ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE. S³owa kluczowe: postawa cia³a, wady postawy, pi³ka rêczna Key words: body posture, postural defects, handball

Transkrypt

1 111 jankowicz.qxp :29 Page 1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Agnieszka Jankowicz-Szymañska (A,B,E,F), Micha³ Imio³ek (C,D,F) Instytut Ochrony Zdrowia, Zak³ad Wychowania Fizycznego z Gimnastyk¹ Korekcyjn¹, Pañstwowa Wy sza Szko³a Zawodowa, Tarnów Institute of Health Protection, Department of Physical Education and Corrective Gymnastics, The State Higher School of Vocational Education, Tarnow RUCHOMOŒÆ KRÊGOS UPA I JAKOŒÆ POSTAWY CIA A 11-LETNICH PI KARZY RÊCZNYCH NA TLE RÓWIEŒNIKÓW SPINE MOBILITY AND THE QUALITY OF BODY POSTURE IN 11-YEAR OLD HANDBALL PLAYERS COMPARED TO THEIR PEERS S³owa kluczowe: postawa cia³a, wady postawy, pi³ka rêczna Key words: body posture, postural defects, handball Medycyna Sportowa MEDSPORTPRESS, 2008; 5(6); Vol. 24, Word count: 4454 Tables: 3 Figures: 13 References: 13 Streszczenie Wstêp. Prawid³owa postawa cia³a jest jednym z warunków harmonijnego funkcjonowania organizmu. Niestety u ogromnej czêœci populacji dzieci i m³odzie y w Polsce wystêpuj¹ wady postawy, zak³ócaj¹c ich prawid³owy rozwój. Z jednej strony w naturze m³odego cz³owieka istnieje spontaniczna, silna potrzeba ruchu, z drugiej strony wspó³czesna cywilizacja sprzyja raczej hipokinezji i sedenteryjnemu trybowi ycia. Celem prezentowanego opracowania by³o wykazanie wp³ywu regularnie uprawianej aktywnoœci fizycznej (w postaci treningów pi³ki rêcznej) na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa 11-letnich ch³opców. Materia³ i metody. Badaniami objêto 35 uczniów, z których 18 regularnie uprawia³o pi³kê rêczn¹, a 17 nie podejmowa³o aktywnoœci fizycznej poza obowi¹zkowymi lekcjami wychowania fizycznego w szkole. U ch³opców dokonano pomiaru masy i wysokoœci cia³a oraz ruchomoœci krêgos³upa taœm¹ centymetrow¹ w trzech p³aszczyznach, a tak e wzrokowej oceny postawy cia³a. Wyniki opracowano za pomoc¹ adekwatnych metod statystycznych. Wyniki. Ch³opcy trenuj¹cy wa yli nieco wiêcej i byli wy si od rówieœników. Zakres ruchomoœci krêgos³upa we wszystkich szeœciu pomiarach (sk³on w przód, sk³on w ty³, sk³on boczny w prawo i w lewo, rotacja w prawo i w lewo) by³ wiêkszy u pi³karzy rêcznych. Ró nice by³y widoczne najwyraÿniej w przypadku rotacji w prawo i sk³onu bocznego w prawo. Niemal po³owa uczniów z obu badanych grup wykazywa³a odchylenia od wzorca postawy prawid³owej. U trenuj¹cych istnia³a tendencja do wy szego ustawienia prawego barku, prawej ³opatki i prawego biodra. Wnioski. Program treningowy m³odych pi³karzy rêcznych powinien zostaæ uzupe³niony o æwiczenia kompensacyjne, wyrównuj¹ce ujemny wp³yw asymetrycznych pozycji i technik charakterystycznych dla tej dyscypliny sportu. Summary Background. A correct body posture is one of the factors necessary for harmonious functioning of the human body. However, a significant part of youth and children's population have postural defects, interfering with their proper physical development. On one hand, there is a strong, spontaneous desire for movement in young people, on the other however, the achievements of contemporary civilisation favour hypokinesis and a sedentary lifestyle. The goal of the study was to show the effect of regular physical activity (in a form of handball training) on the posture and spine mobility in 11 year old boys. Material and methods. The sample comprised 35 schoolboys including 18 boys undergoing a regular handball training and 17 boys, who did not do any sport apart from sports classes at school. Measurements were performed of the subjects' body mass and height, and spine mobility using a centimetre tape in three planes; additionally, body posture was visually evaluated. The results were analysed using adequate statistic methods. Results. The training boys weighted more and were taller than their non-sport peers. The results of the six measurements of spine mobility (lean forward, lean backward, lean sideways, both to the right and left, right side and left side rotation) were higher in handball players. The most obvious differences were noted in right side rotation and leaning right. Deviations from the right body posture were found in almost half of the schoolboys from both studied groups. There was a tendency of higher positioning of the right shoulder, right scapula and right hip. Conclusions. The training programme of youth handball players should additionally include compensatory exercises to correct the adverse effect of asymmetric positions and techniques characteristic for this sport discipline. Adres do korespondencji / Address for correspondence Agnieszka Jankowicz-Szymañska PWSZ Tarnów, ul. A. Mickiewicza, tel , aisz@o2.pl Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 293

2 111 jankowicz.qxp :29 Page 2 Jankowicz-Szymañska A. i wsp., Wp³yw regularnej aktywnoœci fizycznej na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa Wstêp Problem wad postawy cia³a i ich leczenia zajmowa³ lekarzy ju w czasach Hipokratesa. Wspó³czesne nauki medyczne rozwi¹za³y wiele niezwyk³ych zagadek dotycz¹cych funkcjonowania ludzkiego organizmu. Skutecznie leczy siê coraz wiêcej chorób, a jednak nadal nie wiadomo, jaka jest etiologia wiêkszoœci skolioz i dlaczego tak trudno poddaj¹ siê one korekcji. Wydaje siê, e wiedza lekarzy, fizjoterapeutów i nauczycieli wychowania fizycznego oraz œwiadomoœæ rodziców, a tak e dobre warunki socjalno-bytowe powinny zapobiec powstawaniu wad postawy cia- ³a u dzieci. Z drugiej strony, sedenteryjny tryb ycia, brak koniecznoœci, a czêsto chêci podejmowania wysi³ku fizycznego, w po³¹czeniu z przymusem spêdzania d³ugich godzin w szkole i w domu w pozycji siedz¹cej podczas nauki powoduj¹, e oko³o 65% m³odzie y naszego kraju ma postawê nieprawid³ow¹ [1]. Jednym z podstawowych czynników zapobiegaj¹cych powstawaniu wad postawy jest ruch. Oczywiœcie potrzeba aktywnoœci fizycznej wystêpuje z ró nym natê eniem w poszczególnych etapach ycia cz³owieka, zale na jest tak e miêdzy innymi od p³ci czy temperamentu, jednak okres szkolny jest ewidentnie czasem wzmo onego zapotrzebowania na ruch [2]. W prezentowanej pracy oceniano wp³yw specyficznego rodzaju aktywnoœci fizycznej, jakim jest pi³ka rêczna, na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa 11-letnich ch³opców, porównuj¹c ich do grupy rówieœników, którzy nie uprawiali sportu. Celem badañ by³o wykazanie, czy jakoœæ postawy cia³a istotnie ró ni siê u trenuj¹cych i nietrenuj¹cych oraz jaki wp³yw na ruchomoœæ krêgos³upa maj¹ treningi pi³ki rêcznej, której techniki obci¹ aj¹ narz¹d ruchu w du ej mierze asymetrycznie. Materia³ i metody Materia³ badawczy stanowi³o 35 ch³opców, uczniów Szko³y Podstawowej nr 15 i nr 8 w Tarnowie. Wszyscy badani mieli 11 lat i byli praworêczni. Podzieleni zostali na dwie grupy. W pierwszej grupie znalaz³o siê 18 ch³opców od siedmiu miesiêcy regularnie trenuj¹cych pi³kê rêczn¹, w drugiej grupie by³o 17 uczniów, którzy nie uprawiali wyczynowo adnej dyscypliny sportu. Ich aktywnoœæ ruchowa ogranicza³a siê do uczestnictwa w obowi¹zkowych lekcjach wychowania fizycznego w szkole. Na specjalnie przygotowanej dla ka dego badanego karcie zapisywano wagê (z dok³adnoœci¹ do 1 kg) i wzrost (z dok³adnoœci¹ do 1 cm) a nastêpnie wyniki pomiaru ruchomoœci krêgos³upa w sk³onie w przód i w ty³, w sk³onie bocznym w prawo i w lewo oraz w rotacji w prawo i w lewo. Pomiarów dokonywano taœm¹ centymetrow¹ (z dok³adnoœci¹ do 1 cm) wed³ug procedur opisanych przez Walaszka [3]. Badanych poddano tak e wzrokowej analizie postawy cia³a, oceniaj¹c ustawienie krêgos³upa w p³aszczyÿnie czo³owej i strza³kowej, symetriê po³o enia barków, k¹tów dolnych ³opatek, kolców biodrowych przednich górnych i wreszcie uk³ad k¹tów szyjno-barkowych i trójk¹tów talii. Wszyscy ch³opcy przebadani zostali w ci¹gu dwóch kolejnych dni, przez tê sam¹ osobê, za pomoc¹ tego samego sprzêtu, na dobrze oœwietlonej sali gimnastycznej, bez obuwia, w bieliÿnie. Background As early as during the times of Hippocrates, the physicians were concerned about the problem of body posture defects and adequate treatment applied in such cases. Contemporary medical sciences have so far found answers to many questions