Logiczne podstawy prawoznawstwa

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Logiczne podstawy prawoznawstwa"

Laura Wróbel
6 lat temu
Przeglądów:

1 Logiczne podstawy prawoznawstwa Piotr Łukowski Katedra Logiki i Metodologii Nauk Uniwersytet Łódzki 1

2 Literatura [1] Kazimierz Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa [2] Zygmunt Ziembiński, Logika praktyczna, PWN, Warszawa, [1959-] [3] Logika dla prawników. Słownik terminologiczny, red. Andrzej Malinowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa

3 WYKŁAD 1 działy logiki, znaczenie, język, zdanie, sąd, wartość logiczna 3

4 Działy logiki Logika Semiotyka Logika formalna Ogólna metodologia nauk Semantyka Syntaktyka Pragmatyka Teoria manipulacji Psychologia społeczna 4

5 Znaczenie wyraŝeń (Ajdukiewicz) Kiedy powiemy, Ŝe dwie wypowiadające się osoby biorą dane wyraŝenie Z w tym samym znaczeniu? 5

6 Odpowiedź negatywna pierwsza: Nie biorą, gdy to samo wyraŝenie Z odnoszą do róŝnych stanów rzeczy lub do róŝnych obiektów, czyli gdy nie myślą o tym samym np. problem wieloznaczności: Czy słowo pióro oznacza przyrząd do pisania, czy część upierzenia ptaków? problem nieostrości: Czy stara nauczycielka ma 30, czy 70 lat? problem okazjonalności: Która ściana jest za moimi plecami? 6

7 Odpowiedź negatywna druga: Nie biorą, gdy to samo wyraŝenie Z odnoszą co prawda do tego samego, lecz pod róŝnymi względami, czyli gdy stosują inną metodę rozstrzygającą czy uŝycie wyraŝenia Z jest poprawne. 1. słowo heksagon rozumiane jako oznaczające wielobok o sumie kątów 720 lub oznaczające wielobok o dziewięciu przekątnych 2. słowo ojciec rozumiane w sensie biologicznym lub prawnym 7

8 Odpowiedź negatywna trzecia: Nie biorą, gdy funkcja uŝycia wyraŝenia Z jest róŝna. Wypowiedź złoŝona z następujących słów w podanej kolejności: Stach pójdzie do szkoły Czy chodzi tu o funkcję sprawozdawczą, pytającą, Ŝyczeniową (optatywną), humorystyczną, czy rozkazującą? Pomocą moŝe tu być brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze (np. powaŝne opowiadanie dowcipu). 8

9 Odpowiedź negatywna czwarta: Nie biorą, gdy róŝne jest zabarwienie emocjonalne towarzyszące uŝyciu wyraŝenia Z Jakie jest uŝycie słowa filozof ( polityk, literat, prawnik, nauczyciel ), neutralne, pozytywne, czy negatywne? Pomocą moŝe tu być brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze... (oczywiście). 9

10 Podsumowanie: ToŜsamość znaczenia wyraŝenia Z zaleŝy więc od jednoczesnego zajścia wszystkich następujących warunków: - toŝsamości tego do czego Z się odnosi (obiektu, stanu rzeczy) - toŝsamości metody rozstrzygania o poprawności uŝycia Z - toŝsamości funkcji uŝycia Z - zgodności zabarwienia emocjonalnego towarzyszącego uŝyciu Z 10

11 Jednak toŝsamość znaczenia uŝytego przez dwie osoby tego samego wyraŝenia Z, nie dowodzi tego, Ŝe obie osoby myślą to samo na temat Z lub na temat dotyczący wypowiedzi o Z! Paradoks: ([1], str. 26) Słowa słuŝą ludziom do ukrywania ich myśli, uczuć, dąŝeń. Wniosek Ajdukiewicza: ([1], str. 26) Aby odgadnąć czyjeś myśli naleŝy bacznie obserwować czyny tego kogoś a nie ograniczać się do słuchania jego wypowiedzi. Ha, ha, ha... wyborco mądry po szkodzie! 11

12 Stąd zwrot Ajdukiewicza w [1]: wyraŝenie przy pewnym swym znaczeniu 12

13 Język Językiem nazywamy zbiór wyraŝeń wraz z dwoma rodzajami reguł: znaczeniowych i składniowych. Problem: Jak się uczymy obcego języka? Banalna odpowiedź: Poznając jego słownik wraz z regułami znaczeniowymi i składniowymi. 13

14 Język naturalny Język sztuczny Problem: Czym się róŝnią? Czy spontanicznością powstawania, rozwojem trwającym w czasie, otwartością, ścisłością reguł znaczeniowych i składniowych? 14

15 Poziomy języka Jeśli język L 1 słuŝy do opisu wyraŝeń języka L 2, to powiemy, Ŝe L 1 jest metajęzykiem języka L 2. Języki mogą stanowić hierarchię, w której jeden język jest metajęzykiem innego języka. Językiem pierwszego stopnia (przedmiotowym) jest język, w którym wypowiadamy się o rzeczywistości nas otaczającej (pozajęzykowej). Językiem drugiego stopnia jest język, w którym wypowiadamy się o wypowiedziach formułowanych w języku pierwszego stopnia. Językiem (n+1) stopnia jest język, w którym wypowiadamy się o wypowiedziach formułowanych w języku n stopnia. 15

16 Język naturalny (np. polski) zawiera w sobie taką hierarchię (jest taką hierarchią), gdyŝ naleŝy do niego kaŝde wyraŝenie sformułowane przy pomocy słów języka naturalnego przy zachowaniu jego reguł składniowych, bez względu na stopień języka do którego naleŝy. Przykład stopień języka język przedmiotowy język 2-go stopnia język 3-go stopnia język 4-go stopnia...itd. Jan jest ospały. zdanie w języku danego stopnia Jan jest ospały jest krótkim zdaniem. Jan jest ospały jest krótkim zdaniem jest zdaniem oznajmującym. Jan jest ospały jest krótkim zdaniem jest zdaniem oznajmującym jest zdaniem języka polskiego. 16

17 Problem: Jak się uczymy pierwszego w naszym Ŝyciu języka? Brak banalnej odpowiedzi Pytanie pomocnicze: Ostensja (wskazywanie), czy definiowanie? 17

18 Zdanie, wartość logiczna, sąd Zdanie w sensie gramatycznym, to wyraŝenie o odpowiedniej strukturze. Zdanie w sensie logicznym, to wyraŝenie posiadające wartość logiczną (np. prawdy lub fałszu) Uwaga: Zdaniem w sensie logicznym najczęściej jest zdanie oznajmujące, ale moŝe być nim takŝe czasownik, rzeczownik (np. poŝar), zdanie pytajne (w znaczeniu retorycznym). 18

19 Przykłady wartości logicznych stosowanych w logikach formalnych: 1, P, T - prawda, truth (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna) 0, F - fałsz, falsehood (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna) ½ - dziś nieznana wartość logiczna, która w przyszłości zastąpiona zostanie przez prawdę lub fałsz - wartość logiczna zdań orzekających o przyszłości (trójwartościowa logika Łukasiewicza) U - nieznana wartość logiczna, unknown (logika Kleenego) N - bezsens, nonsens, nonsense (nie absurd!) (logika Bochwara) liczby rzeczywiste (wymierne) z przedziału [0,1] - stopnie prawdy (logiki rozmyte) 19

20 Sąd jest to myśl, która zdaje sprawę z pewnego stanu rzeczy. Moment asercji (moment przekonania), to psychologiczny element, który występuje w sądach wydanych a nie występuje w sądach tylko pomyślanych. Rodzaje sądów: Sąd wydany (przekonanie) - przekonaniem danej osoby jest kaŝdy sąd, w który osoba ta wierzy - jest do niego przekonana - wierzy w jego prawdziwość (silny moment asercji). Sąd tylko pomyślany (neutralny) - sądem tylko pomyślanym danej osoby jest kaŝdy sąd, co do którego osoba ta nie jest przekonana - nie wierzy ani w jego prawdziwość, ani w jego fałszywość (brak momentu asercji). Przypuszczenie - przypuszczeniem danej osoby Ŝe tak jest jest kaŝdy sąd, dla którego moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sądu Ŝe tak jest niŝ dla sądu Ŝe tak nie jest. Wątpienie - wątpieniem danej osoby w to Ŝe tak jest jest kaŝdy sąd, dla którego moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sądu Ŝe tak nie jest niŝ dla sądu Ŝe tak jest. 20

21 Zatem, z definicji sądu i zdania w sensie logicznym wynika, Ŝe zdanie w sensie logicznym wyraŝa sąd, czyli myśl odnoszącą się sprawozdawczo do jakiegoś stanu rzeczy. Innymi zdaniami, czyli tymi niebędącymi zdaniami w sensie logicznym, są zdania które odnoszą się do jakiegoś stanu rzeczy pytająco, pragnąco, nakazująco, Ŝartobliwie (humorystycznie). Reasumując, w wypowiedziach mogą wystąpić zdania oznajmujące, pytajne, optatywne, rozkazujące, humorystyczne. Wszystkie zdania oznajmujące i tylko te zdania mają wartość logiczną (Ajdukiewicz). 21

22 Problem: Jakie powinno być kryterium prawdy i fałszu? Rodzaje kryteriów prawdy i fałszu: klasyczne - prawdziwym jest sąd zgodny z rzeczywistością koherencyjne - prawdziwym jest sąd zgodny (spójny, niesprzeczny) z innymi sądami oczywistości (intuicyjne) - prawdziwym jest sąd, który wydaje się być oczywistym (zgodność z normą transcendentalną, z której wynikają nakazy (normy), a więc i nasza względem nich powinność - Rickert) strukturalne (formalno-logiczne) - prawdziwość sądu wynika z budowy składniowej zdania go wyraŝającego, moŝe teŝ być wypadkową prawdziwości i fałszywości innych sądów autorytetu - prawdziwym jest sąd wypowiedziany przez kogoś obdarzonego autorytetem lub przez znawcę tematu (prestiŝowy ośrodek naukowy, ekspert z danej dziedziny, wiarygodna gazeta/stacja tv) zgody powszechnej - prawdziwym jest sąd podzielany przez większość ludzi pragmatyczne - prawdziwym jest sąd, który jest poŝyteczny 22

23 Dwie uwagi wykraczające poza kontekst prawniczy: 1. Dla kaŝdego powyŝszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w której rozsądnym wydaje się być zastosowanie tego kryterium. 2. Dla kaŝdego powyŝszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w której rozsądnym wydaje się być powstrzymanie się od zastosowania tego kryterium. 23

Podobne dokumenty

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa WYKŁAD 14. przykłady odpowiedzi na moŝliwe pytania egzaminacyjne

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa WYKŁAD 14. przykłady odpowiedzi na moŝliwe pytania egzaminacyjne WYKŁAD 14 przykłady odpowiedzi na moŝliwe pytania egzaminacyjne 1 Uwaga: na egzaminie mogą pojawić się pytania nie uwzględnione w przedstawionych niŝej przykładach. 2 ZADANIE 1 1. Podaj definicję wyraŝeń: