Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Transkrypt

1 Vol. 10/2011 Nr 4(37) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ocena komórek CD4 + CD161 + we krwi obwodowej dzieci z cukrzycą typu 1 oraz dzieci z otyłością centralną The Assessment of CD4 + CD161 + Cells in the Peripheral Blood of Children with Type 1 Diabetes and Children with Central Obesity 1 Włodzimierz Łuczyński, 2 Agnieszka Szypowska, 1 Artur Bossowski, 3 Anna Stasiak-Barmuta 1 Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii z Pododdziałem Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, 2 Klinika Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, 3 Zakład Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Adres do korespondencji: Włodzimierz Łuczyński, Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii z Pododdziałem Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Białystok, ul. Waszyngtona 17, tel./fax. (85) , w.luczynski@wp.pl Słowa kluczowe: limfocyty, cukrzyca typu 1, otyłość Key words: lymphocytes, type 1 diabetes, obesity Badanie wykonane w ramach realizacji projektu MNiSzW nr N N STRESZCZENIE/ABSTRACT Wstęp. Limfocyty to nowo odkryta subpopulacja komórek produkujących interleukinę 17. Ich rola w patogenezie reakcji zapalnych oraz chorób autoimmunizacyjnych jest ciągle dyskutowana. Bardzo mało danych nt. komórek uzyskano w cukrzycy typu 1 oraz w zaburzeniach immunologicznych związanych z otyłością. Za cel pracy przyjęto ocenę komórek o fenotypie CD4 + CD161 + we krwi obwodowej w trzech grupach dzieci: z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 (N = 40), cukrzycą typu 1 po okresie remisji (N = 35) oraz u dzieci z otyłością centralną (N = 40). Wyniki porównano z danymi uzyskanymi w grupie odniesienia (N = 45). Oceny komórek dokonano za pomocą cytometrii przepływowej z użyciem następujących przeciwciał monoklonalnych: anty-cd4 (PECy5) i anty- CD161 (FITC) oraz izotypowych kontroli. Oceniano odsetki następujących subpopulacji limfocytów T: CD4 + oraz CD4 + CD Wyniki. Odsetek komórek CD4 + CD161 + w grupie dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 oraz cukrzycą w okresie remisji był istotnie statystycznie niższy w porównaniu do odsetka tych komórek w grupie odniesienia (odpowiednio: 1,8% vs 2,0 vs 3, p = 0,01). Podobnie obserwowano niższy, ale nieistotny statystycznie odsetek komórek CD4 + CD161 + w grupie dzieci z otyłością centralną w stosunku do dzieci z grupy odniesienia (2,4% vs 3,9%, p = 0,1). Wniosek. Obserwowane przez nas obniżone odsetki komórek CD4 + CD161 + we krwi obwodowej dzieci z cukrzycą typu 1 oraz dzieci z otyłością centralną mogą świadczyć o roli limfocytów w zaburzeniach immunologicznych związanych z autoagresją i otyłością. Endokrynol. Ped. 10/2011;4(37): Introduction. lymphocytes state as a newly discovered population of interleukin 17 producing cells. Their role in the pathogenesis of inflammation and autoimmunological disease is under discussion. Very few data concern cells 37

2 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 10/2011;4(37):37-44 in type 1 diabetes and obesity-related immunological disturbances. The aim of the study was to assess the CD4 + CD161 + cells in the peripheral blood of children within three groups: with newly recognized type 1 diabetes (N = 40), type 1 diabetes after the remission (N = 35) and children with central obesity (N = 40). The results were compared with those obtained in healthy controls (N = 45). The assessment of cells was made in flow cytometry technique with the use of anti-cd4 (PECy5) and anti-cd161 (FITC) antibodies and their isotype controls. Following subpopulations were noted: CD4 + and CD4 + CD Results. The percentage of CD4 + CD161 + cells in the group of children with newly diagnosed type 1 diabetes and children with diabetes after remission was significantly lower than in control children (1.8% vs 2.0 vs 3.9 p = 0.01). Similarly we observed lower percentage (but not significantly) of CD4 + CD161 + cells in children with central obesity compared to control group (2.4% vs 3.9%, p = 0.1). Conclusion. Lower percentage of CD4 + CD161 + cells in the peripheral blood of children with type 1 diabetes and children with central obesity could indicate the role of cells in the immunological disturbances related to autoimmunity and obesity. Pediatr. Endocrinol. 10/2011;4(37): Wstęp Immunologia jest jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin wiedzy. Wcześniej uznany dogmat równowagi lub jej braku pomiędzy subpopulacjami limfocytów Th 1 (produkujących cytokiny prozapalne i biorących udział w patogenezie reakcji autoimmunizacyjnych) oraz subpopulacji Th 2 (produkujących cytokiny przeciwzapalne, odgrywających rolę w odporności przeciwko pasożytom oraz w reakcjach alergicznych) został obalony przez odkrycie nowych rodzajów komórek nazwanych limfocytami T-regulatorowymi oraz komórek T pomocniczych [1]. Limfocyty T-regulatorowe mają za zadanie hamować nadmierne reakcje immunologiczne, w tym skierowane przeciwko własnym antygenom [2]. Natomiast w przypadku komórek, ich fenotyp, mechanizm działania oraz rola w fizjologii i patologii ludzkiego układu immunologicznego nie są wystarczająco wyjaśnione [3]. Udział nadmiernej produkcji interleukiny 17 oraz subpopulacji w modelowych chorobach autoimmunizacyjnych, takich jak autoimmunologiczne zapalenie mózgu, zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane oraz łuszczyca, opiera się na solidnych podstawach doświadczalnych [4]. Komórki te biorą również udział w odpowiedzi układu odpornościowego, skierowanej przeciwko patogenom pozakomórkowym [4]. Cytokiny wydzielane przez komórki to IL-17, IL-17F, IL-22 oraz IL-21 [5]. Różnicowanie, rozwój oraz plastyczność limfocytów pozostaje pod wpływem kontroli genomu m.in. takich czynników, jak: STAT3, Smad, ROR, IRF4, Ahr oraz Batf [6]. Istnieją opinie, że limfocyty prowadzą do inicjacji reakcji patologicznej wyłącznie poprzez konwersję do komórek profilu Th 1 [7]. Z pewnością populacja musi być postrzegana jako szerokie spektrum limfocytów efektorowych z różnorodnymi aspektami działania [8]. Dodatkowym utrudnieniem badań w tej dziedzinie są zasadnicze różnice gatunkowe w zakresie fenotypu i funkcji tych komórek, np. u myszy w porównaniu do ludzi [9]. Bardzo mało danych nt. komórek uzyskano w cukrzycy autoimmunologicznej oraz w zaburzeniach immunologicznych związanych z otyłością [10]. Reakcja autologiczna prowadząca do zniszczenia komórek beta wysp trzustki w cukrzycy typu 1 (T1D) nie jest wyjaśniona. Z pewnością istotną rolę odgrywają w niej autoantygeny, makrofagi, komórki cytotoksyczne i regulatorowe, a także limfocyty profilu Th 1 oraz [7]. Reakcja ta trwa pewien nieznany czas przed rozpoznaniem. Natomiast w momencie pojawienia się hiperglikemii zachowana jest niewielka produkcja komórek beta wysp trzustki, która jednak ulega całkowitemu zahamowaniu po upływie pierwszych miesięcy od zachorowania (okres remisji). Być może wyniki badań nad udziałem subpopulacji w zjawisku autoagresji T1D zostaną wykorzystane w próbach immunoterapii, pierwsze dane z modelu zwierzęcego są zachęcające [11]. Jeszcze mniej danych dotyczy roli w patogenezie stanu zapalnego związanego z otyłością oraz jego konsekwencji, tj. powstawaniu blaszki miażdżycowej [12]. Tkanka tłuszczowa poza magazynowaniem lipidów jest źródłem wielu aktywnych biologicznie substancji, z których część ma bezpośredni wpływ na układ immunologiczny, w tym IL-6, IL-8, TNF-alfa, IL-10 i IL-18 [13]. Być może otyłość predysponuje do przewagi limfocytów nad T-regulatorowymi poprzez działanie IL-6 (przegląd piśmiennictwa w [10]). Niektóre dane wskazują na podwyższone odsetki komórek we krwi obwodowej pacjentów z ostrym zespołem wieńcowym w stosunku do pacjentów ze stabilną chorobą oraz osób zdrowych [14]. Dane te nie zostały jednak potwierdzone w innych badaniach [15]. 38

3 Doświadczenia z komórkami opierają się na nowoczesnych technikach badawczych, takich jak cytometria przepływowa i łańcuchowa reakcja polimerazy czasu rzeczywistego. Można również oceniać stężenie IL-17 w surowicy, ale wtedy pochodzenie tej cytokiny nie jest wyjaśnione (limfocyty, neutrofile, monocyty). Markery powierzchniowe to cząsteczki CCR6 (CD196), IL-23R, IL-12Rbeta2 oraz CD161 [16]. Wg badaczy włoskich (Romagnani i wsp.) ekspresja antygen u CD161 jest znacznikiem limfocytów produkujących IL-17 [17, 18]. Biorąc pod uwagę bardzo mało danych dotyczących badania limfocytów w chorobach związanych z dysfunkcją układu odpornościowego, za cel pracy przyjęto ocenę komórek o fenotypie CD4 + CD161 + we krwi obwodowej w trzech grupach dzieci: z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1, z cukrzycą typu 1 po okresie remisji oraz u dzieci z otyłością centralną. Wyniki porównano z danymi uzyskanymi w grupie odniesienia. Otrzymane wyniki mogą pomóc w wyjaśnieniu udziału komórek w patogenezie zaburzeń immunologicznych towarzyszących cukrzycy i otyłości. Pacjenci Do badania zakwalifikowano 160 dzieci w wieku lat (mediana 14) w tym 40 dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1, 35 dzieci z cukrzycą typu 1 po okresie remisji, 40 dzieci z otyłością centralną oraz 45 dzieci w grupie odniesienia. Cukrzyca typu 1 była rozpoznawana zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (w surowicy obecne minimum jedno przeciwciało przeciwko elementom wysp trzustki, najczęściej przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego). Za czas wygaszenia odpowiedzi immunologicznej w cukrzycy typu 1 uznano zakończenie remisji oceniane na podstawie nowej definicji zaproponowanej przez Mortensena i wsp.: HbA1c % + (4 x dawka insuliny U/kg/dobę) > 9 [19]. Mediana czasu trwania choroby w tej grupie wynosiła 4,5 roku. Otyłość centralną diagnozowano jako obwód talii powyżej 90 centyla wg norm dla dzieci polskich [20]. U dzieci z grupy odniesienia wykluczono cukrzycę (wywiad, badanie przedmiotowe, glikemia na czczo w osoczu), dzieci nie miały cech infekcji, choroby przewlekłej, autoimmunizacyjnej i nowotworowej (najczęściej wady serca oraz zaburzenia rytmu nieistotne klinicznie). Pacjenci nie przyjmowali żadnych leków (poza insuliną stosowaną w grupie dzieci z cukrzycą). Rozkład wieku oraz płci we wszystkich grupach był podobny i nie różnił się istotnie statystycznie (p > 0,05). Na przeprowadzenie badania uzyskano Zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, każdorazowo rodzice dziecka (oraz sam pacjent w wieku 16 lat) wyrażali zgodę na udział w badaniu. Metody Do oceny komórek CD4 + CD161 + użyto 1 cm 3 krwi obwodowej pobieranej przy okazji wykonywania badań laboratoryjnych zleconych przez lekarza opiekującego się dzieckiem. W grupie odniesienia był to 1 2 dzień hospitalizacji, w grupie dzieci z cukrzycą typu 1 był to czas po uzyskaniu równowagi metabolicznej w dniach od rozpoznania choroby, dzieci z cukrzycą po remisji zgłaszały się do badań kontrolnych, a u pacjentów z otyłością centralną był to 1 2 dzień pierwszej hospitalizacji z tego powodu (przed interwencją terapeutyczną). Oceny komórek dokonano za pomocą cytometrii przepływowej z użyciem następujących przeciwciał monoklonalnych: anty-cd4 (PECy5) i anty-cd161 (FITC) oraz izotypowych kontroli. Odczynniki do tych oznaczeń zostały zakupione w firmach Beckman Coulter i Beckton Dickinson (USA). Oceniano odsetki następujących subpopulacji limfocytów T: CD4 + oraz CD4 + CD Badania wykonywano na pięciokolorowym cytometrze Beckman Cytomics FC 500 MPL z użyciem oprogramowania CXP wersja 2.0. W analizie brano pod uwagę miniumum 100 tys. zdarzeń. W celu wyliczenia wartości bezwzględnych badanych parametrów dodatkowo wykonywano morfologię krwi z rozmazem. Uzyskane dane wprowadzano do bazy danych w programie Microsoft Access 2007, następnie po obróbce przenoszono do programu Statistica 8.0 for Windows. Wyniki przedstawiono jako mediany oraz 25 i 75 centyl. Dane nie miały cech rozkładu normalnego, zatem do ich analizy użyto testów nieparametrycznych: w pierwszej kolejności wersji nieparametrycznej jednoczynnikowej analizy ANOVA, tj. testu Kruskala Wallisa (w celu sprawdzenia czy występują różnice w odsetkach ocenianych komórek w czterech grupach pacjentów), a następnie testu U-Manna Whitneya (w celu analizy różnic pomiędzy poszczególnymi grupami). Wartość p < 0,05 uznano za istotną statystycznie. Rysunki wykonano za pomocą programu GraphPad for Windows. 39

4 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 10/2011;4(37):37-44 Wyniki Mediany liczby krwinek białych w poszczególnych grupach dzieci wynosiły odpowiednio: grupa odniesienia 6,1 (3,5 8,2), dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 5,7 (3,4 7,5), dzieci z T1D po okresie remisji 6,4 (3,0 8,8), dzieci z otyłością centralną 6,0 (3,1 9,0), różnice te nie były istotne statystycznie. Podobnie nie zanotowano różnic pomiędzy liczbą i odsetkiem limfocytów w ocenianych grupach pacjentów (dane nie prezentowane). Przykładowe wyniki z badania cytometrycznego przedstawiono na rycinie 1. Mediany odsetków komórek CD4 + we krwi obwodowej w poszczególnych grupach pacjentów wynosiły: grupa odniesienia 39,0% (34,0 44,0), nowo rozpoznana T1D 38,0% (32,7 44,5), T1D po remisji 38,0% (31,0 42,5), otyłość 33,5% (27,7 42,7). Różnice te również nie były istotne statystycznie. Dane te przedstawiono na rycinie 2. Mediana odsetków komórek CD4 + CD161 + w grupie odniesienia była istotnie wyższa w porównaniu do mediany odsetka tych komórek zanotowanej w grupie dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1: 3,9% (1,8 5,3) vs 1,8% (1,3 2,9), p = 0,01 oraz w grupie dzieci z T1D po okresie remisji mediana 2,0% (1,0 3,1, p = 0,01) oraz w grupie dzieci z otyłością centralną (mediana 2,4%, centyle 1,2 4,1, różnica nieznamienna statystycznie Ryci. 2. Odsetki komórek T-pomocniczych tj. CD4 + we krwi obwodowej ocenianych grup pacjentów. Różnice nie były istotne statystycznie Fig. 2. The percentages of T-helper CD4 + cells in the peripheral blood of assessed groups of patients. The differences were not signifi cant p = 0,1). Nie zanotowano różnic w odsetkach komórek CD4 + CD161 + pomiędzy grupami z nowo rozpoznaną cukrzycą a cukrzycą po remisji oraz dziećmi z nowo rozpoznaną cukrzycą a dziećmi z otyłością centralną oraz dziećmi z cukrzycą po remisji a dziećmi z otyłością centralną (p > 0,05). Dane te zamieszczono na rycinie 3. Dyskusja Ryci. 1. Przykład wyników z cytometrii przepływowej odsetek komórek CD4 + CD161 + we krwi obwodowej dziecka z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 1,2% Fig. 1. An example of the results from the fl ow cytometry the percentage of CD4 + CD161 + cells in the peripheral blood of a child with newly recognized type 1 diabetes 1.2% Limfocyty to nowo odkryta subpopulacja komórek produkujących interleukinę 17. Ich rola w patogenezie reakcji zapalnych oraz chorób autoimmunizacyjnych jest ciągle dyskutowana [8]. Być może, jak sugerują Peters i wsp., środowisko cytokinowe miejsca reakcji immunologicznej determinuje ekspresję czynników transkrypcyjnych, które z kolei wpływają na produkcję cytokin i funkcję populacji [8]. Jest to podejście, które może tłumaczyć uzyskiwanie tak odmiennych wyników w prowadzonych obecnie eksperymentach badawczych. Niemniej podejmuje się dzisiaj wiele prób interwencji terapeutycznej, zakładając istotny udział komórek w inicjacji reakcji zapalnej w chorobach z autoagresji [4]. Zaskakujące wydają się zatem obserwowane przez nas niższe odsetki limfocytów 40

5 Ryc. 3. Odsetki komórek CD4 + CD161 + we krwi obwodowej w ocenianych grupach pacjentów. W grupie dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 oraz T1D po remisji zanotowano niższe odsetki badanych komórek w porównaniu do wyników uzyskanych w grupie odniesienia (p=0,01) Fig. 3. The percentages of CD4 + CD161 + cells in the peripheral blood of assessed children. In the group of children with type 1 diabetes and diabetes after remission we noted lower percentages of the cells compared to the results obtained in control subjects (p=0.01) we krwi obwodowej dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 w porównaniu do dzieci z grupy odniesienia. Większość badań wykonanych w cukrzycy typu 1 sugeruje obecność nadmiernej produkcji IL-17 oraz przewagi subpopulacji zarówno we krwi obwodowej, jak i w miejscu reakcji autoimmunologicznej [7]. Jedyne doniesienie dotyczące dzieci z T1D wskazuje na obecność podwyższonych odsetków komórek produkujących IL-17 oraz IL-22 [21]. Do aktywacji Th 1 oraz w cukrzycy typu 1 najprawdopodobniej prowadzą prozapalne monocyty o fenotypie CD16 - [22]. Natomiast w jednym z przeprowadzonych doświadczeń immunoterapia adiuwantowa w cukrzycy typu 1 powodowała wzrost aktywności komórek T-regulatorowych oraz indukcję populacji produkujących IL-22 [23]. W poprzednim doniesieniu tego zespołu obserwowano wzrost produkcji cytokin IL-17, IL-22, IL-10 oraz IFN-γ w węzłach chłonnych i śledzionie w trakcie podobnej immunomodulacji [24]. Autorzy tych raportów sądzą, że IL-17 spełnia rolę ochronną przed rozwojem T1D, a immunomodulacja doprowadzi do regeneracji wysp trzustkowych. Z kolei Ferraro i wsp. nie obserwowali zaburzeń w zakresie limfocytów we krwi obwodowej pacjentów z cukrzycą typu 1 [25]. Zanotowali natomiast przewagę tej populacji w węzłach chłonnych sąsiadujących z trzustką. Potwierdza to konieczność wykonywania badań w miejscu reakcji zapalnej. Jednak przeprowadzenie takich badań u dzieci nie jest możliwe. Podobną lokalną reakcję oraz efekty terapeutyczne zanotowali Wang i wsp., którzy użyli immunoterapii do zahamowania reakcji autoagresji w cukrzycy typu 1 [11]. Reakcja ta była mediowana przez komórki. Ciekawe wyniki swoich doświadczeń przedstawili też Bansai i wsp., którzy wykazali hamujący wpływ aktywnego metabolitu witaminy D 3 na populacje Th 1 i oraz stymulację profilu Th 2 i komórek T-regulatorowych w zapaleniu stawów [26]. Witamina D 3 dzięki swemu wpływowi immunomodulacyjnemu jest testowana również w terapii cukrzycy typu 1 [27]. W naszych badaniach stwierdziliśmy niższe, ale statystycznie nieistotne odsetki komórek CD4 + CD161 + we krwi obwodowej dzieci z otyłością centralną w porównaniu do dzieci z grupy odniesienia. Brak jest obecnie jednoznacznych dowodów na wspólne podłoże zaburzeń układu odpornościowego w chorobach autoimmunizacyjnych oraz w otyłości i jej konsekwencjach. Niemniej niektórzy badacze sugerują związki patogenetyczne pomiędzy reakcją autoimmunologiczną np. w łuszczycy a powstawaniem blaszki miażdżycowej [28]. U podstaw obu reakcji mogą leżeć właśnie zaburzenia funkcji limfocytów o profilu Th 1 oraz. Z pewnością IL-17 wydaje się odgrywać istotną rolę w patogenezie zaburzeń immunologicznych towarzyszących otyłości. Część autorów sądzi, że to właśnie ta cytokina stanowi brakujące ogniwo pomiędzy stanem zapalnym, reakcją autoimmunologiczną a otyłością [29]. Inni zakładają nawet, że IL-17 należy do rodzin cytokin prozapalnych o równie silnym udziale w patogenezie otyłości, jak IL-1, IL-6, IFN-γ czy TNF-α [30]. Jednak dane na ten temat są nieliczne. W modelu zwierzęcym, u myszy z brakiem apolipoproteiny E, udowodniono krytyczną rolę IL-17 w rozwoju blaszki miażdżycowej [31]. Natomiast wykazany ostatnio udział IL-17 w indukcji apoptozy komórek śródbłonka może wskazywać na potencjalny mechanizm patogenezy ostrych zespołów wieńcowych u ludzi [14]. W tym ostatnim badaniu 41

6 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 10/2011;4(37):37-44 obserwowano wyższe odsetki komórek u pacjentów z chorobą aktywną w porównaniu do anginy stabilnej i osób zdrowych. Zhao i wsp. z użyciem wielu technik badawczych wykazali aktywację populacji Th 1 oraz /Th 1, ale nie u pacjentów z ostrym zespołem wieńcowym [15]. Inni badacze nie obserwowali różnic w tym zakresie [32]. Wyższe stężenia IL-17, IL-23 i leptyny obserwowano także we krwi otyłych kobiet w porównaniu do kobiet z prawidłową masą ciała [33]. Odmienne wyniki badań, częściowo zgodne z naszymi, uzyskali Goswami i wsp. [34]. Badając udział IL-17 w patogenezie osteoporozy, zaskakująco zauważyli, że IL-17 hamuje rozwój tkanki tłuszczowej [34]. Myszy z brakiem receptora dla IL-17A w tym doświadczeniu cechowały się nadmiernym przyrostem masy ciała. Obniżone stężenie IL-17 obserwowano również w miażdżycy u myszy modyfikowanych genetycznie [35]. Podobnie protekcyjną rolę IL-17 w rozwoju zmian miażdżycowych oraz stabilizacji blaszki miażdżycowej podkreślali Taleb i wsp. [12]. Za fenotyp limfocytów w naszych badaniach uznaliśmy komórki CD4 + CD Romagnani i wsp. uważają, że antygen CD161 jest markerem komórek, w szczególności komórki CD161 + są prekursorami limfocytów produkujących interleukinę 17 [9]. Jednocześnie badacze tego zespołu podkreślają, że limfocyty stają się patogenne w chorobach autoimmunizacyjnych dopiero po przekształceniu w komórki o profilu Th 1. W ich opinii badania nad tą populacją u ludzi lepiej odzwierciedlają ich funkcję niż doświadczenia na modelu zwierzęcym [17]. Być może w najbliższej przyszłości należałoby powtórzyć nasze badania z oceną produkcji interleukiny 17 w limfocytach T, a nie tylko z użyciem markerów powierzchniowych CD4 i CD161. Dodatkowo wydaje się istotna analiza subpopulacji Th 1 (odsetek komórek produkujących IFN-γ) oraz T-regulatorowych (FoxP3 + ) w tej samej próbce krwi. Wnioski Obserwowane przez nas obniżone odsetki komórek CD4 + CD161 + we krwi obwodowej dzieci z cukrzycą typu 1 oraz dzieci z otyłością centralną mogą świadczyć o roli limfocytów w zaburzeniach immunologicznych związanych z autoagresją i otyłością. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Khader S.: Th17 cytokines: the good, the bad, and the unknown. Cytokine Growth Factor Rev., 2010:21, [2] Shevach E.M.: Mechanisms of FoxP3 + T regulatory cell-mediated suppression. Immunity, 2009:30, [3] Ghoreschi K., Laurence A., Yang X.P. et al.: T helper 17 cell heterogeneity and pathogenicity in autoimmune disease. Trends Immunol., 2011:32, [4] Hu Y., Shen F., Crellin N.K. et al.: The IL-17 pathway as a major therapeutic target in autoimmune diseases. Ann. N. Y. Acad. Sci., 2011:1217. [5] Romagnani S., Maggi E., Liotta F. et al.: Properties and origin of human Th17 cells. Mol. Immunol., 2009:47, 3-7. [6] Dong C.: Genetic controls of Th17 cell differentiation and plasticity. Exp. Mol. Med., 2011:43, 1-6. [7] Haskins K., Cooke A.: CD4 T cells and their antigens in the pathogenesis od autoimmune diabetes. Curr. Opin. Immunol., 2011:23, (w druku). [8] Peters A., Lee Y., Kuchroo V.K.: The many faces of Th17 cells. Curr. Opin. Immunol., 2011 (w druku). [9] Annunziato F., Cosmi L., Romagnani S.: Human and murine Th17. Curr. Opin. HIV AIDS, 2010:5, [10] Ahmed M., Gaffen S.L.: IL-17 in obesity and adipogenesis. Cytokine Growth Factor Rev., 2010:21, [11] Wang M., Yang L., Sheng Z. et al.: T-cell vaccination leads to suppression of intrapancreatic TH17 cells through Th17 cells Stat3-mediated ROR-gamma-t inhibition in autoimmune diabetes. Cell Res., 2011:21, [12] Taleb S., Tedgui A., Mallat Z.: Interleukin-17: friend or foe in atherosclerosis? Curr. Opin. Lipidol., 2010:21, [13] Taleb S., Tedgui A., Mallat Z.: Adaptive T cell immune responses and atheroscelrosis. Curr. Opin. Pharmacol., 2010:10, [14] Zhu F., Wang Q., Guo C. et al.: IL-17 induces apoptosis of vascular endothelial cells a potential mechanism for human acute coronary syndrome. Clin. Immunol., 2011 (w druku). [15] Zhao Z., Wu Y., Cheng M. et al.: Activation of Th17/Th1 and Th1, but not Th17, is associated with the acute cardiac event in patients with acute coronary syndrome. Atherosclerosis, 2011 (w druku). [16] Hirota K., Martin B., Veldhoen M.: Development, regulation and functional capacities of Th17 cells. Semin. Immunopathol., 2010:32, [17] Annunziato F., Romagnani S.: Do studies in humans better depict Th17 cells? Blood, 2009:114, [18] Maggi L., Santarlasci V., Capone M. et al.: CD161 is a marker of all human IL-17-producing T-cell subsets and is induced by RORC. Eur. J. Immunol., 2010:40,

7 [19] Mortensen H.B., Hougaard P., Swift P. et al.: New definition for the partial remission period in children and adolescents with type 1 Diabetes. Diabetes Care, 2009:32, [20] Kułaga Z., Litwin M., Zajączkowska M.M. et al.: Porównanie wartości obwodów talii i bioder dzieci i młodzieży polskiej w wieku 7 18 lat z wartościami referencyjnymi dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego wyniki wstępne projektu badawczego OLAF (PL0080). Standardy Medyczne, 2008:5, [21] Honkanen J., Nieminen J.K., Gao R. et al.: IL-17 immunity in human type 1 diabetes. J. Immunol., 2010:185, [22] Sia C., Hanninen A.: Functional alterations of proinflammatory monocytes by T regulatory cells: implications for the prevention and reversal of type 1 diabetes. Rev. Diabet. Stud., 2010:7, [23] Singh B., Nikoopour E., Huszarik K. et al.: Immunomodulation and regeneration of islet beta cells by cytokines n autoimmune type 1 diabetes. J. Interferon Cytokine Res., 2011 (w druku). [24] Nikoopour E., Schwartz J.A., Huszarik K. et al.: Th17 polarized cells from nonobese diabetic mice following mycobacterial adjuvant immunotherapy delay type 1 diabetes. J. Immunol., 2010:184, [25] Ferraro A., Socci C., Stabilini A. et al.: Expansion of Th17 cells and functional defects in T-regulatory cells are key features of the pancreatic lymph nodes in patients with type 1 diabetes. Diabetes, 2011 (w druku). [26] Bansal A.S., Henriquez F., Sumar N. et al.: T helper subsets in arthritis and the benefits of immunomodulation by 1,25(OH)(2) vitamin D. Rheumatol Int, 2011 (w druku). [27] Szewczyk L., Piekarski R.: Stopień autoimmunizacji i dysfunkcji komórek beta u dzieci z cukrzycą typu 1 po roku stosowania analogu witaminy D3. Endokrynol. Ped., 2010:9, [28] Armstrong A.W., Voyles S.V., Armstrong E.J. et al.: A tale of two plaques: convergent mechanisms of T-cell-mediated inflammation in psoriasis and atherosclerosis. Exp. Dermatol., 2011:20, [29] Winer S., Paltser G., Chan Y. et al.: Obesity predisposes to Th17 bias. Eur. J. Immunol., 2009:39, [30] Shin J.H., Shin D.W., Noh M.: Interleukin-17A inhibits adipocyte differentiation in human mesenchymal stem cells and regulates pro-inflammatory responses in adipocytes. Biochem. Pharmacol., 2009:77, [31] Gao Q., Jiang Y., Ma T. et al.: A critical function of Th17 proinflammatory cells in the development of atherosclerotic plaque in mice. J. Immunol., 2010:185, [32] Eid R.E., Rao D.A., Zhou J. et al.: Interleukin-17 and interferon gamma are produced concomitantly by human coronary artery-infiltrating T cells and act synergistically on vascular smooth muscle cells. Circulation, 2009:119, [33] Sumarac-Dumanovic M., Stevanovic D., Ljubic A. et al.: Increased activity of interleukin-23/interleukin-17 proinflammatory axis in obese women. Int. J. Obes. (Lond), 2009:33, [34] Goswami J., Hernandez-Santos N., Zuniga L.A. et al.: A bone-protective role for IL-17 receptor signaling in ovariectomy-induced bone loss. Eur. J. Immunol., 2009:39, [35] Song L., Schindler C.: IL-6 and the acute phase response in murine atherosclerosis. Atherosclerosis, 2004:177,