona 9 z 11

10 Czy obrana strategia realizacji celów (dobór metod działania) okazuje się skuteczna i widoczne są możliwe do zaobserwowania efekty? Co w realizacji planu należy zmienić? Czy nie wydarzyło się nic ważnego co wymaga od nas korekty planu wychowawczego na poziomie celów rocznych, długoterminowych lub nawet wizji? Bieżące kontrolowanie planu pozwoli nam z jednej strony nie zapomnieć w trakcie jego realizacji o obranej wizji, zaś z drugiej daje szansę na ewentualne modyfikacje w sytuacjach wymagających reakcji, które nie były do przewidzenia. Monitoring planu pracy powinien odbywać się co najmniej w gronie rady drużyny i przynajmniej raz na kwartał, a najlepiej też przed przygotowaniem do każdego kluczowego wydarzenia w życiu drużyny (zimowisko, obóz, zmiany funkcyjne). Drugim ważnym elementem tego punktu jest ocena roczna. Pozwoli Wam ona na określenie, w jakim stopniu zamierzone cele zostały zrealizowane. Aby ocena była właściwa należy jeszcze przed rozpoczęciem realizacji planu zastanowić się, jakim narzędziami będziemy badać efekty podjętych działań oraz jakie wskaźniki będziemy chcieli określić. Warto też zastanowić się, czyja ocena może być dla nas istotna i kto może znacząco wpłynąć na jej obiektywizm. Trudno w tym miejscu nie myśleć o rodzicach, rodzeństwie czy nauczycielach naszych harcerzy. Oni też będą mogli pomóc nam w określeniu efektywności działań wychowawczych, jakie w ciągu trzech lat poczyniliśmy. W opracowaniu wskaźników oceny pomoże nam przeanalizowanie wizji oraz celów i zamierzeń. Ich analiza i próba określenia mierzalności cech, postaw, umiejętności wystarczy do zaplanowania końcowej oceny planu. Poza płaszczyzną efektywności wychowawczej warto przeanalizować również sposób, w jaki realizowaliśmy i monitorowaliśmy plan tak, aby wyciągnąć odpowiednie wnioski na przyszłość. 3. Elementy rocznego planu pracy drużyny Roczny plan pracy opiera się na planie wychowawczym, dlatego tak ważne jest solidne przygotowanie tego drugiego. Przyjrzyjmy się więc różnicom w strukturalnych elementach: a. Misja Nie zmienia się, ponieważ - jak było wspomniane wyżej - stanowi stały element, przesłanie drużyny. b. Charakterystyka i analiza Wykonywane są w ten sam sposób, w pierwszym roku planu wychowawczego są takie same, natomiast w kolejnych zaktualizowane zgodnie ze stanem bieżącym. Strona 10 z 11

11 c. Wizja Formułowana jest na takiej samej zasadzie, natomiast efekt końcowy "przewidywany" jest na konkretny rok. Pozwala to na określenie etapów osiągania długoterminowej wizji. d. Cele Cele w rocznym planie pracy to te założone na dany rok w planie wychowawczym. Oczywiście w trakcie realizacji (drugi bądź trzeci rok) mogą ulec zmianie, jeśli wystąpi sytuacja, której nie dało się przewidzieć na początku planowania. e. Zamierzenia Również w większości pochodzą z planu wychowawczego, jednak adekwatnie do rozwoju sytuacji mogą zostać poszerzone lub zmodyfikowane. f. Harmonogram Harmonogram rocznego planu pracy powinien zawierać wszystkie działania drużyny, które mają odbyć się w danym roku (oczywiście - jak było wspomniane wcześniej - działania mają ściśle odpowiadać celom). Poza wynikaniem z celów drużyny harmonogram powinien odnosić się do planu pracy hufca, czyli uwzględniać działania całego środowiska, np. obóz, obligatoryjna impreza programowa, służba itd. Podobnie jest w przypadku planu pracy szczepu lub innej grupy jednostek, do której należy drużyna. Najprościej i najczytelniej jest przedstawić harmonogram w tabeli o następujących kolumnach: Termin Temat Główna forma Cel Os. odp Przed nami kolejny rok przygód! piknik 2 drużynowa Ważne jest, by w harmonogramie pamiętać o zaznaczeniu celów, które realizowane są poprzez zbiórki zastępów oraz wyszczególnieniu, kiedy i jakie instrumenty metodyczne zostaną wykorzystane. g. Monitoring i ocena Odbywa się podobnie, jak w przypadku planu wychowawczego. Ważne jest, by w ocenie zbierać także opinie naszych podopiecznych, ponieważ oni stanowią podmiot a nie przedmiot wszystkich działań. O wnioskach płynących z pracy w ciągu roku musimy pamiętać przy rozpoczynaniu prac nad planowaniem w kolejnym roku. I w tym miejscu cały proces się powtarza. 4. Aneks: Wzrory planu wychowawczego i rocznego planu pracy są dostępne na internetowej stronie Hufca ZHP Lublin. Strona 11 z 11