W obrębie polskiego języka narodowego należy wydzielić dwa systemy:

Transkrypt

1 Wykład nr 2

2 W obrębie polskiego języka narodowego należy wydzielić dwa systemy: a) polszczyznę ogólną (zwaną literacką); b)polszczyznę gwarową (gwary ludowe). Jest to podział dokonany ze względu na zasięg użycia każdego z tych języków i typ jego użytkowników.

3 Polszczyzna ogólna znana jest wszystkim tym, którzy chodzili do polskiej szkoły podstawowej, jest to także pierwszy język mieszkańców miast, a także język urzędów i instytucji państwowych i społecznych, język mediów, Kościoła, język większości tekstów literackich. Wewnętrznie jest on jednak bardzo zróżnicowany.

4 Gwary ludowe to pierwszy język wielu mieszkańców wsi polskiej. Język ten wewnętrznie możemy podzielić na dialekty i gwary. Wyróżniamy 6 dużych obszarów dialektalnych Małopolskę, Wielkopolskę, Śląsk, Mazowsze, Kaszuby i tereny Ziem Odzyskanych. Każdy z dialektów dzieli się dalej na gwary, obejmujące mniejsze regiony.

5 Różnice między gwarami ludowymi a językiem ogólnym występują na wszystkich poziomach języka tworzą więc różnice systemowe. - różnice fonetyczne (mńut, ml iko, mom); - różnice fleksyjne (zróbta, myszów); - różnice leksykalne (wielkopolskie statki, pyry). Gwary nie są gorszą odmianą polszczyzny, choć nie można się nimi posługiwać w każdej sytuacji.

6 Polszczyzna ogólna dzieli się na: - język oficjalny teksty w nim tworzone powstają w sytuacjach oficjalnych, których wyznacznikiem jest to, że nadawca i odbiorca tekstu traktują siebie wzajemnie jako przedstawicieli określonych grup społecznych, zawodowych, środowiskowych (profesor wygłaszający wykład, ksiądz głoszący homilię); - język nieoficjalny teksty tworzone są w sytuacjach, w których nadawca i odbiorca są osobami prywatnymi. Odmiany te różnią się przede wszystkim poziomem leksykalnym.

7 Szczególne miejsce wśród odmian wariantu nieoficjalnego zajmuje polszczyzna potoczna. Jest to pierwszy język Polaków niemówiących gwarami ludowymi, używany na co dzień we wszelkich sytuacjach nieoficjalnych.

8 Inne odmiany mówione wariantu nieoficjalnego języka mają ograniczony zakres używania i nie obejmują całego systemu językowego. Ich odrębność w stosunku do polszczyzny oficjalnej czy potocznej zasadza się na różnicach słownikowych i frazeologicznych. Najbardziej typowy dla dzisiejszej polszczyzny jest rozwój gwar środowiskowych.

9 Gwary środowiskowe mowa grup poczuwających się do odrębności kulturowo-społecznej. Swoista leksyka tych gwar jest z zasady nacechowana ekspresywnie (np. giwera karabin, kot rekrut, laska atrakcyjna dziewczyna, moczyć robaka wędkować ).

10 Do mówionych odmian wariantu nieoficjalnego polszczyzny zalicza się także gwary zawodowe, występujące w grupach powiązanych wykonywaniem wspólnego zawodu. Odrębność tych gwar od języka ogólnego ogranicza się także (jak w gwarach środowiskowych) do słownictwa i frazeologii. Słownictwo tych gwar (profesjonalizmy) służy w miarę precyzyjnemu przekazywaniu treści fachowych.

11 Specyficznym wariantem języka oficjalnego jest odmiana dziennikarska, czyli język używany w informacjach i artykułach prasowych oraz informacyjnych programach radiowych i telewizyjnych. Charakterystyczne dla nich jest posługiwanie się słownictwem wspólnym różnym odmianom polszczyzny, wzbogaconym z jednej strony określeniami fachowymi, z drugiej zaś potocznymi. Bardziej subiektywna jest publicystyczna odmiana języka dziennikarskiego.

12 Wymienione dotąd typy, warianty i odmiany języka tworzą tę jego część, którą można nazwać polszczyzną użytkową. W opozycji do niej pozostają teksty literatury pięknej (teksty artystyczne).

13 Styl językowy sposób ukształtowania języka wypowiedzi, zasadzający się na wyborze z bogactwa systemu językowego określonych środków (wyrazów, ich form, konstrukcji wyrazowych, układu wyrazów itd.), ich interpretacji, a następnie ułożeniu z nich takiej całości, która ma najlepiej służyć celowi, jaki zakładał jej nadawca.

14 Stylistyczną wartość wypowiedzi nieartystycznej należy opierać na stwierdzeniu tego, w jakim stopniu celowy jest wybrany do niej materiał językowy i w jaki sposób jest wykorzystany (ukształtowany) w tekście.

15 a) jasność stylu takie ukształtowanie treści wypowiedzi, które zapewnia zrozumiałość tekstu dla zakładanego odbiorcy (tu problem odbiorcy wirtualnego); b) prostota stylu zakłada dobór elementów leksykalnych najbardziej naturalnych w danym typie wypowiedzi, a więc np. nieużywanie wyrazów o charakterze oficjalnym w sytuacji prywatnej, nienadużywanie wyrazów erudycyjnych, a także stosowanie możliwie prostej składni.

16 c) zwięzłość stylu unikanie elementów językowych niepotrzebnych w danej wypowiedzi, niepełniących w niej żadnej jasnej funkcji; d) jednolitość stylu polega na tym, że wszystkie składniki wypowiedzi lub tekstu (wyrazy, związki frazeologiczne, dłuższe sformułowania) pochodzą z tej samej odmiany gatunkowej wypowiedzi.

17 Leksyka jest podsystemem języka, drugim obok podsystemu gramatycznego. Dwa zasadnicze typy jednostek leksykalnych to: - wyrazy; - związki frazeologiczne.

18 Słownictwo wspólne różnym odmianom języka liczy około 7 tys. słów, są to słowa używane przez niemal wszystkich Polaków. Osoba o podstawowym wykształceniu używa około 10 tys. wyrazów, osoba z wyższym wykształceniem, kilka tysięcy więcej. Jest to słownictwo czynne. Słownictwo bierne, to wyrazy rozumiane, choć nieużywane (w przypadku dobrze wykształconego Polaka wynosi ono około 25 tys. słów).

19 Zasób współczesnej polszczyzny to obecnie około 120 tys. wyrazów (liczba ta nie obejmuje jednak leksyki środowiskowej, terminologii specjalistycznej, które tworzą co najmniej kilkadziesiąt tysięcy słów).

20 Złe rozumienie jednostki leksykalnej (przypisanie jej niewłaściwego znaczenia) może mieć różne przyczyny. Po pierwsze może być to spowodowane złą interpretacją słowotwórczą, po drugie zaś niewłaściwe znaczenie może zostać zasugerowane przez niejednoznaczny kontekst, co w połączeniu z całkowitą obcością leksemu, który nie budzi żadnych skojarzeń semantycznych, prowadzi do złego odczytania jego sensu.

21 1.Niewłaściwe odczytywanie znaczenia wyrazu z jego budowy słowotwórczej (np. rozumienie czasownika odchudzać się jako tracić chudość w myśl struktury pozbywać się tego, na co wskazuje temat słowotwórczy, np. odszczurzać, odkurzać).