W poszukiwaniu uniwersalnego sensu

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "W poszukiwaniu uniwersalnego sensu"

Ryszard Michalak
6 lat temu
Przeglądów:

1 W poszukiwaniu uniwersalnego sensu

3 łukasz trzciński W poszukiwaniu uniwersalnego sensu szkic kulturoznawczy

4 Copyright by Łukasz Trzciński & Wydawnictwo LIBRON Kraków 2014 ISBN Recenzenci: prof. dr hab. Marta Kudelska dr hab. Piotr Mróz, prof. UJ Redakcja: Kamil Jurewicz Skład i korekta: Małgorzata Piwowarczyk Projekt okładki: Joanna Bizior Wydanie książki dofinansowane przez Akademię Górniczo-Hutniczą im. Stanisława Staszica w Krakowie (dotacja podmiotowa na utrzymanie potencjału badawczego, nr ) Afiliacja autora: AGH w Krakowie Wydawnictwo LIBRON Filip Lohner al. Daszyńskiego 21/ Kraków tel office@libron.pl

5 Spis treści Wstęp 9 1. Uniwersalny sens i granice języka Idea uniwersalnego sensu Autoreferencyjność języka Jedność i tożsamość Zasada jedności Modele tożsamości Życie w podzielonym świecie i perspektywa jedności Ciało i duch Podmiot i przedmiot Świadomość i nieświadomość Paradygmaty wiedzy i władzy Informacja i wiedza Iluzja rzeczywistość hiperrzeczywistość Granica i sieć Sens i mity Mit Sens 130 Bibliografia 137 Summary 147

7 Żonie i Synom

9 Wstęp Wielu antropologów sądzi, że do cech naszego gatunku należy dążenie do eksploracji, a nawet przekraczanie granic bezpośrednio danej rzeczywistości, ocenianej niejednokrotnie jako niewystarczająca i nieprzynosząca satysfakcji. Znalezienie wspólnoty ze światem oraz określenie charakteru jedności tworzącej ludzką naturę to dominujące pragnienia człowieka. Dziś w dalszym ciągu te dążenia wpływają na ludzkie życie, ukazując swą wagę w obliczu niezrozumiałych i bolesnych doświadczeń. Zwłaszcza w sytuacji granicznej pojawić się może nadzieja na odkrycie sensu rzeczywistości, wyjaśnienia, czym jest życie i jaki jest jego cel. Poszukiwanie ostatecznego, a w każdym razie wystarczającego zrozumienia świata i człowieka odnosi się do wszystkich dziedzin życia. Ten szkic kulturoznawczy stanowi jedną z prób wytłumaczenia natury źródeł oraz perspektyw nieustannego dążenia do znalezienia jednoczącego wszystko sensu. Szczególnie ważne stało się to dzisiaj, w okresie gwałtownej zmiany kulturowej spowodowanej ogromnym postępem technologicznym. W najbardziej ogólnym zarysie przyjęte założenie badawcze zgodne jest z podejściem Arthura Lovejoya, piszącego o istotnych ideach skrywających się w umyśle: P o p i e r w s z e, są to ukryte lub nie do końca wyartykułowane z a ł o ż e n i a, czy też mniej lub bardziej nieuświadomione nawyki mentalne, funkcjonujące w myśleniu konkretnego człowieka lub pokolenia. Są to przekonania tak dalece oczywiste, że raczej milcząco się je zakłada, niż formalnie wyraża i dowodzi, są sposobami myślenia, które

10 10 Wstęp wydają się tak naturalne i oczywiste, że nie bada ich wnikliwe spojrzenie samoświadomości, które w przeważającym stopniu decydują o charakterze doktryny filozofa, a jeszcze częściej o dominujących tendencjach intelektualnych danego stulecia. Owe ukryte czynniki mają rozmaity charakter. Jednym z nich jest dyspozycja do myślenia pewnymi kategoriami lub podług jakiegoś szczególnego typu metaforyki 1. Słowa Lovejoya odnoszą się także do idei uniwersalnego sensu, często przyjmowanej w postaci ukrytego założenia wyrażanego w wierze religijnej, w nauce i codziennym życiu. Szkic został podzielony na pięć rozdziałów. Pierwszy podejmuje kwestię określeń odnoszących się do sensu i jego właściwości w ujęciu filozoficznym, religijnym oraz literackim. Zawarto w nim także rozważania dotyczące natury języka, jego ograniczeń, autoreferencyjności i możliwości wykorzystania w badaniu pojęcia sensowności. W rozdziale drugim znalazło się zagadnienie jedności świata oraz jego relacji do dwóch wybranych koncepcji podmiotowości człowieka. Pierwsza wiąże pojęcie podmiotu z pierwiastkiem świadomości wydzielonym z całości ludzkiego bytu, w trakcie duchowego rozwoju wyodrębniającym się ze świata przyrody, ale tracącym przy tym więź z innymi ludźmi. Przykładem takiego ujęcia jest koncepcja jogi klasycznej, zgodnie z którą celem człowieka jest wydobycie czystego ducha z wszystkich materialnych ograniczeń. Druga, nazwana tu mandaliczną, rozciąga podmiotowość na całość psychofizycznej egzystencji, w jej świadomych i nieświadomych przekształceniach upatrując istoty ludzkiej natury. Niemożliwe jest osiągnięcie uniwersalnego sensu egzystencji bez uzgodnienia i przekroczenia sprzeczności, w jakie obfituje życie. Dlatego następny rozdział poświęcony został ukazaniu przykładowych dualizmów, w które uwikłany jest człowiek, takich jak ciało i umysł, podmiot i przedmiot, wiedza oraz władza. Zasadniczy problem prowadzonych rozważań zawiera się w pytaniu o możliwość ich transcendowania w warunkach tworzonych przez 1 A.O. Lovejoy, Wielki łańcuch bytu. Studium historii pewnej idei, przeł. A. Przybysławski, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009, s. 12.

11 Wstęp 11 społeczeństwo informacyjne, podlegające nieustannym przemianom uwarunkowanym gwałtownym postępem technologicznym. W tej części szkicu wskazana została podstawowa zmiana, jaka zachodzi w świadomości społecznej, związana z widocznym obecnie powolnym, ale zdecydowanym porzucaniem wizji rzeczywistości podzielonej na nasz świat i transcendencję na rzecz obrazu rzeczywistości jako sieci. Te dwa modele rzeczywistości zostały przedstawione w rozdziale czwartym. Rozdział piąty skupia się na problematyce mitologicznej. W przyjętej w książce koncepcji mity stanowią opowieści próbujące odpowiedzieć na nierozwiązywalne pytania egzystencjalne, których rozstrzygnięcia nie są zadowalające z racjonalnego punktu widzenia, ale jak mówił Claude Lévi-Strauss pozwalają żyć. W końcowej części dociekań przedstawiona została propozycja wyjścia z mitologicznego kręgu, polegająca na tym, że w świecie cyberkultury, pomimo wszystkich zagrożeń dla własnej tożsamości, ludzie zachowają samoświadomość i w ramach pewnego rodzaju eschatologii immanencji będą próbowali znaleźć uniwersalny sens w wydarzeniach własnego życia. Książka stanowi rozwinięcie oraz uzupełnienie problematyki zawartej w moim poprzednim studium, na temat mitu wolności w cyberkulturze 2. 2 Ł. Trzciński, Mit wolności w cyberkulturze, Nomos, Kraków Rozważania zamieszczone w podrozdziale 1.2 zostały streszczone w: Ł. Trzciński, Drugi język, [w:] Język źródłem (nie)porozumienia, red. K. Skowronek, Ł. Trzciński, Aureus, Kraków 2014, s

Podobne dokumenty

Językowe komunikowanie uczuć w pieśniach ludowych z Warmii i Mazur

Językowe komunikowanie uczuć w pieśniach ludowych z Warmii i Mazur Agnieszka Wełpa Językowe komunikowanie uczuć w pieśniach ludowych z Warmii i Mazur Copyright by Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie