This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Andrzej Lewandowski 1(A,B,D,E,G), Zygmunt Bilewicz 1(B,F), Mariusz Zasada 1(B,C), Ryszard Grucza 2(A,D,E) 1 Katedra i Zak³ad Podstaw Kultury Fizycznej, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera, Bydgoszcz 2 Katedra i Zak³ad Fizjologii Wysi³ku Fizycznego, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera, Bydgoszcz O studiuj¹cych fizjoterapiê w Bydgoszczy raport z badañ Body composition and movement co-ordination in physiotherapy students in Medical Academy of Bygoszcz research report S³owa kluczowe: rozwój biologiczny, koordynacja ruchowa, zró nicowanie grupowe Key words: biological development, movement coordination, group differentiation STRESZCZENIE Wstêp. Realizacja zawodu fizjoterapeuty-rehabilitanta wymaga, prócz wiedzy i okreœlonych predyspozycji osobowoœciowych, odpowiedniego poziomu sprawnoœci motorycznej i bogatego zasobu umiejêtnoœci ruchowych. Obecnie studia na kierunkach fizjoterapii realizuj¹ uczelnie o ró nych profilach kierunkowego kszta³cenia. Sytuacja ta mo e doprowadziæ do ró nic zarówno w poziomie kszta³cenia, jak i modelu zawodowym absolwenta magistra fizjoterapii. Pojawiaj¹ siê wiêc przes³anki uzasadniaj¹ce koniecznoœæ monitorowania biospo³ecznych uwarunkowañ powodzenia edukacji w zawodzie fizjoterapeuty i prób tworzenia jego zawodowego wzorca. Materia³ i metody. Badania zrealizowano w roku akademickim 2001/2002. Objêto nimi m³odzie I-IV roku studiów kierunku fizjoterapii Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznej im. L. Rydygiera w Bydgoszczy równie m³odzie I roku studiów kierunku wychowania fizycznego Akademii Bydgoskiej. Zmierzono wysokoœæ i masê cia³a jako podstawowe charakterystyki morfologiczne, a na ich podstawie obliczono wskaÿnik Rohrera i komponenty sk³adu cia³a. Za pomoc¹ koordynacjometru okreœlono poziom koordynacji ruchowej. Zebrany materia³ analizowano dziel¹c go na grupy wyznaczone latami i trybem realizowanych studiów. Niektóre przeciêtne zestawiono z wynikami badañ innych autorów. Wyniki. Zbadana m³odzie, zró nicowana egzaminacyjn¹ selekcj¹ i trybem studiów nie ró ni siê pod wzglêdem budowy cia³a i poziomu koordynacji ruchowej. Z przyjêtego w badaniach porównania wynika, e studentów fizjoterapii cechuje najwy sza przeciêtna wysokoœci cia³a tak e nieznacznie wiêksza od cechuj¹cej studiuj¹cych wychowanie fizyczne. Wyniki testu koordynacji ruchowej badanych studentów œwiadcz¹ jednak o du ym zró nicowaniu poziomu tej w³aœciwoœci motorycznej. Badane studentki, w stosunku do kole anek studiuj¹cych wychowanie fizyczne cechuje ni sza œrednia wyniku testu koordynacji ruchowej i podobnie jak u studentów, zró nicowany poziom tej w³aœciwoœci motorycznej. W stosunku do pozosta³ych grup studentek, przysz³e fizjoterapeutki z Bydgoszczy nie ró ni¹ siê znacz¹co cechuje je jednak nieznacznie wy sza przeciêtna wskaÿnika Rohrera. Wnioski. Zrealizowane badania potwierdzaj¹ zjawisko wyrównywania poziomu wartoœci biologicznej m³odzie y akademickiej. Pozwalaj¹ na uznanie m³odzie y studiuj¹cej fizjoterapiê w Bydgoszczy za grupê jednorodn¹, nie odbiegaj¹c¹ wyraÿnie wielkoœci¹ badanych cech od innych grup m³odzie y akademickiej. Œwiadcz¹, e zró nicowana trybem studiów oraz egzaminacyjn¹ selekcj¹ m³odzie ma prawdopodobnie porównywalne mo liwoœci do zdobywania umiejêtnoœci ruchowych przydatnych w realizacji zawodu fizjoterapeuty. SUMMARY Background. Physiotherapy imposes a considerable physical strain on physiotherapist's organism and demands high endurance and skill. Up today, these elements have not been taken into account when students are recruited for physiotherapy. The aim of this study was to check a basic morphological characteristics and co-ordination ability in male and female students in Department of Physiotherapy of the Medical Academy in Bydgoszcz. There is a necessity, in these circumstances, of monitoring biosocial conditioning of successful education in the physiotherapist's occupation and endeavours of creating its professional pattern. Material and methods. Research was conducted in 2001/ male and 154 female students of Physiotherapy and Physical Education were tested for body composition and co-ordination profile. The groups (marked by years and mode studies) were compared to detect possible differences in the body composition and the co-ordination skill. Results. It was found that despite of specific examine selection and different curricula the both groups of students did not differed in body composition nor in movement co-ordination. From the investigations of comparison it is noticeable that students of physiotherapy have the highest average body height it also slightly higher from those studying the physical education. The results of the motive co-ordination test of the students attest however about considerable differentiation level of this motor propriety. Women students, as compared to women studying the physical education, have lower average result of the motive co-ordination test and like other students diverse level of this motor propriety. In relation to remaining women students, the future physiotherapists from Bydgoszcz do not differ significantly, however, they are characterized by imperceptibly higher average Rohrer's coefficient. Conclusions. It was concluded that students of physiotherapy in the Medical Academy exhibited similar physical properties as students of physical education and that the former can fully perform the professional work in physiotherapy. Liczba s³ów/word count: 2977 Tabele/Tables: 11 Ryciny/Figures: 0 Piœmiennictwo/References: 24 Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. kult. fiz. Andrzej Lewandowski, kizpodskf@cmumk.bydgoszcz.pl Uniwersytet Miko³aja Kopernika Katedra i Zak³ad Podstaw Kultury Fizycznej, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera, tel./fax: (0-52) , Fizjoterapia Polska MEDSPORTPRESS, 2006; 2(4); Vol. 6, Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 143

2 WSTÊP Rehabilitacja ruchowa nale y do interdyscyplinarnej specjalizacji zawodowej korzystaj¹cej z dorobku nauk o kulturze fizycznej, nauk biomedycznych oraz spo³ecznych [1], która w obliczu wyd³u aj¹cego siê ycia wiêkszoœci spo³eczeñstw tak e ujemnych skutków przemian cywilizacyjnych, znajduje spo³eczne zapotrzebowanie. Bêdzie ono narasta³o i podlega³o przekszta³ceniom [2,3]. Realizacja zawodu fizjoterapeuty-rehabilitanta wymaga, prócz szerokiej wiedzy z zakresu nauk biomedycznych i znajomoœci swoistych metod oraz technik wspomagaj¹cych proces leczniczy, okreœlonych predyspozycji osobowoœciowych [4,5] tak e biologicznej wartoœci wyra onej odpowiednim poziomem sprawnoœci motorycznej i bogatym zasobem umiejêtnoœci ruchowych. Jeszcze do niedawna studia wy sze w zakresie rehabilitacji ruchowej realizowa³y uczelnie wychowania fizycznego i jedynie ich absolwentom przypisywano mo liwoœci sprostania wymogom tego zawodu [6]. Obecnie studia fizjoterapii realizuj¹ uczelnie o odmiennych kierunkowych profilach i czêsto na ró nych poziomach oraz trybach kszta³cenia wczeœniej krytycznie ocenia³ tak¹ ewentualnoœæ A. Zembaty [7] twierdz¹c, e kszta³cenie fizjoterapeutów przez inne ni akademie wychowania fizycznego uczelnie, mo e doprowadziæ do zubo enia rehabilitacji leczniczej o elementy wychowania fizycznego i sportu. Sytuacja ta, mimo obowi¹zuj¹cych standardów [8], mo e równie powodowaæ, zw³aszcza w pocz¹tkowym jej okresie, powstawanie nierównoœci w poziomie edukacyjnym, a tak e wielorakoœæ modelu absolwenta magistra fizjoterapii. Pojawiaj¹ siê wiêc przes³anki uzasadniaj¹ce koniecznoœæ monitorowania biospo³ecznych uwarunkowañ powodzenia edukacji w zawodzie fizjoterapeuty i prób tworzenia jego zawodowego wzorca. W roku akademickim 1998/99 Akademia Medyczna im. L. Rydygiera w Bydgoszczy jako pierwsza z polskich uczelni medycznych podjê³a pe³ne, 5-letnie kszta³cenie na kierunku fizjoterapii obecnie realizuje je w trybie stacjonarnym, wieczorowym, a tak e zaocznym. Pierwsze postêpowanie rekrutacyjne do studiów, oceniaj¹ce równie sprawnoœæ motoryczn¹ kandydatów, ró ni- ³y siê od póÿniejszych. Mog³o to spowodowaæ nierównoœci Tab. 1. Liczebnoœæ i charakterystyka wieku badanej m³odzie y Tab. 1. Physical characteristics of the subjects 144 wartoœci biologicznej osób przyjêtych na studia w kolejnych latach, a modyfikacje programów nauczania i uruchomienie studiów wieczorowych mog³y byæ czynnikiem pog³êbiaj¹cym ewentualne ró nice wczeœniejsze badania w³asne studentów medycyny [9,10,11,12,13] dostarczy³y podstaw do takich przypuszczeñ. W przedstawianej pracy, na podstawie badañ o charakterze podstawowym, podjêto próbê wstêpnej oceny wartoœci biologicznej, wyznaczonej podstawowymi charakterystykami morfologicznymi i wynikami testu koordynacji ruchowej, m³odzie y studiuj¹cej fizjoterapiê w Bydgoszczy. MATERIA I METODY Badania zrealizowano w semestrze letnim roku akademickiego 2001/2002. Objêto nimi m³odzie I-IV roku studiów kierunku fizjoterapii Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznej im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, a w celu uzyskania dodatkowego materia³u porównawczego równie m³odzie I roku studiów kierunku wychowania fizycznego Akademii Bydgoskiej. Liczebnoœæ i wiek badanej m³odzie y przedstawiono w Tab. 1. Zmierzono wysokoœæ i masê cia³a jako podstawowe charakterystyki morfologiczne. Na ich podstawie obliczono wskaÿnik Rohrera poœrednio informuj¹cy o budowie cia³a [14] równie komponenty sk³adu cia³a [15] informuj¹ce o zawartoœci t³uszczu, wody i tzw. suchej masy. Poziom koordynacji ruchowej, rozumianej jako zewnêtrzny przejaw dzia³alnoœci systemu nerwowego, integruj¹cy wykorzystanie innych cech przy wykonywaniu ró nych czynnoœci ruchowych [16,17,18], okreœlono za pomoc¹ koordynacjometru [19] ka dy badany wykonywa³ dwukrotnie próbê wyskoku obunó z maksymalnym obrotem w prawo i w lewo z pomoc¹ zamachu r¹k. Rezultat badania stanowi³a suma najlepszych wyników prób w prawo i w lewo. Test koordynacji ruchowej zrealizowano celem sprawdzenia czy zró nicowana przebiegiem egzaminacyjnej selekcji i trybem realizowanych studiów m³odzie ma zbli one mo liwoœci uczenia siê czynnoœci ruchowych przewidzianych programem edukacyjnym, a przydatnych w póÿniejszej pracy fizjoterapeuty. Zebrany materia³ opracowano ogólnie przyjêtymi metodami statystycznymi [20] osobno dla studentów i studentek poszczególnych lat studiów, trybu ich realizacji tak e

