Prawo międzynarodowe publiczne

Transkrypt

1 Podręczniki Prawnicze Prawo międzynarodowe publiczne Adam Łazowski Anna Zawidzka-Łojek 2. wydanie C. H. Beck

2 PODRĘCZNIKI PRAWNICZE A. Łazowski / A. Zawidzka-Łojek Prawo międzynarodowe publiczne

3 W sprzedaży: M. Ahlt, M. Szpunar PRAWO EUROPEJSKIE, wyd. 5 Podręczniki Prawnicze M. M. Kenig-Witkowska (red.), A. Łazowski, R. Ostrihansky PRAWO INSTYTUCJONALNE UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 5 Podręczniki Prawnicze A. Łazowski (red.), A. Łabędzka, M. Szpunar PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 4 Repetytoria C.H. Beck F. Filipek, B. Kuźniak PRAWO MIEDZYNARODOWE PUBLICZNE. TESTY. KAZUSY. TABLICE, wyd. 4 Repetytoria C.H. Beck A. Dudzic, A. J. Ploch PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE Plansze Becka PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 16 Twoje Prawo B. Kuźniak ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE Ćwiczenia Becka

4 Prawo międzynarodowe publiczne dr Adam Łazowski Reader in Law School of Law University of Westminster London dr Anna Zawidzka-Łojek Adiunkt Uniwersytetu Warszawskiego Wydział Prawa i Administracji Instytutu Prawa Międzynarodowego 2. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2011

5 Poszczególne rozdziały opracowali: Adam Łazowski: I; II; III; IV; V; VI 2 3; VIII 1; VIII 3 7; IX 1 Anna Zawidzka-Łojek: VI 1; VII; VIII 2; IX 2; X; XI; XII; XIII Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN ISBN e-book

6 Pamięci Profesora Eugeniusza Piontka

7

8 Spis treści Wykaz skrótów... Wykaz stron internetowych... Wykaz podstawowej literatury... Przedmowa... Str. Nb. XIII XVII XIX XXI Rozdział I. Zagadnienia wstępne Uwagi terminologiczne Elementy charakterystyczne prawa międzynarodowego publicznego Rozdział II. Źródła prawa międzynarodowego Zagadnienia wprowadzające I. Znaczenie terminu źródła prawa międzynarodowego II. Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym III. Kodyfikacja prawa międzynarodowego Prawo zwyczajowe I. Wprowadzenie do zagadnień prawa zwyczajowego II. Rodzaje norm zwyczajowych III. Proces powstawania norm zwyczajowych IV. Ustalenie treści normy zwyczajowej V. Zmiana i wygaśnięcie normy zwyczajowej Umowy międzynarodowe I. Wprowadzenie do zagadnień prawa traktatów II. Definicja umowy międzynarodowej III. Rodzaje umów międzynarodowych IV. Elementy umowy międzynarodowej V. Procedura zawierania umów międzynarodowych VI. Zastrzeżenia VII. Wejście w życie umowy międzynarodowej VIII. Przestrzeganie umów międzynarodowych IX. Stosowanie umowy międzynarodowej X. Zmiana umowy międzynarodowej XI. Nieważność umowy międzynarodowej XII. Zawieszenie i wygaśnięcie umowy międzynarodowej Ogólne zasady prawa I. Zagadnienia wprowadzające II. Ogólne zasady prawa w orzecznictwie sądów międzynarodowych Prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych

9 VIII Spis treści Str. Nb. 6. Inne źródła prawa międzynarodowego I. Akty jednostronne państw II. Prawo miękkie (soft law) III. Judykatura IV. Doktryna Rozdział III. Prawo międzynarodowe publiczne w krajowych porządkach prawnych Zagadnienia wprowadzające Relacje między prawem międzynarodowym a prawem krajowym (aspekt formalnoprawny) ujęcie problemu na płaszczyźnie prawa międzynarodowego Relacje między prawem międzynarodowym a prawem krajowym (aspekt formalnoprawny) ujęcie problemu na płaszczyźnie wybranych systemów prawa krajowego I. Zagadnienia wprowadzające II. Prawo międzynarodowe publiczne w porządku prawnym Rzeczypospolitej Polskiej III. Prawo międzynarodowe publiczne w porządku prawnym Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej IV. Prawo międzynarodowe publiczne w porządku prawnym Republiki Federalnej Niemiec V. Prawo międzynarodowe publiczne w porządku prawnym Republiki Francuskiej Relacje między prawem międzynarodowym a prawem krajowym aspekt materialnoprawny I. Prawa człowieka II. Prawo Światowej Organizacji Handlu Rozdział IV. Podmioty prawa międzynarodowego zagadnienia wprowadzające Zarys problematyki Państwo Organizacje międzynarodowe Stolica Apostolska Osoby fizyczne Zakon Maltański Osoby prawne Inne podmioty Rozdział V. Państwo Zagadnienia wprowadzające I. Elementy państwa II. Suwerenność państwa i jej konsekwencje Rodzaje państw Powstanie i upadek państw I. Zagadnienia wprowadzające

10 Spis treści IX Str. Nb. II. Prawo narodów do samostanowienia III. Sposoby powstania i upadku państwa IV. Identyczność i ciągłość państwa Sukcesja I. Zagadnienia wprowadzające II. Sukcesja w odniesieniu do umów międzynarodowych III. Sukcesja w odniesieniu do mienia państwowego, archiwów oraz długów państwowych IV. Sukcesja w odniesieniu do odpowiedzialności międzynarodowej V. Sukcesja w odniesieniu do członkostwa w organizacjach międzynarodowych VI. Sukcesja w odniesieniu do obywatelstwa Uznanie w prawie międzynarodowym Rozdział VI. Elementy państwa terytorium, ludność, organy władzy Terytorium I. Pojęcie terytorium państwowego II. Zasada zwierzchnictwa terytorialnego III. Nabycie terytorium IV. Granice państwa V. Rzeki międzynarodowe VI. Obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego VII. Obszary morskie podlegające ograniczonej suwerenności lub jurysdykcji państwa nadbrzeżnego VIII. Międzynarodowe cieśniny i kanały morskie IX. Przestrzeń powietrzna państwa Ludność I. Obywatelstwo II. Obywatelstwo Unii Europejskiej III. Cudzoziemcy IV. Uchodźcy V. Wybrane zagadnienia międzynarodowego ruchu osobowego Organy władzy państwowej I. Wprowadzenie II. Organy państwa w zakresie stosunków międzynarodowych III. Organy wewnętrzne państwa IV. Organy zewnętrzne państwa V. Misje dyplomatyczne VI. Misje konsularne VII. Misje przy organizacjach międzynarodowych VIII. Misje specjalne IX. Przedstawicielstwa handlowe Rozdział VII. Terytoria niepodlegające suwerenności państwowej Morze pełne I. Pojęcie morza pełnego II. Wolności morza pełnego III. Zasada zwierzchnictwa okrętowego

11 X Spis treści Str. Nb. 2. Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej Obszary podbiegunowe I. Arktyka II. Antarktyka Terra nullius Przestrzeń kosmiczna Rozdział VIII. Organizacje międzynarodowe Zagadnienia wprowadzające I. Rys historyczny II. Tworzenie organizacji międzynarodowych III. Rodzaje organizacji międzynarodowych IV. Funkcje organizacji międzynarodowych V. Organy organizacji międzynarodowych VI. Członkostwo w organizacjach międzynarodowych VII. Organizacje pozarządowe Organizacja Narodów Zjednoczonych I. Rys historyczny i charakterystyka ONZ II. Karta Narodów Zjednoczonych jako umowa międzynarodowa III. Cele i zasady ONZ IV. Członkostwo ONZ V. Organy ONZ VI. Organizacje wyspecjalizowane w systemie ONZ Unia Europejska oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej I. Rys historyczny oraz charakterystyka UE oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej II. Cele UE oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej III. Członkostwo w UE IV. Instytucje UE V. Acquis UE Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie I. Rys historyczny oraz charakterystyka organizacji II. Charakter prawny OBWE III. Cele i zakres działalności OBWE IV. Organy OBWE Rada Europy I. Zarys historyczny oraz cele działalności Rady Europy II. Członkostwo w Radzie Europy III. Organy Rady Europy Organizacje międzynarodowe o charakterze gospodarczym WTO i OECD I. Światowa Organizacja Handlu (WTO) II. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Organizacje międzynarodowe o charakterze polityczno-wojskowym NATO

12 Spis treści XI Rozdział IX. Status osób fizycznych w prawie międzynarodowym Str. Nb. 1. Międzynarodowa ochrona praw człowieka I. Zagadnienia wprowadzające II. Ochrona praw człowieka w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych III. Regionalne systemy ochrony praw człowieka IV. Ochrona praw człowieka w ramach Rady Europy V. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej VI. Ochrona praw człowieka w ramach OBWE Odpowiedzialność jednostki za naruszenie prawa międzynarodowego I. Przestępstwa prawa międzynarodowego; zasada jurysdykcji uniwersalnej II. Prawo norymberskie; pojęcie zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko pokojowi oraz zbrodni przeciwko ludzkości III. Zapobieganie i karanie zbrodni ludobójstwa IV. Międzynarodowy Trybunał Karny dla osądzenia sprawców naruszeń prawa humanitarnego w byłej Jugosławii; Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy V. Trybunał Specjalny dla Sierra Leone VI. Międzynarodowy Trybunał Karny Rozdział X. Odpowiedzialność międzynarodowa państwa Odpowiedzialność za naruszenie prawa międzynarodowego Odpowiedzialność z tytułu działań zgodnych z prawem międzynarodowym Realizacja odpowiedzialności międzynarodowej Rozdział XI. Załatwianie sporów międzynarodowych Zagadnienia wprowadzające Dyplomatyczne sposoby załatwiania sporów I. Negocjacje II. Dobre usługi i mediacja III. Komisje śledcze IV. Koncyliacja Postępowanie przed organami ONZ Postępowanie arbitrażowe i sądowe I. Arbitraż międzynarodowy II. Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej III. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości IV. Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza V. Rozstrzyganie sporów w ramach WTO Rozdział XII. Użycie siły zbrojnej w stosunkach międzynarodowych Zakaz użycia siły w rozwoju historycznym Prawo do indywidualnej i zbiorowej samoobrony System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ

13 XII Spis treści Str. Nb. 4. Interwencja humanitarna Rozbrojenie i ograniczenie zbrojeń Rozdział XIII. Prawo wojenne (międzynarodowe prawo humanitarne) Pojęcie prawa wojennego Źródła i zakres obowiązywania prawa wojennego Działania wojenne I. Początek wojny II. Obszar wojny i teatr wojny III. Skład sił zbrojnych; status kombatanta IV. Środki szkodzenia nieprzyjacielowi V. Zakończenie wojny Osoby chronione I. Ranni, chorzy i rozbitkowie II. Jeńcy wojenni III. Ludność cywilna Okupacja wojenna Neutralność Konflikty zbrojne niemające charakteru międzynarodowego Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża Indeks rzeczowy

14 Wykaz skrótów 1. Konwencje międzynarodowe, inne akty prawne CudzU... ustawa z r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz ze zm.) EKO... Europejska Konwencja o obywatelstwie r. EKPC... Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Pod sta wowych Wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) GATs... Układ Ogólny w sprawie handlu usługami Karta NZ... Karta Narodów Zjednoczonych z r. (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90 ze zm.) KMLC... Konwencja o Międzynarodowym Lotnictwie Cywilnym z r. (Dz.U. z 1959 r. Nr 35, poz. 212 ze zm.) KMS... Konwencja o misjach specjalnych z r. (Dz.U. z 1985 r. Nr 48, poz. 245) KOECD... Konwencja o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju z r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 76, poz. 490) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KPM... Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza z r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 59, poz. 543) KPT... Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439) KPTO... Konwencja wiedeńska o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowymi albo organizacjami międzynarodowymi z r. (United Nations publication, Sales No. E.94.V.5) KSD... Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z r. (Dz.U. z 1965 r. Nr 37, poz. 232) KSK... Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z r. (Dz.U. z 1982 r. Nr 13, poz. 98) KŚOM... Konwencja dotycząca Światowej Organizacji Meteorologicznej z r. (Dz.U. z 1951 r. Nr 11, poz. 85 ze zm.) KWHO... Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia z r. (Dz.U. z 1948 r. Nr 61, poz. 477 ze zm.) ObPolU... ustawa z r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) PaszpU... ustawa z r. o dokumentach paszportowych (Dz.U Nr 143, poz ze zm.)

15 XIV Wykaz skrótów PDPC... Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z r. PPGSK... Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169) PPOP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) St. RE... Statut Rady Europy z r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 118, poz. 565) TEWEA... Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3 ze zm.) TfUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 ze zm.) TP... Traktat Północnoatlantycki z r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 87, poz. 970) TRIPS... Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej TUE... Traktat o Unii Europejskiej z r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 864/30 ze zm.) TUZE... Traktat o Unii Zachodnioeuropejskiej UmMU... ustawa z r. o umowach międzynarodowych (Dz.U. Nr 39, poz. 443 ze zm.) UZ... ustawa zasadnicza RFN 2. Organizacje międzynarodowe DSU... Dispute Settlement Understanding DSB... Dispute Settlement Body EFTA... European Free Trade (Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu) EWEA... Europejska Wspólnota Energii Atomowej EUROATOM... Europejska Wspólnota Energii Atomowej EWWiS... Europejska Wspólnota Węgla i Stali FAO... Food and Agriculture Organization GATT... General Agreement on Tariffs and Trade KBWE... Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie MAEA... Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej MKCK... Miedzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża MOP... Międzynarodowa Organizacja Pracy NATO... Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego OBWE... Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie ODM... Organizacja Dna Morskiego OECD... Organizacja ds. Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OJA... Organizacja Jedności Afrykańskiej ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych OPA... Organizacja Państw Amerykańskich RE... Rada Europy UE... Unia Europejska

16 Wykaz skrótów XV UNESCO... United Nations for Educational, Scientific and Cultural Organization UNICEF... United Nations International Children s Emergency Fund UZE... Unia Zachodnioeuropejska WE... Wspólnoty Europejskie WHO... World Health Organisation WMO... World Meteorological Organisation WNP... Wspólnota Niepodległych Państw WTO... World Trade Organisation 3. Sądy międzynarodowe ETPC... Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS... Europejski Trybunał Sprawiedliwości MTK... Międzynarodowy Trybunał Karny MTPM... Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza MTS... Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości MTW... Międzynarodowy Trybunał Wojskowy STA... Stały Trybunał Arbitrażowy STSM... Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej TS... Trybunał Sprawiedliwości 4. Zbiory dokumentów i periodyki, czasopisma, publikatory AUWr... Acta Universitatis Wratislaviensis AJIL... American Journal of International Law Ann. UMCS... Annales UMCS BFSP... British and Foreign State Practice Biul. CE UW... Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego BYIL... British Yearbook of International Law CMLR... Common Market Law Review Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (Wspólnot Europejskich) EJIL... European Journal of International Law ELRev... European Law Review EB... Eurobiuletyn EPS... Europejski Przegląd Sądowy EPIL... Encyclopedia of Public International Law GSP... Gdańskie Studia Prawnicze GYIL... German Yearbook of International Law GP... Gazeta Prawna HYIL... Hague Yearbook of International Law ICJ Rep... International Court of Justice Reports of Judgements, Advisory Opinions and Orders ICLQ... International and Comparative Law Quarterly ILM... International Legal Materials ILR... International Law Reports

17 XVI Wykaz skrótów ILQ... International Law Quarterly KPP... Kwartalnik Prawa Publicznego KSM... Krakowskie Sprawy Międzynarodowe M.P.... Monitor Polski MEiP.... Myśl Ekonomiczna i Prawna Misc. Iur. Gen.... Miscellanea Iuris Gentium NP... Nowe Prawo Pal.... Palestra PCIJ Publ. seria A... Permanent Court of International Justice, Collection of Judgments ( ) PCIJ Publ. seria A/B... Permanent Court of International Justice, Collection of Judgments, Orders and Advisory Opinions ( ) PCIJ Publ. seria B... Permanent Court of International Justice, Collection of Advisory Opinions ( ) PiP... Państwo i Prawo PiŚ... Prawo i Środowisko PiŻ... Prawo i Życie PL... Przegląd Legislacyjny PM... Prawo Morskie PolYBIL... Polish Yearbook of International Law PPD... Polski Przegląd Dyplomatyczny PPE... Przegląd Prawa Europejskiego PPiA... Przegląd Prawa i Administracji Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo PS... Przegląd Sądowy PSM... Przegląd Stosunków Międzynarodowych Rej.... Rejent RIAA... United Nations Reports of International Arbitral Awards RZN... Rzeszowskie Zeszyty Naukowe SE... Studia Europejskie SI... Studia Iuridica SM... Sprawy Międzynarodowe SP... Studia Prawnicze St.M.... Stosunki Międzynarodowe TRPCZ... Toruński Rocznik Praw Człowieka WPP... Wojskowy Przegląd Prawniczy Zb. Orz.... Zbiór Orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 5. Inne skróty EOG... Europejski Obszar Gospodarczy Nr... numer NZ... Narody Zjednoczone p.n.e.... przed naszą erą poz.... pozycja rez.... rezolucja tekst jedn.... tekst jednolity z.... zeszyt

18 Wykaz stron internetowych Organizacja Narodów Zjednoczonych organizacje wyspecjalizowane ONZ Wysoki Komisarz ONZ ds. Uchodźców (UNHCR) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowy Trybunał Karny Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy Trybunał Specjalny dla Sierra Leone Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (ICRC) Rada Arktyczna (Arctic Council)

19

20 Wykaz podstawowej literatury 1. Wybór podręczników z zakresu prawa międzynarodowego L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, wyd. 12, Warszawa 2011 D. Armstrong, T. Farrell, H. Lambert, International Law and International Relations, wyd. 1, Cambridge 2007 A. Aust, Handbook on International Law, wyd. 2, Cambridge 2010 R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, wyd. 8, Warszawa 2004 I. Brownlie, Principles of Public International Law, wyd. 7, Oxford 2008 A. Cassese, International Law, wyd. 2, Oxford 2004 E. Cała-Wacinkiewicz, Podstawy systemu prawa międzynarodowego. Pytania. Testy. Tablice, wyd. 2, Warszawa 2009 W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, wyd. 2, Warszawa 2004 B. Kuźniak, M. Marcinko, Organizacje międzynarodowe, wyd. 3, Warszawa 2008 T. R. Van Devort, International Law and Organization. An Introduction, wyd. 1, Thousand Oaks London New Delhi 1998 M. Dixon, Textbook on International Law, wyd. 6, Oxford 2007 M. Dixon, R. McCorquodale, S. Williams, Cases & Materials on International Law, wyd. 5, Oxford 2011 M. Evans (red.), International Law, wyd. 3, Oxford 2010 P. Filipek, B. Kuźniak, Prawo międzynarodowe publiczne, testy, kazusy, tablice, słownik, wyd. 4, Warszawa 2010 J. Gilas, Prawo międzynarodowe, wyd. 2, Toruń 1999 D. J. Harris, Cases and Materials on International Law, wyd. 7, London 2010 J. Klabbers, An Introduction to International Institutional Law, wyd. 2, Cambridge 2009 P. Malanczuk, Akehurst s Modern Introduction to International Law, wyd. 7, London New York 1999 M. N. Shaw, International Law, wyd. 6, Cambridge 2008 R. M. M. Wallace, International Law, wyd. 6, London 2009 B. Wierzbicki (red.), Prawo międzynarodowe. Materiały do studiów, wyd. 4, Białystok Wybór zbiorów dokumentów do nauki prawa międzynarodowego S. Bieleń, Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór dokumentów, wyd. 2, Warszawa 1998 P. Łaski, I. Gawłowicz, E. Cała, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego publicznego, wyd. 1, cz. I II, Szczecin 2001 A. Łazowski, Prawo międzynarodowe publiczne, zbiór przepisów, wyd. 1, Kraków 2003 A. Przyborowska-Klimczak, Prawo międzynarodowe publiczne, wyd. 8, Lublin 2008