Dlaczego zwiększanie bezpieczeństwa gazowego Polski opierać na współpracy w ramach V4?

Transkrypt

1 Dlaczego zwiększanie bezpieczeństwa gazowego Polski opierać na współpracy w ramach V4? W dniach niepokojów na Ukrainie, gdzie duża część społeczeństwa opowiada się za stowarzyszeniem z Unią Europejską, a przeciwko zacieśnianiu współpracy z Rosją, warto cofnąć się pamięcią do roku 2009, by uzmysłowić sobie, jak poważne konsekwencje mogą nieść za sobą bieżące wydarzenia. Pojawiający się w komentarzach do wewnętrznej sytuacji naszego sąsiada ewentualny kolejny kryzys gazowy na linii Moskwa Kijów, mający ostudzić zapał Ukraińców do integracji z Zachodem, dobitnie podkreśla przymus zwiększania bezpieczeństwa gazowego przez Polskę, głównie w oparciu o państwa Grupy Wyszehradzkiej, które także mogą się obawiać skutku ukraińskich wydarzeń, jakim niewątpliwie może stać się zakręcony kurek z gazem. Michał Tomaszewski W poprzednim artykule skupiłem się na bezpieczeństwie energetycznym Polski. Dziś chciałbym przybliżyć sytuację pozostałych państw V4, omawiając bezpieczeństwo energetyczne Czech, Słowacji oraz Węgier i zwrócić szczególną uwagę na kwestię bezpieczeństwa dostaw gazu do powyższych państw. Kraje Grupy Wyszehradzkiej są podobne pod wieloma względami, energetyka jest jednakże tą dziedziną, w której występuje kilka znaczących różnic. Warto się im przyjrzeć, by dowiedzieć się, na jakim tle budowana jest współpraca. Czechy Sektor energetyczny Czech wygląda różni się od polskiego. Czeska gospodarka opiera się na łatwo dostępnych i zróżnicowanych surowcach, przez co pod względem bezpieczeństwa energetycznego pozytywnie wyróżnia się na tle regionu. Czesi wykorzystują do produkcji energii węgiel, ropę naftową czy gaz ziemny, uran oraz źródła odnawialne. Dzięki zróżnicowaniu źródeł dostaw ropy i gazu, Czechom udało się częściowo przełamać rosyjski monopol na dostawy, jednakże te ostatnie wciąż stanowią dużą część czeskiego miksu energetycznego. 1

2 Najważniejszym surowcem w czeskiej energetyce jest węgiel, z którego w 2011 roku wyprodukowano 43,6% energii pierwotnej. 1 Wykorzystywany jest zarówno węgiel kamienny, jak i brunatny, co jest spowodowane dużą ilością tych surowców na terenie Republiki Czeskiej. Czechy są krytykowane, podobnie jak Polska, za zbyt duży udział wysokoemisyjnego węgla w produkcji energii pierwotnej. Dlatego sektor węglowy ulega restrukturyzacji, mającej na celu zmniejszenie tego udziału oraz ograniczenia szkodliwości wykorzystywanego węgla. Kolejnym surowcem pod względem partycypacji w produkcji czeskiej energii jest ropa naftowa. Jej udział w całkowitej produkcji energii pierwotnej w tym kraju w 2011 roku wyniósł 20,6%, a ponad 97% tego surowca pochodzi z importu, głównie z obszaru byłego Związku Radzieckiego (z samej Rosji zaimportowano ⅔ tej wielkości). 2 Ropa dostarczana jest do Czech za pomocą dwóch magistrali. Pierwszą jest ropociąg Przyjaźń II, biegnący z Rosji, przez Białoruś, Ukrainę i Słowację, którym przesyłana jest ropa rosyjska. Pozostała część importu dociera do Czech dzięki ropociągowi IKL, który połączony jest z rurociągiem Transalpejskim (TAL). Wysoki poziom zależności importowej w zakresie dostaw ropy naftowej to poważna kwestia w kontekście bezpieczeństwa energetycznego Czech, natomiast próby dywersyfikacji źródeł ropy poprzez połączenie systemu ropociągowego z rurociągiem TAL należy niewątpliwie zaliczyć do słusznych kroków w celu zwiększenia niezależności. Z gazu produkuje się 17,3% energii. 3 Po gazowym kryzysie z 2009 roku, kiedy to odcięte zostały dostawy 71% surowca 4, Czechy wprowadziły regulacje mające w przyszłości zapobiec problemom z dostawami i dystrybucją surowca. W 2011 roku ilość zużytego w gospodarce czeskiej błękitnego paliwa wyniosła 8,4 mld m 3. 5 Samowystarczalność Czech w zakresie gazu ziemnego jest niewielka i wynosi 1,3%, zatem prawie całkowita ilość surowca, zużywana w Czechach, pochodzi z importu. Gaz ziemny dostarczany do Czech pochodzi z Rosji i z Norwegii. Federacja Rosyjska odpowiada za 78% dostaw gazu do Czech, a transportowany jest za pomocą gazociągu Braterstwo. Pozostałe 22% gazu sprowadzane jest z Norwegii przez niemiecki system gazowy, bezpośrednio połączony z czeskim. 6 1 BP Statistical Review of World Energy June 2012, 2 Energy Policies of IEA Countries: The Czech Republic 2010 Review, IEA, 2011 r., s Tamże. 4 The Russo-Ukrainian gas dispute of January 2009: a comprehensive assessment, Oxford Institute for Energy Studies, 2009, s BP Statistical, op. cit. 6 Energy Policies of IEA Countries: The Czech Republic, s

3 Magazyny mogą pomieścić 3,25 mld m 3 surowca, co przy maksymalnym zapełnieniu jest w stanie zaspokoić gospodarkę przez około 50 dni średniego zużycia. 7 Gaz ziemny, choć w stosunkowo małym stopniu zasilający Czechy w energię, jest ważnym surowcem energetycznym. Jego zużycie w perspektywie średnio i długoterminowej będzie rosło, kosztem tradycyjnych surowców energetycznych, tj. węgla i ropy naftowej. Stąd konieczność dywersyfikacji źródeł i dróg transportu tego surowca, także we współpracy z państwami regionu. Połączenie systemu gazowego Czech z odpowiednikiem niemieckim jest kluczowe, gdy idzie o zapewnienie bezpiecznych dostaw surowca. Także planowane połączenia z innymi państwami sąsiednimi, tj. Polską, Słowacją czy Węgrami, mogą wiele wnieść do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Czech. Na szczególną uwagę zasługuje połączenie czeskiego systemu gazowego z budowanym w Świnoujściu terminalem LNG oraz jego chorwackim odpowiednikiem w miejscowości Omišalj na wyspie Krk. Gospodarka Czech zaopatrywana jest w energię elektryczną także dzięki energetyce jądrowej, której udział w strukturze produkcji energii pierwotnej wynosi 6,4%. 8 Energia odnawialna natomiast stanowi 3,8% całej energii pierwotnej wytwarzanej w Czechach. 9 Głównymi źródłami tej energii są: biomasa, energia wód oraz energia wiatrowa. Obowiązkiem Republiki Czeskiej jest zwiększenie udziału OZE w produkcji energii do 13% w 2020 roku. 10 Biorąc powyższe pod uwagę, Czechy wciąż borykają się z problemem bezpieczeństwa energetycznego, choć są w czołówce państw regionu, które zmierzają w stronę zmiany tej sytuacji. Oparcie gospodarki w większości na rodzimym węglu oraz energii jądrowej, które wytwarzają ponad 50% energii pierwotnej w kraju, daje Czechom względne bezpieczeństwo. Jednak koszty związane z emisją CO 2, pochodzącego ze spalania węgla, są tak duże, że kraj ten musi inwestować w technologie pozyskiwania energii z niskoemisyjnych surowców energetycznych. Niemal brak samowystarczalności w zakresie dostaw ropy naftowej poważnie wpływa na bezpieczeństwo państwa, dlatego konieczne jest szukanie innych dróg, którymi można by sprowadzać ten surowiec. Postępy przy zapewnieniu bezpieczeństwa w zakresie dostaw gazu idą w dobrym kierunku. Są wykorzystywane dwa niezależne od siebie źródła surowca, planuje się połączenie z kolejnymi, dlatego na tym polu Czechy dają przykład innym krajom regionu, by działały podobnie w celu zabezpieczenia 7 D. Kałan, Okno na Zachód: znaczenie czeskiego rynku gazu ziemnego dla krajów V4, (w:) Biuletyn PISM nr 24, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 14 marca 2013 r. 8 BP Statistical, op. cit. 9 Tamże 10 Załącznik I do DYREKTYWY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. 3

4 dostaw surowców. Także zminimalizowanie roli węgla i ropy na rzecz gazu i odnawialnych źródeł energii jest koniecznością w perspektywie najbliższych kilkunastu i kilkudziesięciu lat, stąd nacisk władz czeskich na popularyzowanie i rozwój technologii wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych oraz zobowiązywanie producentów energii do minimalizowania niekorzystnego wpływu sektora energetycznego na środowisko. Słowacja Słowacja to jedna z prężniejszych ekonomicznie państw byłego bloku socjalistycznego. Niewielka, lecz dobrze rozwijająca się gospodarka oparta jest na różnych nośnikach energii, w dużej mierze sprowadzanych zza granicy. Brak dostępu do morza oraz położenie w obszarze dominacji Rosji, jako głównego dostawcy surowców energetycznych sprawia, że i ten kraj boryka się z problemem dywersyfikacji źródeł surowców. Współdziałanie w ramach Grupy Wyszehradzkiej daje Słowacji nadzieję na zapewnienie bezpieczeństwa dostaw surowców energetycznych oraz zwiększenie stopnia niezależności od rosyjskich źródeł. Głównym nośnikiem energii, na którym opiera się słowacka gospodarka, jest gaz. Jego udział w całkowitej podaży energii pierwotnej w 2011 roku wyniósł 32,7%. 11 Znikome krajowe złoża tego surowca, a zatem niski wskaźnik samowystarczalności w zakresie dostaw, powodują, że Słowacja zmuszona jest do jej importu. Kierunkiem, z którego gaz jest sprowadzany, jest Rosja, która w strukturze importu tego surowca stanowi 99%, a gaz z tego kraju płynie rurociągiem Braterstwo, biegnącym z Rosji, przez Ukrainę i Słowację. 12 Słowackie magazyny obecnie mogą pomieścić 2,77 mld m 3 gazu ziemnego 13, lecz planowane jest zwiększenie tej wielkości w najbliższych latach. Sprowadzanie gazu na Słowację, odbywa się prawie całkowicie przez gazociąg Braterstwo, lecz kryzys gazowy w 2009 roku i odcięcie aż 97% dostaw gazu 14 spowodował, iż Słowacja postanowiła połączyć swój system gazowy z systemem Czech, by przeciwdziałać skutkom ewentualnego kolejnego kryzysu. Podobna inwestycja ma połączyć Słowację i Węgry, a także być w przyszłości elementem dużego projektu V4, Korytarza Północ Południe. Słowacja jest w dużym stopniu uzależniona gazowo od Rosji i gazociągu Braterstwo, co powoduje brak znaczącej dywersyfikacji źródeł dostaw gazu. Pozytywnym aspektem wydaje się być lekcja, jaką to państwo 11 BP Statistical, op. cit. 12 Energy Policies of IEA Countries: The Slovak Republic 2011 Review, IEA, 2012r., s Podziemne magazyny gazu jako element krajowego systemu gazowego, (w:) Nafta - gaz nr 5/2010, str The Russo-Ukrainian gas dispute, op. cit., s. 54 4

5 wyciągnęło z kryzysu gazowego sprzed kilku lat, dzięki któremu zaprojektowano i po części już zrealizowano inwestycje mające na celu zróżnicowanie kierunków dostaw gazu. Ropa naftowa to drugi, pod względem ilości wytwarzanej energii pierwotnej, surowiec stosowany w gospodarce słowackiej. Jej udział w podaży tej energii w 2011 roku wyniósł 21,6%. 15 Z całkowitej podaży ropy naftowej, wynoszącej 3,7 mln ton w 2011 roku 16, śladowa ilość rzędu kilku procent pochodziła z rodzimych złóż, pozostała część była sprowadzana wyłącznie z Rosji ropociągiem Przyjaźń II. Ważnym dla słowackiej gospodarki nośnikiem energii jest węgiel, który odpowiada za produkcję 19,3% energii pierwotnej. 17 O ile produkcja węgla brunatnego zaspokaja większość popytu, to podaż węgla kamiennego jest całkowicie pokrywana przez surowiec importowany, głównie z Czech, Rosji i Polski. 19,9% energii pierwotnej na Słowacji produkowane jest z energii jądrowej. 18 Technologia ta wykorzystywana jest tam od lat i wciąż jest rozwijana. Energetyka odnawialna stanowi niecałe 5,8% całościowej podaży energii pierwotnej Słowacji. 19 Głównym odnawialnym nośnikiem energii jest biomasa, ale wykorzystuje się także, choć już w znacznie mniejszym stopniu, energię spadku wód, energię słoneczną, geotermalną czy solarną. W świetle powyższych faktów należy stwierdzić, iż bezpieczeństwo energetyczne Słowacji jest niedostateczne. Duże zagrożenie niesie z sobą fakt, iż najważniejsze dla gospodarki nośniki energii są w dużej mierze importowane, przez co całkowita zależność importowa tego państwa dla trzech najważniejszych nośników energii, odpowiadających za produkcję 70% energii pierwotnej, jest zbyt wysoka, by mówić o wystarczającym bezpieczeństwie energetycznym tego kraju. Podkreślić należy, że sprowadzanie niemal całkowitego zużycia gazu i ropy naftowej z jednego kierunku jest wysoce niebezpieczne. Konieczne są zmiany w kierunkach i sposobach sprowadzania surowców energetycznych, celem zmniejszenia zależności importowej. Z drugiej strony należy uznać za pozytywne kroki, zmierzające do zwiększenia niezależności od jednego kierunku dostaw surowców. Dobrym prognostykiem dla tych działań jest budowa połączeń między systemami dystrybucji gazu państw sąsiednich. Podobne inwestycje powinny nastąpić w zakresie dywersyfikacji źródeł ropy naftowej. 15 BP Statistical, op. cit.. 16 Oil and gas security emergency response of IEA countries. Slovak Republic, International Energy Agency, 2012 r. 17 BP Statistical, op. cit. 18 BP Statistical, op. cit. 19 BP Statistical, op. cit. 5

6 Węgry Gospodarka Węgier, odżywająca po załamaniu finansowym w tym kraju i kryzysie światowym z 2008 roku, nie spowodowała dużego wzrostu zużycia energii w tym kraju. Choć źródła energii pierwotnej są zróżnicowane, to Węgry są w dużym stopniu uzależnione od sprowadzanych surowców, głównie rosyjskich - ropy i gazu. Wielkość importu tego ostatniego surowca wzrasta kosztem wydobycia rodzimego węgla. I tu historyczne powiązania sprawiły, że zarówno gaz, jak i ropa, sprowadzane są na Węgry ze wschodu, przede wszystkim z Rosji. Głównym surowcem dostarczającym energię pierwotną na Węgrzech jest gaz ziemny. Stanowi on 40,2% wszystkich surowców energetycznych mających udział w produkcji energii w kraju. 20 Krajowa produkcja tego surowca stanowi piątą część zapotrzebowania na błękitne paliwo. Większość, bo aż 83% importowanego gazu, pochodzi z Rosji. 21 Wielkość ta jest w ostatnich latach stała, lecz jest ona i tak zbyt duża, by mówić o bezpieczeństwie dostaw gazu. Zwłaszcza, że sprowadzany gaz z tego kierunku płynie gazociągiem Braterstwo przez Ukrainę, co w 2006 roku, roku kryzysu gazowego w stosunkach rosyjsko-ukraińskich, spowodowało spadek dostaw gazu z Rosji o ok. 40%. 22 Kolejny kryzys gazowy w roku 2009 okazał się bardziej dotkliwy, gdyż spowodował całkowite zakręcenie gazowego kurka dla Ukrainy, co było równoznaczne ze wstrzymaniem dostaw gazu do pozostałych państw Europy Południowo-Wschodniej. W wyniku tego kryzysu, na Węgry płynęło o 45% dotychczasowego importu mniej, co również mocno odbiło się na, i tak będącej w kryzysie, gospodarce. 23 Zużycie gazu w 2011 roku wyniosło 10,2 mld m 3, jest to znacząca liczba, biorąc pod uwagę skalę gospodarki i liczbę ludności na tle innych państw Europy Środkowo Wschodniej. 24 Wielkość ta jest niewiele mniejsza od rocznego zużycia gazu w prawie czterokrotnie większej ludnościowo Polsce, gdzie rocznie zużywa się około 14,5 mld m 3 surowca. 25 Sześć węgierskich magazynów może obecnie pomieścić 5,04 mld m 3 gazu % tej wielkości stanowią magazyny należące do niemieckiej spółki E.ON. 27 Pojemność ta znacznie się zwiększyła za sprawą 20 BP Statistical, op. cit. 21 Energy Policies of IEA Countries: Hungary 2011 Review, IEA, 2012r., s J. Stern, The Russian-Ukrainian gas crisis of January 2006, Oxford Institute for Energy Studies, 2006 r. 23 The Russo-Ukrainian gas dispute, op. cit., s BP Statistical, op. cit. 25 Pismo Ministerstwa Gospodarki z 21 września 2011 roku do Marszałka Sejmu Grzegorza Schetyny. 26 Energy Policies of IEA Countries: Hungary, op. cit., s Tamże. 6

7 wspomnianego pierwszego kryzysu rosyjsko-ukraińskiego, kiedy to postanowiono o rozbudowie systemu magazynowania gazu. Wpływ, jaki wywarł na węgierskie władze kryzys w 2006 roku, był na tyle istotny, iż Węgry poczyniły wiele kroków, by poprawić bezpieczeństwo dostaw gazowych. Zwiększono pojemność magazynów o 1,2 mld m 3, by kolejna niespodziewana przerwa w dostawach w jak najmniejszym stopniu zdestabilizowała węgierski rynek gazu. 28 Wzięto pod uwagę wiele alternatywnych dla gazociągu Braterstwo opcji, np. unijny projekt Nabucco czy rosyjski South Stream oraz możliwość przyłączenia do chorwackiej sieci gazowej, a przez to połączenie z przyszłym terminalem LNG na wyspie Krk. Wiadomo już dziś, że przyszły South Stream, inwestycja rosyjskiego Gazpromu, będzie przebiegał przez Węgry. Nie jest to dywersyfikacja źródła gazu, ale przebieg gazociągu z ominięciem Ukrainy pozwoli Węgrom na większe poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza w czasie ewentualnego kolejnego kryzysu na linii Kijów Moskwa. Inwestycje w rozwój łączenia krajowego systemu gazowego z zagranicznymi powinny być priorytetem dla rządu węgierskiego. Dzięki takim połączeniom łatwiej dokonywać transakcji spotowych, które doraźnie mogą zabezpieczać sytuację na rynku gazu. Surowcem, który zajmuje drugie miejsce w produkcji energii pierwotnej (28,7% 29 ) jest ropa naftowa. Blisko 90% surowca wykorzystywanego w węgierskiej gospodarce importowane jest z Rosji 30, dzięki rurociągowi Przyjaźń II oraz pośrednio rurociągowi Przyjaźń I. Alternatywą dla Przyjaźni II jest ropociąg Adria, biegnący z terminalu na chorwackiej wyspie Krk, dzięki któremu przy zakłóceniach dostaw tym pierwszym ropociągiem, jest możliwe uzupełnienie tego braku przez powyższy ropociąg. 31 Ropa naftowa stanowi prawie ⅓ wszystkich źródeł energii wykorzystywanych w gospodarce. Jest to wynik poniżej średniej członków Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA), która wynosi 36 %. Niepokojąca jest jednak skala, w jakiej gospodarka węgierska zaopatrywana jest w ropę przez Rosję. 100% importu, a więc 90% całkowitego popytu na ten surowiec to ogromne uzależnienie. Dobrą w tym wszystkim wydaje się być alternatywa w postaci ropociągu Adria, który może w razie potrzeby w całości zdywersyfikować kierunek dostaw ropy naftowej na Węgry. Wielkość magazynów w stosunku do importu jest zadowalająca, gdyż prawie dwukrotnie przewyższa obowiązkowe rezerwy przewidziane dla członków MAE. 28 Tamże, s BP Statistical, op. cit.. 30 Energy Policies of IEA Countries: Hungary, op. cit, s Bezpieczeństwo energetyczne państw Grupy Wyszehradzkiej. Jak zmieniają się relacje energetyczne w Europie, Instytut Kościuszki, Kraków, 2011 r., s

8 Węgiel to kolejny surowiec nieodnawialny, wykorzystywany w energetyce węgierskiej. Jego udział w produkcji energii pierwotnej w 2011 roku wyniósł 12% % węgla zużywanego w gospodarce węgierskiej wykorzystywane jest do produkcji energii elektrycznej. 33 Stosunkowo niewielki udział tego surowca w gospodarce węgierskiej oraz mnogość kierunków, z których jest on sprowadzany sprawiają, że Węgry mogą być spokojne o bezpieczeństwo dostaw węgla, zarówno brunatnego, jak i kamiennego. Energia jądrowa na Węgrzech jest wykorzystywana od lat 80-tych ubiegłego wieku. Dzięki elektrowni PAKS wytwarzane jest 15,5% całkowitej produkcji energii w kraju 34 i ponad 40% energii elektrycznej 35, co czyni ją kluczową pod względem bezpieczeństwa energetycznego kraju. 3,5% energii pierwotnej wytwarzanej na Węgrzech pochodzi z OZE 36, z czego większa część produkowana jest przy wykorzystaniu biomasy. Węgry zobligowane są do zwiększenia udziału energii z OZE w zużyciu energii brutto do 2020 roku do 13%. 37 Węgry prowadzą odpowiednią politykę w celu zabezpieczenia dostaw źródeł energii do rodzimej gospodarki. Na pochwałę zasługują działania mające na celu dywersyfikację rosyjskich źródeł gazu, dzięki połączeniu systemu gazowego Węgier z systemem chorwackim i terminalem LNG w Omisajl. Ponadto słuszną wydaje się być decyzja o zgodzie na przebieg gazociągu South Stream przez terytorium Węgier, gdyż uniezależni on w dużej mierze ten kraj od ewentualnych przyszłych konfliktów gazowych na linii Rosja Ukraina. Także działania w zakresie sprowadzania i magazynowania ropy naftowej daje gwarancję bezpieczeństwa. Na szczególną uwagę zasługuje alternatywny wobec ropociągu Przyjaźń II, ropociąg Adria, biegnący przez sąsiednią Chorwację. Względnie duża ilość kierunków importu węgla, skorelowana z niewielkim jego zużyciem w gospodarce, zdaje się być zabezpieczeniem na wypadek ewentualnych przerw w dostawach tego surowca. Istotnym elementem energetyki węgierskiej jest elektrownia PAKS, która w znacznym stopniu zasila gospodarkę tego kraju, dzięki czemu jest on w dużej mierze uniezależniony od innych nośników energii. Udział OZE w całkowitej produkcji energii nie jest obecnie zbyt duży, porównując z 32 Energy Policies of IEA Countries: Hungary, op. cit., s Tamże 34 BP Statistical, op. cit.. 35 Energy Policies of IEA Countries: Hungary, op. cit., s BP Statistical, op. cit. 37 Załącznik I, op. cit. 8

9 państwami zachodnimi, a zwłaszcza skandynawskimi, gdzie źródła tej energii dominują w całkowitej podaży, lecz daje to nadzieję na silny rozwój tych technologii w kolejnych latach. Wnioski Podsumowując, oparcie współpracy państw Europy Środkowo-Wschodniej w dziedzinie energetyki na Grupie Wyszehradzkiej jest najlepszym sposobem na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polski, pozostałych państw V4, a także Unii Europejskiej. Każdy z krajów Grupy boryka się z pewnymi problemami w dziedzinie energetyki. Wiele z nich się ze sobą pokrywa, dotyczą tych samych surowców i tych samych dróg dostaw. Mając powyższe na względzie, współpraca Polski, Czech, Słowacji i Węgier to przede wszystkim wzajemne wsparcie (finansowe, technologiczne, negocjacyjne, etc.) w procesie zwiększania bezpieczeństwa energetycznego poszczególnych państw V4, a zatem całej Grupy Wyszehradzkiej. Duży krok na tej drodze stanowi rozwijająca się współpraca gazowa, obejmująca kooperację w realizacji wspólnych projektów, wśród których najważniejszym jest obecnie Korytarz Północ-Południe. Grupa Wyszehradzka to dla Polski ogromna szansa zbudowania gospodarki opartej na surowcach łatwo dostępnych, po niskich cenach, bezpiecznych i przyjaznych środowisku. To okazja do zbudowania bloku państw o podobnej przeszłości i wspólnej przyszłości. Dlatego warto zwiększać bezpieczeństwo gazowe Polski w oparciu o współpracę w ramach Grupy Wyszehradzkiej. 9