BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY Raport cząstkowy Wyniki I etapu badań

Transkrypt

1 Projekt Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Karolina Messyasz, Katarzyna Wołyniak BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY Raport cząstkowy Wyniki I etapu badań Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płock 2010

2 Spis treści I. WPROWADZENIE... 3 II. DANE STATYSTYCZNE... 4 CZĘŚĆ I BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY - OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 1. Sytuacja społeczno-demograficzna - Katarzyna Wołyniak Sytuacja zdrowotna - Katarzyna Wołyniak Wykształcenie i sytuacja zawodowa - Katarzyna Wołyniak Kwalifikacje osób niepełnosprawnych - Karolina Messyasz Wyznawane wartości i samoocena niepełnosprawnych - Karolina Messyasz Wsparcie społeczne - Karolina Messyasz Odbiór społeczny osób niepełnosprawnych - Karolina Messyasz Stosunek do pracy i sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy - Karolina Messyasz Bariery we wchodzeniu na rynek pracy - Karolina Messyasz CZĘŚĆ II BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY PRACODAWCY 1. Charakterystyka przedsiębiorstw i zatrudnienia - Katarzyna Wołyniak Charakterystyka relacji pracodawców z niepełnosprawnymi pracownikami - Katarzyna Wołyniak... 59

3 3. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz ocena ich możliwości zawodowych - Karolina Messyasz Bariery aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych - Karolina Messyasz III. PODSUMOWANIE

4 I. WPROWADZENIE Publikacja została przygotowana w ramach realizacji projektu Badanie i diagnoza osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Celem głównym projektu jest przeprowadzenie diagnozy potrzeb osób niepełnosprawnych związanych z przystosowaniem ich do zatrudnienia, a także diagnoza zapotrzebowania na pracę tych osób wśród płockich pracodawców. Cel główny osiągnięty zostanie poprzez zobrazowanie poniższych celów szczegółowych: diagnoza sytuacji społeczno-demograficznej osób niepełnosprawnych, diagnoza sytuacji zdrowotnej osób niepełnosprawnych, diagnoza sytuacji zawodowej osób niepełnosprawnych, diagnoza potrzeb psychospołecznych osób niepełnosprawnych, diagnoza barier formalno-prawnych utrudniających zatrudnianie osób niepełnosprawnych, diagnoza barier mentalnych powodujących dezaktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, wskazanie dróg aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych oraz czynników zachęcających do ich zatrudniania. Badanie kwestionariuszowe zostanie przeprowadzone na próbie 525 osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy MOPS lub niepełnosprawnych zarejestrowanych w MUP w Płocku jako osoby bezrobotne, będące w wieku produkcyjnym oraz na próbie 55 przedstawicieli małych i średnich przedsiębiorstw z terenu miasta Płocka. Całość badania została przeprowadzona przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku. Niniejszy raport stanowi podsumowanie I etapu badania, które zostało zrealizowane na próbie 250 osób niepełnosprawnych i 25 pracodawców z terenu Płocka, w okresie od 1 marca do 30 kwietnia 2010 r. Przedstawione w nim wyniki należy traktować jedynie jako sygnał pewnych zjawisk i trendów, które być może ulegną zmianom po drugiej części badania, a być może zyskają potwierdzenie. 3

5 II. DANE STATYSTYCZNE Według Narodowego Spisu Powszechnego, który miał miejsce w 2002 r. w Polsce żyje około 5,5 mln osób niepełnosprawnych, co stanowi 14,3% ludności całego kraju. W samym Płocku, jak wynika z tego samego badania, zamieszkuje osób z różnym stopniem niepełnosprawności, co przekłada się na 10% wszystkich mieszkańców Płocka. Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności przeprowadzane co kwartał przez GUS pokazuje, iż liczba ta jednak systematycznie spadała i w 2008 r. wynosiła 2,2 mln osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym, co stanowiło 9,3% ogółu ludności Polski. Spośród nich 26,9% osób w wieku 15 lat i więcej miało orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne), 38,1% tych osób posiadało orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (lub równoważne) a 35,0% - orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (lub równoważne) 1. Położenie społeczno-demograficzne osób niepełnosprawnych jest znacznie gorsze od osób zdrowych. Przykładem może być poziom wykształcenia. W 2008 r. aż 68,1% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej nie legitymowało się wykształceniem średnim, zaś zaledwie 6,1% posiadało wykształcenie wyższe. Odpowiednio u osób sprawnych, brak wykształcenia średniego odnotowano u 48,8%, natomiast wyższe posiadało 16,5% osób w wieku 15 lat i więcej. W 2008 r. 23,9% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym było aktywnych zawodowo, zaś wśród osób zdrowych współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 74,7%. Należy nadmienić, iż w badaniu BAEL za aktywnych zawodowo uważa się populację osób pracujących i bezrobotnych. Udział tej zbiorowości wśród ludności w wieku lat 15 i więcej określa tzw. poziom aktywności zawodowej. Do bezrobotnych zalicza się osoby, które pozostają bez pracy, ale poszukujące jej i gotowe ją podjąć. Z kolei udział bezrobotnych wśród aktywnych zawodowo określa natężenie bezrobocia (tzw. stopa bezrobocia). Natomiast za biernych zawodowo uważane są osoby niepracujące i nieposzukujące pracy 2. W IV kwartale 2009 r. współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 55,1%, co stanowi znaczny (o prawie 20 punktów procentowych) spadek w stosunku do roku Wskaźnik zatrudnienia dla IV kwartału 2009 r. wyniósł natomiast 50,4%, co oznacza, iż na 1 Dane pochodzą ze strony internetowej Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych 2 Dane pochodzą z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) przeprowadzanego przez GUS w IV kwartale 2009 r. 4

6 każde 100 osób, które ukończyły 15 rok życia przypadało 50 osób pracujących. Liczba bezrobotnych w tym samym okresie wyniosła 1471 tysięcy 3. Niepokojąco wysoki okazał się odsetek osób biernych zawodowo, które stanowiły w analogicznym okresie 44,9% ogółu ludności Polski w wieku 15 lat i powyżej. Prawie połowę z nich stanowiły osoby w wieku produkcyjnym, a 23,4% spośród nich to osoby chore bądź niepełnosprawne 4. Z danych WUP w Warszawie wynika, że w I kwartale 2009 r. w województwie mazowieckim zarejestrowanych było osób bezrobotnych, z czego 7154 osób w mieście Płocku (3,6% ogółu bezrobotnych w województwie). Z danych MOPS w Płocku wynika, że jedną z głównych przyczyn przyznawania pomocy w latach była niepełnosprawność (w 2008 r. przyznano pomoc 1485 rodzinom, oraz 2507 osobom w tych rodzinach). Dodatkowo osoby niepełnosprawne w znacznym stopniu dotyka problem bezrobocia. Większość osób niepełnosprawnych pozostaje poza rynkiem pracy i jest to niestety zjawisko obserwowane od wielu lat, dotyczące także osób w wieku produkcyjnym. W 2008 r. biernych zawodowo było 83,9% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej i 75,7% osób w wieku produkcyjnym (wobec adekwatnych udziałów dla osób sprawnych odpowiednio 40,6% i 25,3%). Dlatego wciąż podejmowane są działania ustawowe wspierające aktywizację zawodową tych osób 5. Według sprawozdania o osobach niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu w II półroczu 2009 r. sporządzonego przez Miejski Urząd Pracy w Płocku pod koniec okresu sprawozdawczego takich osób łącznie było 588, z czego 1/3 to osoby długotrwale bezrobotne, pozostające bez pracy powyżej 24 miesięcy. Spośród tej grupy większość legitymuje się lekkim bądź umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (547 osób). Pod względem wieku najliczniejszą grupę stanowią osoby w przedziale między 45 a 54 lat (190 osób), następnie lata (111 osób), lat (109 osób) oraz osoby w wieku lat (97 osób). Najmniej liczny odsetek stanowią osoby powyżej 60. roku życia (42 osoby) 6. Wśród niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy zarejestrowanych w MUP w Płocku najliczniejszymi przedstawicielami pod względem typu niepełnosprawności 3 Ibidem. 4 Ibidem. 5 Ibidem. 6 Dane pochodzą z sprawozdania MPiPS-07 o osobach niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu w II półroczu 2009 r. przygotowanego przez Miejski Urząd Pracy w Płocku. 5

7 są osoby z upośledzeniem narządu ruchu (157 osób). W następnej kolejności zaś znalazły się osoby z chorobami psychicznymi (76 osób), z chorobami neurologicznymi (74 osoby), z chorobami układu krążenia i oddechowego (67 osób), z upośledzeniem narządu wzroku (60 osób), z zaburzeniami głosu, mowy i słuchu (37 osób), upośledzeniem umysłowym (21 osób), z epilepsją lub chorobami układu pokarmowego (po 13 osób) oraz układu moczowopłciowego (11 osób) 7. Pod względem struktury wykształcenia analizowane sprawozdanie obnaża niskie kwalifikacje osób niepełnosprawnych i pozostających bez zatrudnienia, co zapewne nie sprzyja szansom na zmianę położenia społeczno-zawodowego niepełnosprawnych. Najliczniejszą reprezentację stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (192 osoby), następnie z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym (186 osób), trzecią grupą są osoby o wykształceniu policealnym bądź średnim zawodowym (134 osoby). W zdecydowanej mniejszości są osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (40 osób) oraz wyższym (29 osób) 8. Przytoczone dane statystyczne pochodzą z różnych źródeł i różnych badań. Dotyczą osób niepełnosprawnych w Polsce, województwie mazowieckim oraz samym Płocku. Stanowią one tło i uzupełnienie obrazu sytuacji osób niepełnosprawnych pod względem cech społeczno-demograficznych dla przeprowadzonego badania przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku. Wobec zaprezentowanych powyżej danych warto w tym momencie przejść do analizy materiałów uzyskanych po pierwszym etapie badania mającego na celu diagnozę sytuacji osób niepełnosprawnych na płockim rynku pracy, której rezultaty Czytelnik znajdzie w następnych rozdziałach. 7 Ibidem. 8 Ibidem. 6

8 CZĘŚĆ I BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 7

9 Raport ten stanowi opracowanie wyników z pierwszego etapu badania przeprowadzonego w ramach projektu Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy. W okresie od 1 marca do 30 kwietnia 2010 r. zostało przeprowadzonych 250 wywiadów kwestionariuszowych z osobami niepełnosprawnymi, które korzystają z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Płocku. Głównym celem tego badanie jest zdiagnozowanie sytuacji społeczno-demograficznej, zdrowotnej i zawodowej osób niepełnosprawnych, a także wskazanie potrzeb psychospołecznych, barier mentalnych i formalno-prawnych, które utrudniają zdobycie i podjęcie pracy. 1. SYTUACJA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA Kwestionariusz wywiadu podzieliśmy na kilka obszarów. Pierwszy z nich dotyczył sytuacji społeczno-demograficznej osób niepełnosprawnych. Nasi respondenci należą do różnych kategorii wiekowych (pyt. 1). Szczegółowy podział badanych ze względu na wiek przedstawia poniższy wykres. Wiek respondentów 23,20% 0,4% 4,0% 7,60% 6,4% 28,40% 4,80% 6,80% 8,80% 9,60% lat lata lat lata lat lata lat lat lat lat Najwięcej osób niepełnosprawnych, które wzięły udział w badaniu mieści się w przedziale wiekowym międzyę lata (28,4%) oraz między lat (23,2%). Kolejne pytanie dotyczyło wykształcenia. Prawie ½ respondentów posiada wykształcenie zawodowe, 8

10 Wśród badanych znalazło się 44,4% kobiet i 54,4% mężczyzn, tak więc obie płcie były reprezentowane praktycznie w równym stopniu. Następne pytanie, które zadaliśmy niepełnosprawnym dotyczyło ich przynależności do grup społeczno-zawodowych (pyt. 4). Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wynika z nich, że najliczniejszą grupę stanowią osoby, które zaliczajązają się do grupy robotników wykwalifikowanych 21,6% oraz badani, którzy postrzegają ą siebie jako klientów MOPS 18%. Grupa społeczno-zawodowa, do której zaliczają się niepełnosprawni ponad ¼ - wykształcenie podstawowe, tylko 5,2% niepełnosprawnych ma wykształcenie wyższe pełne lub wyższe zawodowe. Wykształcenie repondentów 30,8% 0,4% 0 0 3,2% 2,0% 1,2% 6,0% 12,8% wyższe pełne wyższe zawodowe policealne, pomaturalne średnie ogólnokształcące średnie techniczne 43,2% zawodowe podstawowe niepełne podstawowe ( w tym gimnazjalne) 1,2% 1,6% 1,6% 18,0% 6,8% 14,4% kadra kierownicza, inteligencja pracownicy umysłowi niższego szczebla pracownicy fizyczno-umysłowi robotnicy wykwalifikowani robotnicy niewykwalifikowani 16,4% 21,6% renciści, emeryci uczniowie i studenci klient MOPS 16,0% bezrobotni 9

11 Nasi respondenci to przede wszystkim osoby rozwiedzione 30,8% wskazań, stanu wolnego 27,6% lub pozostające w związkach małżeńskich 27,6% (pyt. 5). Stan cywilny respondentów 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 27,6% 27,6% 30,8% 10,0% 5,0% 0,0% 9,2% 4,8% Ponad połowa osób niepełnosprawnych 56,4% prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe, co pozwala wysnuć wniosek, ze są to osoby samotne. Ogółem prawie 29% badanych prowadzi gospodarstwo domowe jeszcze z jedną lub dwoma osobami. Tylko w przypadku 2,8% respondentów gospodarstwo domowe składa się z więcej niż pięciu osób (pyt. 6). Spośród osób niepełnosprawnych najwięcej tworzy gospodarstwo domowe z dzieckiem/dziećmi ponad ¼ oraz ze współmałżonkiem prawie ¼. 10

12 30,0% 25,0% 20,0% Proszę wskazać z kim tworzy Pan/Pani wspólne gospodarstwo domowe 23,2% 26,4% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 9,2% 6,4% 5,2% 1,2% 8,0% 4,0% 1,2% Ogółem 10,8% respondentów prowadzi gospodarstwo domowe wspólnie z jedną osobą niepełnosprawną (10% wskazań) lub z dwoma osobami (0,8% wskazań) (pyt. 8 i 9). Zapytaliśmy także ż osób uczestniczących w badaniu, kto z ich gospodarstwa domowego pracuje zawodowo. Uzyskaliśmy następujące odpowiedzi, które zostały przedstawione poniżej (pyt. 10). 11

13 Członek gospodarstwa domowego, który pracuje zawodowo 14,8% 8,8% małżonek/małżonka rodzic 4,4% rodzeństwo dziecko 3,3% 2,4% partner/partnerka dalszy krewny nikt nie pracuje 0,4% 0,8% Z wykresu wynika, że najwięcej jest gospodarstw domowych, w których nikt nie pracuje. Dlaczego tak się ę dzieje? Być może odpowiedzi udzielą nam sami zainteresowani odpowiadając na pytania w dalszej części wywiadu, które dotyczyły ich zawodowej sytuacji. Chcieliśmy się także dowiedzieć jakie wykształcenie mieli rodzice respondentów (pyt. 12 i 13). 100,0% 80,0% 60,0% 42,8% 40,0% 20,0% 0,0% 26,0% 10,0% 4,8% 0,8% 1,2% 0,8% 12,8% 4,0% 5,2% 16,8% 54,4% 5,2% 4,4% Ojciec Matka 12

14 Z rozkładu odpowiedzi wynika, że oboje rodzice mieli przede wszystkim wykształcenie podstawowe (matka 54,4%, ojciec 42,8%), co wyraźnie miało wpływ na wykształcenie ich dzieci. Kolejne kwestie poruszone w wywiadzie kwestionariuszowym dotyczyły sytuacji finansowej osób niepełnosprawnych. Średni dochód rodziny wynosi mniej niż 500 zł (52,8% wskazań), dla prawie ¼ badanych mieście się on między 500 a 1000 zł (22,4% wskazań). Dwie osoby (0,8%) zadeklarowały dochód powyżej 5000 zł, natomiast siedem (2,8%) pozostaje bez dochodów. Wynika z tego, że sytuacja finansowa niepełnosprawnych jest bardzo zła. Utrzymują się oni głównie z pomocy opieki społecznej albo renty, nie posiadają oszczędności (pyt. 13 i 14). 1,2% 0,8% Średni dochód miesięczny rodziny 1,6% 0,8% 1,6% 8,8% 22,4% 6,8% 2,8% 52,8% brak dochodu poniżej 500 zł zł zł zł zł zł zł zł powyżej 5000 zł 13

15 Źródła utrzymania 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% 8,0% 8,0% 0,4% 4,4% 72,4% 24,0% 0,4% 14,8% Prawie wszyscy badani (96%) korzystają z pomocy instytucji wsparcia społecznego, takich jak Ośrodki Pomocy Społecznej, Caritas, Polski Czerwony Krzyż (pyt. 15). Ponad połowa osób (52,8%) korzysta z pracy socjalnej oraz z pomocy finansowej w postaci zasiłku stałego (52% wskazań), zasiłku celowego (47% wskazań), zasiłku okresowego (8% wskazań). Tylko 4% respondentów korzysta z pomocy rzeczowej, tzn. z posiłków, ubrań, itp. Właściwie nie korzystają z usług opiekuńczych czy wsparcia psychicznego (zapewnianego przez psychologów czy doradców zawodowych). Możliwość korzystania ze stałego zasiłku wpływa negatywnie na chęć pozyskania zatrudnienia przez osobę niepełnosprawną. Chcieliśmy się również dowiedzieć co respondenci sądzą ą o swojej sytuacji materialnej. Prawie ½ (46,8%) niepełnosprawnych uważa, iż żyje skromnie i musi być oszczędna, aby wystarczyło im pieniędzy na podstawowe potrzeby. Niewiele mniej (41,2%) badanych twierdzi, że żyje bardzo biednie i nie wystarcza im pieniędzy nawet na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Ogółem 10,8% osób żyję przeciętnie i starcza im środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Tylko 0,8% respondentów uważa, iż żyje dostatnio i może sobie pozwolić na wiele rzeczy. 2. SYTUACJA ZDROWOTNA Następny obszar badania dotyczył sytuacji zdrowotnej osób niepełnosprawnych. Pierwsze pytanie z tej części ś dotyczyło rodzaju niepełnosprawności badanego. 14

16 Rodzaj niepełnosprawności 4,8% 19,2% 2,8% 12,8% 12,0% 5,6% 13,6% upośledzenie umysłowe choroby psychiczne zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu choroby narządu wzroku upośledzenie narządu ruchu 6,4% 24,0% 37,2% epilepsja choroby układu oddechowego i krążenia choroby układu pokarmowego choroby układu moczowo-płciowego 4,4% choroby neurologiczne inne Wśród respondentów najwięcej osób cierpi na upośledzenie narządów ruchu (37,2%), najmniej na upośledzś edzenie umysłowe (2,8%). Ponad połowa badanych (66,4%) ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności, prawie ¼ (24,4% 4%) lekki stopień niepełnosprawności; 2,4% - znaczny stopień niepełnosprawności. Ogółem 1,6% niepełnosprawnych jest całkowicie niezdolna do pracy, a 5,2% - częściowo niezdolna do pracy. 15

17 Stopień niepełnosprawności 1,60% 2,40% 5,20% lekki 24,40% umiarkowany znaczny całkowitej niezdolności do pracy 66,40% częściowej niezdolności do pracy Orzeczony stopień niepełnosprawności ma charakter, czyli został orzeczony na stałe dla prawie ¾ respondentów (73,6%); pozostali mają orzeczony stopień ń niepełnosprawności okresowo 26,4% (pyt. 20). Zapytaliśmy osoby niepełnosprawne jakie są przyczyny ich niepełnosprawności (pyt 21). Ogółem 77,2 % z nich niepełnosprawność nabyło w skutek choroby lub wypadku, dla 12,5% - przyczyny te są wrodzone (zostały nabyte w okresie prenatalnym), dla 8,8% - są uwarunkowane genetycznie (ujawniły się po urodzeniu lub później). Przyczyny niepełnosprawności 8,8% 12,8% 77,2% uwarunkowane genetycznie wrodzone nabyte 16

18 U prawie ¾ badanych (72,8%) niepełnoprawność pojawiła się ę w wieku dorosłym, we wczesnym dzieciństwie (do 3-go roku życia) u 11,6%, w okresie dorastania u 6,4% w wieku szkolnym u 5,6% i wieku przedszkolnym u 3,6% osób niepełnosprawnych (pyt 22). Moment pojawiewnia się niepełnosprawności 72,8% 11,6% 3,6% 5,6% 6,4% we wczesnym dzieciństwie w wieku przedszkolnym w wieku szkolnym w okresie dorastania w okresie dorosłości Z tytułu niepełnosprawności osoby niepełnosprawne mogą ą otrzymywać m.in. świadczenia rentowe. Wśród respondentów tylko 26,8% otrzymuje rentę ę i jest ona wypłacana przede wszystkim z ZUS-u oraz rentę socjalną 11,2% (pyt. 23 i 24). Prawie ¾ osób niepełnosprawnych nie otrzymuje renty z tytułu swojej niepełnosprawności. W zależności od stopnia i rodzaju swojej niepełnosprawności osoby niepełnosprawne potrzebują w życiu codziennym pomocy innych. Jednak jak wskazują wyniki naszego badania (pyt. 25) 76,4% badanych radzi sobie samodzielnie, 18,8% potrzebuje pomocy częściowej, a tylko 4,8% osób niepełnosprawnych potrzebuje pomocy stałej (pyt. 25). 17

19 Pomoc osób drugich przy wykonywaniu podstawowych czynności w życiu codziennym 4,8% 18,8% tak, potrzebuję stałej pomocy tak, potrzebuję stałej pomocy nie, jestem samodzielny/a 76,4% Poprosiliśmy respondentów, aby ocenili swoją kondycję zdrowotną i sprawność fizyczną (pyt 26). Wyniki zostały przedstawione na poniższym wykresie. Poziom kondycji zdrowotnej i sprawności 3,6% 28,8% 16,8% 50,4% jest dobra ani dobra, ani zła jest zła trudno powiedzieć Ponad połowa badanych (50,4%) ocenia swoją kondycję ani jako dobrą, ą ani jako złą, 28,8% - jako złą, 16,8% - jako dobrą. Generalnie poziom kondycji zdrowotnej i fizycznej osób niepełnosprawnych jest zły. Poza tym, jak wskazują odpowiedzi na kolejne pytanie, dotyczące szansy na odzyskanie zdrowia i sprawności (pyt 27.), więcej niż połowa badanych 18

20 (52,8%) nie ma szansy na powrót do zdrowia, ponieważ zmiany, które zaszły w ich zdrowiu są nieodwracalne. Ogółem 36% niepełnosprawnych raczej nie ma szansy na odzyskanie zdrowia, 8,8% - raczej ma taką szansę, a tylko 1,6% zdecydowanie ma szansę, aby całkowicie odzyskać zdrowie i sprawność. Szansa na ozdyskanie zdrowia i sprawności 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 1,6% zdecydowanie tak 8,8% raczej tak 36,0% raczej nie 52,8% zdecydowanie nie, zmiany są nieodwracalne 0,8% trudno powiedzieć Osoby niepełnosprawne mogą i powinny korzystać z różnych form rehabilitacji. Wyniki naszego badania wskazują, że ponad 2/3 (66%) niepełnosprawnych nie korzysta w ogóle z rehabilitacji zdrowotnej, od czasu do czasu korzysta z niej 1/5 (20%), a tylko 14% osób niepełnosprawnych korzysta regularnie (pyt. 28). Należy zadać pytanie jakie mogą być przyczyny i powody takiej sytuacji. 19

21 Czy korzysta Pan/Pani z rehabilitacji zdrowotnej? 70% 60% 66% 50% 40% 30% 20% 14% 20% 10% 0% tak, regularnie tak, od czasu do czasu nie Osoby, które korzystają z rehabilitacji otrzymują na nią refundację ę z NFZ (30,4%), u 2,8% częściowo koszty pokrywa NFZ, a częściowo sami, samodzielnie e opłaca rehabilitację lub z innych źródeł po 0,4% badanych. Zapytaliśmy także osoby niepełnosprawne, czy posiadają sprzęt rehabilitacyjny, który ułatwia im wykonywanie codziennych czynności (pyt. 30). Aż 88% badanych nie posiada takiego sprzętu, a tylko 12% dysponuje sprzętem rehabilitacyjnym. Sprzęt ten to m.in.: kule, protezy, wózek inwalidzki, rower rehabilitacyjny, aparat słuchowy, pompa insulinowa, łóżko, aparatura do masażu (pyt. 31). Sprzęt rehabilitacyjny, z którego korzystają osoby niepełnosprawne 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 4,8% 0,4% 1,6% 1,2% 1,6% 0,4% 0,4% 0,4% 20

22 Osoby niepełnosprawne mogą korzystać z turnusów rehabilitacyjnych dofinansowanych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W ciągu ostatnich 2-3 lat raz udział wzięło w takim turnusie 9,2% respondentów, dwa lub trzy razy tylko 0,8%, natomiast nigdy nie skorzystało z takiej możliwośż iwość aż 88,8% osób (pyt. 32). Poprosiliśmy uczestników wywiadów, aby dokonali oceny dostępności świadczeń i usług zdrowotnych w Płocku (pyt. 33). Ocena ta wypadła pozytywnie przestawia się następująco: Ocena dstępności świadczeń i usług zdrowotnych w Płocku 2,4% 12,4% 5,2% 28,0% 51,6% bardzo dobrze raczej dobrze raczej źle zdecydowanie źle trudno powiedzieć 3. WYKSZTAŁCENIE I SYTUACJA ZAWODOWA Trzecia część badania poruszała zagadnienia dotyczące edukacji i doświadczenia zawodowego osób niepełnosprawnych. W związku z tym zapytaliśmy badanych jaki jest ich wyuczony zawód (pyt. 34). 21

23 Wyuczony zawód 16,0% 2,8% 5,6% 6,4% 4,4% 28,0% 19,2% Specjaliści (wykładowcy, lekarze, prawnicy, zawody artystyczne) Technicy i inny średni personel (leśnicy, pielęgniarki, nauczyciele, księgowi, sanitariusz) Pracownicy biurowi (sekretarki, asystentki, urzędnicy) Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (kelner, kosmetyczka, fryzjer, krawiec, masażysta, stomatolog) Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (monteży, ślusarze, stolarz, rolnik, ogrodnik) Operatorzy i monteży maszyn i urządzeń (również kierowcy, zaopatrzeniowcy) Pracownicy przy pracach prostych (sprzątaczka, stróż, ochrona, magazynier) Jak wynika z powyższego wykresu najwięcej respondentów 28% posiada zawód robotnika, najmniej 2,8% zawód pracownika przy pracach prostych. W następnym pytaniu (pyt. 35) osoby niepełnosprawne miały odnieść się do stwierdzeń, które charakteryzowały stosunek zdobytego przez nich wykształcenia do współczesnych wymagań rynku pracy. Uzyskaliśmy następujące odpowiedzi. 22

24 Stsunek zdobytego zawodu do współczesnych wymagań rynku pracy 4,8% uważam, że mogę bez problemu znaleźć pracę w swoim zawodzie 20,4% 14,4% 9,6% 49,2% uważam, że mogę znaleźć pracę w swoim zawodzie, ale wymaga to sporo zachodu i starań mam bardzo duże problemy ze znalezieniem pracy nie ma pracy w moim zawodzie trudno powiedzieć Prawie połowa (49,2%) niepełnosprawnych ma bardzo duże problemy ze znalezieniem pracy, a 1/5 uważa, że nie ma pracy w ich zawodzie. Tylko 4,8% osób twierdzi, że może bez problemu znaleźć pracę w swoim zawodzie. Dlatego też należy podjąć działania, aby pomóc tym osobom w znalezieniu pracy, ale także ich samych zaktywizować do działania. Spośród respondentów pracuje zawodowo tylko 9,2% (pyt. 36). Najwięcej osób pracuje krócej niż 6 miesięcy ę 4,0%, od ponad dwóch lat do pięciu lat 2,0%, od ponad pół roku do roku 1,2%, od roku do dwóch lat i od ponad pięciu lat do dziesięciu lat 0,8%, a powyżej 30 lat 0,4% (pyt. 37). Długość lat pracy 0,4% krócej niż sześć miesięcy 2,0% 0,8% 4,0% od ponad pół roku do roku od roku do dwóch lat 0,8% 1,2% od ponad dwóch lat do pięciu lat od ponad pięciu lat do dziesięciu lat powyżej trzydziestu 23

25 Osoby te pracują na otwartym rynku pracy 5,2%; w zakładzie pracy chronionej 3,2% oraz w innych miejscach 0,4% wskazań (pyt. 38). Są zatrudnione w różnych działach gospodarki. Szczegółowy rozkład odpowiedzi został przedstawiony na poniższym wykresie (pyt. 39). Działy gospodarki, w których zatrudnione są osoby niepełnosprawne 2,4% 2,0% 0,8% 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% 1,2% 0,4% 0,4% 0,4% przemysł budownictwo transport i łączność handel gospodarka mieszkaniowa i komunalna oświata i wychowanie kultura i sztuka ochrona zdrowia, opieka społeczna i kultura fizyczna administracja, wymiar sprawiedliwości i ochrona narodowa usługi inne Pracują na stanowiskach pracowników przy pracach prostych 4,4%, jako pracownicy biurowi 1,6%; a także jako technicy i inny średni personel; pracownicy usług osobistych i sprzedawcy; robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń po 0,8% wskazań (pyt. 40). Stanowiska te są przystosowane dla niepełnosprawnych w przypadku ponad ½ badanych (pyt. 41). Spośród osób, które obecnie pracują prawie ½ chciałby zmienić pracę (pyt. 42). Osoby niepełnosprawne, które w chwili obecnej nie pracują mają przede wszystkim status osoby bezrobotnej 39,6% wskazań; inny 30,0%; są na rencie 19,6% lub studiują 1,6% (pyt. 43). 24

26 Status w związku z brakiem zatrudnienia 40,0% 39,6% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 1,6% 19,6% 30,0% jestem studentem/ką jestem rencistą/ką bezrobotnym/ą inne Do najczęściej wymienianych powodów pozostawania bez pracy, osoby niepełnosprawne wymieniały najczęściej: zwolnienie na skutek redukcji etatów 27,2%; wygaśnięcie umowy i brak jej przedłużenia 18,4%; zły stan zdrowia i chorobę 17,2%; rozwiązanie umowy o pracę 12%; brak wcześniejszej pracy 10%; inne 5,2% (pyt. 44). Powody pozostawanie bez pracy 30,0% 27,2% 20,0% 10,0% 12,0% 10,0% 18,4% 17,2% 0,0% 5,2% rozwiązałem umowę o pracę zostałem zwolniony na skutek redukcji etatów nigdy nie pracowałem wygaśnięcie umowy, brak przedłużenia stan zdrowia, choroba inne Ponad połowa respondentów nie jest zarejestrowana w urzędzie pracy, 22% ma status osoby bezrobotnej, 12,4% - ma status osoby poszukującej pracy nie pozostającej w zatrudnieniu, 6,0% - nie jest zarejestrowana w urzędzie pracy, ale jest aktywną osobą 25

27 (pyt. 45). Tylko dwie osoby, które są zarejestrowane w urzędzie pracy dostają zasiłek dla bezrobotnych, pozostałe nie mają prawa do zasiłku (pyt. 46). Długość bezrobocia respondentów przedstawia się następująco (pyt. 47): Długość bezrobocia respondentów 0,8% 2,0% 59,6% 9,2% 5,2% 6,0% 4,0% 4,0% krócej niż sześć miesięcy od ponad pół roku do roku od roku do dwóch lat od ponad dwóch lat do trzech lat od ponad trzech lat do czterech lat od ponad czterech lat do pięciu lat ponad pięć lat nigdy nie pracowałem/łam Z powyższego wykresu wynika, iż ponad połowa badanych osób niepełnosprawnych pozostaje bez pracy od ponad pięciu lat. Osoby te będzie bardzo ciężko przekonać do aktywnego poszukiwania ia pracy i innych działań mających podnieść kwalifikacje czy umiejętności. W chwili obecnej pracy poszukuje 41,2% respondentów; w ogóle pracy nie szuka 38,8%, natomiast 10,4% w tej chwili nie szuka pracy, ale zamierza uczynić to w przyszłości (pyt. 48). 26

28 Czy obecnie poszukuje Pan/Pani pracy? 10,4% 38,8% 41,2% tak nie nie, ale w przyszłości zamierzam Zapytaliśmy osoby niepełnosprawne w jaki sposób poszukująują pracy (pyt. 49). Większość respondentów szuka zatrudnienia poprzez urząd pracy (29,2% wskazań), niewiele mniej poprzez znajomych (23,2%), znacznie mniej poprzez ogłoszenia w prasie (14,4%); Internet (11,2%), przez dawanie własnego ogłoszenia (6,8%) oraz poprzez wysyłanie z własnej inicjatywy CV do różnych firm (6,4%). Jak widać niepełnosprawni aktywnie poszukują pracy, ale przejawiają w tym działaniu mało własnej inicjatywy. y. Sposoby poszukiwania pracy 30,0% 29,2% 20,0% 14,4% 23,2% 10,0% 0,0% 6,8% 11,2% 6,4% przez urząd pracy przeglądam ogłoszenia w prasie sam/a daję ogłoszenia przez Internet przez znajomych sam/a z własnej inicjatywy wysyłam swoje CV do różnych firm 27

29 Ogółem 36,4% osób, które poszukują pracy byłyby skłonne podjąć ją od zaraz, natomiast około 5% osób chciałoby podjąć pracę najwcześniej za pół roku lub później (pyt. 49). Najwięcej z nich chciałoby pracować jako pracownicy przy pracach prostych (24,4%). Od kiedy byłby/aby Pan/Pani skłonny/a podjąć pracę zawodową? 40,0% 36,4% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% od zaraz 0,4% wraz z początkiem kolejnego tygodnia 0,8% 1,6% 4,4% za dwa tygodnie w przyszłym miesiącu za pół roku 4,8% za rok i dłużej 4,0% trudno powiedzieć Zawód, jaki chcieliby wykonywać respondenci 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 0,4% 0,8% 1,6% 7,2% 9,2% 2,8% 5,6% 24,4% 0,4% Prawie połowa respondentów (42%) wolałaby pracować na otwartym rynku pracy, w zakładzie pracy chronionej 12,8%; pracę chałupniczą chciałoby wykonywać 2,5% 28

30 badanych, a telepracę tylko 0,4% osób (pyt. 52). Osoby niepełnosprawne najlepiej czułyby się w przedsiębiorstwie małym (do 50 pracowników) 29,2% wskazań, ń w średnim (od 51 do 250 pracowników) 13,2% wskazań, w dużym (powyżej 250 pracowników) 4,4% wskazań (pyt 53). Jako najlepszą dla siebie formę zatrudnienia osoby niepełnosprawne wskazywały umowę o prace na cały etat 44,4%; umowę o pracę na pół etatu 8,8%; umowę zlecenie 2,4%; umowę o dzieło 1,6%,6%. Respondenci nie byli zainteresowani pracą w wolontariacie oraz na stażu (pyt. 54). Poprosiliśmy badane osoby niepełnosprawne o podanie za jaką kwotę miesięcznie byłby w stanie podjąć pracę (pyt. 55). Odpowiedzi przedstawiały się następująco: Miesięczna kwota wynagrodzenia, dla której respondent byłby w stanie podjąć pracę 1,6% 1,2% 0,4% 0,4% 13,2% 23,2% 16,8% zł zł zł zł zł zł zł Najwięcej osób niepełnosprawnych byłoby skłonnych podjąć ć pracę jeśli miesięczna kwota wynagrodzenia wynosiłaby między 1001 a 1500 złotych. Badanie miało też dać odpowiedź na pytanie w jakim stopniu niepełnosprawni byli w stanie podjąć działania dla zdobycia pracy (pyt. 56). Przedstawiliśmy im gotową kafeterię działań i uzyskaliśmy następujące rezultaty. Dla zdobycia pracy osoby niepełnosprawne zdecydowanie tak i raczej przekwalifikowałby się 40,8%; zrezygnowałby ze świadczeń społecznych 38,8%; pracowałby poniżej kwalifikacji 36%; dojeżdżałyby do pracy 34,8%, rozpoczęłyby własną działalność gospodarczą 13,6%; przeprowadziłby się 10,8% wskazań. 29

31 Działania, jakie byliby w stanie podjąć respondenci w celu zdobycia pracy zrezygnować ze świadczeń społecznych 38,8% 13,6% 3,2% pracować poniżej kwalifikacji 36,0% 20,0% 0,8% rozpocząć własną działalność gospodarczą 13,6% 42,8% 0,8% przeprowadzić się 10,8% 45,6% 0,4% dojeżdżać do pracy 34,8% 22,4% 0,0% przekwalifikować się 40,8% 16,4% 0,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% zdecydowanie tak i raczej tak raczej nie i zdecydowanie nie trudno powiedzieć Kolejne pytanie dotyczyło udziału respondentów w formach ustawicznego kształcenia w ciągu ostatnich 2-3 lat (pyt. 57). Niestety prawie ¾ badanych (72%) nie brało udziału w żadnych kursach ani szkoleniach, najwięcej osób skorzystało z kursów przyuczających do nowego zawodu - 13,2% osób oraz w kursie komputerowym 10,4%. 30

32 Formy ustawicznego kształcenia, w których respondeci wzięli udział w ciągu ostatnich 2-3 lat 2,0% 3,2% 72,0% 13,2% 10,8% 6,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,8% 2,4% 0,8% kursy doszkalające w ramach posiadanego zawodu kursy przyuczające ce do nowego zawodu kursy komputeroweowe kursy językowe kursy przygotowujące do poszukiwania pracy, np. pisania CV, pisania listów motywacyjnych szkolenia dotyczące rozwijania umiejętności komunikacyjnych szkolenia z autoprezentacji szkolenia z zakresu zarządzania stresem, lękiem szkolenia z zakresu radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi szkolenia integracyjne, aktywizujące nie uczestniczyłem/am w żadnych kursach ani szkoleniach inne Jak wynika z powyższego wykresu osoby niepełnosprawne nie korzystają z kursów i szkoleń. Trzeba postawić ć pytanie jakie są tego powody. Czy sytuacja ta wynika z bierności osób niepełnosprawnych czy z braku informacji o kursach i szkoleniach skierowanych do tej grupy osób, czy może są jeszcze jakieś inne przyczyny? Kursy, w których brali udział niepełnosprawni były finansowane przez samych uczestników 19,6% wskazań, urząd pracy 7,6% wskazań, jednak najwięcej dofinansowywały je inne instytucje bądź osoby 72% wskazań (pyt. 58). Prawie 1/5 (19,6%) tych form kształcenia ustawicznego była współfinansowana z Europejskiego Funduszu Społecznego (pyt. 59). 31

33 4. KWALIFIKACJE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Jednym z celów przeprowadzonego badania była diagnoza posiadanych przez osoby niepełnosprawne umiejętności, kompetencji i atrybutów materialnych, które w dzisiejszym świecie wydają się być niezbędnymi wymogami wobec pracobiorców. Wielu niepełnosprawnych niestety nie posiada na własny użytek atrybutów potrzebnych obecnie w prawie każdej pracy, szczególnie tych bardziej atrakcyjnych i zaawansowanych. Większość posiada w swoim gospodarstwie domowym co najmniej jeden odbiornik telewizyjny (91,2%), nieco mniejszy odsetek posługuje się telefonem komórkowym, na własny użytek posiada go 80,8% respondentów. Natomiast zaledwie ponad ¼ badanych posiada komputer (28%), obsługiwać go jednak potrafi ponad 1/3 (39,6%), co może oznaczać, że mają do czynienia z komputerem np. w miejscu pracy. Podobny obraz rysuje się w kontekście posiadania dostępu do Internetu, w swoim gospodarstwie domowym posiada go 28%, co jest zbieżne z odsetkiem przedstawiającym posiadanie komputera. Analogicznie jak powyżej, więcej osób deklaruje umiejętność obsługi Internetu niż posiada go we własnym gospodarstwie domowym (32,4%). Jeszcze mniej ankietowanych charakteryzuje się umiejętnością obsługi bardziej zaawansowanych programów komputerowych, zaledwie co dziesiąty badany (12,4%). Zmienne obrazujące posiadanie komputera i dostępu do Internetu pozwalają badaczowi na dwojakiego rodzaju przypuszczenia. Po pierwsze, można stwierdzić, iż we współczesnym świecie posiadanie komputera jest już nierozłączne z podłączeniem do sieci informatycznej. Po drugie, niestety dość niepokojącym zjawiskiem jest niski odsetek (zaledwie 1/3 badanych) posiadania obu tych atrybutów przez osoby niepełnosprawne, co we współczesnych realiach oznacza często kolejny obszar wykluczenia społecznego. Co czwarty niepełnosprawny posiada prawo jazdy (25,2%), ale zaledwie co dziesiąty posiada własny samochód (9,2%). Podobnie wygląda rozkład odpowiedzi na pytanie o znajomość języków obcych. Na poziomie co najmniej komunikatywnym, zaledwie co czwarty badany deklaruje znajomość przynajmniej jednego języka obcego (26,4%). Nieco lepiej wygląda umiejętność obsługi urządzeń biurowych (32,4%). Prawie co drugi badany zgłasza umiejętności napisania CV oraz listu motywacyjnego, a 38,8% respondentów deklaruje umiejętności w zakresie autoprezentacji. Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawiają poniższe wykresy. 32

34 Posiadane przedmioty Samochód 9,2% Telewizor 91,2% Internet 28% Komputer 28% Telefon komórkowy 82,2% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Posiadane umiejętności Autoprezentacja 38,8% Obsługa urządzeń biurowych 32,4% Znajmość języka obcego 26,4% Napisanie CV i listu motywacyjnego 44% Prawo jazdy 25,2% Obsługa Internetu 32,4% Obsługa zaawansowanych programów komputerowych 12,4% Obsługa komputera 39,6% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Zapytaliśmy respondentów o chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych, z uwagi na fakt niskiego wykształcenia osób niepełnosprawnych, z drugiej zaś strony ze względu na konieczność ciągłego dokształcania się, która dotyczy w takim samym stopniu 33

35 osób zdrowych. Dane są dość zaskakujące. Zaledwie co drugi badany wyraża chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych (47,6%), druga połowa wyraża odmienny pogląd w tym aspekcie (49,2%). Osoby, które wyraziły chęć dokształcenia, zostały poproszone o wskazanie poprzez jakie działania chciałyby rozwinąć swoje kwalifikacje zawodowe. Ponad 40% ankietowanych wybrało uczestnictwo w systemie edukacji ustawicznej, czyli szkoleniach i kursach, co trzeci skorzystałby z bezpłatnych kursów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej (32,8%). Prawie 1/5 niepełnosprawnych zdecydowałaby się na kontynuację edukacji na kolejnym szczeblu (17,2%). Najmniejszą popularnością cieszą się staże zawodowe (6,3%), co znalazło również wyraz we wcześniejszych deklaracjach. Najczęściej wybieranym typem szkoleń przez badanych, przez prawie 2/3, są kursy przyuczające do nowego zawodu (68%), 41,4% wybiera kursy komputerowe, w dalszej kolejności kursy językowe (25,6%) oraz kursy doszkalające w ramach posiadanego zawodu (20,3%). Mniej niż 1/5 respondentów wybrała szkolenia integrujące i aktywizujące (17,2%) oraz szkolenia z zakresu zarządzania lękiem i stresem (16,4%). Mniej niż co dziesiąty respondent zdecydowałby się na kurs przygotowujący do poszukiwania pracy (8,6%), dotyczący rozwijania umiejętności komunikacyjnych (9,4%), autoprezentacji (7,8%), z zakresu radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi (8,6%). Odpowiedzi udzielane przez osoby niepełnosprawne w obszarze potrzebnych kursów pozostają prawie całkowicie zbieżne z rozkładem odpowiedzi udzielanych przez pracodawców. Oni również wskazywali przede wszystkim na potrzebę doszkalania w ramach posiadanego zawodu, kursów komputerowych oraz przekwalifikowujących. Czy chciałby/aby P. podnieść swoje kwalifikacje zawodowe? 50,0% 47,6% 49,2% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 3,2% Tak Nie Trudno powiedzieć 34

36 Poprzez jakie działania chciałby/aby P. rozwijać swoje kwalifikacje zawodowe? 32,8% 3,1% 17,2% Podjęcie dalszej edukacji w systemie oświaty Uczestnicywo w systemie edukacji ustawicznej Staż zawodowy 6,3% 40,6% Bezpłatne szkolenia współfinansowane ze środków UE Inne W jakiego rodzaju szkoleniu wziąłby P. udział? inne 3,1% szkolenia integracyjne, aktywizujące 17,2% szkolenia z zakresu radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi 8,6% szkolenia z zakresu zarządzania stresem i lękiem 16,4% szkolenia z autoprezentacji 7,8% szkolenia dotyczące rozwijania umiejętności komunikacyjnych 9,4% kursy przygotowujące do poszukiwania pracay 8,6% kursy językowe 25,6% kursy komputerowe 41,4% kursy przyuczające do nowego zawodu 68,0% kursy doszkalające w ramach posiadanego zawodu 20,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 35

37 5. WYZNAWANE WARTOŚCI I SAMOOCENA NIEPEŁNOSPRAWNYCH Respondentom przedstawiona została lista różnych wartości, które należało uporządkować w hierarchii ważności. Wartością naczelną dla respondentów jest bezwzględnie zdrowie (40,8%), drugą pod względem częstości wartością umieszczaną na miejscu pierwszym jest rodzina (33,2%), następnie zaś wiara (7,6%). W pierwszej trójce znalazły się również poza wymienionymi wyżej praca oraz spokój. Zadaliśmy badanym szereg pytań sondujących opinię o własnej osobie. Pierwsze z pytań miało stanowić wskaźnik pewności siebie i wiary we własne możliwości. Wskaźnik ten osiąga zdumiewająco wysokie wartości. Prawie wszyscy badani uważają się za osobę wartościową (95,6%), podobnie jak przekonani są, iż są w stanie robić większość rzeczy równie dobrze jak inni (91,2%). Nieco mniejszy odsetek jest przekonany, że robiąc plany ma na ogół pewność, że będzie je w stanie zrealizować (84%). Ponad dwie trzecie ankietowanych nie zgadza się ze stwierdzeniem, że jest osobą bezużyteczną (76,4%). Inaczej rysuje się rozkład stosunku do stwierdzenia czuję, że mało jest takich rzeczy, z których mogę być dumny co drugi badany zgadza się w stopniu zdecydowanym bądź umiarkowanym z nim (51,2%), 45,6% wyraża odmienne zdanie na ten temat. Pewność siebie i poczucie własnej wartości Nie nadaje się do niczego, czuję się bezużyteczny 16,0% 76,4% 5,6% Czuje, że mało jest takich rzeczy, z których mogę być dumny 51,2% 45,6% 3,2% Robiąc plany mam na ogół pewność, że będę w stanie je zrealizować 84,0% 13,2% 2,8% Większość rzeczy jestem w stanie robić równie dobrze jak inni ludzie 91,2% 8,0% 0,8% Jestem wartościową jednostką, nie gorszą od innych 95,6% 3,6% 0,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie i raczej się zgadzam Zdecydowanie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć Osoby niepełnosprawne oceniają się bardzo wysoko pod względem kluczowych dla pracownika cech charakteru. Prawie każdy badany w stopniu zdecydowanym bądź 36

38 umiarkowanym uważa się za osobę sumienną (96%), obowiązkową (95,6%), dokładną (95,6%), pracowitą (95,6%), odpowiedzialną (95,2%) oraz punktualną (94%). Rozkład odpowiedzi wygląda niemal identycznie jak u pracodawców. Oni również wysoko ocenili cechy osobowości osób niepełnosprawnych, co uzasadniałoby wysokie poczucie wyżej wymienionych cech u badanych. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu poniższe cechy charakteryzują P. osobowość? 96,0% 95,5% 95,0% 94,5% 96,0% 95,6% 95,6% 95,6% 95,2% 94,0% 94,0% 93,5% 93,0% Odpowiedzialność Obowiazkowość Punktulność Pracowitość Sumienność Dokładność Odpowiedzialność Obowiazkowość Punktulność Pracowitość Sumienność Dokładność Ważnym aspektem jest również samoocena osób niepełnosprawnych w odniesieniu do osób zdrowych. I tak, swoje funkcjonowanie w porównaniu z osobami pełnosprawnymi dobrze i raczej dobrze ocenia ponad co drugi badany (54%), co czwarty ocenia swoje położenie raczej źle i źle (24,8%). Jak ocenia P. swoje funkcjonowanie w porównaniu z osobami zdrowymi? 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 54,0% 24,8% 1,2% Dobrze i raczej dobrze Źle i raczej źle Trudno powiedzieć 37

39 6. WSPARCIE SPOŁECZNE Z deklaracji osób niepełnosprawnych wynika, że w ich sytuacji życiowej zawsze bądź często mogą liczyć na wsparcie ze strony rodziny (72,8%). W drugiej kolejności, ponad połowa ankietowanych może liczyć zawsze lub często na pomoc pracowników instytucji wsparcia społecznego (54%) oraz służby zdrowia (48,8%). Rzadko bądź nigdy oparciem dla osób niepełnosprawnych są organizacje religijne i wyznaniowe (88%) oraz inni niepełnosprawni (80,8%). Co ciekawe, prawie połowa badanych wskazuje, iż rzadko lub nigdy nie otrzymuje pomocy ze strony przyjaciół (44,8%). Może to być świadectwem braku bliskich relacji z innymi ludźmi bądź ich powierzchownego charakteru. Grupy wsparcia 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 88,0% 80,8% 72,8% 54,0% 48,8% 44,8% 31,6% 29,2% 29,6% 27,6% 19,6% 12,8% 14,4% 16,8% 9,2% 2,8% 11,2% 8,0% Rodzina Służba zdrowia Pracownicy pomocy społecznej Organizacje religijne/wyznaniowe Przyjaciele, znajomi Inne osoby niepełnosprawne Zawsze i często Czasami Rzadko i nigdy Ankietowani nie wskazali zdecydowanie na osobę, która motywowałaby ich do aktywnego działania i poszukiwania pracy. Większość (59,6%) nie ma bliskiej osoby, która stanowiłaby dla nich indywidualne wsparcie. Ponad 1/3 badanych wskazuje taką osobę w swoim otoczeniu (40,4%). Spośród osób wskazujących na taką osobę, najczęściej jako wsparcie wymieniani są członkowi rodziny: rodzic (27,7%), dziecko (17,8%), współmałżonek (16,8%). W dalszej kolejności wymieniane są osoby niespokrewnione, przyjaciele (15,8%) oraz pracownicy socjalni (12,9%). Rozkład odpowiedzi na to pytanie potwierdza niejako 38

40 obraz z poprzedniego. To rodzina najczęściej stanowi indywidualne, jak i grupowe wsparcie dla osób niepełnosprawnych, choć warto również zauważyć dość wysoką pozycję pracowników socjalnych. Czy ma P. osobę, która motywuje P. do aktywnego działania, poszukiwania pracy? 40,4% 59,6% Tak Nie Osoby najczęściej motywujące do działania 30,0% 27,7% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 16,8% 10,9% 17,8% 5,9% 3,0% 15,8% 12,9% 3,0% 0,0% Współmałżonek Rodzic Rodzeństwo Dziecko Partner/ka Dalszy krewny Przyjaciel Pracownik socjalny Inne osoby Formą pomocy, której potrzebę najczęściej deklarują osoby niepełnosprawne jest wsparcie finansowe (90,8%). Prawie co drugi badany wskazuje na potrzebę pomocy materialnej (47,6%), prawie co piąty mówi o potrzebie opieki (18,8%), doradztwa zawodowego (18%), czy wsparcia psychologicznego (17,2%). Zdecydowanie mniej badanych wskazuje na potrzebę doradztwa prawnego (13,2%), mniej niż co dziesiąty deklaruje konieczność kompleksowego wsparcia dla rodzin (7,6%) oraz doradztwa w zakresie edukacji (7,2%). Bardzo wysoki odsetek wskazań na potrzebę pomocy finansowej przez osoby niepełnosprawne jest zapewne wynikiem złej sytuacji materialnej badanych, bowiem u większości (84%) dochód miesięczny nie przekracza 1500 zł, zaś 88% deklaruje, że żyje bardzo biednie lub skromnie. Należy jednak być ostrożnym w stosowaniu instrumentów 39

41 stricte finansowych, bowiem często stają się demotywujące w walce o większą aktywizację osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Jakiej formy pomocy najbardziej P. brakuje? 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 90,8% 47,6% 18,8% 7,2% 18,0% 13,2% 17,2% 7,6% Finansowa Materialna (rzeczowa) Opieka Doradztwo w zakresie edukacji Doradztwo zawodowe Doradztwo prawne Wsparcie psychologiczne Kompleksowe wsparcie dla rodzin 7. ODBIÓR SPOŁECZNY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Ważnym aspektem funkcjonowania osób niepełnosprawnych w społeczeństwie jest stosunek do nich innych osób. W ocenie większości samych niepełnosprawnych ich odbiór społeczny jest raczej dobry i bardzo dobry. Taką opinię wyraża 53,2% badanych. Odwrotny sąd prezentuje 39,6%, natomiast 7,2% nie ma zdania na ten temat. Osób, które uważają, że ich społeczny odbiór jest negatywny zapytaliśmy jakie mogą być tego powody. Ponad połowa badanych wskazuje na uprzedzenia (60,6%), następnie 1/3 na stereotypy (32,3%) zaś 13,1% na przesądy. 40

42 Stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych 60,0% 53,2% 50,0% 40,0% 39,6% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 7,2% Bardzo dobry i dobry Bardzo zły i zły Trudno powiedzieć Przyczyny negatywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych Inne 8,1% Uprzedzenia 60,6% Przesądy 13,1% Stereotypy 32,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Aby sprawdzić na ile osoby niepełnosprawne w swoich opiniach, posługują się stereotypami, a na ile ich poglądy oparte są o rzeczywiste doświadczenia, zapytaliśmy respondentów, czy w związku ze swoją niepełnosprawnością spotkali się kiedyś z nieprzychylnością ludzi. Zdecydowana większość badanych przyznała, iż nie spotkała się z nią nigdy bądź rzadko (80,8%), zaledwie 8,4% odczuwa taką nieprzychylność bardzo często i często, średnio często spotyka się z nią co dziesiąty badany (10,4%). Wynik ten świadczyć może o dość wysokim poziomie akceptacji społecznej osób niepełnosprawnych na terenie Płocka. 41

43 Czy z racji tego, że jest P. osobą niepełnosprawną spotyka się P. z nieprzychylnością ludzi? 8,4% 10,4% 80,8% Bardzo często i często Średnio często Rzadko i wcale Również zdecydowana większość respondentów czuje się akceptowana w swoim środowisku. Aż 87,2% badanych wyraża zdecydowane i umiarkowanie zdecydowane przekonanie o akceptacji siebie w najbliższym otoczeniu. Tylko co dziesiąty ankietowany wyraża przeciwstawną opinię na ten temat. Nieznaczny 2,8% odsetek nie ma na ten temat zdania. Poziom akceptacji osób niepełnosprawnych we własnym środowisku 10,0% 2,8% 87,2% Zdecydowanie tak i raczej tak Zdecydowanie nie i raczej nie Trudno powiedzieć 42

44 8. STOSUNEK DO PRACY I SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA RYNKU PRACY W celu zdiagnozowania podejścia osób niepełnosprawnych do pracy jako wartości podaliśmy respondentom rozmaite stwierdzenia z prośbą o identyfikację z danym stwierdzeniem. Większość badanych traktuje pracę jako wartość autoteliczną, co obrazuje poparcie dla stwierdzenia praca nadaje sens mojemu życiu 87,6% badanych zdecydowanie i raczej się zgadza. Ze stwierdzeniem, że warto być pracowitym zdecydowanie i raczej się zgadza 93,6% respondentów. Jeszcze więcej, bo prawie wszyscy ankietowani (98%) wskazuje, że każdą pracę należy wykonywać sumiennie. Podobnie kształtuje się rozkład poparcia dla konstatacji, że praca to obowiązek moralny człowieka 96,4% badanych. Jednak praca to także dla respondentów źródło utrzymania, aż 94,8% zdecydowanie i raczej zgadza się z tym zdaniem. Najbardziej niepokojący jest rozkład odpowiedzi na dwa ostatnie stwierdzenia. Prawie tyle samo zwolenników, jak i przeciwników zyskuje stwierdzenie, że uczciwą pracą człowiek nie jest w stanie się dorobić. Ponad połowa ankietowanych (57,6%) niestety przyznaje rację tej przykrej konstatacji. Podobnie wygląda reakcja na przekonanie, iż w pracę nie warto się angażować jeśli nie przynosi wymiernych korzyści, co może być z kolei świadectwem instrumentalizacji pracy jako wartości. Przeszło co drugi respondent (56%) uznaje je za zdanie prawdziwe. Praca jako wartość 120,0% 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% 87,6% 93,6% 98,0% 90,8% 96,4% 94,8% 57,6% 56,0% 40,4% 41,6% 10,8% 1,6% 5,6% 2,0% 8,0% 0,8% 1,2% 3,6% 5,2% 2,0% 2,4% Praca nadaje sens mojemu życiu Warto być pracowitym Każdą pracę warto wykonywać sumiennie Pracowitość i sumienność się opłaca Praca to obowiązek moralny człowieka Praca to przede wszystkim źródło dochodów Uczciwą pracą człowiek nie jest w stanie się dorobić i żyć z niej godnie W pracę nie warto się angażować, jeśli nie przynosi wymiernych korzyści Zdecydowanie i raczej się zgadzam Zdecydowanie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć Ankietowani zostali poproszeni także o ustosunkowanie się do stwierdzeń dotyczących wykonywania pracy przez osoby niepełnosprawne. Zdecydowana większość niepełnosprawnych uważa, że poprzez pracę mogą poprawić jakość swojego życia (98%). 43