concerning human body function. Increasingly more diseases are cured nowadays, however the aetiology of the majority of scolioses is still unknown, and therefore they are so difficult to correct. It seems that the knowledge of physicians, physiotherapists and sports teachers, as well as parent's awareness and good social and living conditions, should prevent the formation of postural defects in children. On the other hand, a sedentary lifestyle, the lack of necessity and sometimes readiness for physical exercise, and spending long hours at school and at home in a seated position, result in postural deformities in about 65% of the youth population of Poland [1]. Movement is one of the basic factors preventing the formation of postural defects. Although the demand for physical activity is different during different stages of human life and depends on the individual's gender or temperament, the school years are usually the time of an increased demand for various motor activities [2]. The paper presents evaluation of specific forms of physical activity, including handball, on body posture and spine mobility in 11 year old boys, as compared to their non-training peers. The goal of the study was to find out whether the quality of body posture significantly differed in training and non-training individuals and to assess the effect of handball training, with the techniques applying asymmetric forces to the motor organ, on spine mobility. Material and methods The sample comprised 35 schoolboys, the pupils of two primary schools in Tarnow. All the subjects were 11 years old and they were right-handed. They were divided into two groups. The first group consisted of 18 boys regularly training handball for 7 years, while the second one consisted of 17 non-sport schoolboys. As for the latter, their motor activity was limited to obligatory sports classes at school. Each boy had his own record with body weight (with the accuracy of 1 kg) and height (with the accuracy of 1 cm) and spine mobility measurement results while leaning forward backward and sideways - to the right and left. The measurements were performed using a centimetre tape (with the accuracy of 1 cm), according to the procedures described by Walaszek [3]. The subjects' body posture was also analysed visually, and spine positioning was assessed in the frontal and sagittal plane, as well as the symmetry of shoulder alignment, lower scapular and anterior superior iliac spine angles, and finally the arrangement of neck/shoulder angles and waist triangles. All the sample was examined during two consecutive days by the same examiner, using the same equipment, in a well lighted gymnasium, only in underwear, with no shoes on. 294

3 111 jankowicz.qxp :29 Page 3 Jankowicz-Szymañska A. et al., Effect of regular physical activity on body posture and spine mobility Wyniki Ch³opcy trenuj¹cy wa yli nieco wiêcej i byli wy si od rówieœników, którzy nie uprawiali sportu. Tak e BMI trenuj¹cych by³o nieznacznie wy sze. Porównanie miêdzygrupowe adnej z powy szych zmiennych (masa cia³a, wzrost, BMI) nie wykaza³o ró nic istotnych statystycznie (Tab. 1). Results The training boys weighted more and were taller than their non-sport peers and had a slightly higher BMI. The between-group comparison did not show statistically significant differences in any of the above mentioned variables (body mass, body height, BMI) (Tab. 1). Tab. 1. Porównanie masy cia³a, wzrostu i BMI ch³opców trenuj¹cych i nietrenuj¹cych Tab. 1. Comparison of body mass, body height and BMI in training and non-training boys Ryc. 1. Sk³on boczny w lewo Fig. 1. Left-side lean Ryc. 2. Sk³on boczny w prawo Fig. 2. Right-side lean 295

4 111 jankowicz.qxp :29 Page 4 Jankowicz-Szymañska A. i wsp., Wp³yw regularnej aktywnoœci fizycznej na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa Ryc. 3. Rotacja w lewo Fig. 3. Leftward rotation Ryc. 4. Rotacja w prawo Fig. 4. Rightward rotation Ryc. 5. Sk³on w przód Fig. 5. Lean forward 296

5 111 jankowicz.qxp :29 Page 5 Jankowicz-Szymañska A. et al., Effect of regular physical activity on body posture and spine mobility Ryc. 6. Sk³on w ty³ Fig. 6. Lean backward We wszystkich szeœciu pomiarach ruchomoœci krêgos³upa wiêksze wartoœci odnotowano u uczniów trenuj¹cych (Ryc. 1-6). Najwiêksze ró nice dotyczy³y pomiarów rotacji w prawo i sk³onu bocznego w prawo. Ta ostatnia cecha mia³a znamiona istotnoœci statystycznej (Tab. 2). Analizuj¹c postawê cia³a badanych, zanotowano czêstsze wystêpowanie asymetrii k¹tów szyjno-barkowych u trenuj¹cych ni u nietrenuj¹cych (Ryc. 7). W grupie kontrolnej, wœród uczniów z asymetrycznym ustawieniem barków w p³aszczyÿnie czo³owej, tyle samo by³o przypadków prawostronnej (prawy bark po³o ony wy ej ni lewy) i lewostronnej asymetrii (lewy bark wy ej ni prawy). U trenuj¹cych pi³kê rêczn¹, je eli odnotowano niesymetryczne u³o enie barków, zdecydowanie czêœciej by³a to asymetria prawostronna (Ryc. 8). The six measurements of spine mobility showed higher values for training schoolboys (Fig. 1-6). The biggest differences concerned rightward rotation and rightward leaning. The latter showed signs of statistical significance (Tab. 2). Analysis of the subjects' body posture revealed a higher prevalence of in neck/shoulder angles in training boys compared to their non-training peers (Fig. 7). An equal number of cases with shoulder in the frontal plane was found in the control group with an equal number of cases of right-sided (the right shoulder higher than the left one) and leftsided (the left shoulder higher than the right one). In handball training boys, more cases were found of right-sided of shoulder alignment Tab. 2. Porównanie miêdzygrupowe zakresów ruchomoœci krêgos³upa Tab. 2. A between group comparison of Spinal ROM 297

6 111 jankowicz.qxp :29 Page 6 Jankowicz-Szymañska A. i wsp., Wp³yw regularnej aktywnoœci fizycznej na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa Asymmetry Symmetry Ryc. 7. Ustawienie k¹tów szyjno-barkowych Fig. 7. Neck/shoulder angle alignment Right-sided Left-sided Ryc. 8. Ustawienie barków w p³aszczyÿnie czo³owej Fig. 8. Shoulder alignment in the frontal plane Symmetry Symetryczne ustawienie k¹tów dolnych ³opatek czêœciej obserwowano u trenuj¹cych. W przypadku ch³opców graj¹cych w pi³kê rêczn¹ i maj¹cych niesymetryczne u³o enie ³opatek, zwykle prawa ³opatka by³a wy ej ni lewa. U nieuprawiaj¹cych sportu takiej tendencji nie odnotowano (Ryc. 9). Obserwuj¹c ustawienie miednicy w p³aszczyÿnie czo³owej stwierdzono nieznacznie czêstsze wystêpowanie asymetrii u ch³opców trenuj¹cych. U nietrenuj¹cych asymetrie prawo- i lewostronne wystêpowa³y z podobn¹ czêstotliwoœci¹, natomiast u pi³karzy rêcznych czêœciej pojawia³a siê asymetria prawostronna, objawiaj¹ca siê wy szym ustawienie kolca biodrowego przedniego górnego (Ryc. 10). Asymetryczny obraz trójk¹tów talii czêœciej dostrzegano u ch³opców trenuj¹cych. Ró nica ta nie by- ³a znacz¹ca. Stwierdzono, e w przypadku istnienie asymetrii, u pi³karzy rêcznych zwykle polega ona na powiêkszeniu prawego trójk¹ta talii wzglêdem lewego. Obserwacji takiej nie poczyniono u uczniów nieaktywnych sportowo (Ryc. 11). A symmetric alignment of lower scapular angles was more frequently observed in the training subjects. As for the handball training boys with asymmetric scapular alignment, the higher location of the right scapula, compared to the left one was more frequently observed. No such bias was noted in the control group (Fig. 9). Observation of pelvic alignment in the front al plane revealed a slightly more frequent occurrence of in the training subjects. In the control group, right-sided and left-sided was equally frequent, whereas in handball players, right-sided, characterised by a higher location of the anterior superior iliac spine, was prevalent (Fig. 10). Asymmetric waist triangles were more frequently observed in the training group. The difference was statistically insignificant. It was found that in handball players, the usually consisted in enlargement of the right waist triangle compared to the left one. No such was observed in the control group (Fig. 11). 298

7 111 jankowicz.qxp :29 Page 7 Jankowicz-Szymañska A. et al., Effect of regular physical activity on body posture and spine mobility Ryc. 9. Ustawienie ³opatek Fig. 9. Scapular alignment Right-sided Left-sided Symmetry Ryc. 10. Ustawienie miednicy Fig. 10. Pelvic alignment Right-sided Left-sided Symmetry Ryc. 11. Obrys trójk¹tów talii Fig. 11. Waist triangle contour Right-sided Left-sided Symmetry 299

8 111 jankowicz.qxp :29 Page 8 Jankowicz-Szymañska A. i wsp., Wp³yw regularnej aktywnoœci fizycznej na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa Right-sided Left-sided Ryc. 12. Ustawienie krêgos³upa w p³aszczyÿnie czo³owej Fig. 12. Spinal alignment in the frontal plane Normal alignment Hyperlordosis Hyperkyphosis Ryc. 13. Ustawienie krêgos³upa w p³aszczyÿnie strza³kowej Fig. 13. Spinal alignment in the sagittal plane Normal alignment U badanych dokonano tak e oceny ustawienia krêgos³upa w p³aszczyÿnie czo³owej i strza³kowej. W obu przypadkach lepiej wypadli uczniowie uprawiaj¹cy pi³kê rêczn¹. Je eli wystêpowa³a u nich skolioza, to zwykle by³o to wygiêcie prawostronne (Ryc. 12). Spoœród wad w p³aszczyÿnie strza³kowej czêœciej rozpoznawano u nich pog³êbienie fizjologicznej kifozy piersiowej (Ryc. 13). U nietrenuj¹cych skolioza prawostronna równie wystêpowa³a czêœciej ni lewostronna, ale wœród uczniów z wad¹ krêgos³upa w p³aszczyÿnie strza³kowej przewa a³y plecy wklês³e. W obu grupach badanych nie znalaz³a siê ani jedna osoba ze zniesionymi krzywiznami fizjologicznymi krêgos³upa. Ró nice dotycz¹ce postawy cia³a trenuj¹cych i nietrenuj¹cych nie mia³y cech istotnoœci statystycznej (Tab. 3). The subjects had also their spinal alignment evaluated in the frontal and sagittal plane. The results of both measurements were better in the handball players. If they had scoliosis, the curvature was rightward (Fig. 12). Among the defects in the sagittal plane, a deepening of physiological thoracic kyphosis was more frequently observed in this group of subjects (Fig. 13). In the control group, also a right-sided scoliosis was more frequently observed, however among the defects occurring in the sagittal plane, concave backs were prevalent. There was no subject with a corrected spine curvature. The differences in body postures of training and non-training subjects were statistically insignificant (Tab. 3). 300

9 111 jankowicz.qxp :29 Page 9 Jankowicz-Szymañska A. et al., Effect of regular physical activity on body posture and spine mobility Tab. 3. Porównanie miêdzygrupowe u³o enia wybranych elementów postawy cia³a (poziom istotnoœci alfa=0,05) Tab. 3. A between group comparison of selected body posture parameters (significance level alpha=0,05) Dyskusja W prezentowanym projekcie grupê badan¹ stanowi³o 35 ch³opców w wieku 11 lat. Osiemnastu z nich regularnie trenowa³o pi³kê rêczn¹, bêd¹c na drugim etapie przygotowania zawodniczego, jakim jest wstêpne szkolenie sportowe. Jego celem jest przybli- enie m³odym graczom za³o eñ taktyki indywidualnej i grupowej. Kszta³towana jest u zawodników szybkoœæ, si³a, moc, koordynacja, wytrzyma³oœæ i gibkoœæ. Zwraca siê tak e uwagê na przygotowanie mentalne, na przyk³ad odpornoœæ psychiczn¹ i zdolnoœæ koncentracji. Treningi wp³ywaj¹ na ogólny rozwój organizmu pi³karza, ale zarazem maj¹ ju charakter specjalistyczny [4]. W grupie kontrolnej znalaz³o siê 17 ch³opców w tym samym wieku, którzy nie uprawiaj¹ sportu. Celem badañ by³o wykazanie wp³ywu czynnego zaanga owania w trenowanie pi³ki rêcznej na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa. Zaobserwowano, e uczniowie trenuj¹cy wa yli nieco wiêcej i byli wy si od swoich rówieœników, którzy nie uprawiaj¹ sportu. Spostrze enia te nie maj¹ potwierdzenia w pracach innych autorów. Wilczyñski [5] odnotowa³ wiêksz¹ masê cia³a i wy szy wzrost u ch³opców z klas ogólnych, w porównaniu z uczniami klas sportowych. Tak e ak i Sakowicz [6] zwracaj¹ uwagê na niewielk¹ przewagê w zakresie wysokoœci cia³a ch³opców z grupy kontrolnej nad rówieœnikami z klas sportowych. Indeks Masy Cia³a (BMI) mia³ podobn¹ wartoœæ w obu badanych grupach. Œrednia wartoœæ BMI trenuj¹cych wynosi³a 20,9 kg/m 2, a nietrenuj¹cych 20,6 kg/m 2. Jak wynika z analizy siatek centylowych [7] wartoœæ prawid³owa BMI ch³opców 11-letnich powinna zawieraæ siê w przedziale 15,9-19,0 kg/m 2. Uzyskane w obu grupach wyniki mieszcz¹ siê w granicach przedzia³u 19,1-21,5 kg/m 2, charakteryzuj¹cego osoby z nadwag¹. Stan ten u ch³opców nieaktywnych ruchowo prawdopodobnie jest wynikiem b³êdów ywieniowych i hipokinezji. Nadmiern¹ masê cia³a u pi³karzy rêcznych nale y raczej t³umaczyæ zwiêkszon¹ (na skutek intensywnych treningów) mas¹ miêœniow¹. Oceniaj¹c ruchomoœæ krêgos³upa badanych ch³opców stwierdzono wiêksze zakresy ruchu zarówno Discussion In our project, the study sample comprised 35 boys aged 11 years. 18 boys regularly trained handball during the second stage of preparation for competitions, namely an initial sports training. The goal of this training is to get the trainees acquainted with the rules of individual and group tactics. The future contestants train speed, strength, power, coordination, endurance and flexibility. Attention is also paid on mental preparation, e.g. mental resistivity and ability to concentrate. Training influences a general development of the player's body and teaches different skills [4]. The control group consisted of 17 boys of the same age who did not play any sport. The goal of the study was to show the effect of active participation in handball training sessions on body posture and spine mobility. The training subjects weighted more and were taller than control group. This finding has not been confirmed by other authors. Wilczyñski [5] in his study noted higher values for body mass and height in the non-training boys compared to their training counterparts. Also ak and Sakowicz [6] noted a slight prevalence as for body height in boys from the control group compared to their sport peers. BMI values were similar in both groups. The mean BMI value was 20.9 kg/m 2 for the training group and 20.6 kg/m 2 for the non-training group. According to centile rank analysis [7], normal values for 11 year old boys are within the range of kg/m 2. The results obtained in both groups of boys were within kg/m 2, which is characteristic for overweight individuals. In physically inactive boys, this is probably due to nutritional errors and hypokinesis. Excess body weight in handball players may be explained rather by the increased (due to intensive training) muscle mass. Evaluation of spine mobility in the study subjects revealed a wider ROM in the sagittal, frontal and transverse planes of the training subjects. Increased mobility during right twisting movements and leaning sideways were characteristic for this group. A similar ROM was found in the control group. It should be 301

10 111 jankowicz.qxp :29 Page 10 Jankowicz-Szymañska A. i wsp., Wp³yw regularnej aktywnoœci fizycznej na postawê cia³a i ruchomoœæ krêgos³upa w p³aszczyÿnie strza³kowej, czo³owej, jak i poprzecznej (u trenuj¹cych). Charakterystyczne by³o wyraÿne zwiêkszenie ruchomoœci w ruchu skrêtnym w prawo i w sk³onie bocznym w prawo u zawodników. U nietrenuj¹cych ruchomoœci w obu kierunkach mia³y podobny zasiêg. Nale y podkreœliæ, e wszyscy badani byli praworêczni, wiêc ró nice w zakresie ruchu w prawo i w lewo musz¹ byæ efektem specyfiki uprawianej dyscypliny. W dostêpnej literaturze ostatnich lat nie znaleziono podobnych analiz, do których mo - na by odnieœæ poczynione obserwacje. Bior¹c pod uwagê ustawienie krêgos³upa w p³aszczyÿnie strza³kowej, korzystniej prezentuje siê grupa m³odych pi³karzy. Podobnie jest w przypadku oceny przebiegu linii wyrostków kolczystych w p³aszczyÿnie czo³owej. Niemniej jednak, u niemal po³owy wszystkich badanych wykryto skoliozy, co pokrywa siê z obserwacjami Wilczyñskiego [8]. Oceniaj¹c postawê cia³a letnich ch³opców, u 55% z nich stwierdzi³ on wygiêcie boczne krêgos³upa. U przebadanych pi³karzy rêcznych czêœciej ni u nietrenuj¹cych rówieœników wystêpowa³y asymetrie k¹tów szyjno-barkowych, trójk¹tów talii i ustawienia miednicy. Z kolei u nieaktywnych ruchowo ch³opców czêœciej odnotowywano b³êdy u³o enia barków i ³opatek. Nale y zaznaczyæ, e w przypadku istnienia asymetrii u nietrenuj¹cych wystêpowa³y one w zbli onych odsetkach w praw¹ i lew¹ stronê. U pi³karzy rêcznych istnia³a wyraÿna sk³onnoœæ do wy szego ustawienia prawego barku, prawego k¹ta dolnego ³opatki i prawego biodra oraz powiêkszenia prawego trójk¹ta talii. Wœród wad krêgos³upa u trenuj¹cych dominowa³y plecy okr¹g³e i skolioza prawostronna. Autorzy niniejszego opracowania przyczyn tej specyficznej tendencji dopatruj¹ siê w asymetrii obci¹ eñ narz¹du ruchu, wynikaj¹cej z rodzaju gry sportowej i wykorzystywanych w niej technik. Wszelkie rodzaje aktywnoœci fizycznej, w tym dyscypliny sportu, ze wzglêdu na wykonawstwo najwa niejszych ruchów, dzielone s¹ na asymetryczne, symetryczne i mieszane [9]. Pi³kê rêczn¹ zaliczyæ nale y do pierwszych, które (przy wielokrotnym powtarzaniu czynnoœci nierównomiernie obci¹ aj¹cych narz¹d ruchu, zw³aszcza je eli dochodzi do tego d³ugotrwa³e utrzymywanie asymetrycznej pozycji roboczej) niekorzystnie zmieniaj¹ nawyk postawy cia³a, prowadz¹c z czasem do zmian utrwalonych. Ujemny wp³yw wczesnej specjalizacji sportowej na jakoœæ postawy cia³a zaobserwowa³y w swoich badaniach tak e S³awiñska [10] i Hawrylak [11]. Barczyk [12] zwraca uwagê na zwiêkszon¹ czêstoœæ wystêpowania wad postawy u trenuj¹cych gry zespo³owe, w porównaniu z biegaczami i zawodnikami judo. U tych ostatnich urek [13] stwierdzi³ liczne asymetrie w p³aszczyÿnie czo³owej, przede wszystkim pod wzglêdem nachylenia linii barków i obrysu trójk¹tów talii, przy prawid³owym ukszta³towaniu krzywizn fizjologicznych krêgos³upa. Szczególnie niepokoj¹cy wydaje siê fakt, e ujemny wp³yw asymetrycznego ruchu by³ widoczny u badanych ch³opców graj¹cych w pi³kê rêczn¹ zaledwie po siedmiu miesi¹cach od podjêcia regularnych treningów. Konieczne wydaje siê w³¹czenie w tryb specjalistycznego szkolenia sportowego programu æwiczeñ profilaktycznych, kompensacyjnych i korekcyjnych, które uchroni¹ m³odego zawodnika przed emphasised that all the subjects were right-handed, so the differences in ROM to the right and left side may result from the specifics of the sports discipline. No similar analyses were found in literature for reference. As for spinal alignment in the sagittal plane, the group of youth handball players obtained better results. Evaluation of the alignment of spinous processes in the frontal plane brought about similar results. Nevertheless, almost half of the subjects were diagnosed with scoliosis; this finding is supported by Wilczyñski's observations [8]. His assessment of body posture in year old boys revealed lateral curvature of the spine in 55% of his subjects. Asymmetry of neck/shoulder angles, waist triangles and pelvic alignment were more frequently noted in the studied handball players, compared to their non-training peers. In physically inactive boys in turn, the defects of shoulder and scapular alignment were more frequently observed. It is of note that an equal number cases of both rightward and leftward was found in the control group. In handball players, there was a clear tendency to higher positioning of the right shoulder, right angle of the lower scapula and right waist triangle enlargement. In the group of handball players, such postural defects as rounded back and rightsided scoliosis were predominant. In our opinion, this specific tendency may be due to the asymmetric forces applied to the motor organ when training game-specific techniques. The forms of physical activity, including sports disciplines, are divided into asymmetric, symmetric and mixed ones [9]. The former (with repeated activities involving asymmetric forces applied to the motor organ, particularly when asymmetric position is maintained for a longer period of time), including handball, adversely affect postural habits, leading to durable defects. The negative effect of early sports activities on body posture quality was also observed by S³awiñska [10] and Hawrylak [11]. Barczyk [12] emphasises a higher prevalence of postural defects in team game training individuals, as compared to runners and judokas. urek [13] found multiple asymmetries in the latter in the frontal plane, mostly regarding shoulder line inclination and the contour of waist triangles, with normal physiological curvatures of the spine. It seems particularly alarming that the adverse effect of movement was visible in youth handball players only after seven month of regular training. Therefore, it may be necessary to include the programme of prophylactic, compensatory and corrective exercises in the specialist training at schools, to protect youth athletes against body posture deformities. A regular follow up of body posture is also recommended for early detection of possible deformities. It would be worthwhile to repeat the experiment after a year and two years and to find out whether the existing tendencies in athletes' body posture are maintained or intensified. 302

11 111 jankowicz.qxp :29 Page 11 Jankowicz-Szymañska A. et al., Effect of regular physical activity on body posture and spine mobility pogorszeniem jakoœci postawy cia³a. Zalecana jest równie okresowa kontrola postawy cia³a, w celu jak najwczeœniejszego wykrycia ewentualnych nieprawid³owoœci. Interesuj¹cym uzupe³nieniem prezentowanej pracy by³oby powtórzenie badañ po up³ywie roku i dwóch lat oraz zaobserwowanie, czy istniej¹ce tendencje zmiany sposobu trzymania siê zawodników utrzymuj¹ siê lub nasilaj¹. Wnioski 1. Œrednie arytmetyczne masy i wysokoœci cia³a uczniów trenuj¹cych pi³kê rêczn¹ i nietrenuj¹cych mia³y zbli one wartoœci. 2. Zakres ruchomoœci krêgos³upa w p³aszczyÿnie czo³owej, strza³kowej i poprzecznej by³ wiêkszy u trenuj¹cych. Szczególnie wyraÿnie zaznacza³a siê ró nica w pomiarze sk³onu bocznego w prawo i rotacji w prawo. 3. Wady postawy cia³a wystêpowa³y u niemal po³owy nietrenuj¹cych i trenuj¹cych. 4. U pi³karzy rêcznych zaznacza³a siê tendencja do wy szego ustawienia prawego barku, prawej ³opatki i prawego biodra oraz pog³êbienia kifozy piersiowej. 5. Trening pi³ki rêcznej powinien zostaæ uzupe³niony o æwiczenia kompensacyjno-korekcyjne, zapobiegaj¹ce powstawaniu wad postawy cia³a u m³odych zawodników. Conclusions 1. Similar values of the arithmetic means of body mass and height were obtained in training and non-training boys. 2. The training group was characterised by a wider ROM in the frontal, sagittal and transverse plane. The difference was particularly pronounced in the measurement of right-sided leans and rightward rotation. 3. Postural deformities were found in almost half of the studied sample. 4. There was a tendency to a higher positioning of the right shoulder, right scapula, and right hip and deepened thoracic kyphosis in handball players. 5. Compensatory and corrective exercises should be additionally included in handball training programme to present the development of postural defects in youth athletes. Piœmiennictwo / References 1. Janiszewski M, Bitner-Czapiñska E. Postêpowanie prewencyjne u dzieci z wadami postawy. Medycyna Manualna 2002; 6: Kutzner-Koziñska M. Dbaj o prawid³owa postawê cia³a dziecka. Warszawa Walaszek R, Kasperczyk T, Magiera L. Diagnostyka w kinezyterapii i masa u. Kraków Spieszny M. Walczyk L. Pi³ka rêczna. Warszawa Wilczyñski J. Ró nice w postawie cia³a miêdzy 14-letnimi ch³opcami z klasy ogólnej i sportowej. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 2004; 1: ak S, Sakowicz B. Wp³yw ukierunkowanej stymulacji ruchowej na rozwój cech somatycznych i zdolnoœci motorycznych ch³opców trenuj¹cych pi³kê rêczn¹ miêdzy 11 a 14 rokiem ycia. Antropomotoryka 1996; 14: Chromika M, Go³¹b S. Dziecko krakowskie Wilczyñski J. Wady postawy cia³a w p³aszczyÿnie czo³owej u dziewcz¹t i ch³opców w wieku lat z woj. œwiêtokrzyskiego. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 2007; 1: Starosta W. Krêgos³up w motoryce cz³owieka. Trening 1993; 3: S³awiñska T i wsp. Asymetria cia³a w obrêbie tu³owia dzieci wczesnej specjalizacji sportowej. Medycyna Sportowa 2006; 2 (6): Hawrylak A i wsp. Asymetria w obrêbie tu³owia u osób trenuj¹cych wyczynowo ró ne dyscypliny sportu. Medycyna Sportowa 2001; 6: Barczyk K i wsp. Ukszta³towanie krêgos³upa w p³aszczyÿnie strza³kowej u osób uprawiaj¹cych wybrane dyscypliny sportowe. Medycyna Sportowa 2005; 6: urek G i wsp. Ocena postawy cia³a zawodników uprawiaj¹cych judo w œwietle metody fotogrametrycznej z wykorzystaniem zjawiska Moire'a. Medycyna Sportowa 2005; 4: