BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY Raport cząstkowy Wyniki II etapu badań

Transkrypt

1 Karolina Messyasz, Katarzyna Wołyniak BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY Raport cząstkowy Wyniki II etapu badań Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płock 2010

2 Spis treści I. WPROWADZENIE... 4 CZĘŚĆ I BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY - OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 1. Sytuacja społeczno-demograficzna - Katarzyna Wołyniak Sytuacja zdrowotna - Katarzyna Wołyniak Wykształcenie i sytuacja zawodowa - Katarzyna Wołyniak Kwalifikacje osób niepełnosprawnych - Karolina Messyasz Wyznawane wartości i samoocena niepełnosprawnych - Karolina Messyasz Wsparcie społeczne - Karolina Messyasz Odbiór społeczny osób niepełnosprawnych - Karolina Messyasz Stosunek do pracy i sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy - Karolina Messyasz Bariery we wchodzeniu na rynek pracy - Karolina Messyasz CZĘŚĆ II BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY PRACODAWCY 1. Charakterystyka przedsiębiorstw i zatrudnienia - Katarzyna Wołyniak

3 2. Charakterystyka relacji pracodawców z niepełnosprawnymi pracownikami - Katarzyna Wołyniak Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz ocena ich możliwości zawodowych - Karolina Messyasz Bariery aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych - Karolina Messyasz III. PODSUMOWANIE

4 I. WPROWADZENIE Publikacja została przygotowana w ramach realizacji projektu Badanie i diagnoza osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej. Celem głównym projektu jest przeprowadzenie diagnozy potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z przystosowaniem ich do zatrudnienia, a także diagnoza zapotrzebowania na pracę tych osób wśród płockich pracodawców. Cel główny osiągnięty zostanie poprzez zobrazowanie poniższych celów szczegółowych: diagnoza sytuacji społeczno-demograficznej osób niepełnosprawnych, diagnoza sytuacji zdrowotnej osób niepełnosprawnych, diagnoza sytuacji zawodowej osób niepełnosprawnych, diagnoza potrzeb psychospołecznych osób niepełnosprawnych, diagnoza barier formalno-prawnych utrudniających zatrudnianie osób niepełnosprawnych, diagnoza barier mentalnych powodujących dezaktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, wskazanie dróg aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych oraz czynników zachęcających do ich zatrudniania. Badanie kwestionariuszowe zostanie przeprowadzone na próbie 525 osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy MOPS lub niepełnosprawnych zarejestrowanych w MUP w Płocku jako osoby bezrobotne, będące w wieku produkcyjnym oraz na próbie 55 przedstawicieli małych i średnich przedsiębiorstw z terenu miasta Płocka. Całość badania została przeprowadzona przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku. Niniejszy raport stanowi podsumowanie II etapu badania, które zostało zrealizowane na próbie 250 osób niepełnosprawnych i 25 pracodawców z terenu Płocka, w okresie od 1 czerwca do 31 lipca 2010 r. Przedstawione w nim wyniki należy traktować jedynie jako cząstkowy obraz sytuacji osób niepełnosprawnych, bowiem dopiero raport z całości przeprowadzonego badania stanowić będzie podstawę do formułowania wniosków i sądów. 4

5 CZĘŚĆ I BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 5

6 Raport ten stanowi opracowanie wyników z drugiego etapu badania realizowanego w ramach projektu Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy. W okresie od 1 czerwca do 31 lipca 2010 r. zostało przeprowadzonych 250 wywiadów kwestionariuszowych z osobami niepełnosprawnymi, które korzystają z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Płocku. Głównym celem tego badania jest zdiagnozowanie sytuacji społeczno-demograficznej, zdrowotnej i zawodowej osób niepełnosprawnych, a także wskazanie potrzeb psychospołecznych, barier mentalnych i formalno-prawnych, które utrudniają zdobycie i podjęcie pracy. 1. SYTUACJA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA Kwestionariusz wywiadu został podzielony na kilka obszarów. Pierwszy z nich dotyczył sytuacji społeczno-demograficznej osób niepełnosprawnych. Respondenci należą do różnych kategorii wiekowych (pyt. 1). Szczegółowy podział badanych ze względu na wiek przedstawia poniższy wykres. Wiek respondentów 22,0% 1,6% 6,4% 5,2% 8,4% 9,6% 6,8% lat lata lat lata lat 19,6% 11,2% 9,2% lata lat lat lat lat 6

7 Najwięcej osób niepełnosprawnych, które wzięły udział w II etapie badania mieści się w przedziale wiekowym między lat (22%) oraz między lata (19,6%). Najmniej jest osób w wieku lat 1,6%. Kolejne pytanie dotyczyło wykształcenia. Ogółem 42,0% respondentów posiada wykształcenie zawodowe, ponad ¼ wykształcenie podstawowe, tylko 5,2% niepełnosprawnych ma wykształcenie wyższe pełne lub wyższe zawodowe. Wykształcenie repondentów 2,0% 3,6% 1,6% 2,0% wyższe pełne 26,0% 8,0% 14,4% wyższe zawodowe policealne, pomaturalne średnie ogólnokształcące średnie techniczne 42,0% zawodowe podstawowe niepełne podstawowe ( w tym gimnazjalne) Wśród badanych znalazło się 43,6% kobiet i 56,4% mężczyzn, tak więc obie płcie były reprezentowane praktycznie w równym stopniu. Następne pytanie, które zadaliśmy niepełnosprawnym dotyczyło ich przynależności do grup społeczno-zawodowych (pyt. 4). Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wynika z nich, że najliczniejszą grupę stanowią osoby, które zaliczają się do grupy robotników wykwalifikowanych 22,4%, renciści i emeryci 20% oraz robotnicy niewykwalifikowani 18,4%. 7

8 Przynależnośd do grup społeczno-zawodowych 2,0% 0,8% 5,6% 3,2% 16,0% 20,0% 22,4% 10,8% 0,8% 18,4% kadra kierownicza, inteligencja pracownicy fizyczno-umysłowi robotnicy niewykwalifikowani renciści, emeryci klient MOPS pracownicy umysłowi niższego szczebla robotnicy wykwalifikowani prowadzący własną działalnośd gospodarczą uczniowie i studenci inna Nasi respondenci to przede wszystkim osoby stanu wolnego 35,6% wskazań, pozostające w związkach małżeńskich 28% wskazań lub rozwiedzione 24% wskazań (pyt. 5). Stan cywilny respondentów 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 35,6% 28,0% 24,0% 6,4% 5,6% 8

9 Ponad połowa osób niepełnosprawnych 54% prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe, co pozwala wysnuć wniosek, ze są to osoby samotne. Ogółem prawie 34% badanych prowadzi gospodarstwo domowe jeszcze z jedną lub dwoma osobami. Tylko w przypadku 1,2% respondentów gospodarstwo domowe składa się z więcej niż pięciu osób (pyt. 6). Spośród osób niepełnosprawnych najwięcej tworzy gospodarstwo domowe z dzieckiem/dziećmi 23,2% lub ze współmałżonkiem 22%. Proszę powiedzied z ilu osób składa się Pana/i gospodarstwo domowe 15,6% 17,6% 6,4% 4,8% 1,2% 54,0% prowadzę samodzielnie gospodarstwo domowe z dwóch osób z trzech osób z czterech osób z pięciu osób powyżej 5 osób 9

10 25,0% Proszę wskazad z kim tworzy Pan/Pani wspólne gospodarstwo domowe 22,0% 23,2% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 10,4% 6,0% 4,8% 1,6% 0,8% 0,8% 0,8% 0,4% Ogółem 12% respondentów prowadzi gospodarstwo domowe wspólnie z jedną osobą niepełnosprawną (8,8% wskazań), z dwoma osobami (1,6% wskazań) oraz trzema osobami (0,4% wskazań) (pyt. 8 i 9). Zapytaliśmy także osób uczestniczących w badaniu, kto z ich gospodarstwa domowego pracuje zawodowo. Uzyskaliśmy następujące odpowiedzi, które zostały przedstawione poniżej (pyt. 10). 10

11 Członek rodziny, który pracuje zawodowo 26,4% 8,4% 4,4% 2,0% 2,0% 0,8% małżonek/małżonka rodzic rodzeostwo dziecko partner/partnerka dalszy krewny nikt nie pracuje 0,4% Z wykresu wynika, że najwięcej (ponad ¼) jest gospodarstw domowych, w których nikt nie pracuje. Tylko w 8,4% gospodarstw pracuje jedno z małżonków, w przypadku 4,4% rodzic. Jakie są przyczyny takiej sytuacji? Co jest podstawowym źródłem utrzymania dla tych osób? Być może odpowiedzi udzielą nam sami zainteresowani odpowiadając na pytania w dalszej części wywiadu, które dotyczyły ich zawodowej sytuacji. Chcieliśmy się także dowiedzieć jakie wykształcenie mieli rodzice respondentów (pyt. 11 i 12). 11

12 Wykształcenie matki 3,6% 3,6% 0,8% 0,4% 15,6% 4,0% wyższe magisterskie wyższe zawodowe policealne 49,6% 19,6% średnie ogólnokształcące średnie techniczne zawodowe podstawowe niepełne podstawowe Wykształcenie ojca 2,8% 3,2% 34,0% 6,8% 9,6% wyższe magisterskie średnie ogółnokształcące średnie techniczne 36,8% zawodowe podstawowe niepełne podstawowe Z rozkładu odpowiedzi wynika, że oboje rodzice mieli przede wszystkim wykształcenie podstawowe (matka 49,6%, ojciec 34%) oraz zawodowe (matka 19,6%, ojciec 36,8%). Wykształcenie wyższe posiadało 4,45% matek i 3,3% ojców, co wyraźnie miało wpływ na wykształcenie ich dzieci. 12

13 Kolejne kwestie poruszone w wywiadzie kwestionariuszowym dotyczyły sytuacji finansowej osób niepełnosprawnych. Średni dochód rodziny wynosi mniej niż 500 zł (43,2% wskazań), dla ponad ¼ badanych mieści się on w przedziale 500 a 1000 zł (32% wskazań). Trzy osoby (1,2%) zadeklarowały dochód w przedziale zł, natomiast, w porównaniu do poprzedniego badania, nie ma osób, które nie posiadają w ogóle dochodu. Nie zmienia to jednak faktu, iż sytuacja finansowa niepełnosprawnych jest bardzo zła. Główne źródło utrzymania dla ponad ¾ respondentów (81,6%) stanowi pomoc opieki społecznej albo otrzymywana renta (30%). Tylko 9,6% niepełnosprawnych osiąga dochody z pracy stałej. Żadna z badanych osób nie posiada oszczędności (pyt. 13 i 14). 2,0% Średni dochód miesięczny rodziny 2,0% 2,8% 0,4% 0,8% 3,2% 4,0% 7,2% 43,2% 32,0% zł poniżej 500 zł zł zł zł zł zł zł zł zł 13

14 Źródła utrzymania osób niepełnosprawnych 90,0% 80,0% 81,6% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 4,8% 9,6% 0,8% 2,8% 0,4% 14,4% pozostaję na utrzymaniu członkow rodziny praca stała własna działalnośd gospodarcza praca dorywcza pomoc opieki społecznej renta pomoc instytucji charytatywnej inne Prawie wszyscy badani (99,6%) korzystają z pomocy instytucji wsparcia społecznego, takich jak Ośrodki Pomocy Społecznej, Caritas, Polski Czerwony Krzyż (pyt. 15). Prawie 2/3 niepełnosprawnych (60,8%) korzysta z pracy socjalnej. Ogółem 44,8% dostaje pomoc finansową w postaci zasiłku stałego, zasiłku celowego (25,2% wskazań), innych zasiłków (13,2%) oraz zasiłku okresowego (5,2% wskazań). Tylko 6,8% respondentów korzysta z pomocy rzeczowej, tzn. z posiłków, ubrań, itp. Tak jak i w poprzednim badaniu, osoby niepełnosprawne raczej nie korzystają z usług opiekuńczych czy wsparcia psychicznego 7,6% (zapewnianego przez psychologów czy doradców zawodowych). Z innych form pomocy korzysta 8% ankietowanych. Możliwość korzystania ze stałego zasiłku wpływa negatywnie na chęć pozyskania zatrudnienia przez osobę niepełnosprawną. Chcieliśmy się również dowiedzieć co respondenci sądzą o swojej sytuacji materialnej. 14

15 Sytuacja materialna osób niepełnosprawnych 48,0% 10,4% 4,4% 37,2% żyję bardzo biednie żyję skromnie żyję przeciętnie żyję dostanio Prawie ½ (48%) niepełnosprawnych uważa, iż żyje skromnie i musi być oszczędna, aby wystarczyło im pieniędzy na podstawowe potrzeby. Mniej (37,2%) badanych twierdzi, że żyje bardzo biednie i nie wystarcza im pieniędzy nawet na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Ogółem 10,4% osób żyję przeciętnie i starcza im środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb. W porównaniu do poprzedniego badania wzrosła liczba respondentów (4,4%), którzy uważają, iż żyją dostatnio i mogą sobie pozwolić na wiele rzeczy. 15

16 2. SYTUACJA ZDROWOTNA Następny obszar badania dotyczył sytuacji zdrowotnej osób niepełnosprawnych. Pierwsze pytanie z tej części dotyczyło rodzaju niepełnosprawności badanego (pyt. 18). Rodzaj niepełnosprawności upośledzenie umysłowe 17,6% 16,8% 7,6% 14,5% 6,0% 8,0% choroby psychiczne zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu choroby narządu wzroku 3,2% 4,8% upośledzenie narządu ruchu epilepsja 25,6% 31,2% choroby układu oddechowego i krążenia choroby układu pokarmowego 6,0% choroby układu moczowo-płciowego choroby neurologiczne inne Wśród respondentów najwięcej cierpi na upośledzenie narządów ruchu (31,2%), na choroby układu oddechowego i krążenia (25,6%) i choroby narządu wzroku (17,6%), najmniej na choroby układu moczowo-płciowego (3,2%). Ponad 2/3 badanych (67,6%) ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności, 15,6% znaczny stopień niepełnosprawności, 12,4% lekki stopień niepełnosprawności. Ogółem 3,2% osób niepełnosprawnych jest całkowicie niezdolna do pracy, a 1,2% częściowo niezdolna do pracy (pyt. 19). 16

17 3,2% 1,2% Stopieo niepełnosprawności 12,4% 15,6% lekki umiarkowany znaczny całkowitej niezdolności do pracy częściowej niezdolności do pracy 67,6% Orzeczony stopień niepełnosprawności ma charakter trwały, czyli został orzeczony na stałe dla prawie ¾ respondentów (71,2%); pozostali mają orzeczony stopień niepełnosprawności okresowo 28,8% (pyt. 20). Zapytaliśmy respondentów jakie są przyczyny ich niepełnosprawności (pyt. 21). Prawie ¾ (74,8%) osób niepełnosprawność nabyło w skutek choroby lub wypadku, dla 13,2% jest uwarunkowana genetycznie (ujawniła się po urodzeniu lub później), a dla 12,0% jest wrodzona (została nabyte w okresie prenatalnym). Przyczyny niepełnosprawności 74,8% 13,2% 12,0% uwarunkowane genetycznie wrodzone nabyte 17

18 Ogółem u 68,8% badanych niepełnoprawność pojawiła się w wieku dorosłym, we wczesnym dzieciństwie (do 3-go roku życia) u 15,6%; w wieku szkolnym u 8,4%; w okresie dorastania u 5,6% i wieku przedszkolnym u 1,6% osób niepełnosprawnych (pyt. 22). Moment pojawiewnia się niepełnosprawności 68,8% 15,6% 1,6% 8,4% 5,6% we wczesnym dzieciostwie w wieku przedszkolnym w wieku szkolnym w okresie dorastania w okresie dorosłości Z tytułu niepełnosprawności osoby niepełnosprawne mogą otrzymywać m.in. świadczenia rentowe. Wśród respondentów tylko 32,4% otrzymuje rentę i jest ona wypłacana przede wszystkim z ZUS-u (25,2%) oraz rentę socjalną 8,4% (pyt. 23 i 24). Ponad 2/3 osób niepełnosprawnych nie otrzymuje renty z tytułu swojej niepełnosprawności. W zależności od stopnia i rodzaju swojej niepełnosprawności osoby niepełnosprawne potrzebują w życiu codziennym pomocy innych. Jednak jak wskazują wyniki naszego badania 63,2% badanych radzi sobie samodzielnie; 27,6% potrzebuje pomocy częściowej, a tylko 8,8% osób niepełnosprawnych potrzebuje pomocy stałej (pyt. 25). 18

19 Pomoc osób drugich przy wykonywaniu podstawowych czynności w życiu codziennym 8,8% tak, potrzebuję stałej pomocy 27,6% tak, potrzebuję pomocy częściowej 63,2% nie, jestem samodzielny/a Poprosiliśmy respondentów, aby ocenili swoją kondycję zdrowotną i sprawność fizyczną (pyt 26). Wyniki zostały przedstawione na poniższym wykresie. Poziom kondycji zdrowotnej i sprawności 1,6% 23,2% 16,0% 59,2% jest dobra ani dobra, ani zła jest zła trudno powiedzied Ponad połowa badanych (59,2%) ocenia swoją kondycję ani jako dobrą, ani jako złą; 23,2% jako złą; 16,0% jako dobrą. Generalnie poziom kondycji zdrowotnej i fizycznej osób niepełnosprawnych jest nienajlepszy. Poza tym, jak wskazują odpowiedzi na kolejne pytanie, dotyczące szansy na odzyskanie zdrowia i sprawności (pyt 27.), prawie 2/3 badanych 19

20 (63,2%) nie ma szansy na powrót do zdrowia, ponieważ zmiany, które zaszły w ich zdrowiu są nieodwracalne. Ogółem 24,8% niepełnosprawnych raczej nie ma szansy na odzyskanie zdrowia, 8,8% raczej ma taką szansę, a tylko 1,6% zdecydowanie ma szansę, aby całkowicie odzyskać zdrowie i sprawność. Szansa na ozdyskanie zdrowia i sprawności 80,0% 60,0% 63,2% 40,0% 20,0% 0,0% zdecydowanie tak 1,6% 8,8% raczej tak 24,8% raczej nie zdecydowanie nie, zmiany są nieodwracalne 1,6% trudno powiedzied Osoby niepełnosprawne mogą i powinny korzystać z różnych form rehabilitacji. Wyniki naszego badania wskazują, że prawie 2/3 (66%) niepełnosprawnych niestety nie korzysta w ogóle z rehabilitacji zdrowotnej, od czasu do czasu korzysta z niej 21,6%, a tylko 12,8% osób niepełnosprawnych korzysta regularnie (pyt. 28). Należy zadać pytanie jakie mogą być przyczyny takiej sytuacji. Jednym z głównych powodów jest niewątpliwie brak środków finansowych. Z odpowiedzi na kolejne pytanie wynika, iż osoby niepełnosprawne nie są w stanie same opłacić rehabilitacji. Otrzymują na nią refundację z NFZ (32%), samodzielnie opłacają rehabilitację 1,6%; częściowo koszty pokrywa NFZ, a częściowo sami; korzystają z pomocy organizacji pozarządowych lub z innych źródeł po 0,4% badanych. 20

21 Czy korzysta Pan/Pani z rehabilitacji zdrowotnej? 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% 12,8% 21,6% 65,6% tak, regularnie tak, od czasu do czasu nie Zapytaliśmy także osoby niepełnosprawne, czy posiadają sprzęt rehabilitacyjny, który ułatwia im wykonywanie codziennych czynności (pyt. 30). Aż 83,6% badanych nie posiada takiego sprzętu, a tylko 15,2% dysponuje sprzętem rehabilitacyjnym. Sprzęt ten to m.in.: kule, protezy, wózek inwalidzki, rower rehabilitacyjny, para-podium, aparat słuchowy i inne (pyt. 31). Sprzęt rehabilitacyjny posiadany przez osoby niepełnosprawne 2,8% 5,2% kule 2,0% protezy wózek inwalidzki 1,2% para-podium rower rehabilitacyjny 0,4% 3,2% 0,8% aparat słuchowy inne 21

22 Osoby niepełnosprawne mogą korzystać z turnusów rehabilitacyjnych dofinansowanych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Przerażające są wyniki uzyskane w tym pytaniu. Aż 89,6% osób nigdy nie skorzystało z takiej możliwości. W ciągu ostatnich 2-3 lat raz udział wzięło w takim turnusie 7,2% respondentów, więcej niż trzy razy 1,6%; dwa lub trzy razy tylko 0,8% (pyt. 32). Udział w dofinansowanych przez PFRON turnusach rehabilitacyjnych 89,6% 7,2% 0,8%0,8% 1,6% raz dwa razy trzy razy więcej niż trzy razy nigdy Poprosiliśmy uczestników wywiadów, aby dokonali oceny dostępności świadczeń i usług zdrowotnych w Płocku (pyt. 33). Ocena ta wypadła pozytywnie, pond 2/3 badanych uważa, że dostępność to tych usług jest dobra lub bardzo dobra. Należy jednak zwrócić uwagę, że ponad ¼ respondentów ocenia dostępność do usług i świadczeń zdrowotnych źle lub bardzo źle (27,6%). 22

23 Ocena dstępności świadczeo i usług zdrowotnych w Płocku 4,0% 10,0% 4,4% 17,6% 64,0% bardzo dobrze raczej dobrze raczej źle zdecydowanie źle trudno powiedzied 23

24 3. WYKSZTAŁCENIE I SYTUACJA ZAWODOWA Trzecia część badania poruszała zagadnienia dotyczące edukacji i doświadczenia zawodowego osób niepełnosprawnych. W związku z tym zapytaliśmy badanych jaki jest ich wyuczony zawód (pyt. 34). Wyuczony zawód 0,4% 0,4% 2,8% 16,0% 10,4% 2,8% 15,2% 26,8% Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy (kadra zarządzająca, dyrektorzy, naczelnicy) Specjaliści (wykładowcy, lekarze, prawnicy, zawody artystyczne) Technicy i inny średni personel (leśnicy, pielęgniarki, nauczyciele, księgowi, sanitariusz) Pracownicy biurowi (sekretarki, asystentki, urzędnicy) Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (kelner, kosmetyczka, fryzjer, krawiec, masażysta, stomatolog) Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (monteży, ślusarze, stolarz, rolnik, ogrodnik) Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeo (również kierowcy, zaopatrzeniowcy) Pracownicy przy pracach prostych (sprzątaczka, stróż, ochrona, magazynier) Jak wynika z powyższego wykresu najwięcej respondentów 26,8% posiada zawód robotnika, dużą grupę stanowią także operatorzy i monterzy maszyn 16%, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 15,2% oraz technicy i inny średni personel 10,4% Najmniejszą grupę stanowią pracownicy biurowi i specjaliści po 2,8% wskazań oraz pracownicy przy pracach prostych i parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy po 4% wskazań. W następnym pytaniu (pyt. 35) osoby niepełnosprawne miały odnieść się do stwierdzeń, które charakteryzowały stosunek zdobytego przez nich wykształcenia do współczesnych wymagań rynku pracy. Uzyskaliśmy następujące odpowiedzi. Jedna czwarta badanych nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie. 24

25 Stsunek zdobytego zawodu do współczesnych wymagao rynku pracy 2,8% uważam, że mogę bez problemu znaleźd pracę w swoim zawodzie 13,2% 18,4% 9,2% uważam, że mogę znaleźd pracę w swoim zawodzie, ale wymaga to sporo zachodu i starao mam bardzo duże problemy ze znalezieniem pracy 54,0% nie ma pracy w moim zawodzie trudno powiedzied Ponad połowa (54%) niepełnosprawnych ma bardzo duże problemy ze znalezieniem pracy, a 13,2% uważa, że nie ma pracy w ich zawodzie. Tylko 9,2% osób twierdzi, że może bez problemu znaleźć pracę w swoim zawodzie. Prawie 1/5 badanych (18,4%) nie potrafiła określić czy łatwo czy trudno jest jej znaleźć pracę. Dlatego też należy podjąć działania, aby pomóc tym osobom w znalezieniu pracy, ale także ich samych zaktywizować do działania. Zwłaszcza, iż spośród respondentów pracuje zawodowo tylko 8,8% (pyt. 36). Najwięcej osób pracuje krócej niż 6 miesięcy 2,4%; od ponad dwóch lat do pięciu lat 2,0%; powyżej 30 lat 1,6%; od roku do dwóch lat 1,2%; od ponad dwudziestu lat do trzydziestu lat 0,8%; od ponad pół roku do roku i od ponad pięciu lat do dziesięciu lat 0,4%, (pyt. 37). 25

26 Długośd lat pracy krócej niż sześd miesięcy 0,8% 1,6% 2,4% od ponad pół roku do roku od roku do dwóch lat 0,4% 2,0% 1,2% 0,4% od ponad dwóch lat do pięciu lat od ponad pięciu lat do dziesięciu lat od ponad dwudziestu lat do trzydziestu lat powyżej trzydziestu Osoby te pracują na otwartym rynku pracy 6,4%; w zakładzie pracy chronionej 1,2%, prowadzą własną działalność gospodarczą 0,8% oraz w innych miejscach 0,4% wskazań (pyt. 38). Są zatrudnione w różnych działach gospodarki. Szczegółowy rozkład odpowiedzi został przedstawiony na poniższym wykresie (pyt. 39). Działy gospodarki, w których zatrudnione są osoby niepełnosprawne 0,4% 0,8% 2,8% 1,6% 2,4% 0,4% 0,4% przemysł handel kultura i sztuka ochrona zdrowia, opieka społeczna i kultura fizyczna administracja, wymiar sprawiedliwości i ochrona narodowa usługi inne 26

27 Najwięcej osób niepełnosprawnych pracuje w sektorze usług 2,8%; w ochronie zdrowia, opiece społecznej 2,4% oraz w handlu 1,6%. Pracują na stanowiskach pracowników przy pracach prostych 4,4%, jako pracownicy biurowi 1,6%; robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 1,2%, a także jako specjaliści, technicy i inny średni personel; pracownicy usług osobistych i sprzedawcy; operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń po 0,4% wskazań (pyt. 40). 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 0,4% 0,4% specjaliści Stanowisko zatrudnienia respondentów technicy i inny średni personel 1,6% pracownicy biurowi 0,4% pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 1,2% robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 0,4% 4,4% operatorzy i pracownicy przy monterzy maszyn pracach prostych i urządzeo Stanowiska te są przystosowane dla niepełnosprawnych w przypadku 31,8%, czyli ponad 2/3 badanych pracuje na stanowiskach nieprzystosowanych dla osób niepełnosprawnych (pyt. 41). Spośród osób, które obecnie pracują prawie ½ chciałby zmienić pracę (pyt. 42). Osoby niepełnosprawne, które w chwili obecnej nie pracują mają przede wszystkim inny status 36,0% wskazań; status osoby bezrobotnej 27,2% wskazań; są na rencie 25,2% lub studiują 1,6% (pyt. 43). 27

28 Status w związku z brakiem zatrudnienia 40,0% 20,0% 1,6% 25,2% 27,2% 36,0% 0,0% jestem studentem/ką jestem rencistą/ką bezrobotnym/ą inne Najczęściej wymieniane przez osoby niepełnosprawne powody pozostawania bez pracy to: zwolnienie na skutek redukcji etatów 23,2%; wygaśnięcie umowy i brak jej przedłużenia oraz brak wcześniejszej pracy 20,4%; rozwiązanie umowy o pracę oraz zły stan zdrowia i chorobę 9,6%; inne powody 7,6% (pyt. 44). Powody pozostawania bez pracy 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 9,6% 23,2% 20,4% 20,4% 9,6% 7,6% rozwiązałem umowę o pracę zostałem zwolniony na skutek redukcji etatów nigdy nie pracowałem wygaśnięcie umowy, brak przedłużenia stan zdrowia, choroba inne Ponad połowa respondentów nie jest zarejestrowana w urzędzie pracy (56%), prawie 1/5 (18%) ma status osoby poszukującej pracy nie pozostającej w zatrudnieniu, status osoby bezrobotnej ma 11,6% badanych, natomiast 5,6% nie jest zarejestrowana w urzędzie pracy, 28

29 ale jest aktywnym niepełnosprawnym (pyt. 45). Tylko jedna osoba spośród zarejestrowanych w urzędzie pracy dostaje zasiłek dla bezrobotnych, pozostałe nie mają prawa do zasiłku (pyt. 46). Długość bezrobocia respondentów przedstawia się następująco (pyt. 47): 0,4% Długośd bezrobocia respondentów 1,2% 4,0% 4,4% 4,4% 21,2% 51,6% 3,6% krócej niż sześd miesięcy od ponad pół roku do roku od roku do dwóch lat od ponad dwóch lat do trzech lat od ponad trzech lat do czterech lat od ponad czterech lat do pięciu lat ponad pięd lat nigdy nie pracowałem/łam Z powyższego wykresu wynika, iż ponad połowa badanych osób niepełnosprawnych pozostaje bez pracy od ponad pięciu lat. Osoby te będzie bardzo ciężko przekonać do aktywnego poszukiwania pracy i innych działań mających podnieść kwalifikacje czy umiejętności. Zwłaszcza, że jak wynika z odpowiedzi na kolejne pytanie w chwili obecnej pracy poszukuje 31,6% respondentów; a w ogóle pracy nie szuka prawie połowa badanych (48,4%), natomiast 11,2 % w tej chwili nie szuka pracy, ale zamierza uczynić to w przyszłości (pyt. 48). 29

30 Czy obecnie poszukuje Pan/Pani pracy? 11,2% 31,6% 48,4% tak nie nie, ale w przyszłości zamierzam Zapytaliśmy osoby niepełnosprawne w jaki sposób poszukują pracy (pyt. 49). Większość respondentów szuka zatrudnienia poprzez urząd pracy (18,8% wskazań), niewiele mniej poprzez znajomych (18,4%), poprzez ogłoszenia w prasie (12%); Internet (10,8%), przez dawanie własnego ogłoszenia (5,2%) oraz poprzez wysyłanie z własnej inicjatywy CV do różnych firm (0,8%). Jak widać niepełnosprawni aktywnie poszukują pracy, ale właściwie nie przejawiają w tym działaniu własnej inicjatywy. Sposoby poszukiwania pracy 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 18,8% przez urząd pracy 12,0% przeglądam ogłoszenia w prasie 5,2% sam/a daję ogłoszenia 10,8% przez Internet 18,4% przez znajomych 0,8% sam/a z własnej inicjatywy wysyłam swoje CV do różnych firm 30

31 Ogółem 23,6% osób, które poszukują pracy byłyby skłonne podjąć ją od zaraz, natomiast około 6% osób chciałoby podjąć pracę najwcześniej za pół roku lub później (pyt. 49). Najwięcej z nich chciałoby pracować jako pracownicy przy pracach prostych (16,4%), pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (6,4%) oraz jako robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. Od kiedy byłby/aby Pan/Pani skłonny/a podjąd pracę zawodową? 25,0% 23,6% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% od zaraz 2,4% wraz z początkiem kolejnego tygodnia 0,4% za dwa tygodnie 0,8% w przyszłym miesiącu 6,0% za pół roku 5,2% za rok i dłużej 4,4% trudno powiedzied Stanowisko zatrudnienia, na którym chciałaby pracowad osoby niepełnosprawne 2,8% 2,0% specjaliści 16,4% 4,4% technicy i inny średni personel pracownicy biurowi 6,4% pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 2,4% 5,2% robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy operatorzy i monterzy maszyn i urządzeo pracownicy przy pracach prostych 31

32 Ogółem 33,6% chciałaby respondentów pracować na otwartym rynku pracy, w zakładzie pracy chronionej 10,4%; pracę chałupniczą chciałoby wykonywać 2,8% badanych (pyt. 52). Osoby niepełnosprawne najlepiej czułyby się w przedsiębiorstwie małym (do 50 pracowników) 22,8% wskazań, w średnim (od 51 do 250 pracowników) 16,4% wskazań, w dużym (powyżej 250 pracowników) 2,4% wskazań, a 5,2% badanych nie potrafiło wskazać, gdzie chciałoby pracować (pyt 53). Jako najlepszą dla siebie formę zatrudnienia osoby niepełnosprawne wskazywały umowę o pracę na cały etat 33,6%; umowę o pracę na pół etatu lub umowę zlecenie 6,4%. Respondenci nie byli zainteresowani pracą na umowę o dzieło, w wolontariacie oraz na stażu (pyt. 54). Poprosiliśmy badane osoby niepełnosprawne o podanie za jaką kwotę miesięcznie byłby w stanie podjąć pracę (pyt. 55). Odpowiedzi przedstawiały się następująco: Miesięczna kwota wynagrodzenia, dla której respondent byłby 2,0% w stanie podjąd prac 0,4% 0,4% 10,8% 14,4% 18,4% zł zł zł zł zł zł Najwięcej osób niepełnosprawnych byłoby skłonnych podjąć pracę jeśli miesięczna kwota wynagrodzenia wynosiłaby między 1001 a 1500 złotych 18,4% wskazań, między 500 a 1000 zł 14,4%, między 1501 a 2000 zł 10,8%. Badanie miało też dać odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu niepełnosprawni byliby w stanie podjąć działania dla zdobycia pracy (pyt. 56). Przedstawiliśmy im gotową kafeterię działań i uzyskaliśmy następujące rezultaty. Dla zdobycia pracy osoby niepełnosprawne zdecydowanie tak i raczej tak przekwalifikowałby się 32,4%; pracowałby poniżej kwalifikacji 29,6%; zrezygnowałby ze świadczeń społecznych 28,8%; dojeżdżałyby do pracy 26,4%, rozpoczęłyby własną działalność gospodarczą 10,4%; przeprowadziłby się 8% wskazań. Natomiast zdecydowanie nie 32

33 i raczej nie osoby niepełnosprawne zmieniłyby miejsca zamieszkania 38%, nie rozpoczęłyby własnej działalności gospodarczej 35,6%, a także nie zdecydowałby się dojeżdżać do pracy 20% wskazań. Działania, jakie byliby w stanie podjąd respondenci w celu zdobycia pracy zrezygnowad ze świadczeo społecznych 28,8% 14,8% 2,0% pracowad poniżej kwalifikacji 29,6% 15,6% 0,8% rozpocząd własną działalnośd gospodarczą 10,4% 35,6% 0,4% przeprowadzid się 8,0% 38,0% 0,4% dojeżdżad do pracy 26,4% 20,0% 0,0% przekwalifikowad się 32,4% 13,6% 0,4% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% 50,0% zdecydowanie tak i raczej tak raczej nie i zdecydowanie nie trudno powiedzied Kolejne pytanie dotyczyło udziału respondentów w formach ustawicznego kształcenia w ciągu ostatnich 2-3 lat (pyt. 57). Niestety ponad ¾ badanych (81,2%) nie brało udziału w żadnych kursach ani szkoleniach, najwięcej osób skorzystało z kursów przyuczających do nowego zawodu 8,4% osób oraz w kursie komputerowym 6%. 33

34 Formy ustawicznego kształcenia, w których respondeci wzięli udział w ciągu ostatnich 2-3 lat 0,8% 3,2% 81,2% 8,4% 6,0% 4,0% 4,8% 0,8% 0,4% 1,2% 1,2% 1,2% kursy doszkalające w ramach posiadanego zawodu kursy przyuczające do nowego zawodu kursy komputerowe kursy językowe kursy przygotowujące do poszukiwania pracy, np. pisania CV, pisania listów motywacyjnych szkolenia dotyczące rozwijania umiejętności komunikacyjnych szkolenia z autoprezentacji szkolenia z zakresu zarządzania stresem, lękiem szkolenia z zakresu radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi szkolenia integracyjne, aktywizujące nie uczestniczyłem/am w żadnych kursach ani szkoleniach inne Jak wynika z powyższego wykresu osoby niepełnosprawne nie korzystają z kursów i szkoleń. Trzeba postawić pytanie jakie są tego powody. Czy sytuacja ta wynika z bierności osób niepełnosprawnych czy z braku informacji o kursach i szkoleniach skierowanych do tej grupy osób, czy może są jeszcze jakieś inne przyczyny? Kursy, w których brali udział niepełnosprawni były finansowane przez inne instytucje bądź osoby 12,4% oraz urząd pracy 6,4% wskazań. Sami niepełnosprawni nie finansowali 34

35 szkoleń bądź kursów. (pyt. 58). Ogółem 13,6% tych form kształcenia ustawicznego była współfinansowana z Europejskiego Funduszu Społecznego (pyt. 59). 4. KWALIFIKACJE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Jednym z celów przeprowadzonego badania była diagnoza posiadanych przez osoby niepełnosprawne umiejętności, kompetencji i atrybutów materialnych, które w dzisiejszym świecie wydają się być niezbędne. Wielu niepełnosprawnych niestety nie posiada na własny użytek atrybutów potrzebnych obecnie w prawie każdej pracy, szczególnie tych bardziej atrakcyjnych i zaawansowanych. Większość posiada w swoim gospodarstwie domowym co najmniej jeden odbiornik telewizyjny (89,2%), nieco mniejszy odsetek posługuje się telefonem komórkowym, na własny użytek posiada go 75,9% respondentów. Natomiast tylko niewiele więcej niż 1/3 badanych posiada komputer (36,8%), obsługiwać go jednak potrafi prawie połowa badanych (46,8%). Podobny obraz rysuje się w kontekście posiadania dostępu do Internetu, w swoim gospodarstwie domowym posiada go zaledwie 31,3%, co stanowi prawie dokładne odzwierciedlenie odsetka respondentów posiadających komputer. Co ciekawe, więcej osób deklaruje umiejętność obsługi Internetu niż posiada go we własnym gospodarstwie domowym (40,3%). Zaledwie co siódmy badany (15,6%) deklaruje umiejętności obsługi bardziej zaawansowanych programów komputerowych. Zmienne obrazujące posiadanie komputera i dostępu do Internetu pozwalają badaczowi na dwojakiego rodzaju przypuszczenia. Po pierwsze, można stwierdzić, iż we współczesnym świecie posiadanie komputera jest już nierozłączne z podłączeniem do sieci informatycznej. Po drugie, niestety dość niepokojącym zjawiskiem jest niski odsetek (niewiele ponad 1/3 badanych) posiadania obu tych atrybutów przez osoby niepełnosprawne, co we współczesnych realiach oznacza często kolejny obszar wykluczenia społecznego. Nieco więcej niż ¼ niepełnosprawnych posiada prawo jazdy (28%), ale zaledwie co dziesiąty posiada własny samochód (10,9%). Podobnie wygląda rozkład odpowiedzi na pytanie o znajomość języków obcych. Na poziomie co najmniej komunikatywnym, jedynie ¼ badanych deklaruje znajomość przynajmniej jednego języka obcego (27,9%), a umiejętność obsługi urządzeń biurowych - 25,5%. Prawie połowa badanych zgłasza umiejętności 35

36 napisania CV oraz listu motywacyjnego - 47,4%, a 37,1% respondentów deklaruje przygotowanie w zakresie autoprezentacji. Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawiają poniższe wykresy. Posiadane przedmioty Samochód 10,9% Telewizor 89,2% Internet 31,3% Komputer 36,8% Telefon komórkowy 75,9% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% 36

37 Posiadane umiejętności Autoprezentacja 37,1% Obsługa urządzeń biurowych 25,5% Znajmość języka obcego 27,9% Napisanie CV i listu motywacyjnego 47,4% Prawo jazdy 28,0% Obsługa Internetu 40,3% Obsługa zaawansowanych programów komputerowych 15,6% Obsługa komputera 46,8% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Zapytaliśmy respondentów o chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych, z uwagi na fakt niskiego wykształcenia osób niepełnosprawnych, z drugiej zaś strony ze względu na konieczność ciągłego dokształcania się, która dotyczy w takim samym stopniu osób zdrowych. Dane są dość zaskakujące. Większość badanych nie wyraża chęci podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych (51,6%). Osoby, które wyraziły chęć dokształcenia (44,8%), zostały poproszone o wskazanie poprzez jakie działania chciałyby rozwinąć swoje kwalifikacje zawodowe. Prawie 40% ankietowanych wybrało uczestnictwo w systemie edukacji ustawicznej, czyli szkoleniach i kursach, najlepiej bezpłatnych kursów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej (37,8%). Jeden na siedmiu niepełnosprawny zdecydowałaby się na kontynuację edukacji na kolejnym szczeblu (14,3%). Najmniejszą popularnością cieszą się staże zawodowe (5,9%), co potwierdza wcześniejsze wyniki. 37

38 Najczęściej wybieranym typem szkoleń przez badanych, (prawie 2/3), są kursy przyuczające do nowego zawodu (67,2%), 37,8% wybrało kursy komputerowe, w dalszej kolejności kursy językowe (24,4%) oraz kursy doszkalające w ramach posiadanego zawodu (18,5%). Mniej niż 1/5 respondentów wybrała szkolenia z zakresu zarządzania stresem i lękiem (16%), szkolenia związane z rozwijaniem umiejętności komunikacyjnych (14,3%), czy z zakresu efektywnego poszukiwania pracy (12,6%). Co dziesiąty respondent zdecydowałby się na szkolenia integracyjne i aktywizujące (10,1%). Najmniejszym zainteresowaniem badanych cieszą się kursy dotyczące autoprezentacji (5,9%) czy radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi (5%). Odpowiedzi udzielane przez osoby niepełnosprawne w obszarze zapotrzebowania na kursy i szkolenia pozostają prawie całkowicie zbieżne z rozkładem odpowiedzi udzielanych przez pracodawców. Oni również wskazywali przede wszystkim na potrzebę doszkalania w ramach posiadanego zawodu, kursów komputerowych oraz przekwalifikowujących. Czy chciałby/aby P. podnieść swoje kwalifikacje zawodowe? 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 44,8% 51,6% 20,0% 10,0% 0,0% 3,6% Tak Nie Trudno powiedzieć 38

39 Poprzez jakie działania chciałby/aby P. rozwijać swoje kwalifikacje zawodowe? 2,5% 14,3% Podjęcie dalszej edukacji w systemie oświaty 37,8% Uczestnicywo w systemie edukacji ustawicznej (kursy, szkolenia) Staż zawodowy 5,9% 39,5% Bezpłatne szkolenia współfinansowane ze środków UE Inne W jakiego rodzaju szkoleniu wziąłby P. udział? inne 0,8% szkolenia integracyjne, aktywizujące 10,1% szkolenia z zakresu radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi 5,0% szkolenia z zakresu zarządzania stresem i lękiem 16,0% szkolenia z autoprezentacji 5,9% szkolenia dotyczące rozwijania umiejętności komunikacyjnych 14,3% kursy przygotowujące do poszukiwania pracay 12,6% kursy językowe 24,4% kursy komputerowe 37,8% kursy przyuczające do nowego zawodu 67,2% kursy doszkalające w ramach posiadanego zawodu 18,5% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 39

40 5. WYZNAWANE WARTOŚCI I SAMOOCENA NIEPEŁNOSPRAWNYCH Respondentom przedstawiona została lista różnych wartości, które należało uporządkować w hierarchii ważności. Wartością naczelną dla respondentów jest bezwzględnie zdrowie (39,2%), drugą pod względem częstości wartością umieszczaną na miejscu pierwszym jest rodzina (29,2%), następnie zaś praca (16,8%). Zadaliśmy badanym szereg pytań sondujących opinię o własnej osobie. Pierwsze z pytań miało stanowić wskaźnik pewności siebie i wiary we własne możliwości. Wskaźnik ten osiąga zdumiewająco wysokie wartości. Prawie wszyscy badani uważają się za osobę wartościową, nie gorszą od innych osób (95,6%), podobnie jak przekonani są, że robiąc plany na ogół mają pewność, że będą je w stanie zrealizować (87,6%). Nieco mniejszy odsetek jest przekonany, iż są w stanie robić większość rzeczy równie dobrze jak inni (86,8%). Ponad 2/3 ankietowanych nie zgadza się ze stwierdzeniem, że jest osobą bezużyteczną (76,5%), a więcej niż połowa nie zgadza się w stopniu zdecydowanym bądź umiarkowanym ze stwierdzeniem czuję, że mało jest takich rzeczy, z których mogę być dumny (62,7%), 32,1% wyraża odmienne zdanie na ten temat. 40

41 Pewność siebie i poczucie własnej wartości Nie nadaje się do niczego, czuję się bezużyteczny 19,0% 76,5% 4,5% Czuje, że mało jest takich rzeczy, z których mogę być dumny 32,1% 62,7% 5,2% Robiąc plany mam na ogół pewność, że będę w stanie je zrealizować 87,6% 9,6% 2,8% Większość rzeczy jestem w stanie robić równie dobrze jak inni ludzie 86,8% 12,0% 1,2% Jestem wartościową jednostką, nie gorszą od innych 95,6% 1,6% 2,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie i raczej się zgadzam Zdecydowanie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć Osoby niepełnosprawne oceniają się bardzo wysoko pod względem kluczowych dla pracownika cech charakteru. Prawie każdy badany w stopniu zdecydowanym bądź umiarkowanym uważa się za osobę sumienną (96,8%), odpowiedzialną (96,8%), obowiązkową (96,4%), dokładną (96%), punktualną (94,4%) oraz pracowitą (94%). Rozkład odpowiedzi wygląda niemal identycznie jak u pracodawców. Oni również wysoko ocenili cechy osobowości osób niepełnosprawnych, co uzasadniałoby wysokie poczucie wyżej wymienionych cech u badanych. 41

42 Proszę powiedzieć, w jakim stopniu poniższe cechy charakteryzują P. osobowość? 97,0% 96,5% 96,0% 95,5% 95,0% 94,5% 94,0% 93,5% 93,0% 92,5% 96,8% 96,8% 96,4% 96,0% 94,4% 94,0% Odpowiedzialność Obowiazkowość Punktulność Pracowitość Sumienność Dokładność Odpowiedzialność Obowiazkowość Punktulność Pracowitość Sumienność Dokładność Ważnym aspektem jest również samoocena osób niepełnosprawnych w odniesieniu do osób zdrowych. I tak, swoje funkcjonowanie w porównaniu z osobami pełnosprawnymi dobrze i raczej dobrze ocenia prawie 2/3 badanych (69,1%), 1/3 ocenia się swoje położenie raczej źle i źle (29,7%). Jak ocenia P. swoje funkcjonowanie w porównaniu z osobami zdrowymi? 69,1% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 29,7% 1,2% Dobrze i raczej dobrze Źle i raczej źle Trudno powiedzieć 42

43 6. WSPARCIE SPOŁECZNE Projekt Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy Z deklaracji osób niepełnosprawnych wynika, że w ich sytuacji życiowej zawsze bądź często mogą liczyć na wsparcie ze strony rodziny (70%). W drugiej kolejności, prawie połowa ankietowanych może liczyć zawsze lub często na pomoc służby zdrowia (49,2%), oraz pracowników instytucji wsparcia społecznego (47,2%). Rzadko bądź nigdy wsparciem dla osób niepełnosprawnych jest grono przyjaciół i znajomych (50,2%), inne osoby niepełnosprawne (78,7%) oraz organizacje religijne i wyznaniowe (92,4%). Wyniki te mogą być świadectwem po pierwsze, braku bliskich relacji z innymi ludźmi bądź ich powierzchownego charakteru oraz niskiego poziomu integracji środowiska osób niepełnosprawnych. Grupy wsparcia 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 70,0% Rodzina 18,8% 11,2% Służba zdrowia 49,2% 47,2% 37,5% 36,0% 13,3% Pracownicy pomocy społecznej 16,8% 3,2% 4,4% Organizacje religijne/wyznaniowe 92,4% 50,2% 23,7% 26,1% Przyjaciele, znajomi 78,7% 12,9% 8,4% Inne osoby niepełnosprawne Zawsze i często Czasami Rzadko i nigdy Ankietowani nie wskazali zdecydowanie na osobę, która motywowałaby ich do aktywnego działania i poszukiwania pracy. Większość (61,8%) nie ma bliskiej osoby, która stanowiłaby dla nich indywidualne wsparcie. Ponad 1/3 badanych wskazuje taką osobę w swoim otoczeniu (38,2%). Spośród osób wskazujących na taką osobę, najczęściej jako wsparcie wymieniani są członkowi rodziny: rodzic (26,3%) lub współmałżonek (22,3%). W dalszej kolejności wymieniane są osoby niespokrewnione, przyjaciele (16,8%) oraz pracownicy socjalni (12,6%). Rozkład odpowiedzi na to pytanie potwierdza niejako obraz z 43

44 poprzedniego. To rodzina najczęściej stanowi indywidualne, jak i grupowe wsparcie dla osób niepełnosprawnych, choć warto również zauważyć dość wysoką pozycję pracowników socjalnych. Czy ma P. osobę, która motywuje P. do aktywnego działania, poszukiwania pracy? 61,8% 38,2% Tak Nie Osoby najczęściej motywujące do działania 30,0% 25,0% 22,3% 26,3% 20,0% 15,0% 13,7% 16,8% 12,6% 10,0% 5,0% 0,0% 6,3% Współmałżonek Rodzic Rodzeństwo Dziecko Partner/ka Dalszy krewny Przyjaciel Pracownik socjalny 6,3% 1,1% 6,3% Inne osoby Formą pomocy, której potrzebę najczęściej deklarują osoby niepełnosprawne jest wsparcie finansowe (88,8%). Prawie co drugi badany wskazuje na potrzebę pomocy materialnej (45,6%), prawie co piąty mówi o potrzebie opieki (26,8%), wsparcia psychologicznego (21,2%), doradztwa prawnego (12,4%), czy doradztwa zawodowego 44

45 Finansowa Materialna (rzeczowa) Opieka Doradztwo w zakresie edukacji Doradztwo zawodowe Doradztwo prawne Wsparcie psychologiczne Kompleksowe wsparcie dla rodzin Projekt Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy (12%). Zdecydowanie mniej badanych wskazuje na potrzebę kompleksowego wsparcia dla rodzin (6,4%) oraz doradztwa w zakresie edukacji (4%). Bardzo wysoki odsetek wskazań na potrzebę pomocy finansowej przez osoby niepełnosprawne jest zapewne wynikiem złej sytuacji materialnej badanych, bowiem u większości (82,2%) dochód miesięczny nie przekracza 1500 zł, zaś 85,2% deklaruje, że żyje bardzo biednie lub skromnie. Należy jednak być ostrożnym w stosowaniu instrumentów stricte finansowych, bowiem często stają się demotywujące w walce o większą aktywizację osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Jakiej formy pomocy najbardziej P. brakuje? 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 88,8% 45,6% 26,8% 4,0% 12,0% 12,4% 21,2% 6,4% 7. ODBIÓR SPOŁECZNY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Ważnym aspektem funkcjonowania osób niepełnosprawnych w społeczeństwie jest stosunek do nich innych osób. W ocenie większości samych niepełnosprawnych ich odbiór społeczny jest raczej dobry i bardzo dobry. Taką opinię wyraża 62,8 % badanych. Odwrotny sąd prezentuje 29,6%, natomiast 7,6% nie ma zdania na ten temat. Osób, które uważają, że ich społeczny odbiór jest negatywny zapytaliśmy jakie mogą być tego powody. Ponad połowa badanych wskazuje na uprzedzenia (58,6%), następnie co piąty na stereotypy (22,2%) zaś 11,1% na przesądy. 45

46 Stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 62,8% 29,6% 7,6% Bardzo dobry i dobry Bardzo zły i zły Trudno powiedzieć Przyczyny negatywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych Inne 4,0% Uprzedzenia 58,6% Przesądy 11,1% Stereotypy 22,2% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% W celu sprawdzenia, na ile opinie osób niepełnosprawnych, szczególnie w odniesieniu do zdania o negatywnym ich odbiorze w społeczeństwie, jest oparte na własnych doświadczeniach, zadane zostało pytanie o to, czy z uwagi na swoją niepełnosprawność spotkali się kiedyś z nieprzychylnością ludzi. Ponad połowa badanych przyznała, iż nie spotkała się z nią nigdy, ewentualnie rzadko (51,4%), zaledwie 4,4% odczuwa taką nieprzychylność bardzo często i często, jednak średnio często spotyka się z nią 44,2%. 46

47 Czy z racji tego, że jest P. osobą niepełnosprawną spotyka się P. z nieprzychylnością ludzi? 4,4% 51,4% 44,2% Bardzo często i często Średnio często Rzadko i wcale Również zdecydowana większość respondentów czuje się akceptowana w swoim środowisku. Aż 92,4% badanych wyraża zdecydowane i umiarkowanie zdecydowane przekonanie o akceptacji swojej osoby w najbliższym otoczeniu. Tylko 4,8% ankietowanych wyraża przeciwstawną opinię na ten temat. Nieznaczny odsetek (2,8%) nie ma na ten temat zdania. Poziom akceptacji osób niepełnosprawnych we własnym środowisku 4,8% 2,8% 92,4% Zdecydowanie tak i raczej tak Zdecydowanie nie i raczej nie Trudno powiedzieć 47

48 8. STOSUNEK DO PRACY I SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA RYNKU PRACY W celu zdiagnozowania podejścia osób niepełnosprawnych do pracy jako wartości podaliśmy respondentom rozmaite stwierdzenia z prośbą o podanie poziomu utożsamienia z danym stwierdzeniem. Większość badanych traktuje pracę jako wartość autoteliczną, co obrazuje poparcie dla stwierdzenia praca nadaje sens mojemu życiu 83,6% badanych zdecydowanie i raczej się zgadza. Ze stwierdzeniem, że warto być pracowitym zdecydowanie i raczej się zgadza 91,6% respondentów. Jeszcze więcej, bo prawie wszyscy ankietowani (99,6%) wskazuje, że każdą pracę należy wykonywać sumiennie. Podobnie kształtuje się rozkład poparcia dla konstatacji, że praca to obowiązek moralny człowieka 95,6% badanych. Jednak praca to także dla respondentów źródło utrzymania, aż 92,8% zdecydowanie i raczej zgadza się z tym zdaniem. Najbardziej niepokojący jest rozkład odpowiedzi na dwa ostatnie stwierdzenia. Ze stwierdzeniem, że uczciwą pracą człowiek nie jest w stanie się dorobić zgadza się ponad połowa ankietowanych (58,4%), zaprzecza tej konstatacji 38,4%. Podobnie wygląda reakcja na przekonanie, iż w pracę nie warto się angażować jeśli nie przynosi wymiernych korzyści, co może być z kolei świadectwem instrumentalizacji pracy jako wartości. Przeszło co drugi respondent (61%) uznaje je za zdanie prawdziwe. 48

49 Praca jako wartość 120,0% 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% 83,6% 91,6% 99,6% 90,0% 95,6% 92,8% 58,4% 61,0% 38,4% 36,1% 8,4% 8,0% 4,0% 4,4% 6,4% 0,4% 3,6% 4,0% 3,6% 6,8% 0,4% 3,2% 2,8% Praca nadaje sens mojemu życiu Warto być pracowitym Każdą pracę warto wykonywać sumiennie Pracowitość i sumienność się opłaca Praca to obowiązek moralny człowieka Praca to przede wszystkim źródło dochodów Uczciwą pracą człowiek nie jest w stanie się dorobić i żyć z niej godnie W pracę nie warto się angażować, jeśli nie przynosi wymiernych korzyści Zdecydowanie i raczej się zgadzam Zdecydowanie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć Ankietowani zostali poproszeni także o ustosunkowanie się do stwierdzeń dotyczących wykonywania pracy przez osoby niepełnosprawne. Zdecydowana większość niepełnosprawnych uważa, że poprzez pracę mogą poprawić jakość swojego życia (96,8%). Identyczny odsetek uważa, że powinni dążyć do tego by być aktywnym zawodowo i pracować (96,8%). Niewiele niższy udział procentowy badanych nie zgadza się ze stwierdzeniem, iż osoby niepełnosprawne w ogóle nie powinny pracować, gdyż nie ma to sensu (94,8%). Niepełnosprawni zdecydowanie wyrażają chęć pracy razem z osobami zdrowymi (86 %). Nieco mniej, bo 2/3 badanych uważa, że jeśli tylko chce może pracować w każdej pracy i w każdym zawodzie (68,8%). Respondenci nie zgadzają się natomiast ze stwierdzeniami, że nie nadają się do pracy, gdyż nie są w stanie się w niej odnaleźć (86,8%), że powinni pracować na zamkniętym rynku pracy (82,8%), że nie są w stanie pracować samodzielnie, bez wsparcia innych osób (77,1%) czy, że są narażeni w pracy na ogromny stres i nic więcej (71,7%). Rozkład odpowiedzi na to pytanie jest bardzo podobny do tego, jaki uzyskaliśmy w badaniu pracodawców. Mniej optymistyczne odpowiedzi uzyskaliśmy w związku z kolejnymi konstatacjami. Prawie połowa badanych wskazuje na brak wyboru i możliwości na rynku pracy (43,4%), jeszcze więcej (47,8%) przyznaje, że ma szansę znaleźć wyłącznie pracę prostą i niewymagającą kwalifikacji. 70,8% nie poparło przekonania, że 49

50 osoby niepełnosprawne są źle traktowane i dyskryminowane w miejscach pracy. Warto zauważyć, że osoby niepełnosprawne znacznie gorzej oceniają możliwości znalezienia pracy bardziej skomplikowanej, jak również znacznie częściej podkreślają brak wyboru w ofercie pracy niż pracodawcy. Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Praca osób niepełnosprawnych Są źle traktowane i dyskryminowane w miejscach pracy 20,0% 70,8% 9,2% Są narażone w pracy na ogromny stres i nic więcej 23,7% 71,7% 5,2% Mają najwiekszą szansę znaleźć tylko pracę prostą i niewymagającą kwalifikacji 47,8% 48,2% 4,0% Nie mają praktycznie żadnego wyboru i możliwości na rynku pracy 43,4% 50,6% 6,0% Nie są w stanie pracować bez wsparcia i pomocy innych osób 18,5% 77,1% 4,4% Os. niepełnosprawne powinny pracować na zamknietym rynku pracy 15,2% 82,8% 2,0% Nie nadają się do pracy, nie są w stanie się w niej odnaleźć 6,8% 86,8% 6,4% Jeśli tylko chcą, mogą pracować w każdej pracy i w każdym zawodzie 68,8% 29,2% 2,0% Powinny pracować razem z os. zdrowymi 86,0% 13,6% 0,4% W ogóle nie powinny pracować, bo to nie ma sensu 2,0% 94,8% 3,2% Os. niepełnosprawne powinny dążyc do tego by być aktywnym zawodowo i pracować 96,8% 1,2% 2,0% Pracując, mogę popawić jakość swojego życia 96,8% 2,4% 0,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Całkowicie i raczej się zgadzam Całkowicie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć Osoby niepełnosprawne w różny sposób postrzegają swoją niepełnosprawność. Postanowiliśmy zatem zbadać stosunek respondentów do własnej niepełnosprawności. Prawie 1/3 badanych (34,8%) uważa, że niepełnosprawność utrudnia im życie zawodowe i aktywność społeczną, ale nie czyni ich niemożliwymi. ¼ ankietowanych deklaruje, że niepełnosprawność czasem utrudnia mu życie zawodowe i aktywność społeczną (23,6%), 50

51 bądź twierdzi, iż ich dysfunkcja tylko w niewielkim stopniu utrudnia życie (21,2%). Natomiast 17,6% niepełnosprawność eliminuje całkowicie z życia i codziennego funkcjonowania. Dla nielicznych osób ich niepełnosprawność nie stanowi żadnej przeszkody (2,8%). Stosunek do własnej niepełnosprawności 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 17,6% Moja niepełnosprawność całkowicie eliminuje mnie z życia zawodowego i aktywności społecznej, 34,8% Moja niepełnosprawność utrudnia mi życie zawodowe i aktywność społeczną, ale nie czyni ich 23,6% 21,2% Moja niepełnosprawność czasem utrudnia mi życie zawodowe i aktywność społeczną Moja niepełnosprawność tylko w niewielkim stopniu utrudnia mi życie zawodowe i aktywność społeczną 2,8% Moja niepełnosprawność w ogóle nie stanowi dla mnie przeszkody w życiu zawodowym i aktywności Z deklaracji osób niepełnosprawnych wynika, że 62,4% swoje położenie na rynku pracy ocenia zdecydowanie i raczej źle, z czego dokładnie połowa respondentów (50%) winnych za tą sytuację uznaje wszystkich po trochu (władze państwowe, pracodawców, czy samych niepełnosprawnych), a 33,3% przede wszystkim władze państwowe. Najmniejszy odsetek (2,2%) obwinia samych siebie. Zaledwie 1/3 badanych uważa, że sytuacja niepełnosprawnych na rynku pracy jest bardzo lub raczej dobra (30%). Pogląd na tą sytuację, jak pokazuje niniejsze badanie, osoby niepełnosprawne podzielają z pracodawcami. Ocena sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy 7,6% 30,0% Bardzo dobrze i raczej dobrze Bardzo źle i raczej źle Trudno powiedzieć 62,4% 51

52 Odpowiedzialni za złą sytuację os. niepełnosprawnych na rynku pracy 50,0% 2,2% 3,3% 11,1% 33,3% sami niepełnosprawni przedstawiciele instytucji wsparcia społecznego pracodawcy władze państwowe wszyscy po trochu Czynnikami zachęcającymi pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych są przede wszystkim bodźce finansowe w postaci ulg, dofinansowań, zwolnień z podatków etc. (70,5%), drugą z kolei odpowiedzią wymienianą przez badanych, choć pozostającą daleko w tyle (14,1%) jest odpowiedź nie wiem. Szczegółowy rozkład prezentuje wykres zamieszczony poniżej. 52

53 Jakie czynniki zachęcają do zatrudniania os. niepełnosprawnych? inne 1,7% nie wiem 14,1% nie ma takich czynników 0,9% zmiana przepisów prawnych większa świadomość pracodawców (szkolenia, kursy) wyrozumiałość i empatia pracodawców dostosować pracę do potrzeb osoby niepełnosprawnej wykształcenie i umiejętności 2,1% 0,9% 4,3% 1,3% 3,4% dostępność do rynku pracy 0,9% finansowe (dotacje, ulgi, podatki, refundacje) 70,5% 0,0% 10,0 % 20,0 % 30,0 % 40,0 % 50,0 % 60,0 % 70,0 % 80,0 % 9. BARIERY WE WCHODZENIU NA RYNEK PRACY Kwestie dotyczące pracy osób niepełnosprawnych regulowane są przez różne ustawy, rozporządzenia i rozmaite inne przepisy. Chcieliśmy poznać opinię osób niepełnosprawnych również w tym obszarze. Zapytaliśmy w związku z tym o kluczową kwestię, czyli znajomość własnych praw. Niestety ponad połowa badanych (59,9%) nie zna przysługujących im praw. Tylko 38,1% deklaruje znajomość uregulowań prawnych w dotyczącym ich zakresie. Pomimo tego, badani w dość nikłym procencie deklarują potrzebę doradztwa z zakresu prawa (12,4%), co pokazały odpowiedzi na jedno z wcześniejszych pytań. Może stanowić to przesłankę o nikłej świadomości znaczenia znajomości własnych praw we współczesnym świecie. 53

54 Znajomość prawa 2,0% 38,1% 59,9% Znam bardzo i raczej dobrze Raczej nie znam i nie znam w ogóle Trudno powiedzieć Rozważając najpoważniejsze bariery formalno-prawne we wchodzeniu na rynek pracy, najczęstszą przeszkodę stanowi niejasność przepisów prawnych, na którą wskazuje prawie co drugi badany (49,2%). Przeszło ¼ respondentów (29,6%) stwierdza, że barierą natury prawnej utrudniającą wejście na rynek pracy są nieprzychylne zasady łączenia renty z pracą zarobkową, zaś 18,4% ankietowanych za taką przeszkodę uważa zbyt małe przywileje osób niepełnosprawnych. Jakie dostrzega P. najpoważniejsze bariery formalno-prawne? nieprzychylne zasady łączenia renty z pracą zarobkową 29,6% za małe przywileje os. niepełnosprawnych 18,4% zbyt duże przywileje os. niepełnosprawnych 1,2% niejaasne przepisy prawne 49,2% surowe przepisy prawne 14,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 54

55 Osoby niepełnosprawne najpoważniejszej bariery związanej z zatrudnianiem ich z perspektywy pracodawców upatrują w swoim stanie zdrowia (81,6%). To zdecydowanie więcej niż pracodawcy, których tylko niewiele ponad połowa wskazuje na tą zmienną jako przeszkodę. 41,6% badanych wskazuje jako barierę częste zwolnienia lekarskie, prawie 1/3 na poziom wykształcenia (31,2%), konieczność przystosowania stanowiska pracy (27,6%) i brak doświadczenia (19,6%). Prawie co piąty ankietowany za przeszkodę uznaje niższą wydajność pracownika niepełnosprawnego (18,8%), brak dodatkowych kwalifikacji (18%), wysokie koszty pracy (18%), a mniej niż co dziesiąty skrócony czas pracy (8%), zmniejszoną odporność na stres (6,4%) i nieumiejętność odnalezienia się w środowisku pracy (5,6%). Podobny odsetek pracodawców i niepełnosprawnych podnosi kwestię braku doświadczenia zawodowego. Najpoważniejsze bariery związane z zatrudnianiem os. niepełnosprawnych nieumiejetność odnalezienia się w środowisku pracy skrócony czas pracy 5,6% 8,0% przystosowanie miejsca pracy 27,6% częste zwolnienia lekarskie 41,6% zmniejszona odporność na stres 6,4% niższa wydajność pracy brak doświadczenia wysokie koszty pracy 18,8% 19,6% 18,0% poziom wykształcenia 31,2% brak dodatkowych kwalifikacji 18,0% stan zdrowia 81,6% 0,0% 10,0 % 20,0 % 30,0 % 40,0 % 50,0 % 60,0 % 70,0 % 80,0 % 90,0 % Zapytaliśmy również jakiego typu bariery najbardziej przeszkadzają osobom niepełnosprawnym w znalezieniu pracy. Ponad połowa respondentów wskazała na bariery architektoniczne (54,6%). Niepełnosprawni dosyć często w badaniu podnoszą kwestię przystosowania stanowiska pracy. Podobnie jest w tym miejscu, bowiem 31,8% 55

56 bariery architektoniczne bariery związane z systemem edukacji bariery związane z przystosowaniem stanowiska pracy bariery związane z systemem orzecznictwa i ubezpieczeń społecznych bariery związane z systemem wsparcia instytucjonalnego bariery związane z transportem i komunikacją publiczną bariery związane ze sposobem myślenia o niepełnosprawnych Projekt Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy respondentów uważa ten aspekt za ważna przeszkodę. ¼ ankietowanych uważa, że barierą jest sposób myślenia o niepełnosprawności przez otoczenie, w tym pracodawców, co zdają się potwierdzać wyniki badania przeprowadzonego wśród pracodawców. Co ciekawe, 92,6% badanych nie dostrzega w systemie edukacji osób niepełnosprawnych błędów uniemożliwiających im później wejście na rynek pracy. Typy barier najbardziej utrudniające wejście na rynek pracy 60,0% 54,6% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 7,4% 31,8% 15,8% 6,4% 23,8% 25,0% 0,0% Preferowaną przez osoby niepełnosprawne formą aktywizacji zawodowej jest bezpośrednie stwarzanie większej ilości miejsc pracy, czy też większa podaż ofert pracy dla osób niepełnosprawnych (38,2%). Innym sposobem jest tworzenie zakładów pracy chronionej (17,3%), co kłóci się z wcześniejszymi stwierdzeniami, że osoby niepełnosprawne powinny pracować razem z osobami zdrowymi. Mniej niż co dziesiąty badany wskazuje na konieczność szkoleń i kursów (8,4%) czy poszerzania świadomości pracodawców (7,2%). Bardzo niewielki odsetek (2,4%) uważa, że należałoby skupić się na uaktywnianiu osób niepełnosprawnych. 56

57 szkolenia, kursy, przekwalifikowania zawodowe; uświadamiać pracodawców stwarzać miejsca pracy, więcej ofert uaktywniać osoby niepełnosprawne zmniejszenie ilości barier architektonicznych, transportowych, komunikacyjnych; pomoc państwa tworzyć zakłady pracy chronionej zmienić przepisy prawne ulgi finansowe dla pracodoawców więcej empatii i zrozumienia kampanie informacyjne, reklamowe trudno powiedzieć Projekt Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy Co można zrobić aby więcej os. niepełnosprawnych podejmowało pracę? 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 8,4% 7,2% 38,2% 2,4% 1,2% 2,4% 17,3% 6,4% 1,2% 3,6% 4,8% 7,2% 57

58 CZĘŚĆ II BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY PRACODAWCY 58

59 Współcześnie niepełnosprawność stanowi jedną z ważniejszych kwestii społecznych. Osoby niepełnosprawne stanowią jedną z najbardziej wykluczonych grup, także na rynku pracy. Według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) w 2009 roku w Polsce było 3,5 mln osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej. Stanowi to około 11,1% ludności w wieku 15 lat i więcej. Prawie 2,1 mln osób niepełnosprawnych było w wieku produkcyjnym (8,7% ludności w tym wieku). Ogółem 27,2% osób w wieku 15 lat i więcej miało orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (w wieku produkcyjnym 18,7%), 38,4% osób posiadało orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (w wieku produkcyjnym 40,2%), a 34,4% orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (w wieku produkcyjnym 41,1%). Wyniki BAEL pokazują poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych na runku pracy w ciągu ostatnich lat. W latach wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wzrósł, spadła natomiast stopa bezrobocia. W ubiegłym roku 15,7% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej było aktywnych zawodowo (w wieku produkcyjnym 24,6%). 1. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTW I ZATRUDNIENIA Raport ten stanowi opracowanie wyników z drugiego etapu badania realizowanego w ramach projektu Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy. W okresie od 1 czerwca do 31 lipca 2010 r. przeprowadzono 25 wywiadów kwestionariuszowych z przedstawicielami małych i średnich przedsiębiorstw z terenu miasta Płocka. Firmy te istnieją przynajmniej od roku (4%), a prawie 1/3 z nich funkcjonuje na lokalnym rynku od 11 lat. Ponad 1/3 z nich (36%) jest prowadzona przez osoby fizyczne, a 28% to spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (pyt. 1 i 2). 59

60 35,0% Długośd istnienia firmy 32,0% 30,0% 28,0% 25,0% 20,0% 15,0% 16,0% 12,0% 10,0% 8,0% 5,0% 0,0% 4,0% 1-5 lat 6-10 lat lat lat lat powyżej 25 lat Forma prawna przedsiębiorstwa 4,0% 8,0% 4,0% 36,0% 28,0% spółdzielnia spółka akcyjna spółka z o.o. spółka jawna osoba fizyczna spółka cywilna 20,0% Prawie wszystkie przedsiębiorstwa (92%) nie posiadają statusu zakładu pracy chronionej (pyt. 3). Najwięcej firm działa w handlu (28%), usługach (24%) i budownictwie (20%), nie ma wśród nich przedsiębiorstw prowadzących działalność w leśnictwie, nauce, 60

61 oświacie, kulturze i sztuce, finansach i ubezpieczeniach czy administracji, wymiarze sprawiedliwości i ochronie narodowej (pyt. 4). Rodzaj prowadzonej działalności przemysł 4% 24% 8% 28% handel inne 4% 20% 12% budownictwo gospodarka komunalna i mieszkaniowa usługi Spośród badanych pracodawców dwunastu reprezentuje sektor małych przedsiębiorstw (36%); siedmiu (28%) średnich, (pyt. 5). Stan zatrudnienia w etatach został zaprezentowany w tabeli 1 (pyt. 6). Tabela 1 Stan zatrudnienia w etatach Stan zatrudnienia w etatach Liczba firm do 9 etatów etatów etatów etatów 2 powyżej 200 etatów 2 Ogółem 25 W zeszłym roku, na dwudziestu pięciu przedsiębiorców trzynastu (52%) zatrudniało osoby niepełnosprawne, w ponad 2/3 firm liczba niepełnosprawnych pracowników 61

62 kształtowała się między jeden a pięciu. Na tym samym poziomie kształtowało się zatrudnienie tych osób na etacie (pyt 8 i 9). Liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych 8% 8% 4% 32% od 1 do 5 od 6 do 10 od 16 do 20 od 21 do 25 Pracodawcy najczęściej zatrudniali osoby z lekkim i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Tylko w trzech firmach pracowały osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, natomiast żadne z przedsiębiorstw nie zatrudniało osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności ze specjalnymi schorzeniami (pyt. 10). Liczba pracujących osób niepełnosprawnych właściwie pokrywała się z zatrudnieniem ich na etacie. Najwięcej zatrudnionych charakteryzowało się upośledzeniem narządów ruchu, chorobami układu pokarmowego oraz chorobami narządu wzroku. W trzech firmach zatrudniono osoby z chorobami układu oddechowego i krążenia, w dwóch z chorobami neurologicznymi (w sumie 6 osób), a w jednej firmie na etacie zatrudnione były dwie osoby z epilepsją. Jedno przedsiębiorstwo zatrudniało na etacie trzy osoby z zaburzeniami głosu i mowy i chorobami słuchu. Pięciu przedsiębiorców dało także pracę osobom z innymi schorzeniami. W ogóle nie znalazły zatrudnienia osoby z upośledzeniem umysłowym, psychicznym oraz chorobami układu moczowo-płciowego (pyt. 11). 62