3 z uwzglêdnieniem udzia³u w sprawnoœciowej selekcji egzaminacyjnej do studiów. Do analizy porównawczej zastosowano test t-studenta. ¹czenie m³odzie y ró nych lat studiów w interesuj¹ce nas grupy uznano za mo liwe, poniewa we wczeœniejszych badaniach w³asnych [21] stwierdzono, e studia w uczelni medycznej podejmuje m³odzie ju ukszta³towana morfofunkcjonalnie. Szczegó³owej analizie poddano wyniki badañ interesuj¹cych nas grup przysz³ych fizjoterapeutów zw³aszcza studentek poniewa to one stanowi¹ wiêkszoœæ udzia³u w studiach tego kierunku. Charakterystyki studentów podano jedynie informacyjnie ich analiza z uwagi na ma³e liczebnoœci grup mog³aby prowadziæ do mylnych wniosków. Niektóre przeciêtne zestawiono z wynikami badañ innych autorów [22,23,24,11]. WYNIKI BADAÑ W Tab. 2-5 przedstawiono przeciêtne charakterystyk morfologicznych badanych grup m³odzie y. Tab. 2. Liczbowa charakterystyka wysokoœci cia³a badanej m³odzie y Tab. 2. Dispersion of body height of the male and female students Tab. 3. Liczbowa charakterystyka masy cia³a badanej m³odzie y Tab. 3. Dispersion of body mass in the male and female students Tab. 4. Liczbowa charakterystyka wskaÿnika Rohrera badanej m³odzie y Tab. 4. Rohrer's factor in the tested subjects Z informacji zawartych w tabelach wynika, e najwy sze przeciêtne charakterystyk morfologicznych cechowa³y m³odzie III i IV roku studiów. W œrednich wysokoœci i masy cia- ³a studentek III roku tendencja ta by³a najbardziej widoczna. Pozosta³e przeciêtne by³y zbli one do œredniej ogó³u. W Tab. 6. przedstawiono wyniki testu koordynacji ruchowej. Wynika z niej, e najwiêksze przeciêtne cechowa³y m³odzie IV roku oraz dziewczêta ze studiów wieczorowych. Celem porównania wielkoœci badanych cechy morfologicznych i wyników testu koordynacji ruchowej m³odzie y studiuj¹cej fizjoterapiê trybem stacjonarnym i wieczorowym, przeciêtne i ich ró nice zestawiono w Tab. 7 i 8. Z informacji zawartych w Tab. 7 wynika, e wiêkszoœæ badanych charakterystyk nie ró ni³a m³odzie y obu grup. Wiêksza przeciêtna wieku dziewcz¹t ze studiów stacjonarnych spowodowana jest faktem, e na latach III i IV nie podejmowano kszta³cenia w trybie wieczorowym. W Tab. 8. zestawiono przeciêtne testu koordynacji ruchowej grup m³odzie y studiuj¹cej trybem stacjonarnym i wieczorowym. Podobnie jak wielkoœci cech morfologicznych nie ró ni³y one badanych grup m³odzie y. 145

4 Tab. 5. Liczbowa charakterystyka sk³adu cia³a badanej m³odzie y Tab. 5. Body components in the tested subjects Tab. 6. Liczbowa charakterystyka wyniku testu koordynacji ruchowej Tab. 6. Level of the movement coordination in the tested subjects Tab. 7. Charakterystyka porównawcza wielkoœci cech somatycznych badanej m³odzie y studiuj¹cej trybem dziennym i wieczorowym Tab. 7. Comparison of body constitution in the students of tuiton-free and tuition-fee physiotherapy studies (ró nice miêdzy œrednimi ocenione testem t Studenta ** p<=0,01; * p<=0,05) Charakterystykê porównawcz¹ badanych cech morfologicznych i wyników testu koordynacji ruchowej grup m³odzie y poddanej sprawnoœciowej selekcji do studiów oraz grup, które takiej formy egzaminu nie odbywa³y przedstawiono w kolejnych tabelach (Tab. 9). Porównanie œrednich cech morfologicznych przedstawiono w Tab. 9. Wynika z niej, e podobnie jak w przypadku wczeœniejszej analizy porównawczej, egzaminacyjna selekcja sprawnoœciowa nie spowodowa³a ró nic w przeciêtnych cech somatycznych m³odzie y studiuj¹cej fizjoterapiê. 146 Ponowne wyst¹pienie ró nic w sk³adzie cia³a grup studentów, z uwagi na mniejsze dysproporcje liczebnoœci w powy szej analizie porównawczej, wydaje siê faktem godnym zauwa enia. Studentów, którzy nie przechodzili sprawnoœciowej selekcji do studiów cechowa³y korzystniejsze proporcje komponentów sk³adu cia³a, przejawiaj¹ce siê wiêkszym udzia³em suchej masy i mniejsz¹ zawartoœci¹ t³uszczu (Tab. 10). Przeciêtne testu koordynacji ruchowej zestawiono w Tab. 10. Podobnie jak we wczeœniejszej analizie porów-

5 Tab. 8. Charakterystyka porównawcza wyników testu koordynacji ruchowej m³odzie y studiuj¹cej trybem dziennym i wieczorowym Tab. 8. Comparison of the level of movement coordination in the students of tuiton-free and tuition-fee physiotherapy studies Tab. 9. Charakterystyka porównawcza wielkoœci cech somatycznych badanej m³odzie y uwzglêdnieniem sprawnoœciowej selekcji do studiów Tab. 9. Comparison of the body constitution in students who underwent and not underwent the physical ability test (ró nice miêdzy œrednimi ocenione testem t Studenta ** p<=0,01; * p<=0,05) Tab. 10. Charakterystyka porównawcza wyników testu koordynacji z uwzglêdnieniem sprawnoœciowej selekcji do studiów Tab. 10. Comparison of the level of movement coordination in the students who underwent and not underwent the physical ability test nawczej, nie ró ni³y one grup m³odzie y wyznaczonych udzia³em w sprawnoœciowej selekcji do studiów. W Tab. 11 zestawiono charakterystyki morfologiczne i wyniki testu koordynacji ruchowej m³odzie y studiuj¹cej fizjoterapiê w Bydgoszczy z innymi grupami m³odzie y akademickiej. Jak wynika z powy szego zestawienia, studentów fizjoterapii cechuje najwy sza przeciêtna wysokoœci cia³a tak- e nieznacznie wiêksza od cechuj¹cej studiuj¹cych wychowanie fizyczne, której ró nica ze œrednimi przysz³ych lekarzy i studentów Akademii Techniczno Rolniczej wykazuje statystyczn¹ znamiennoœæ. Wyniki testu koordynacji ruchowej badanych studentów œwiadcz¹ jednak o du ym zró nicowaniu poziomu tej super cechy. Pozosta³e œrednie przyjêtych do porównania grup studenckich oscyluj¹ wokó³ zbli- onych wartoœci. Badane studentki, w stosunku do kole anek studiuj¹cych wychowanie fizyczne, cechuje istotna statystycznie ni sza œrednia wyniku testu koordynacji ruchowej i, podobnie jak u studentów, bardziej zró nicowany poziom tej w³aœciwoœci motorycznej. W stosunku do pozosta³ych grup studentek, przysz³e fizjoterapeutki z Bydgoszczy nie ró ni¹ siê znacz¹co cechuje je jednak nieznacznie wy sza przeciêtna wskaÿnika Rohrera. DYSKUSJA Jak wspomniano ju we wstêpie pracy, zawód fizjoterapeuty-rehabilitanta wymaga okreœlonych predyspozycji osobowoœciowych i fizycznych, a tak e szerokiej wiedzy i umiejêtnoœci w zakresie stosowania swoistych metod oraz technik rehabilitacyjnych. Jego realizacja nierzadko wymaga od terapeuty koniecznoœci skoordynowania ruchów w³asnych z wykonywanymi przez pacjenta. Z tych te powodów równie, odpowiednio wysoki poziom koordynacji ruchowej sprzyja realizacji tego zawodu. Zebrany wczeœniej w Akademii Medycznej w Bydgoszczy materia³ badawczy wykaza³ ma³e ró nice morfologiczne i motoryczne studiuj¹cej tam m³odzie y [21], a nieznaczne ujawni³y siê wraz z podjêcia przez uczelniê realizacji studiów p³atnych [9,10,11]. Obecnie zebrany materia³ badawczy, w zró nicowaniu wiekiem, trybem studiów i egzaminacyjn¹ selekcj¹ do nich, ukaza³ tylko nieznaczne ró ni- 147

6 Tab. 11. M³odzie studiuj¹ca fizjoterapiê w Bydgoszczy na tle innych zespo³ów Tab.11. Physiotherapy students from Bydgoszcz against students of other Universities studia wieczorowe * stastyczna istotnoœæ ró nic z œredni¹ zespo³u studiuj¹cych fizjoterapiê (ró nice miêdzy œrednimi ocenione testem t Studenta ** p<=0,01; * p<=0,05) ce w wyznacznikach budowy i sk³adu cia³a oraz poziomie koordynacji ruchowej m³odzie y studiuj¹cej fizjoterapiê w Bydgoszczy. Zaobserwowane ró nice w sk³adzie cia³a m³odzie y mêskiej zró nicowanej trybem studiów t³umaczymy ma³¹ liczb¹ osób studiuj¹cych wieczorowo, a wystêpuj¹ce w œredniej wieku w ujêciu zró nicowania egzaminacyjn¹ selekcj¹ do studiów faktem, e jedynie m³odzie starszych lat (III i IV) by³a ni¹ objêta. Taki rezultat badañ z jednej strony potwierdza wczeœniejsze nasze wnioski o ukszta³towanym i podobnym poziomie rozwoju morfofunkcjonalnego m³odych osób podejmuj¹cych studia na ró nych kierunkach [12,13,21], a z drugiej ukazuje z³o onoœæ problemu uwarunkowañ poziomu i kszta³cenia koordynacji ruchowej [16,18], która w realizacji edukacji na niektórych kierunkach studiów i w zawodach winna byæ jedn¹ z predyspozycji do ich podejmowania. Uzyskany rezultat badañ nie oznacza jednak, e poziom sprawnoœci motorycznej badanych grup jest podobny i z równym powodzeniem badana m³odzie sprosta czêsto ciê kiej fizycznie pracy w zawodzie fizjoterapeuty. Symptomem tego s¹ stwierdzone nieznaczne ró - nice badanych cech zaobserwowane w analizie porównawczej szczególnie jej czêœci dotycz¹cej m³odzie y studiuj¹cej wychowanie fizyczne. W jej œwietle, zw³aszcza wœród badanych studentek, uwidoczni³y siê równie tendencje morfologicznych uwarunkowañ wyboru zawodu i tym t³umaczymy wiêksz¹ wartoœæ cechuj¹cego je wskaÿnika Rohrera. 148 Zrealizowane w bydgoskiej uczelni medycznej badania sygnalizuj¹ tendencje istnienia ró nic w rozwoju i poziomie koordynacji ruchowej m³odzie y akademickiej w tym studiuj¹cych fizjoterapiê. Wskazuj¹ tym samym na zasadnoœæ dalszego ich monitorowania w szerszych grupach studenckich szczególnie grup realizuj¹cych kszta³cenie w innych trybach i systemach edukacyjnych. WNIOSKI 1. Zrealizowane w bydgoskiej uczelni medycznej badania potwierdzaj¹ wczeœniejsze nasze spostrze enia dotycz¹ce wyrównywania poziomu wartoœci biologicznej m³odzie y akademickiej. Pozwalaj¹ równie na uznanie m³odzie y studiuj¹cej fizjoterapiê w Bydgoszczy, w œwietle podstawowych charakterystyk morfologicznych oraz wyników testu koordynacji ruchowej, za grupê jednorodn¹ i nie odbiegaj¹c¹ wyraÿnie wielkoœci¹ badanych cech od innych grup m³odzie y akademickiej. 2. Uzyskane wyniki badañ œwiadcz¹, e zró nicowana trybem studiów oraz egzaminacyjn¹ selekcj¹ m³odzie ma prawdopodobnie porównywalne mo liwoœci do zdobywania umiejêtnoœci ruchowych przydatnych w realizacji zawodu fizjoterapeuty. Nie oznacza to jednak, e poziom sprawnoœci motorycznej badanych grup jest podobny i z równym powodzeniem studiuj¹ca w Bydgoszczy m³odzie sprosta czêsto ciê kiej fizycznie pracy w zawodzie fizjoterapeuty.

7 Zasadne wydaje siê monitorowanie sprawnoœci motorycznej grup m³odzie studiuj¹cej fizjoterapiê równie w uczelniach innych typów, tworzenie wspó³czesnego modelu zawodowego fizjoterapeuty i aktualizowanie programów studiów oraz sposobu rekrutacji do nich, by przyjête na studia osoby mog³y w przysz³oœci sprostaæ wszelkim wyzwaniom jakie bêd¹ stawiane przed magistrem fizjoterapii. PIŒMIENNICTWO 1. Biniakiewicz B. Kszta³cenie, zawód i praca magistrów rehabilitacji ruchowej. Poznañ: AWF; Drozdowski Z. Antropologia a rehabilitacja ruchowa. Poznañ: AWF; Drozdowski Z. Antropologia a kultura fizyczna. Poznañ: AWF; Rogowska-Terabura B. Rola æwiczeñ fizycznych w rehabilitacji psychicznej inwalidów. Kultura Fizyczna 1974; 6: Herbeger J. Psychospo³eczne uwarunkowania przydatnoœci magistrów rehabilitacji ruchowej do pracy zawodowej. Zeszyty naukowe Wroc³aw: AWF; 1990: ukowska Z. Humanistyczne przes³anki efektywnoœci procesu fizjoterapii. Postêpy Rehabilitacji 1991; 5: Zembaty A. Rola fizjoterapii w koncepcji polskiej szko³y rehabilitacji. Kultura Fizyczna 1991; 1-2: MEN. Dziennik Urzêdowy 1998; 3: poz Lewandowski A. Ró nice w wybranych umiejêtnoœciach ruchowych u m³odzie y eñskiej podejmuj¹cej studia medyczne trybem dziennym i zaoczno-wieczorowym W: Aktywnoœæ ruchowa ludzi w ró nym wieku. Materia³y naukowe konferencji œrodowiskowej. Uniwersytet Szczeciñski: Wydaw Promoc ALBATROS; 1998; 4: Lewandowski A. Ró nice dymorficzne w wybranych próbach sprawnoœciowych m³odzie y studiuj¹cej medycyn¹ trybem dziennym i zaoczno-wieczorowym. W: Problemy dymorfizmu p³ciowego w sporcie. Materia³y Miêdzynarodowej Konferencji Naukowej. Katowice: AWF; 2000; 6: Lewandowski A. Z badañ ró nic morfologicznych i motorycznych m³odzie y studiuj¹cej medycynê trybem dziennym i zaoczno- -wieczorowym. Scripta Periodica Pamiêtnik Miêdzynarodowego Kongresu Nauk Antropologicznych Antropologia 2000 Bydgoszcz, /2000. suppl. 1/ Lewandowski A. Sprawnoœæ fizyczna studentów medycyny (raport z badañ). Kultura Fizyczna 2001; 7-8: Lewandowski A. Stopieñ urbanizacji, a wybór toku studiów medycznych; na przyk³adzie studiów dziennych i zaoczno-wieczorowych bydgoskiej uczelni medycznej. w wychowaniu fizycznym. W: Aktywnoœæ ruchowa ludzi w ró nym wieku. Materia³y naukowe konferencji œrodowiskowej. Uniwersytet Szczeciñski: Wydaw Promoc ALBATROS; 2001; 6: Drozdowski Z. Antropometria w wychowaniu fizycznym. Poznañ: AWF; Wieliñski D. Komponenty cia³a cz³owieka w aspekcie tradycyjnych i najnowszych metod badawczych. Poznañ: AWF; Raczek J, Mynarski W, Ljach W. Teoretyczno-empiryczne podstawy kszta³towania i diagnozowania koordynacyjnych zdolnoœci motorycznych. Studia nad motorycznoœci¹ ludzk¹. Kraków: AWF; 1988: 4: Starosta W. Znaczenie aktywnoœci ruchowej w zachowaniu i polepszaniu zdrowia cz³owieka. Promocja Zdrowia. Nauki Spo- ³eczne i Medycyna 1995; 2: 5/6: Starosta W. Genetyczne i œrodowiskowe uwarunkowania poziomu koordynacji ruchowej. Wychowanie Fizyczne i Sport 1999; 3: Starosta W. Nowy sposób pomiaru i oceny koordynacji ruchowej. Poznañ: AWF; 1978; 96: Arska-Kotliñska M, Bartz J, Wieliñski D. Wybrane zagadnienia statystyki dla studiuj¹cych wychowanie fizyczne. Poznañ: AWF; Lewandowski A. Charakterystyka Morfologiczna i motoryczna m³odzie y studiuj¹cej nauki medyczne. Poznañ: AWF; 1998; 335: Æabriæ A, Krakowiak H, Janczak R. Badania zale noœci miêdzy typem budowy cia³a a sk³adem cia³a u m³odych kobiet. Fizjoterapia Polska 2002; 2: 1: Bratkowska-Go³aszewska E, Bieranowska M. Budowa somatyczna i sprawnoœæ fizyczna studentek I roku Akademii Techniczno-Rolniczej. W: Scripta Periodica Pamiêtnik Miêdzynarodowego Kongresu Nauk Antropologicznych Antropologia 2000 Bydgoszcz: 2000; 3: 2/2000. suppl. 1/2: Kostencki A. Budowa somatyczna i sprawnoœæ fizyczna studentów Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy. W: Scripta Periodica Pamiêtnik Miêdzynarodowego Kongresu Nauk Antropologicznych Antropologia 2000 Bydgoszcz: 2000; 3: 2/2000. suppl. 1/2: